وبلاگ

در این آیه از پیامبر خواسته شده که در امور حکومتی با مردان و صاحب نظران و عقلای جامعه خود مشورت کند و از نظریات آنها آگاه شود و پس از آنکه نظر متخصصین و صاحبان اهل نظر را شنید شخصاً تصمیم گیری نمائید . بنابراین تصمیم گیر اصلی و نهائی شخص پیامبر است و پیامبر در اینجا مغییر است که نظر اکثریت و یا نظر اقلیت را بپذیرد ، چرا که تصمیم گیرنده نهائی خود پیامبر است . این آیه به خوبی می رساند که تصمیم در امور اداری جامعه و از جمله امر جنگ به عهده پیامبر اکرم (ص) بوده تا آن حضرت با اختیاراتی که دارد هر آنچه که صلاح می داند عمل کند .

ج- آیه ۵۹ سوره نساء : « یاأَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الاَمْرِ مِنْکُمْ »
« ای کسانی که ایمان آوردید خدا را اطاعت کنید و رسول و اولیای امر خود را اطاعت کنید »
در این آیه اطاعت کردن از خداوند ، پیامبر و اولیا و جانشین وی را بیان می کند و آنچه را که پیامبر به مردم اعلام می کند ، همچنین جانشین او ، مردم باید از آنها اطاعت کنند . در این اطاعت از احکام حکومتی پیامبر بیان شده است نه اختیار حکم حکومتی ، بنابراین مصداق این آیه تشریع و قانونگذار نیست ، بلکه اطاعت از احکام اعلام شده از سوی پیامبر است ، اطاعت خداوند همان اطاعت از احکام و قوانین کلی الهی است و اطاعت از پیامبر درخصوص امور حکومتی باشد . لزوم اطاعت از رسول و اولی الامر ، تنها در احکام شرعی یا قضاء آن نیست ، بلکه شامل امر و نهی حکومتی آنها نیز می شود ، احکام و اوامری که بعنوان والی و صاحب قدرت سیاسی صادر می کند ( واعظی۱۳۸۰ ، ۱۵۵ )
د- در سوره احزاب آیه ۳۶ آن می خوانیم : « وَ ما کانَ لِمُؤْمِن وَ لا مُؤْمِنَه إِذا قَضَى اللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ یَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ حنَلَّ ضَلَاً مُبیناً » ّ هیچ مرد و زن مؤمنی را نرسد که چون خدا و رسولش در کاری حکم کند ، آنها را در آن کارشان اختیاری باشد ، هر کس نافرمانی خدا رسولش کند ، به گمراهی آشکاری افتاده است .
براساس این آیه هرگاه که خدا و رسولش برای مردم تصمیمی گرفتند ، هیچ کس حق ندارد تصمیم دیگری بگیرد و در مقابل تصمیم خدا و رسولش درخصوص امری ، دیگر مردم در آن خصوص اختیاری ندارند . یعنی آینکه دستورات خداوند و قوانین ثابت الهی و دستورات پیامبر نسبت به کسانی که در جامعه اسلامی زندگی می کنند لازم الاجرا و الزام آور است . هیچ کس حق ندارد پس از آنکه پیامبر درخصوص امری تصمیم گرفت و قانون وضع کرد اختیاری به وضع قانون یا نقض تصمیم گرفته شده را ندارد ، چرا که هنگامی پیامبر برای آنها تصمیم بگیرد ، بالاتر از تصمیماتی است که آنها می توانند براساس اختیاری که دارند برای خود بگیرند .
این اختیار بعد از پیامبر به امام معصوم و سپس به ولی فقیه می رسد ، چرا که خداوند در آیه ۵۹ سوره نساء بیان می دارد : « یاأَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الاَمْرِ مِنْکُمْ »
« ای اهل ایمان ( فرمان ) خدا را اطاعت کنید و رسول و اولیای امر خود را اطاعت کنید
( از طرف خدا و رسول ) اطاعت کنید » .
براساس استنباطی که از این آیه می شود این است که زمان غیبت این حق به فقیه جامع الشرایط داده می شود که از جانب خداوند و امام به حکومت منصوب شده است و حق حاکمیت دارد .
۲- احکام حکومتی در سیره پیامبر اکرم (ص)
پیامبر اکرم (ص) هم برای اداره جامعه خود یکسری دستورات و احکامی داشتند و براساس اختیاراتی که داشتند در موارد خاص تابع شرایط زمانی و مکانی و احتیاج به وضع قوانین بوده ، ایشان هم اقدام به وضع قوانین لازمه نموده و مردم نیز مؤظف به اجرای آن شده اند . در اینجا به یکسری احکام حکومتی که پیامبر برای مصلحت جامعه خود وضع کرده اند اشاره می نمائیم :
الف – سابقه احکام حکومتی در اسلام مربوط به قبل از تشکیل حکومت اسلامی بر می گردد ، پیامبر برای نظام بخشیدن به امور مسلمانان و تبلیغ بهتر اسلام حکم حکومتی مبنی بر مهاجرت صادر نمودند ، زمانی که پیامبر فرمان هجرت به حبشه را در سال پنجم بعثت صادر کرد تا مسلمانان ضمن در امان ماندن از آزار و اذیت مشرکان ، به تبلیغ اسلام در آن سرزمین بپردازند .
ب – پیامبر بعد از تشکیل حکومت اسلامی در مدینه هم احکام حکومتی صادر کردند از جمله این احکام می توان به اعزام سفیران کشور و دعوت از پادشاهان کشورهای دیگر به دین اسلام یاد کرد .
در سال هفتم هجرت بیشتر جزیره العرب زیر پرچم توحید بود و پیامبر اقدام به نوشتن نامه به حاکم ایران بنام خسرو پرویز نمودند ، همچنین نامه به قیصر روم نوشت ، که قیصر روم برخلاف حاکم ایران ، فرستاده پیامبر را بسیار اکرام کرد ( نصیری ۱۳۸۹ ، ۱۲۶ ) .
ج – در غزوه حنین پیامبر با صدور حکمی ، سهمی از غنائم را به اقتضاء مصلحت به نو مسلمانان و مهاجرین اختصاص داد ، هر چند که این حکم از سوی سعدبن عباده و جمعی از انصار که از مجاهدان بودند مورد اعتراض قرار گرفت و اعلام نمودند که چرا پیامبر آنها را بر ما ترجیح داده است ، حضرت با پاسخ روشنی که در این مورد به آنها دادند آنها از رفتار خود پشیمان شدند ( حاتمی ۱۳۸۵ ، ۱۲۴ )
در واقع پیامبر حکم حکومتی دادند که غنائم به تازه مسلمانان داده شود که این برخلاف قانون و نظام جنگ بود ، ولی ایشان براساس مصلحت اهم فی مهم این دستور و حکم را دادند .
د – پس از بازگشت پیامبر از جنگ تبوک پیغمبر ( ص ) با توطئه ای جدید روبرو شدند و آن بنای مسجد ضرار بود که بدست منافقین ساخته شده بود تا بنام دین اسلام عده ای از مسلمانان در برابر پیامبر به دور خود جمع کنند ، دستور تخریب مسجد ضرار طبق فرمایش پیامبر اکرم ( ص ) که در کنار مسجد قبا ایجاد شده بود صورت گرفت ( بی آزار شیرازی ۱۳۶۰ ، ۲۴ ) .
