وبلاگ

۱- مدیران دستگاه های اجرایی: مدیران می توانند با تدوین و اجرای کنترلهای داخلی مستمر بر نحوه استفاده، نگهداری، خرید و جایگزینی اموال نظارت داشته باشند. اما متاسفانه مدیران به این مقوله توجه چندانی نداشته و فقط به خرید و مصرف اعتبارات بخصوص در ماه های پایانی سال توجه می کنند چه بسا در ادارات اجناس زیادی به صورت کلی خریداری شده است که تا پایان تاریخ مصرف، استفاده نمی شود و یا به دلیل عدم نیاز  فقط در انبار خاک می خورد.
۲- ذیحسابان: ذیحسابان در اجرای تبصره ۴ ماده ۳۱ قانون محاسبات عمومی کشور مسئولیت نگهداری حساب اموال دولتی و نظارت بر اموال مذکور را بعهده دارند و باید براساس قوانین و آئین نامه های مربوطه وظیفه خود را به نحو احسن انجام دهد. اما متاسفانه ذیحسابان نیز در این وظیفه خود کوتاهی می کنند و صرف این کنترل را به ارسال صورتحساب شش ماهه به سازمان امور اقتصادی و دارائی می دانند و در بعضاً از قوانین و آئین نامه های مربوط نیز اطلاع چندانی ندارند.
۳- امین اموال: پست امین اموال یکی از مهمترین پستها در کنترل اموال دولتی محسوب می شود و زیر نظر ذیحساب انجام وظیفه می نماید و بر اساس آیین ‌نامه مربوط به شرایط و طرز انتخاب و حدود وظایف و مسولیتهای امین اموال‌ مصوب ۵ بهمن ۱۳۷۶ هیات وزیران باید دارای شرایط خاصی باشد این مقوله به حدی مهم می باشد که در مورد انتخاب و وظایف وی یک آئین نامه صادر شده است اما متاسفانه بسیاری از مدیران این پست را، پستی تنبیهی میدانند و هر کدام از کارمندان که مرتکب اشتباه و یا قصوری شوند به این پست فرستاده می شوند و همین امر باعث تضعیف روحیه کارمند و عدم اجرای قوانین و آئین نامه های مربوطه، و در نهایت موجب تضییع اموال دولت می شود.
۴- کارمندان: بدون وجود اموال و تجهیزات انجام وظایف سازمانی غیر ممکن می باشد و کارکنان به عنوان استفاده کنندگان از این اموال باید نهایت سعی و کوشش خود را در حفظ و نگهداری آن داشته باشند و هر کدام از آنها باید امین اموال در اختیار خود باشند. استفاده و نگهداری صحیح از اموال مستلزم تقویت این باور و فرهنگ است که اموال دولتی همان اموال بیت المال و حقوق عموم است که همگان باید خود را مسئول و ملزم به رعایت قوانین و مقررات مربوطه در این خصوص دانسته و آن را همانند اموال شخصی حفظ و نگهداری نمایند.
آموزش کارکنان در نحوه استفاده از وسایل در اختیار، مطالعه دفترچه راهنما و دستورالعمل استفاده از تجهیزات و پرهیز از جابجائی غیر ضروری اموال در استفاده بهینه از آن تاثیر بسزائی دارد.
دولت با توجه به ساختار و وظایف خود دارای اموال و دارایی‌های گوناگونی است. بخشی از این اموال و دارایی‌ها به موسسات عمومی و دولتی تعلق دارد و جزو اموال آن نهاد و سازمان است، مانند اموال متعلق به شهرداری‌ها‌. هرچند قانونگذار طبق قوانین و مقررات نسبت به تصرفات دولت در این‌گونه اموال محدودیت قائل شده است، قواعد تملک خصوصی در آن حاکمیت دارد. این گونه اموال، اموال دولتی محسوب می‌شود.
۳-۵-۱-۱- اموال و مشترکات عمومی
بعضی از اموال و دارایی‌های متعلق به دولت برای استفاده مستقیم عموم مردم یا مختص حفظ مصالح عمومی است و تنها دولت از باب اعمال حاکمیت بر آنها نظارت و اداره این اموال را بر عهده دارد. این‌گونه اموال بر عکس اموال دولتی مالک معین ندارند؛ مانند پل‌ها‌، موزه‌ها و معابر عمومی. در خصوص تشخیص اموال و مشترکات عمومی دو ضابطه کلی مورد استفاده قرار می‌گیرد، یکی اینکه آن مال دارای طبیعتی است که قابلیت تملیک خصوصی را ندارد و می‌بایست مورد استفاده عموم مردم قرار بگیرد‌. ضابطه دیگر این است که دولت آن اموال را برای چه کار اختصاص داده است؟ به عبارت دیگر باید دید اموال دولتی به چه منظور مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؛ چنانچه برای مصرف عمومی و رفع نیازمندی‌های عمومی تخصیص یافته باشد، جزو اموال عمومی محسوب می‌شود.

