۱ـ ۶ـ اهداف تحقیق
۱ـ هدف اصلی از انجام این پژوهش تحلیل جلوههای اعتدال و میانهروی به‌عنوان یکی از مضامین برگزیده در محتوای گلستان سعدی و روضهی خلد مجد خوافی و بیان و ثمرات آن است.
۲ـ نشان دادن جلوههای اعتدال و میانهروی در سبک نوشتار گلستان سعدی و روضهی خلد می‌باشد.
۳ـ بیان فواید اندیشه اعتدالی و پرهیز از افراط‌وتفریط و مورد تأکید قرار دادن این شیوه در تمام جنبه‌های زندگی مردم جامعه می‌باشد.
۱ـ۷ـ فرضیه‌های تحقیق
۱ـ اعتدال و میانهروی در گلستان سعدی و روضه خلد مجد خوافی از قرآن و سنت دینی و عرفانی سرچشمه می‌گیرد.
۲ـ سعدی و مجد خوافی در شیوه نوشتار کتاب خود به دور از افراط‌وتفریط در تصنّع و پیچیدگی کلام و همچنین ساده‌نویسی مفرط دوری جسته و سبکی بینابین را برگزیده‌اند.
۳ـ سعدی در گلستان و مجد خوافی در روضه خلد اندیشه اعتدال و میانهروی در تمام جنبه‌های زندگی مورد تأکید قرار داده است.
۱ـ ۸ ـ روش تحقیق
چون تحقیق حاضر با توجه به موضوع آن بنیادی است و ماهیت کتابخانه‌ای دارد، لذا از روش اسنادی و تحلیل محتوی استفاده شده است. روش اسنادی به روشی گفته می‌شود که مطالعه صرفاً از طریق کتب یا اسناد و مدارک به‌طور باواسطه صورت می‌گیرد؛ و روش تحلیل محتوی عبارت است از شناخت و برجسته ساختن محورها یا خطوط اصلی یک متن یا متون مکتوب و . . . در مواردی چند، تحلیل محتوی، روش توصیفی یا تشریحی است که درنهایت تحلیل وصفی را به دست می‌دهد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، روش اسنادی و تحلیل متون ادبی و عرفانی و تفسیری است.
عمده‌ترین ابزار جمع آوری اطلاعات در این فیش است که ابزاری است از جنس کاغذ که بخشی از یک متن موردمطالعه در رابطه با مسئله تحقیق در آن ثبت می‌گردد و پس از پایان فیش‌برداری متناسب با فرضیه‌های تحقیق و در جهت اهداف موردنظر طبقه‌بندی به عمل می‌آید.
به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات بر اساس سؤالات پژوهش، طبقه‌های تحلیل و محتوایی، مشخص، سپس مفاهیم و مقوله‌های هریک از طبقه‌های تحلیل بر اساس نظام مقوله‌بندی مشخص، کدگذاری، استخراج، تحلیل جهت‌گیری و تفسیر خواهد شد.
فصل دوم:
مبانی نظری تحقیق
۲ـ۱ـ اعتدال[۱] در فرهنگ و لغت
اعتدال در فرهنگ لغت دهخدا و معین این‌گونه تعریف شده است:
اعتدال: میانه‌حال شدن در کمیّت و کیفیّت
میانهروی در هر چیز و عدم افراط‌وتفریط مأخوذ از تازی سکونت، آرامی، بردباری، ملایمت، تساوی، راستی، عدالت، برابری، همواری، تعادل، تعدیل، یکسانی و غیره همپوشانی دارد (دهخدا، ۲۹۳۱: ۱۳۴۵).
اعتدال: راست شدن، میانه‌حال شدن، راستی، میانهروی حد میانه سرما و گرما، حد میانه رطوبت و خشکی خریفی آغاز پاییز که دارای روز و شب مساوی می‌گردد (معین، ۱۳۸۸: ۳۰۱).
افراط: از اندازه گذشتن، زیاده‌روی کردن (همان: ۱۱۳).