تخریب مسجد ضرار حکم حکومتی بشمار می رود ، چرا که مسجد قابل تخریب نیست و هیچ کس نمی تواند آن را هتک کند ، ولی پیامبر بعنوان حاکم مسلمین مصلحت دیدند که آن مسجد تخریب شود که خراب شد .
ه – روش برخورد پیامبر با یهودیان بنی قریظه ، پس از پیروزی با روش برخورد با مشرکان مکه پس از پیروی بسیار متفاوت بوده است . پیامبر ( ص ) در مورد یهودیان بنی قریظه دستور قتل عام مردان آنها را صادر نمودند ، ولی برای رهبران و اشراف قریش سهمی از زکات بعنوان سهم ( مؤلفه قلوبهم ) منظور کردند ( نیکزاد ۱۳۸۵ ، ۱۴۲ ) .
همچنین پیامبر در جریان فتح مکه مشرکینی که به اسارت گرفته بودند حکم آزادی آنها را صادر کردند و برای آنها مهلت دادند در مدت کوتاهی باید مسلمان شوند . این نیز به نوبه خود حکم حکومتی که براساس مصلحت جامعه اخذ شده به شمار می رود .
و – پیامبر در تمامی جنگ ها دستور می دادند که درختان را تخریب نکنند مگر ضرورت ایجاد کند ، این در حالی است که هنگامی پیامبر به قبیله هوزان حمله کرد و آنها را شکست داد ، پس از آن به طرف طائف رهسپار شد تا قبیله ثقیف که همدست هوزان به شمار می رفت سرکوب کند ، در این جنگ پیامبر دستور به قطع همه درختان اطراف قلعه را دادند ( نصیری ۱۳۸۹ ، ۱۲۳ ) .
۳- احکام حکومتی در بینش حضرت علی (ع)
همانگونه که پیامبر براساس نیازها و ضرورتهای زمان خود احکام را بعنوان حکم حکومتی صادر می کردند ، در زمان بعد ائمه معصوم (ع) هم به دلیل نیازها و ضرورتهای زمان خود حکم حکومتی صادر می کردند . حضرت امیرالمؤمنین (ع) در دوران حکومت خود احکام را صادر می کردند و برای خود قائل به اختیاراتی بودند . مثلاً هنگامی که بر حضرت علی (ع) ایراد گرفتند چرا براساس سنت پیامبر محاسن خود را رنگ نمی کنند امام در پاسخ آن اعلام میدارد : « درباره فرمایش رسول خدا که فرموده است رنگ سفید محاسن را تغییر بدهید و خود را شبیه به یهود نکنند ، پرسیدند فرمودند : رسول خدا این دستور را موقعی فرمودند که در دین اقلیت بود و اکنون که دایره دین گسترش پیدا کرده و استقرار به دست آورده است هر کس اختیاری دارد . ( نهج البلاغه ۱۳۷۸ ، ۱۰۳۸ )
« همچنین حضرت علی (ع) در خطبه ۳۴ برای رهبری خود بر مردم حقی را برای خود بر می شمارد : « وأمّا حقّی علیْکُمْ: فالوفاءُ بالبیْعه، والنّصیحهُ فی الْمشْهد والْمغیب، والاْجابهُ حین أدْعُوکُمْ، والطّاعهُ حین آمُرُکُمْ » حق من بر شما این است ، وفا به بیعتی است که با من کرده اید و … و پاسخ مثبت در آن هنگام که شما را بخوانم و اطاعت از من موقعی که به شما دستوری بدهم » .
حضرت در این خطبه اطاعت مردم را از خودش واجب دانسته ، بیانگر این است که امام در حوزه حاکم اسلامی دارای اختیاراتی است و براساس این اختیارات ، دستورات و فرمان ها و احکام را صادر می کند و اطاعت از دستورات و فرمان های او بر مردم واجب و لازم الاجراء است .
یکی دیگر از احکامی که امام علی (ع) بیان داشته است و در نهج البلاغه آمده است درخصوص سخنی درباره برگرداند املاک مسلمانان که عثمان به اراده شخصی خود به دیگران بخشیده بود ، « والله لو وَجَدتُهُ قَد تزُوج … » سوگند به خدا ، اگر آن املاک را پیدا کنم به مسلمانان بر می گردانم ، اگر چه مهریه زنان قرار گرفته یا کنیز خریداری شده باشد . زیرا گشایش کارهای اجتماع در عدالت است و کسی که برای تنگی ایجاد کند ستم برای او تنگناتر خواهد بود ( خطبه ۱۵ ) .
همچنین می توان اشاره به حکم حکومتی امام ( ع) که در جنگ جمل صادر کردند بیان داشت که حضرت علی (ع) بازماندگان جنگ جمل را عفو نمود و همچنین فراریان و مجروحین را عفو نمودند در حالی که در جنگ صفین امام علی (ع) دستور قتل عام فراریان را صادر کرد ، چرا که هر کس در صفین می گریخت به معاویه ملحق می شد و دوباره ساماندهی می شد و به جنگ باز می گشت ، ولی در جنگ جمل چون طلحه و زبیر کشته شده بودند ، بنابراین فراریان فرماندهی نداشتند که دوباره ساماندهی شوند و به جنگ برگردند .
در نمونه دیگری از احکام علی (ع ) می توان اشاره به زن مرتدی کرد که محکوم به قتل کرد . این در حالی است چنین حکمی با احکام اولیه سازگاری ندارد ، زیرا براساس اتفاق فقها ، حکم زن مرتد ، حبس است نه قتل . این حکم به واسطه اختیارات حاکم اسلامی صادر شده و به دلیل حکومتی بودن آن ، در سایر موارد مشابه قابل پیروی نیست ( هاشمی ۱۳۸۱ ، ۷۵) .
همچنین حضرت علی (ع) که محمد بن ابی بکر را که استاندار مصر کرده بود بعد از مدتی متوجه شده که معاویه قصد دارد به مصر حمله کند و مصر را جزو قلمرو خود کند و عمر و عاص را مأمور این کار کرد که امام علی (ع) دید برای جلوگیری از خطر باید فرد توانمندی را به مصر بفرستد ، برای همین مالک را به استانداری مصر منصوب کرد و محمد ابن ابی بکر را به مکه فراخوانده و حضرت علی (ع) متوجه شدند که محمد بن ابی بکر از این عمل امام ناراحت شده است ، حضرت نامه ای برای ایشان نوشت و بیان داشتند ، اما بعد از حمد و ثنای خداوند از ناراحتی تو از اعزام مالک اشتر به جای تو اطلاع پیدا کردم ، من این را به خاطر آن نکردم که تو در کوشش و جدیت در انجام وظیفه مسامحه و تأخیر کرده ای و همچنین نه این جهت بود که به واسطه این کار بر تلاش و کوشش خود بیفزایی و اگر من آن مقامی را که در اختیار تو است از تو بگیرم ، قطعاً به جای آن تو را مأمور کاری می کنم که کار کنم که هم زحمتش برای تو اندک و هم تصدی مدیریت برای تو جالب تر است … ( نامه ۳۴ نهج البلاغه ) حضرت نه تنها به مصلحت جامعه و توجه داشتن به مصلحت کارگزاران خود را در نظر می گرفتند .
برای مسئولین حکومت باید پیوسته مصلحت نظام اصل باشد و هرگز نباید این اصل فدای بر ملاحظات در رابطه با اشخاص شود ، افراد هر چه قدر محترم باشند ولی مصلحت نظام از هر مسأله ای مهمتر و بالاتر است ( حاتمی ۱۳۸ ، ۹۹ )