به استناد ماده ۲۵ قانون مدنی، تملک اموال عمومی ممنوع است؛ زیرا قانونگذار در ماده فوق مقرر داشته است: «هیچکس نمی‌تواند اموالی را که مورد استفاده عموم است و مالک خاص ندارد، از قبیل پل‌ها و کاروانسراها و آب‌انبارهای عمومی و مدارس قدیمی و میدانگاه‌های عمومی‌ تملک کند و همچنین است قنوات و چاه‌هایی که مورد استفاده عموم است. باید در نظر داشت از آنجایی که اموال عمومی قابلیت تملک خصوصی را ندارند، توقیف آنها به نفع بستانکاران دولت نیز کاری عبث و پوچ است، بنابراین توقیف اموال عمومی توسط طلبکاران دولت امکان ندارد.» با عنایت به اینکه قانونگذار در ماده ۲۴ قانون مدنی بیان داشته است: «هیچکس نمی‌تواند طرق و شوارع عامه و کوچه‌هایی را که آخر آنها مسدود نیست، تملک نماید.» به نظر می‌رسد کوچه‌های بن‌بست ملک مشترک یا اختصاصی اشخاص است و جزو اموال عمومی محسوب نمی‌شود.
۳-۵-۱-۲- اموالی که ملک دولت است:
یکی از تمایزهای اساسی و مهم اموال عمومی و دولتی این است که اموال عمومی که از آن به عنوان مشترکات عمومی نیز نام برده شده است در مالکیت عموم قرار دارد مانند خیابان‌ها، میدان‌ها، پل‌ها و…قانونگذار از این اموال به عنوان اموالی که مالک خاص ندارد، نام برده و از ماده ۲۳ تا ۲۷ قانون مدنی نیز به این اموال اختصاص یافته است. اموال دولتی اموالی است که در تصرف و مالکیت دولت قرار دارد و فرقی بین مال منقول و غیرمنقول نیز در این زمینه وجود ندارد.( کاتوزیان، ناصر؛ اعمال حقوقی قرارداد-ایقاع، تهران، شرکت انتشار، ۱۳۷۱، چاپ دوم، ص ۱۰۱) قانونگذار از دولت به عنوان یک شخص حقوقی در حقوق عمومی نام برده و هیات وزیران در ماده ۲ آیین‌نامه اموال دولتی مصوب ۱۳۷۲ اموال دولتی را این ‌گونه تعریف کرده است: «اموال دولتی، اموالی است که توسط وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی خریداری می‌شود و یا به هر طریق قانونی دیگری به تملک دولت درآمده و یا درمی‌آید یکی دیگر از تفاوت‌های اموال دولتی و عمومی در این است که اموال عمومی قابل تملک نیست.» مشترکات عمومی به لحاظ این که مالک خاصی ندارد قابل تملک به وسیله اشخاص از حقیقی یا حقوقی نیست و برای استفاده از مشترکات عمومی نیاز به تحصیل (به دست آوردن) اجازه از شخص یا اشخاص خاص وجود ندارد(ولیدی،محمد صالح؛ قنبری،مجید،جرم تصرف غیر قانونی در وجوه و اموال دولتی و عمومی،نشریه: حقوق » عدالت آرا »تابستان و پاییز ۱۳۸۵ - شماره ۴ و ۵،صص۳۵-۳۷.)؛ همان طور که برای استفاده از خیابان‌ها برای تردد نیاز به کسب اجازه نیست ولی استفاده از اموال دولتی حتما نیاز به تحصیل اجازه از مقام‌های ذی‌صلاح دارد.
اداره اموال عمومی یا مشترکات عمومی با دولت و موسسات عمومی غیردولتی است که با اجازه قانون به منظور انجام وظایف خدماتی که جنبه عمومی دارد، تشکیل شده‌اند یا می‌شوند؛ مانند شهرداری‌ها.
اموال عمومی چون متعلق به ساکنان یک شهر یا منطقه است، قابل تملک توسط اشخاص نیست؛ زیرا که اموال عمومی و مشترک مالک خاص ندارد که قابل تملک باشد. طلبکاران دولت نه‌تنها اموال عمومی را نمی‌توانند تصرف کنند، بلکه اجرای دادگستری، اداره‌های ثبت اسناد و املاک و سایر مراجع قانونی هم مطابق قانون «نحوه پرداخت محکوم‌به دولت و عدم تامین و توقیف اموال دولتی» مجاز به توقیف اموال منقول و غیر‌منقول وزارتخانه‌ها موسسات دولتی که اعتبار و بودجه لازم را برای پرداخت محکوم‌علیه ندارند؛ تا تصویب و ابلاغ بودجه یک‌سال و نیم بعد از سال صدور حکم نخواهند بود.
۳-۵-۱-۳- احکام اموال خصوصی
دراسلام ، فعالیتهای اقتصادی به هر شکلی که در چهارچوبه قوانین اقتصادی اسلام صورت بگیرد، علاوه براین محترم و دارای ثواب و فضلیت است ، موجب مالکیت و ثبوت حق نیز می گردد که براین اساس ، هر فردی که بر پایه ضوابط اسلامی- مالی ، را به دست بیاورد مالک آن محسوب می شود و تصرفات او در آن نافذ و صحیح است و روشن است که این موضوع ، علاوه بر تشویق افراد به کسب و کار وابتکار، دارای فوائد بسیاری است. (لنگرودی، محمد جعفر جعفری؛ مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۸۱،چاپ دوم، ۱۷۰)
فصل چهارم
مصارف اموال عمومی در فقه وحقوق
۴-۱- راه های مصرف انفال و تقسیم عطایا در فقه شیعه
۴-۱-۱- مصارف انفال و اموال دولتى که مورد توجّه پیامبر بود.
تبلیغ دین اسلام و آشنا ساختن مردم به حقایق آن: «یابنیَّ إنّ اللّه اصطفى لکُمُ الدینَ فلا تموتُنَّ إلاّ و أنتم مُسلمونَ پسرانم! همانا خداوند دین (حق) را براى شما برگزید، پس باید جز به مسلمانى از دنیا نروید. » (بقره آیه ۱۳۲) و «مَن یبتَغِ غیر الاسلام دیناً فلن یقبل منه و هو فى الآخره من الخاسرین هر کسى که به جز اسلام دین دیگرى را طلب نماید، از وى هرگز پذیرفته نمى شود، و او در آخرت از زیانکاران است»(آل عمران، آیه ۸۵). «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتى و رَضیتُ لکُمُ الاسلامَ دیناً امروز دین شما را کامل گردانیدم و نعمتم را بر شما به اتمام رسانیدم و براى شما دین اسلام را پسندیدم» (سوره مائده، آیه ۳۵) (رحمانی،محمد، انفال از نگاه فقه شیعی و سنی ، نشریه: ادیان و عرفان « طلوع » بهار و تابستان ۱۳۸۴ - شماره ۱۳ و ،ص۱۴۹).