افراط: زیاده‌روی کردن و تفریط: کوتاه آمدن و تباه کردن، بر باد دادن، ضایع ساختن، دست کشیدن از کار که به‌موجب قرارداد یا برحسب عرف و عادت برای حفاظت مال غیر لازم است کوتاهی و تباهی (همان: ۱۱۱۲).
«افراط» از باب افعال از واژه فرط گرفته شده است. فرط به معنای گذشت و پیش رفت، کوتاهى در کار و از دست دادن فرصت، زیاده‌روی کردن، شتاب، چیرگی و سبقت، در معنای افراط گفته‌اند که آن به معنای تجاوز از حد است که ضد آن یعنی تفریط بر وزن تفعیل به معنای از دست دادن، کوتاهی کردن، بیهوده و ضایع ساختن است. پس تجاوز از حد در دو سوی اعتدال را افراط‌وتفریط می‌گویند.
در زبان فارسی واژه فرط به معنای زیاده‌روی بسیار به کار می‌رود و قرآن واژه فرط به معنای زیاده‌روی و تجاوز از حدود به‌کار رفته است؛ مثلاً در آیه ۲۸ سوره کهف فرط در امر به معنای تجاوز در کاری چون پیروی از هواهای نفس به‌کار رفته است تفریط از باب تفعیل آن در معنای تقصیر و کوتاهی در کاری.
۲ـ۲ـ معنای لغوی میانهروی
میانهروی ترجمه‌ی واژه «وَسَطْ» در زبان عربی است «اوسط الشیء وسطه» برگزیده و منتخب هر چیزی که دارای دو طرف متساوی و یک اندازه باشد.
معنی دیگر (وسط) دوری از افراط‌وتفریط می‌باشد، افراط اضافه برخواسته و تفریط کمتر از آن است و آنچه حد وسط و برگزیده میان این دو باشد عدالت و میانهروی نام دارد. مشتقات وسط چندین بار در قرآن در مدح و ستایش به‌کار رفته‌اند.
در میانهروی معانی دیگری نیز وجود دارد که دین اسلام و امت مسلمانان را ممتاز می‌سازد.
الف) میانهروی یعنی «عدالت» در حقیقت عبارت است از میانهروی میان دو جنبه یا چند جنبه رودررو بدون جانب‌داری و تمایل به یکی از جنبه‌ها، یا موازنه و سنجش این جنبه‌ها به‌گونه‌ای که حق هرکدام عادلانه و به‌دور از حق‌کشی به آن ها اعطا گردد.
در سوره قلم می‌فرماید: «قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُلْ لَکُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ» (سوره قلم، آیه ۲۸).
نیک‌مردترین ایشان (عادل‌ترین) مگر من به شما نگفتم چرا به تسبیح و تقدیس خداوند نمی‌پردازید. امام رازی اوسط را به عادل‌ترین تفسیر نموده است.
ب) میانهروی یعنی مستقیم بودن: میانهروی یعنی مستقیم بودن راه و روش و دوری از کژروی و کج‌اندیشی و به تعبیر قرآن صراط مستقیم. ازاین‌رو اسلام به مسلمانان یاد داده که هرروز حداقل هفده بار راه‌یابی به صراط مستقیم را از خداوند درخواست نمایند. (اهدنا صراط المستقیم).
پیامبر در مورد مغضوبین و یهودیان و در مورد گمراهان مسیحیان را به‌عنوان نمونه ذکر کرده‌اند. همچنین در سوره انعام می‌فرماید: «وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذَلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (سوره انعام، آیه ۱۵۳). «این راه، راه مستقیم من است پیروی کنید و از راه‌هایی پیروی نکنید که شمارا از راه خدا پراکنده می‌سازد این‌ها چیزهایی است که خداوند شمارا بدان توصیه می‌کند تا پرهیزکار شوید».
ج) میانهروی یعنی ممتاز بودن.
۲ـ۳ـ معنای اصطلاحی اعتدال
رعایت حدّ متوسط و میانه در بین دو حال است از جهت کمیّت و مقدار و از جهت کیفیت و چگونگی هر چه تناسب در آن رعایت شده و به آن اعتدال گفته می‌شود.