۴- احکام حکومتی در سالها قبل از انقلاب و بعد از انقلاب اسلامی
حکم حکومتی جایگاه مناسبی در میان متفکران از فقهای شیعه داشته و دارد ، هر چند آن بزرگان در طول تاریخ قبل از انقلاب اسلامی بخاطر بسته بودن دستشان در امر حکومت به طور کامل و درست نتوانستند این مهم را در موقع مورد نیاز بکار برند ، ولی خوشبختانه بطور کلی دخالت علما در امر مربوط به حکومت و اجتماع کاملاً ترک نشده و ما در سالها قبل از انقلاب شاهد موضع گیری های قاطع و کارگشای مراجع عظام بودیم . به طور مثال : در سال ۱۳۰۹ هجری قمری مرحوم آیت الله شیرازی اول حکم معروف خود را دائر بر تحریم تنباکو صادر نمودند .« الیوم استعمال توتون و تنباکو بای نحو کان ، در حکم محاربه با امام زمان ( عج ) است ».
بیگانگان ایران را با قرارداد تنباکو ، تقریباً در اسارت گرفته بودند و مرحوم میرزای بزرگ شیرازی رحمت الله یک سط نوشت که تنباکو حرام است ، تمام مردم و حتی بستگان و حرمسراهای شاه هم به آن فتوی ترتیب اثر دادند و قلیانها را شکستند و در بعضی جاها تنباکوهایی که قیمتشان زیاد بود در میدان آوردند و آتش زدند و آن قرارداد میان شاه و انگلیسی ها بود لغو شد ( بی آزار شیرازی ۱۳۶۰ ، ۳۰ ) .
حکم در حرمت تنباکو چون حکم حکومتی بود برای همه فقها واجب و لازم اتباع بود و همه علما ایران جز چند نفر از این حکم متابعت کردند .
هنگامی که انگلیسی ها به عراق هجوم آوردند و عراق را در معرض استعمار قرار دادند میرزای شیرازی دوم به مردم امر کرد و حکم دفاع داد و مردم قیام کردند و ملت عراق را نجات دادند و همه علما از این حکم تبعیت کردند ( بی آزار شیرازی ، ۱۳۶۰ / ۳۲ ) .
همچنین آیت الله سید عبدالحسین لاری در لارستان حکم به انحلال سلسله قاجاریه صادر کرد .
امام خمینی بعنوان رهبر انقلاب اسلامی سه حکم را بیان کردند : ۱- حکم به حرمت تقیه در راه مبارزه با طاغوت ۲- تحریم روابط سیاسی – تجاری مسلمانان با اسرائیل ۳- تحریم قراردادهای سرمایه داری امریکایی با ایران همچنین امام خمینی بعد از انقلاب اسلامی احکام حکومتی دیگری را صادر کردند که مهمترین آنها می توان به دو حکم اشاره کرد اول امام راحل در تاریخ ۲۵/۱۱/۱۳۶۷ خطاب مسلمانان جهان حکم ارتداد سلمان رشدی مؤلف کتاب ایات شیطانی صادر کردند . دوم اینکه ایشان حکم حکومتی تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام برای رفع اختلافات فی ما بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان را دادند . همچنین احکام دیگری از جمله : تحریم حج و پذیرش قطعنامه ۵۹۸ الجزایر می توان یاد کرد .
۵- احکام حکومتی در سالهای اخیر
در سالهای اخیر اتفاقاتی بوجود آمده که رهبر معظم انقلاب براساس اختیاراتی که داشتند و به مصلحت مردم و جامعه اسلامی ایران تصمیماتی اتخاذ کردند که می توان از آنها بعنوان احکام حکومتی یاد کرد ، و در اینجا به مختصری از این دستورات پرداخته می شود :
۱- خروج طرح سؤال از رئیس جمهور دهم از دستور کار مجلس :
سرانجام پس از مدتها درگیری میان دولت و مجلس و از سویی میان دو طیف از نمایندگان مجلس درباره سؤال از رئیس جمهور ، این ماجرا از سوی رهبر معظم انقلاب به پایان رسید .
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از بسیجیان کشور ضمن اشاره بر اینکه طرح سؤال از رئیس جمهور تاکنون جنبه های مثبتی بوجود آورده افزود : « ادامه این کار همان چیزی است که دشمن می خواهد » ، این امر سبب شد تمامی نمایندگان امضاء کننده طرح سؤال از رئیس جمهور امضاء خود را پس گرفته ، که رئیس مجلس بلافاصله به رهبر معظم له نامه نوشتند و اعلام داشتند که سؤال از رئیس جمهور از دستور کار مجلس خارج شده است .
علی مطهری بعنوان چهره اصلی نمایندگان خواستار سؤال از رئیس جمهور طی سخنان کوتاهی ، سخنان رهبر انقلاب را تحت عنوان حکم حکومتی عنوان کرد و خود را تابع آن دانسته و سؤال از رئیس جمهور را منتفی اعلام کردند .
۲- تأیید انتخابات مجلس ششم
انتخابات مجلس ششم در ۲۹ بهمن ماه سال ۱۳۷۸ در حالی برگزار شد که دو سال از روی کار آمدن دولت سید محمد خاتمی می گذشت ، این در حالی بود که نتیجه انتخابات در حوزه های مختلفی از جمله تهران نتایج آراء مخدوش اعلام شد .
بر همین اساس با دستور شورای نگهبان بازشماری از یک سوم صندوق های رأی در حوزه انتخابیه تهران آغاز شد .
دبیر شورای نگهبان آقای جنتی طی نامه ای خطاب به رهبر انقلاب اینگونه اعلام کردند که : اینگونه عمل کردن سبب عدم امکان تأیید نتیجه انتخابات خبر داد و از سوی رهبری درخواست راهنمایی کردند .
معظم له در پاسخ برنامه دبیر شورای نگهبان ، دستورالعمل چهارده ماده ای جهت تأیید آراء حوزه انتخابیه تهران را صادر کردند و نتیجه انتخابات براساس آراء صندوق های سالم اعلام شد .
این دستور یکی از مهم ترین احکام حکومتی در زمینه انتخابات بود .
۳- تأیید صلاحیت آقای معین و مهرعلیزاده
در رقابتهای انتخابات ریاست جمهوری ، نام دو تن از چهره اصلاح طلب که سابقه حضور در بدنه دولت خاتمی را داشتند یعنی آقای مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده دیده نمی شد و شورای نگهبان صلاحیت آنها را تأیید نکرده بود . بیم آن می رفت که مشارکت مردمی در این دوره حاکم شود ، آقای غلامعلی حداد عادل بعنوان رئیس مجلس به رهبر انقلاب طی نامه ای نوشتند : « استدعا آن است که در مورد اخیر چنانکه تجدیدنظر در این امر را به مصلحت و مایه تقویت و مشارکت عمومی بیشتر می دانید شورای نگهبان را به توسیع دایره نامزده های واجد فرمائید » .
رهبر معظم انقلاب از شورای نگهبان اعلام کردند نسبت به اعلام صلاحیت آقایان معین و مهندس مهرعلیزاده تجدیدنظر صورت گیرد .