۱-دفاع از اسلام و قلمرو اسلامى:«وأعدّوا لَهُم مااستَطعتُم من قُوّه و مِنْ رباطِ الخَیلِ تُرهِبونَ به عدوَاللّه وَ عَدوّکُمْ (براى کفّار و پیمان شکنان) آنچه در توان دارید نیرو، و اسبانِ بسته (و تازه نفس) آماده سازید، تا (بدان وسیله) دشمن خود و دشمن خدا را بترسانید.» (سوره انفال، آیه ۶۰).
۲-برقرار نمودن امنیّت و آرامش: « و ضَرَبَ اللّهُ مَثلا قَریه کانت آمِنهً مطمئنّهً یأتیها رزقُها رَغَداً مِن کلِّ مَکان فَکَفَرَت بأنعُمِ اللّه. … خداوند (درباره گروهى که قدر نعمت هاى الهى را نمى دانند و فساد مى کنند)، مثلى زده است (و آن مانند) قریه اى است که در امن (و امان) و بدون دغدغه بوده و روزى اش از هر جانب مى آمده، پس آن گاه نسبت به نعمت هاى خداوند ناسپاسى نموده (در نتیجه گرسنگى و خوف بر آنان عارض گردیده است» (سوره نحل، آیه ۱۱۲). « و اذ قال ابراهیم ربّ اجعل هذا بلداً آمناً». به یادآر هنگامى را که ابراهیم گفت: پروردگارا! این مکان (مکّه) را شهر امن قرار بده. «وَ قالَ ادْخُلُواْ مِصْرَ اِنْ شاءَاللّه آمِنینَ و یوسف گفت: به خواست خداوند با امنیّت (و آسودگى) به مصر درآیید».(سوره بقره، آیه ۱۲۶) (همان،ص۱۵۱).
۳-ایجاد عدالت و هماهنگى:«إنّ اللّه یأمرُکُم أن تُؤَدّوا الاماناتِ الى اهلِها و اذا حَکَمْتُم بینَ الناس ان تحکموا بالْعدل…» همانا خداوند به شما دستور مى دهد که امانت ها را به صاحبانش برگردانید و هنگامى که بین مردم حکم کنید، به عدل (و انصاف) حکم نمایید.«انَّ اللّهَ یأمُرُ بالعدلِ و الاحْسانِ و ایتاءِ ذِى القُربى» : «همانا خداوند به دادگرى و نیکى نمودن و دادن (مال) به خویشاوندان دستور مى دهد».(سوره یوسف، آیه ۹۹).
۴-آموزش و پرورش و بالا بردن سطح فرهنگ:«اِقرأْ بِاسْم رَبِّکَ الَّذى خَلَقَ، خَلَقَ الإنْسانَ مِنْ عَلَق، اِقْرَأْ وَ رَبّکَ اْلاَکْرَمُ، الَّذى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الإنْسانَ مالَمْ یَعلَمْ. .. بخوان به نام پروردگارت که (جهان را) آفرید. انسان را از علق آفرید. بخوان و پروردگارت گرامى تر است، که به قلم تعلیم داد و به انسان آموخت آنچه را نمى دانست». (سوره نسا، آیه ۵۸).
۵-خدمات بهداشتى و پزشکى: «و إذا مَرِضتُ فَهُو یَشفین» و هنگامى که بیمار شوم او مرا شفا مى دهد«یَخرجُ مِن بُطُونها شَرابٌ مختلفٌ الوانُه فیهِ شفاءٌ، للناسِ» از شکم زنبور عسل، شرابى که رنگ هاى گوناگون دارد، بیرون مى شود که در آن براى مردم شفا است.»
۶-کشاورزى و آباد کردن زمین: «هو أنشأکُم مِنَ الارضِ وَ استعَمرَکُم فیها»: او شما را از زمین به وجود آورد و از شما خواست که در آن آبادى ایجاد کنید».«یُنْبتُ لکُم به الزَرعَ و الزَّیتُونَ و النخَیل وَ الأَعنابَ وَ مِن کُلّ الثَمرات به توسط باران براى شما زراعت و زیتون و درختان خرما و انگور و همه گونه ثمره مى رویاند».(سوره نحل، آیه ۹۰) .
۷-تأسیس کارخانه و ترویج صنعت: «فأوحینا اِلیهِ انِ اصنَعِ الفُلکَ بِاَعْیُنِنا وَ وَحینا» : به نوح وحى نمودیم که کشتى را به حفظ و تعلیم ما بساز».«وَ عَلَّمْناه صَنْعَهَ لَبُوس لَکُمْ لِتُحْصِنَکُمْ مِنْ بَأْسِکُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شاکِرُونَ»: و به داود ساختن زره را یاد دادیم، تا شما را از عذاب (و جراحت) حفظ کند. آیا سپاسگزارى مى کنید؟« وَ اَنْزَلْنا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ ..» : «و فرو فرستادیم آهن را که در آن براى مردم عذاب شدید و منافعى است». (سوره علق، آیه ۱-۵).
۸-تجارت و بازرگانى: «فاذا قُضیتِ الصلاهُ فانتشِروا فى الارضِ و ابتغُوا مِن فَضلِ اللّهِ» : هنگامى که نماز به اتمام برسد، در زمین پراکنده شوید و از فضل (و بخشش) خداوند (روزى) طلب کنید.(سوره شعرا، آیه۸۰)
سوره قریش نیز که بر مسافرت زمستانى و تابستانى قریش دلالت دارد، این موضوع را اثبات مى کند.
۹-حمل و نقل و ارتباطات: «و تَحمِلُ أثقالکَمُ إلى بَلَد لم تکونوا بالغیهِ الاّ بِشقِ الأَنفُسِک: و چهارپایان بارهاى شما را به شهرى حمل مى کنند که در صورت نبودن چهارپایان جز بسختى نمى توانید به آن برسید»(سوره نحل، آیه ۶۹).«وَ تَرَى الْفُلْکَ مَواخِرَ فیهِ : و کشتى را مى بینى که شکافنده (آب) دریا است».(سوره هود، آیه ۶۱)
ایجاد بنا و سکنى: «و اللّهُ جَعَلَ لکُم من بُیوتِکُم سَکَناً و جَعَلَ لکُم مِن جُلُود الانعامِ بُیُوتاً. . و خداوند براى شما از خانه هایتان آرامشگاهى قرار داد و (نیز) از پوست هاى چهارپایان خانه هایى به وجود آورد».(سوره نحل، آیه ۱۱) وزیری فرد،سیدمحمدجواد،حدود و مالکیت انفال در پرتو آیات حکیم،حقوق » فقه و مبانی حقوق اسلامی » زمستان ۱۳۸۲ - شماره ۲،ص۱۲۸.
۱۰- سیاحت و سیر و سفر: «قُل سیروا فى الأرضِ»۸); بگو در زمین به سیر (و سفر) بپردازید». و «فامشوا فى مَناکبِهِا و کُلُوا مِن رزقِهِ پس راه بروید در اطراف زمین و از روزى خدا بخورید» (سوره مومن، آیه۲۷)