۲ـ۴ـ واژگان مربوط به اعتدال
واژگان «اسراف» و «اتراف»، «تبذیر»، «غلّو» در قرآن کریم بیشتر در قالب کلیدواژه «قصد» مورد تأکید می‌باشد.
اعتدال مصدر باب افتعال از ریشه‌ی «ع ـ د ـ ل» در لغت به معنای حّد متوسط بین دو وضعیت دیگر و به‌طورکلی هرگونه تناسبی است که لازمه‌ی آن برقراری مساوات بین جهات مختلف است ازاین‌رو نقطه‌ی مقابل اعتدال، افراط‌وتفریط نامیده می‌شود که مفهوم جامه هر دو فساد به معنای خروج از حالت اعتدال است، بنابراین دو مفهوم «اعتدال» و «صلاح» با یکدیگر رابطه‌ی جانشینی و هر دو با مفهوم «فساد» رابطه‌ی تقابل دارند همچنین با توجّه به اینکه اعتدال به معنای میانهروی است، اسراف نقطه‌ی مقابل آن به شمار می‌رود.
۲ـ۵ـ فواید اعتدال
رعایت اعتدال و میانهروی بار انسان را در مسیر زندگی سالم‌تر به مقصد می‌رساند. «اعتدال» ضرورت امروز و همیشه جامعه اسلامی است تا در پناه آن بتوان به گسترش عدالت در حوزه‌های فردی و اجتماعی همت گماشت و بیشتر از آنکه مقوله‌ای سیاسی ـ اجتماعی باشد، مبتنی بر حق محوری و تعالیم اسلامی عدل ایجاد تعادل در گرایش‌ها، علایق، احساسات، تمایلات درونی، رفتار و روابط انسان‌ها با یکدیگراست.
از فواید اعتدال: استمرار روزی، احساس بی‌نیازی، نجات و سعادت، بارورشدن کردار نیک، عزّت نفس و شرافت، اجابت دعا، مهار نفس، ایجاد روحیه قناعت، مقابله با ناملایمات.
وقتی افراط‌وتفریط ناپسند و زیان‌بار است، حدّ وسط راه میانه و مرز اعتدال مفید و پسندیده خواهد بود. در فضایل اخلاقی نیز، علما گفته‌اند که خصلت پسندیده آن است که از حدّ اعتدال نگذرد.
و به دو مرز افراط‌وتفریط نرسد؛ مثلاً سخاوت را حدّ میانه بین بخل و ولخرجی دانسته‌اند، شجاعت را حدّ وسط میان ترس و تهوّر شمرده‌اند. تواضع را صفت متعادل میان غرور و ذلّت به‌حساب آورده‌اند. مناعت حدّ وسط میان خودستایی و خوار داشتن است.
شأن عقل تعادل است و شأن جهل بی‌تعادلی است (محدثّی، ۱۳۹۱: ۱۷ـ۱۸).
امیر مؤمنان علی علیه‌السلام درباره‌ی انسان جاهل می‌فرماید: «لاتری الجاهل الاّمفرطً أومفرطأ»۴ انسان جاهل را نمی‌بینی مگر اینکه افراط می‌کند یا تفریط.
دین اسلام، دین وسط است دینی که برای تأمین «معاش و معاد» است. برنامه‌هایش از توازن و تعادل برخوردار است.
هم به نیایش با معبود فرامی‌خواند. هم تلاش برای تأمین زندگی.
۲ـ ۶ـ مفهوم حقیقی اعتدال در فرهنگ قرآنی
قرآن کریم، امت اسلام را امت میانه و وسط می‌نامد و می‌فرماید «وکذالک جعلناکم امه وسطا لتکونوا شهداءوعلی الناس‌و یکون الرسول علیکم شهیدا» و این‌چنین شما امتی میانه (معتدل) ساختیم تا بر مردمان گواه باشد معنای آیه فوق این است که در آیین اسلام، هیچ‌گونه افراط‌وتفریط وجود ندارد و مسلمانان برخلاف سایر فرقه‌ها، از مقرراتی پیروی می‌کنند که قانون‌گذار آن، به تمام نیازهای بشری آگاه بوده و همه جهات زندگی جسمی و روحی او را در نظر گرفته است.
فرم در حال بارگذاری ...