در فصل دوم پایان نامه، محقق به بررسی و مرور ادبیات تحقیق می‌پردازد، هر تحقیق و مطالعه ای گذشته ای دارد و مباحث گوناگونی در آن حوزه ارائه گردیده است. بخشی از این مباحث به صورت تئوریک و نظری‌اند و برخی دیگر مطالعات تجربی هستند که در آن حوزه انجام گرفته‌اند. محقق به هنگام بررسی دیدگاه‌ها و نظریه‌ها، باید تلاش کند تا از میان کتاب‌ها، گزارش‌های تحقیقاتی، مقاله‌ها و مطالعه‌هایی که در گذشته در خصوص موضوع مورد نظر انجام گرفته، به جمع آوری دیدگاه‌ها و نظریه های مطرح در آن حوزه پرداخته و آن‌ ها را به دقت مورد مطالعه قرار دهد. هنر محقق در این است که به جای بررسی و مطالعه پراکنده این دیدگاه‌ها، به دسته بندی و طبقه بندی آن‌ ها بپردازد. در هنگام بررسی مطالعات تجربی انجام شده پیرامون موضوع تحقیق، محقق مجدداً به مطالعه و بررسی مقالات، گزارش‌ها، پایان نامه‌ها و تحقیقاتی که به صورت تجربی در حوزه موضوع مورد مطالعه انجام گرفته است، پرداخته و اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری می کند. تحقیقات پیشین در زمینه موضوع مورد نیاز می‌تواند منبع با ارزشی در هدایت تحقیق و تهیه پرسش نامه باشد. در این فصل از پایان نامه به بررسی دیدگاه دانشمندان مختلف در خصوص مباحث مرتبط با توریسم (گردشگری) روستایی پرداخته شده است. این مباحث شامل: تعاریف و مفاهیم مرتبط با گردشگری روستایی، انواع گردشگری روستایی، پیشینه تاریخی گردشگری روستایی، کاربرد گردشگری روستایی در برخی کشورها، اثرات و پی آمدهای گردشگری در نواحی روستایی می‌باشند و در انتهای این فصل به بررسی مطالعات تجربی انجام شده پیرامون موضوع تحقیق پرداخته شده است.
گردشگری روستایی
در حال حاضر انسان متمدن امروزی که از فشارهای گوناگون شهرنشینی صنعتی و ماشینی شدن زندگی رنج میبرد، تمایل فزاینده‌ای برای روی آوردن به آرامش طبیعی و ظرافت‌های فرهنگی جوامع روستایی دارد. گسترش خطوط حمل‌ونقل دریایی، زمینی و هوایی بین مناطق مختلف روستایی و شهری جهان و هم چنین شکل‌گیری و گسترش سازمان‌های ارائه‌دهنده خدمات به گردشگران از عوامل عمده برای رونق گرفتن گردشگری روستایی به شمار می‌آید. خوشبختانه مناطق روستایی ایران از تنوع وسیع فرهنگی، آداب و رسوم و منابع طبیعی برخوردارند که آن‌ ها را به منابع بسیار جذاب برای گردشگران تبدیل کرده است. از لحاظ مفهومی به نظر ساده می‌آید که گردشگری روستایی را به عنوان گردشگری که مناطق روستایی را در بر می‌گیرد تعریف کنیم. ولی این تعریف نمی‌تواند شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و اشکال متنوع مدیریتی و نهادهای توسعه‌یافته تر کشورهای مختلفی شود که در ارتباط با صنعت گردشگری فعالیت می‌کنند. در این قسمت به بیان تعاریف متعددی از گردشگران روستایی و پس از آن به بیان مفاهیم مرتبط با انواع گردشگری روستایی و اثرات مثبت و منفی توسعه گردشگری روستایی پرداخته می‌شود.