موارد فوق اهمّ اهداف و مواردى است که اسلام به آنها توجّه خاصى مبذول داشته و از مردم خواسته است که به آن موضوع ها اهمیّت دهند، تا به اهداف مورد نظر برسند که به طور اختصار به آنها اشاره شد و شرح هر یک از آنها بحث هاى فراوانى مى طلبد.
اسلام تمام اموال و دارایى ها را از آن خدا مى داند و مالکیّت افراد را در طول مالکیّت او محسوب مى دارد. در قرآن آمده است: «و آتوهُم منِ مالِ اللّه الذى آتاکُم; به بینوایان از مالى که خداوند به شما داده، بدهید» (سوره انبیا، آیه۸۰). در آیه دیگر آمده است: «وَ أنفِقُوا مِمّا جَعَلَکُم مُستَخلِفینَ فیهِ فالّذین آمنوا منکُم وَ أنفقُوا لهم اجرٌ کبیرٌ: و انفاق کنید از آنچه خداوند در آن مورد شما را جایگزین خود قرار داده، پس براى کسانى از شما که ایمان آورده اند و انفاق مى کنند، پاداش بزرگى است»(سوره حدید، آیه۲۵). و نیز خداوند فرموده است: «وَ ما أفاءَاللُّه على رَسولهِ منِ اهلِ القُرى فَلِلّهِ و للرّسولِ ولِذِى القُربى و الیَتامَى و المَساکینِ و ابنِ السبیلِ کَى لایکونَ دُولهً بینَ الاغنیاِء. ..: خداوند آنچه را از اهل قرى به پیامبرش برگردانید، براى خدا و براى رسولش و براى خویشانش و بى پدران و بینوایان و در راه ماندگان است، تا بین توانگران شما دست به دست در گردش نباشد»(سوره جمعه، آیه۱۰).(همان ،ص۱۳۰).
پیامبر گرامى اسلام براى رفاه و آسایش مردم و جهت پیاده کردن برنامه هاى عالى و ثمربخش، در نظر داشت آمارى از مسلمانان گرفته شود، تا وضع آنان برطبق نظم خاصّى روبراه و مرتب شود. براى انجام این امر مهم «معیقیب بن فاطمه الدوسى» براى نوشتن غنایم و عبداللّه بن ارقم براى یادداشت نمودن، در بین آبادى ها و قبایل مأمور بودند. پیامبر(صلى الله علیه وآله)خواست تعداد مسلمانان بدین وسیله معیّن شود. از هزار و پانصد مرد آمارگیرى نمودند، امّا نظم خاصّى در این باره برقرار نشد (سوره نحل، آیه۷). علامه حلی( ۱۴۱۵، ه.ق)، «مختلف الشیعه»،جلد دوم(۹جلدی)، قم: چاپ یکم،موسسه نشر اسلامی،ص۳۲۳علامه حلی(۱۳۷۰)،«تبصره المتعلمین»،ج ۱،تهران:چ سوم،ناشر کتابفروشی اسلامیه،ص۶۳۲.
بدون شک این کار براى آن بوده است که آمار کاملى از وضع مسلمانان تهیّه شود، تا زمامداران به افراد نیازمند کمک ومساعدت نمایند. اصولا از اسلام ودستورهاى مترقّى آن جز این انتظار نمى رود که در جامعه اسلامى عدل و مساوات برقرار گردد و تمام بندگان خدا در نعمت و رفاه به سر برند; با توجّه به این هدف از پیشوایان معصوم و پیامبر(صلى الله علیه وآله)دستورهایى صادر شده است.
از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل است: «کسى که متصدّى امرى از امور ما بشود و بدون همسر است، (از مال ما) همسر بگیرد. و کسى که منزل نداشته باشد، منزل بگیرد. و کسى که وسیله سوارى یا خدمتگزار ندارد، وسیله سوارى و خدمتگزار تهیّه نماید. و کسى که در غیر این موارد گنجینه یا شترى براى خود اتّخاذ نماید، به صورت خائن دزد، در روز قیامت (به صحنه محشر) مى آید»(سوره نحل، آیه ۱۴) ر-ک: طباطبایی ، محمدحسین،« ترجمه تفسیر المیزان»، مترجم:موسوی، محمد باقرقم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،۱۳۷۴ش،ص۱۷۸.و نیز پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: «کسى که از خود ثروتى بر جاى گذارد، از آنِ وارث او است. و اگر از کسى وامى باقى بماند (و مالى نداشته باشد که از آن قرضش ادا شود)، بر عهده خدا و رسول است که آن را پرداخت کنند».(سوره نحل، آیه ۸۰) انس بن مالک هم این موضوع و مضمون را از نبى اکرم(صلى الله علیه وآله) نقل کرده است.(سوره انعام، آیه۱۱) در روایت دیگر از آن حضرت چنین بازگو شده است: «کسى که پس از خود عایله اى واگذارد (و مالى نداشته باشد که زندگانى خود را تأمین کنند)، تکفّل آن عایله بر ما است. و اگر کسى مالى بر جاى گذارد، به وارثش اختصاص دارد».(سوره ملک، آیه۱۵) اخبار و روایاتى که از طریق اهل بیت در این باره به ما رسیده است، نیز بر همین مضمون دلالت دارد.
على بن ابى طالب در نامه اى که به مالک اشتر نوشت، چنین توصیه کرد: «خدا را، خدا را نسبت به طبقه (تهیدست و) پایین اجتماع! همان بینوایان و نیازمندان و گرفتاران در سختى و رنجورى، که هیچ چاره اى ندارند; زیرا در این طبقه نیازمندانى هستند که نیاز خود را اظهار مى کنند و برخى از ایشان اظهار فقر نمى نمایند (و فقر خود را پوشیده مى دارند). حق خدا را که تو را نگهبان حق خودش قرار داده، درباره ایشان مراعات کن. قسمتى از بیت المال و قسمتى از بهره هاى املاک خالصه (دولتى) را، در هر شهر (و دیار) براى ایشان قرار بده. … و به یتیمان و سالخوردگان که چاره اى ندارند و خویشتن را در معرض درخواست واقع نمى سازند، رسیدگى کن. این کارها بر حکمرانان گران (و دشوار) است و حق در همه موارد (تلخ و) گران است»(سوره نور، آیه ۳۳) و در صحیحه حمّاد آمده است:«امام وارث کسى است که وارث نداشته باشد، (چون) مخارج کسى را که راهى براى اعاشه ندارد، برعهده مى گیرد»(سوره حدید، آیه۷) طوسی، محمد بن حسن بن علی،«المبسوط فی فقه الامامیه»، جلد ۳ ،ترجمه محمدرضا ضمیری، انتشارات المکتبه المرتضویه،ص۱۸۰.
اصولا مبناى مقرّرات اسلامى بر طرفدارى از نیازمندان و بینوایان و رفع احتیاجات ایشان است، و مانع از آن است که اختلافات طبقاتى به وجود آید و یک طبقه از بندگان خدا در محرومیّت و رنج به سر برند; لذا پیامبر(صلى الله علیه وآله)، در هنگام تقسیم غنایم فرمود: «کسانى که بى نیازند، غنایم را به ضعیفان (و نیازمندان) برگردانند».(سوره حشر، آیه۷۱) ابوصالح سمّان گفت: «على(علیه السلام) را دیدم که وارد بیت المال شد و در آن جا مالى را مشاهده کرد. آن گاه فرمود: این مال این جا است و حال آن که مردم نیازمندند! بلافاصله دستور داد که آن را بین مردم تقسیم کنند. پس از آن فرمود که بیت المال را جارو کنند و آب بپاشند. و در آن (به شکرانه این عمل شایسته) نماز گزارد»^[۵۷].
ابوبکر عطایاى بیت المال را به طور مساوى بر مردم تقسیم مى کرد و مى گفت: «کسى که در اسلام فضیلت و امتیازى دارد، از خداوند پاداش خواهد گرفت و ما را به آن کارى نیست و ما باید در تقسیم عطایا نسبت به همه روش یکسان داشته باشیم». خلیفه دوم این رویه را تغییر داد و بر وفق فضیلت و سابقه اسلام و خویشاوندى رسول خدا عطایا را تقسیم مى نمود. امّا هنگامى که على(علیه السلام) زمام امور را به دست گرفت، سنّت رسول خدا را احیا فرمود و همه نیازمندان را به گونه اى یکسان از عطایا بهره مند ساخت. و این راه و روشى بود که رسول خدا آن را ترسیم کرده بود. و قرآن مجید نیز مردم را به همین امر توجّه داده است. اکنون ذیلا به ذکر اَدلّه اى در این زمینه مى پردازیم:
در سوره «حشر» پس از آن که فىء بنى النضیر ذکر شده، فرموده است: «للفُقَراءِ المُهاجرینَ الّذینَ أُخرِجُوا من دیارِهِم. ….از این آیه فهمیده مى شود که فىء و اموال دولت به نیازمندان اختصاص دارد.
مبناى اسلام و سیره مسلمانان براین قرار گرفته که ثروت نزد عدّه اى انباشته نشود و دیگران در مضیقه به سر برند.(الاموال،ص ۲۶۵).
رسول خدا فىء بنى النضیر را بر مهاجران تقسیم نمود، چون در فقر و عسرت به سر مى بردند و فقط، دو نفر از انصار را که اظهار تنگدستى نمودند، از آن مال برخوردار نمود.(الاموال، ص۲۲۰).
گفتار و کردار امیرالمؤمنین بزرگترین دلیل مدّعا است و ذکر آن در صفحه قبل گذشت.
از صحیح بخارى و مسلم روایت شده است: پیامبر(صلى الله علیه وآله) نزدیک وفاتش به مردى از انصار در مقام دلجویى فرمود: «پس از من بزودى به نابرابرى (و تفضیل برخى بر برخى) مواجه خواهید شد. در این صورت شکیبایى پیشه کنید تا این که بر حوض (کوثر) مرا ملاقات کنید».(الاموال، ص۲۲۱) آیا این تفضیل غیر از این است که مهاجران بر انصار در برخوردارى از عطایا برترى داده شدند؟
رسول خدا غنایم جنگ بدر را على السویّه بر جهادگران تقسیم نمود.. (الاموال، ص۲۲۶).
تقسیم ثروت برحسب مزیّت و فضیلت موجب انباشته شدن اموال در نزد برخى از افراد مى شود و این امر همان طور که عواقب ناگوار آن در زمان خلیفه سوم آشکار شد، برخلاف اهداف اسلامى است و مفاسد فراوانى در پى مى آورد و باعث مى گردد که شکاف طبقاتى به وجود آید.
۴-۲- انفال و نحوه احکام آن در جمهوری اسلامی ایران
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران ضرورت تعیین تکلیف نسبت به اموال به جا مانده از وابستگان رژیم گذشته و افرادی که به نحوی با آن رژیم در ارتباط بودند امری اجتناب‌ ناپذیر بود در این میان اولویت تعیین تکلیف اموال،متوجه خاندان سلطنتی و افراد نزدیک‌ و خویشان وابسته به رژیم گذشته بود بر این اساس ضرورت داشت که دادگاه‌های ویژه‌ای، مسؤولیت صدور حکم راجع به این عده را بر عهده بگیرند.در مقام عینیت بخشیدن به این‌ هدف شعب ویژه دادگاه انقلاب در همان بدو پیروزی انقلاب اسلامی تشکیل گردید.
با تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در آذر ماه ۵۸اصل ۴۹ قانون اساسی‌ چنین مقرر نمود:«دولت موظف است ثروت‌های ناشی از ربا، غصب، رشوه، اختلاس، سرقت، قمار، سوءاستفاده از موقوفات، سوءاستفاده از مقاطعه کاری‌ها و معاملات دولتی، فروش زمین‌های موات و مباحات اصلی دایر کردن اماکن فساد و سایر موارد غیر مشروع‌ را گرفته و به صاحبان حق رد کند و در صورت معلوم نبودن او به بیت‌المال بدهد این‌ حکم باید با رسیدگی و تحقیق و ثبوت شرعی به وسیله دولت اجرا شود.»
پس از این تاریخ مقررات قانونی دیگری در مقام تحقق بخشیدن به اصل مذکور به‌ تصویب مجلس شورای اسلامی رسید این مقررات عبارت بودند از: قانون الزام دولت‌ جهت تهیه لایحه پیاده کردن اصل ۴۹ در مدت چهار ماه، مصوب۲۰/۵/۱۳۶۰ مجلس‌ شورای اسلامی قانون نحوه اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی مصوب۱۷/۵/۱۳۶۳ مجلس، قانون تمدید مهلت مقرر در تبصره ماده ۴ قانون نحوه اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی‌ مصوب۱۴/۵/۱۳۶۴ و قانون شمول اجرای قانون نحوه اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی در مورد ثروت‌های ناشی از احتکار و گرانفروشی و قاچاق مصوب۲۹/۱۱/۱۳۶۸ مجلس‌ شورای اسلامی.