تعریف گردشگری روستایی
با توجه به اینکه گردشگری روستایی می‌تواند در برگیرنده گستره وسیعی از گونه‌های مختلف گردشگری باشد، می‌توان تعاریف متعددی از گردشگری روستایی ارائه داد. «گردشگری روستایی عبارت از فعالیت‌ها و گونه‌های مختلف گردشگری در محیط‌های مختلف روستایی و پیرامون آن‌ ها که دربردارنده آثار (مثبت- منفی) برای محیط زیست روستا (انسانی- طبیعی) است. بدیهی است این‌چنین برداشتی از گردشگری روستایی می‌تواند زمینه‌های مختلف فعالیت‌های گردشگری چون: سکونتگاه‌ها، رویدادها، جشنواره‌ها، ورزش‌ها و تفریحات گوناگون را در بر گیرد که در محیط روستا شکل می‌گیرند. در این بین شرایطی طبیعی، مورفولوژیکی و اقلیمی همراه با ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محیط روستا اشکال گوناگون و متنوعی از روستاها را به وجود می‌آورند که هر کدام به لحاظ فیزیکی، تیپ معماری، نوع مسکن، الگوی سکونت، نوع معیشت، آداب و رسوم و سنت‌ها از یکدیگر متمایز می‌شوند. این وجه تمایز و وجوه مختلف روستاها خود خالق جاذبه‌هایی است که گردشگران روستایی را به بازدید از این مناطق علاقمند و آن‌ ها را هراز گاهی به مسافرت به این مناطق وامی‌دارد.
به طور کلی گردشگری روستایی را می‌توان از دو دیدگاه مختلف مورد توجه قرار داد. از یک سو محیط‌های روستایی و پیرامون آن‌ ها این فرصت را مهیا می‌کنند تا گردشگران فارغ از هیاهوی شهری و سیطره تکنولوژی در بطن سنتی روستا زمانی را به فراغت بگذرانند و از دیگر سو، در کنار آن اقتصاد روستایی وابسته به زمین می‌تواند راه‌های تنفس دیگری را تجربه کند. اصطلاح جهانگردی روستایی اغلب به جای مقوله های دیگری مانند جهانگردی بوم زیست^[۱]، جهانگردی سبز ۲ یا جهانگردی طبیعت بکار می‌رود (۱۹۹۱: Whelan) در بعضی موارد، این به معنی آن است که جهانگردی روستایی با فعالیت‌ها یا محل‌های مشخص برابر انگاشته می‌شود در حالی که در دیگر موارد جهانگردی روستایی اغلب به عنوان رویکردی عام و جامع‌تر برای توسعه و ترویج جهانگردی تلقی می‌شود. برای مثال در قبرس سازمان جهانگردی قبرس (CTO) برای حمایت از توسعه اجتماعی و اقتصادی مناطق دور از دریا که از گسترش سریع جهانگردی سنتی ساحلی سودی نبرده‌اند فعالانه به ترویج جهانگردی کشاورزی پرداخته است.
گردشگری روستایی شامل هر نوع فعالیت تفریحی و گذران اوقات فراغت است. با دریافت خدماتی از قبیل غذا، محل اقامت و محصولات محلی از ساکنان محلی در مکانی که از نظر قوانین و مقررات جاری کشور یا از نظر ماهیت اقتصادی و فرهنگی روستا محسوب می‌شود (افتخاری و قادری، ۲۷:۱۳۸۱). نکته حائز اهمیت آنکه گردشگری روستایی صرفاً به گردشگری کشاورزی، گردشگری سبز و جهانگردی بومی زیستی و… محدود نمی‌شود زیرا مناطق روستایی بعضاً واجد ارزش‌های فراوان تاریخی و فرهنگی و… نیز هستند بنابراین گردشگری‌های دیگر نیز می‌تواند فضای مناطق روستایی را در بر گیرد مثل گردشگری فرهنگی، گردشگری تاریخی، گردشگری مذهبی و … یکی از انواع گردشگری که ارتباطات تنگاتنگی با گردشگری روستایی دارد گردشگری عشایری است که به طور خلاصه در مورد آن توضیح داده می‌شود.
گردشگری عشایری (یک الگوی فضایی)
یکی از انواع گردشگری که در ارتباط تنگاتنگ محیطی، اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی با روستا و پیرامون آن است و به نوعی مکمل گردشگری روستایی محسوب می‌شود، گردشگری عشایری است. در عصر پسامدرنیسم، گردشگران ماجراجو و جستجوگر و برخوردار از حس دلتنگی تاریخی و باستانی، رو به گروه‌های ایلی و عشایری آورده‌اند و بدین ترتیب یکی دیگر از گونه های گردشگری عصر مدرنیسم شکل گرفته است. تجزیه و تحلیل گردشگری پیرامون هر فضای جغرافیایی در روندی از تطبیق پذیری جاذبه‌ها، سکونتگاه‌ها و تسهیلات مورد نیاز، انجام می‌گیرد. در این نگرش، فضای جغرافیایی وابسته به جریانی دو سویه است: در یک سو شناخت گردشگری و تقاضاهای موجود در بازار و در سوی دیگر درک و سنجشی ژرفانگر پیرامون فضای مربوط قرار دارد. از این رو بررسی قابلیت‌های گردشگری در مناطق عشایری وابسته به تجزیه و تحلیل یک الگوی فضایی گردشگری است. بر این مبنا می‌توان گردشگری را در مناطق عشایری در دو بعد به هم پیوسته از پهنه فرهنگی و چشم انداز فرهنگی تجزیه و تحلیل کرد. گردشگری و فضامندی آن (باز تولید فضای عملکردی گردشگری) در روندی از انگیزه های فرهنگی، تقاضا برای چشم اندازهای فرهنگی متفاوت را پیرامون شیوه زندگی کوچ نشینی شکل می‌دهد. این گونه شناسی فضایی در پی درک اصالت میراث انسانی در زندگی کوچ نشینی است. اصالت موجود در این میان وابسته به یک فضای معنوی به یادگار مانده از گذشته باستانی زندگی انسان است. بر این مبنا گردشگری عشایری جستجوی نهایی یکپارچه و وحدتی ساختاری در زندگی روزمره انسان است (پاپلی یزدی، سقایی، ۳۵:۱۳۸۲). در شکل (۲-۳) مدلی از گردشگری عشایری آمده است.
شکل (‏۲-۱) مدل مفهومی از گردشگری عشایری
قلمرو گردشگری روستایی
تعریف سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه^[۲] از نواحی روستایی، مشخص کردن قلمرو جهانگردی روستایی را تا حدی دشوار می کند. بر اساس تعریف این سازمان، نواحی روستایی شامل مردم، زمین و دیگر منابع موجود در حومه شهر و مسکن‌های کوچکی می‌شود که در خارج از دایره تأثیر اقتصادی بلافصل مراکز شهری قرار دارند (رحیمی، ۲۳۰:۱۳۸۱). بر اساس این تعریف، فعالیت‌های تفریحی جهانگردان در مناطق حومه شهر مترادف با جهانگردی روستایی نیست. به عبارت دیگر بعضی از فعالیت‌های جهانگردی مانند ایجاد پارک‌ها یا شهرهای بازی با جهانگردی روستایی رابطه اندکی دارند یا این که با محیط روستایی تفاوتی آشکار دارند (۱۹۹۴ lane:1994 clarket). در جدول (۲-۳) فعالیت‌هایی که در حومه شهرها انجام می‌گیرد بدان ها اشاره شده است.
جدول (‏۲-۱(گستره فعالیت‌های تفریحی جهانگردی در حومه شهر