• رضایی، فرزین، قاسمی، رحیم، کارگر، الهه و آدوسی، حسین (۱۳۹۳) . ” بررسی رابطه توزیع وجه نقد ، اندازه شرکت و خطای پیش بینی جریان­های نقدی آتی” بررسی­های حسابداری و حسابرسی، شماره ۱، صص ۹۲-۷۷٫

• رهنمای رودپشتی، فریدون، هیبتی، فرشاد، طالب نیا، قدرت اله و نبوی چاشمی، سید علی (۱۳۹۱). “ارائه الگوی سنجش تاثیر مکانیزم­ های حاکمیت شرکتی بر مدیریت سود". فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مدیریت، سال پنجم، شماره دوازدهم.

• شیخ، محمد جواد، لازمی چلک و محمد نژاد، سعید. ” جریان های نقدآزاد، اهکیت و کاربرد و نقش آن در مدیریت سود” .

• طالب نیا ، قدرت اله، جهانشاد، آزیتا و پورزمانی، زهرا (۱۳۸۸). ” ارزیابی کارایی متغیرهای مالی و متغیرهای اقتصادی در پیش بینی بحران مالی شرکت­ها پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” بررسی های حسابداری و حسابرسی، دوره ۱۶ ، شماره ۵۵ ، صص ۸۴-۶۷٫

• • غلامزاده دلداری، مسعود ” جریان نقد آزاد، معیاری برای اندازه ­گیری عملکرد شرکت­ها “.

• فخاری، حسین و عدیلی، مجتبی (۱۳۹۱). ” بررسی رابطه بین جریان­های نقدی آزاد و مدیریت سود از طریق فعالیت­های واقعی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران” بررسی­های حسابداری و حسابرسی. دوره ۱۹٫ صص ۶۳-۷۸٫

• کاشانی پور، محمد و بیژن نقی نژاد (۱۳۸۸). ” بررسی اثر محدودیت­های مالی بر حساسیت جریان نقدی وجه نقد” تحقیقات حسابداری، شماره دوم، صص ۷۲-۹۳

• مرادزاده فرد، مهدی و قیطاسی، روح الله و مسجد موسوی، سجاد (۱۳۸۹)،” بررسی میزان ارتباط جریان نقد آزاد شرکت و جریان نقد آزاد سهامدار با ارزش بازار سهام در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران"، فصلنامه مطالعات مالی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

• مرادزاده فرد، مهدی، علیپور درویش، زهرا و نظری، هماد (۱۳۹۲). ” بررسی خطای پیش بینی سود مدیریت و محتوای اطلاعاتی اقلام تعهدی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” فصلنامه دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، سال دوم، شماره هفتم.