• Bifidobacteria ↑

• Lactobacilli ↑

• Oligochitosan ↑

• Barrier effect ↑

• Deoxynivalenol ↑

• ^۱Immune Modulator ↑

• ^۲Peyer Patches ↑

• Dutch ↑

• French ↑

• German ↑

• Russian ↑

• Jap anese ↑

• Latvian ↑

• Romanian ↑

• Spanish ↑

• Usinic acid ↑

• E. coli ↑

• C. perfringens ↑

• Salmonella spp ↑

• Listeria monocytogenes ↑

• Campylobacter spp ↑

• Bacteriocins ↑

• Oolong tea ↑

• Anti-inflammatory ↑

• Anti-mutagenic ↑

• Anti-carcinogenic ↑

• Anti-obesity ↑

• Hypocholesterolemic ↑

• Anti-bacterial ↑

• Anti-viral ↑

• Anti-aging ↑

• Teanine ↑

• ۵-N-ethylglutamine ↑

• Stigmasterol ↑

• Xanthi bases ↑

• Caffeine ↑

• Theophylline ↑

• Lactones ↑

• Thearubigins ↑

• Theaflavins ↑

• Quercetin ↑

• Kaempferol ↑

• Myricetin ↑

• Chlorogenic acid ↑

• Flavonoid ↑

• Flavones ↑

• Flavanones ↑

• Isoflavones ↑

• Flavonols ↑

• Flavanols ↑

تغییر ارزش‌های اجتماعی هم چون تمایل افراد به آزادی و استقلال بیشتر در کار و حضور بیشتر در کنار خانواده از یک سو و ارتقای سطح استاندارد زندگی در میان خانواده های امروزین که نیاز به در آمد بیشتر را طلب می‌کند از سوی دیگر، دو نیروی متضادی است که برآیند آن‌ ها راه اندازی یک کسب‌وکار در خانه ر ا سبب می‌شود.
یک کسب‏وکار هنگامی راه‏اندازی می‏شود که شخصی به این نتیجه برسد که می‏تواند از طریق تولید کالا یا خدمات و فروختن و ارائه آن به مردم، سود کسب کرده، به جامعه­ خود کمک کند. کسب‏وکار خانگی به هر نوع فعالیت اقتصادی در محل سکونت شخصی که با بهره گرفتن از امکانات و وسایل منزل راه‏اندازی شود، گفته می‏شود (غلامی و احمدپور داریانی،۱۳۸۶: ۳). این کسب‏وکارها، کسب‏وکارهایی هستند که در خانه اداره می‌گردند و برای آن کسب‏وکار هیچ محل دیگر تحت مالکیت یا اجاره به جز خانه فرد شاغل کسب‏وکار خانگی وجود ندارد (ای بی اس^[۲۰]، ۲۰۰۴: ۷۰). در واقع خانه در کسب‏وکار خانگی تعریف دیگری به خود می‏گیرد و به جای آنکه صرفاً مکانی برای آرامش، استراحت و سرگرمی ‏باشد؛ به محلی برای ایجاد درآمدهای اقتصادی نیز تبدیل می‏شود (مهر،۱۳۸۹: ۱). همچنین می‌توان به این نکته اشاره نمود که خانه برای زنان یک محل بدیهی برای شروع کسب‏وکار می‏باشد که نشان‏دهنده یک گزینه موقعیتی کم خرج برای وی می‏باشد تا نقش‌های کار و خانواده را ترکیب نماید (لاسکاکو^[۲۱] و اسمیت-هانتر^[۲۲]،۲۰۰۴ :۱۶۵). طبق ماده ۲ «قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی» نیز منظور از مشاغل یا کسب‏وکار خانگی، آن دسته از فعالیت­هایی است که با تصویب ستاد ماده ۳، توسط عضو یا اعضای خانواده در فضای مسکونی در قالب یک طرح کسب‏وکار بدون ایجاد مزاحمت و ایجاد اخلال در آرامش واحدهای مسکونی هم‌جوار شکل می‏گیرد و منجر به تولید خدمت و یا کالای قابل عرضه به بازار خارج از محیط مسکونی می‏گردد (قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی، ۱۳۸۹: ۱۸).

کارکنان خانگی بر اساس چگونگی استخدام و نوع مدیریت و کنترلی که بر کار دارند در چهار دسته قرار می‌گیرند. دسته اول کارمندان خانگی‌اند این افراد نه تنها در استخدام و حقوق بگیر یک سازمان بیرونی هستند بلکه تحت کنترل و نظارت آن نیز قرار دارند و تنها تفاوت آن‌ ها با کارمندان معمولی در محل کارشان است. دسته دوم متخصصان و مدیران حرفه ای هستند که وظایف و مسئولیت‌هایشان را از خانه انجام می‌دهند. این افراد اگرچه مزدبگیر یک سازمان بیرونی هستند اما مدیریت و کنترل بر بسیاری از جوانب کاریشان را خود بر عهده دارند. دسته‌ی سوم مقاطعه کاران خانگی هستند که بخشی از زنجیره‌ی تولید و خدمت‌های یک سازمان بیرونی بوده و تحت سفارش و به خواست آن فعالیت کرده و کارانه دریافت می‌کنند. دسته‌ی چهارم که صاحبان کسب‌وکارهای خانگی نامیده می‌شوند، به طور مستقل یک فعالیت اقتصادی را راه اندازی کرده و درباره‌ی تولید، ارائه‌ خدمت‌ها و فروش محصولاتشان، خود تصمیم گیری می‌نمایند. چنین فعالیت‌هایی را کسب‏وکار خانگی (رسانفیشه و دیگران^[۲۳]، ۲۰۰۹: ۲۵-۲۶) و به صاحبان و بنیان گذاران آن کارآفرینان خانگی می‌گویند (تامپسون، ۲۰۰۹: ۲۲۹). کسب‏وکارهای خانگی معمولاً در بخش کسب‌وکارهای بسیار کوچک (کسب‏وکارهای کمتر از ۵ کارمند) دسته بندی می‏شوند. بیش از ۷۵ درصد از صاحبان این کسب‏وکار بیش از ۴۰ ساعت در هفته کار می‏کنند (ناهید و قنبری،۱۳۸۹: ۵). برخی از مهم­ترین مزایای کسب‏وکار خانگی عبارتند از (غلامی و احمدپور داریانی،۱۳۸۶: ۳) :
داشتن برنامه زمانی و کاری انعطاف پذیر
عدم صرف زمان برای رفت و آمد
پایین بودن هزینه راه‏اندازی
تناسب با ویژگی‏های جسمی افراد معلول و کم توان
ایجاد تعادل و موازنه بیشتر بین کار و زندگی
عدم نیاز به مجوز
همچنین خانه به عنوان مرکزی برای رشد کسب‏وکارهای نوپا، به کارآفرینان اجازه آزمایش ایده­هایشان در سطح کوچک و بدون سرمایه‏گذاری بزرگ می­دهد. علیرغم مزایا، استفاده از خانه به عنوان محل شروع کسب‌وکار، زیان­هایی نیز دارد. در برخی موارد، کسب‏وکارهای خانگی می‏تواند به عنوان کسب‏وکارهای کوچک، غیر رسمی­ یا غیر تخصصی تلقی شود و صاحبان کسب‏وکار شانس خود را برای داشتن پشتیبان و شبکه های کسب‏وکار از دست بدهند (نیوبری و باسورت^[۲۴]، ۲۰۱۰: ۱۸۴). از دیگر معایب، امکان ایجاد مزاحمت برای همسایگان، تداخل محیط مسکونی با مکان اشتغال، نبود بستر کافی برای نظارت (مهر،۱۳۸۹: ۱)، فقدان امنیت شغلی و عدم وجود فضای کافی برای خانواده می‌باشد (غلامی و احمدپور داریانی،۱۳۸۶: ۳).
۲-۳-۱- انواع مدل‏های کسب‏وکار خانگی
مدل کسب‏وکار توصیفی از یک مجموعه کسب‏وکار است که ساختار، روابط بین عوامل ساختاری و همچنین نحوه پاسخ­دهی آن کسب‏وکار به دنیای واقعی را بیان می‏کند. بسیاری از افراد روش­ها و مدل­های گوناگونی را برای یافتن بهترین مدل، مورد آزمون قرار می‏دهند. پس مدل­های مختلف کسب‏وکار خانگی به منظور انتخاب بهترین مدل مورد بررسی قرار می‏گیرد (ناطقی و دیگران،۱۳۸۹: ۱۰). در جدول زیر مدل‏های مختلف کسب‏وکارهای خانگی به طور مختصر شرح داده شده است:
جدول ۲-۲- انواع مدل‏های کسب‏وکار خانگی (ناطقی و دیگران،۱۳۸۹: ۲۰-۱۱)

-

سنگ آهک (تازه با شکستگی متوسط، با درصد هوازدگی کم تا غیر هوا زده)

۲۰۷۰-۱۰۳۵

-

-

-

سنگ رسی نرم(شیست)(تازه با شکستگی متوسط، با درصد هوازدگی کم تا غیر هوا زده)

۱۷۲۵-۵۲۰

-

-

-

سنگ گرا نیت و بازالت (تازه با شکستگی متوسط، با درصد هوازدگی کم تا غیر هوا زده)

۴۲۰۰-۱۳۸۰

-

-

-

۲ – ۴ - طراحی ریز شمع
۲ – ۴ -۱ طراحی ژئوتکنیکی
۲ – ۴ -۱-۱ ظرفیت ژئوتکنیکی پیوند
جهت اهداف طراحی ، معمولاً فرض می شود که ریز شمع ها بارشان را از طریق پوسته اصطکاکی دوغاب - خاک ، بدون دریافت هیچ گونه کمکی از ظرفیت کف خود (به توجه به عوامل زیر) ، به خاک منتقل می کنند :
۱- ظرفیت های بالا در پیوند دوغاب و خاک را می توان از روش های مختلف نصب و اجرای ریز شمع بدست آورد. این ظرفیت تا حد بیش از KN 365 در متر طول پیوند در خاک های دانه ای متراکم و KN 750 در متر طول پیوند در سنگ های مناسب و مقاوم ، خواهد رسید. (برای ریز شمع های با قطر ۳۰۰-۱۵۰ میلی متر) .

۲- سطح پوسته اصطکاکی اساساً بزرگتر از سطح مربوط به باربری کف ریز شمع می باشد. مثلاً برای یک ریز شمع با قطر mm200 و طول m 6 ، سطح مربوط به پوسته اصطکاکی ۱۲۰ برابر بزرگتر از سطح متعلق به باربری کف ریز شمع می باشد .
۳- جا به جایی مورد نیاز برای بسیج شدن مقاومت اصطکاکی، به طور اساسی کمتر از جا به جایی مورد نیاز جهت بسیج شدن باربری کف می باشد . در یک ریز شمع که از لحاظ ژئوتکنیکی، کشش و فشار آن به طور یکسان مورد توجه قرار می گیرد، وابستگی به پوسته اصطکاکی در آن مطرح می شود . این یک فرضیه معمول طراحی، برای تعیین طول پیوند کشش و فشار ریز شمع، می باشد . معمولاً تعیین پیوند دوغاب و خاک هم به طور تجربی و هم از طریق آزمایش بارگذاری، مقدار میانگین در کل طول پیوند می باشد. آزمایش های مربوط به ریز شمع و ابزارگذاریها، نشان می دهند که سرعت انتقال به خاک در بالای طول پیوند خصوصاً در خاکهای سخت و متراکم و سنگهای مقاوم، بیشتر است .
این امر هنگامی که نشست های مورد انتظار مربوط به ریز شمع، مورد محاسبه قرار می گیرند، دارای اهمیت بیشتری است . بر اساس یک تجربه عملی، تمرکز عکس العمل در مقابل بار اعمال شده در بخش بالایی طول پیوند به طور مؤثر، طولی را که ریز شمع در آن تغییر شکل الاستیک دارد را کوتاهتر و شدت نشست را کاهش می دهد به ویژه در خاکهای سخت و سنگ ها. در حالی که استفاده از ریز شمع ها به سرعت در حال رشد است، وضعیت کنونی تکنیک های مربوط به طراحی ژئوتکنیکی اصولاً بر مبنای تجربه و تحقیق بر روی استوانه های حفر شده در خاک، برای میخ کوبی ها و انکرها، می باشد . خلاصه ای در مورد مقادیر مربوط به ضریب پیوند دوغاب - خاک (مقاومت اسمی پیوندα) جدول ۲-۳ به عنوان راهنمایی جهت تخمین مقادیر واحد مربوط به مقاومت (نهایی) اسمی پیوند دوغاب و خاک، محسوب می شود . در این جدول رنج های مربوط به هر چهار روش تزریق (D,C,B,A ) در شرایط گوناگون خاک ، دیده می شود . مقادیر مربوط به مقاومت اسمی پیوند دوغاب و خاک معمولاً بر مبنای تجربه پیمانکاران محلی و یا مهندسین ژئوتکنیک، هستند . جدول۲ – ۳ رنج های معمول مربوط به مقاومت اسمی پیوند، در شرایط گوناگون روش های نصب و انواع مختلف خاک را بیان می کند. این مقادیر در تعیین مقادیر مربوط به کشش و فشار محوری ژئوتکنیکی ریز شمع با توجه به روش های SLD و LFD ، قابل کاربرد می باشند . با توجه به اینکه این مقادیر با شرایط خاک، شرایط حفاری ، تزریق و شیوه های نصب، متغیرند، بنابراین طراحی نهایی ریز شمع باید توسط یک متخصص که واجد شرایط در اجرای ریز شمع و طراحی آن باشد، کامل گردد. مقادیر جدول، در واقع به قصد کمک به طراح برای طرح مقدماتی و ارزیابی کلی پیمانکاران از طرح نهایی، تهیه شده اند . مقادیر بزرگتر مربوط به مقاومت پیوند را می توان از اسناد درست و صحیح متعلق به آزمایشهای بارگذاری، بکار برد .
۲ – ۵ - بار مجاز محوری فشاری و کششی ژئوتکنیکی طول پیوند، (روش SLD ) :
(۲-۲) (طول پیوند ) × (قطر پیوند ) × ۱۴ / ۳ ×
= بار مجاز محوری ژئوتکنیکی
قطر پیوند
طول پیوند
F.S : برابر با ۵ / ۲ در نظر گرفته می شود (خاک یا سنگ) برای گروه بارهای غیر لرزه ای .
۲ – ۶ - مقاومت طراحی ژئوتکنیکی محوری طول پیوند در کشش و فشار،(روش LFD) :
(۲-۳) (طول پیوند ) × (قطر پیوند )× ۱۴ / ۳ × ( مقاومت اسمی پیوندα ) × φ_G =  P
قطر پیوند
طول پیوند
φ_G: برای طراحی های معمول و درصورت نبودن گروه بارهای لرزه ای، ۶/ ۰ در نظر گرفته می شود که از کالبیره شدن ضریب اطمینان مربوط به روش SLD بدست می آید.
φ_G : برای بارهای لرزه ای برابر با یک ۱ در نظر گرفته می شود .
۲ – ۷ - طراحی سازه ای ریز شمع
طراحی ریز شمع در این قسمت در شکل( ۲- ۲) نشان داده شده است که شامل یک طول مسلح با یک غلاف فلزی دائمی در قسمت فوقانی همراه با یک میله فولادی در مرکز آن و یک طول تزریق فشاری پائینی که در مرکز خود توسط یک میله فولادی مسلح شده است.
شکل( ۲-۲) :جزئیات اجزای تسلیح ریز شمع
C = ضریب لاغری ستون (LFD و SLD )