• مشایخی، بیتا و مریم صفوی (۱۳۸۵) ، ” وجه نقد ناشی از عملیات و مدیریت سود در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران “، بررسی های حسابداری و حسابرسی، شماره ۴۴، صص ۳۵-۵۴٫

• مهام ، کیهان ، علی اصغر فرج زاده ، و جواد حسینی (۱۳۸۷) ، “جریان نقدی آزاد ” ، دانش و پژوهش حسابداری ، شماره ۱۳، صص ۳۰-۳۷٫

• مهرانی ، ساسان و بهروز باقری(۱۳۸۸) ، “بررسی اثر جریان های نقدی آزاد و سهامداران نهادی بر مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” ، تحقیقات حسابداری ، شماره ۲ ، صص۵۱-۶۴٫

• مهرانی ، ساسان و بهروز باقری(۱۳۸۸) ، “بررسی اثر جریان های نقدی آزاد و سهامداران نهادی بر مدیریت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” ، تحقیقات حسابداری ، شماره ۲ ، صص۵۱-۶۴٫

منابع لاتین:

• Al-Dhamari, Redhwan Ahmed & Ku Ismail Ku Nor Izah(2014). “An investigation into the effect of surplus free cash flow, corporate governance and firm size on earnings predictability Vol. 22, No. 2, pp. 118-133.

• Chung, R., Firth, M. and Kim, J.B. (2005) Earnings Management, Surplus Free Cash Flow, and External Monitoring, Journal of Business Research, 58, 766 –۷۷۶٫

• Cooper ، S ,Starovic ، D ،and Davis ، M (2004) ، Maximizing Shareholder Value ، CIMA

• Dechow, p. (1994). «Accounting Earnings and Cash Flows as Measure ofFirm Performance: the Role of Accounting Accruals».Journal of Accountingand Economics, Vol. 26, Pp. 34-1.

• Dechow, p.m and Sloan, R, and Sweeny, A, (1995), “Detecting Earnings Management”, The Accounting Review, Volum 70, Issue 2, pp: 193-225.

• Healy , p.m., and Wahlen, J.m, (1999), “ A Review of the Earnings Management Literature and its Implication for Standards Setting” , Journal of Accounting Horizons , Volume 13, Issue 4. pp: 365-373.

• Jaggi, B., and Gul, A, (2000), “ Evidence of Accrual Management: A Test of the Free cash flows and debt Monitoring Hypothesis” , Working Paper , www.ssrn.com.

• Jensen , Michael C. , (1986), “agency costs of free cash flow , corporate finance and takeovers”, The American Economic Review, Vol. 76 No. 2, pp. 323-329.

• Rina, b., Takiah, m, (2009), “Surplus Free Cash Flow, Earning Management and Audit Committee”, Journal of Economics and Management 3(1): 204-223.

• Sloan, R. G. (1996). “Do Stock Prices Fully Reflect Information inAccruals and Cash Flows about Future Earnings?«»The Accounting Review, Vol. 71, No. 3, Pp. 289–۳۱۵٫

پیوست و ضمائم

Date: 03/11/15 Time: 05:54

Sample: 1387 1392

فاضلاب صنعتی
خواص فاضلاب‌های صنعتی و پساب کارخانه‌ها کاملاً بستگی به نوع فرآورده‌های کارخانه دارد، بعضی از آن‌ ها دارای خاصیت قلیایی با اسیدی زیادی هستند، دسته‌ای از آنها خاصیت خورندگی و برخی دارای مواد سمی هستند‌‌‌‌. در فاضلاب برخی از کارخانه‌ها مانند کارخانه‌های بهره‌برداری از معادن‌‌‌‌، کارخانه‌های فولادسازی و کارخانه‌های شیمیایی بیشتر مواد خارجی را مواد معدنی تشکیل می‌دهند در صورتی که در برخی دیگر از کارخانه‌ها مانند کارخانه‌های تهیه مواد غذایی و کارخانه‌های نشاسته سازی بیشتر مواد خارجی در فاضلاب مواد آلی است درجه آلودگی این فاضلاب‌ها ‌می‌تواند گاهی چندین برابر آلودگی فاضلاب‌های خانگی باشد‌‌‌‌.

فاضلاب‌های سطحی
این فاضلاب‌ها ناشی از بارندگی و ذوب ‌‌یخ‌ها و برف‌های نقاط مرتفع هستند و به علت جریان در سطح زمین، مقداری مواد آلی و معدنی در آن‌ ها وجود دارد. بیشترین قسمت مواد خارجی در این فاضلاب‌ها مواد معدنی مانند ماسه و شن می‌باشد، به علاوه پس مانده ذرات گیاهی و حیوانی و مواد نفتی و دوده قسمت دیگری از مواد خارجی موجود در آب‌های سطحی را تشکیل می دهند]۷[.

شبکه‌های جمع‌ آوری فاضلاب و انواع آن
جریان فاضلاب از منابع آب مصرفی جوامع تولید می‌شود و معمولا رواناب حاصل از بارندگی در سطح شهر نیز به شبکه جمع‌ آوری هدایت و برای تصفیه و دفع، منتقل می‌شوند. سیستم مورد استفاده برای رسیدن به این هدف، تحت عنوان ‌‌یک شبکه فاضلاب‌رو ‌‌یا ‌‌یک سیستم جمع‌ آوری فاضلاب شناخته می‌شود که شامل لوله‌های منفرد ( خطوط فاضلاب‌رو) و تجهیزاتی برای تسهیل جمع‌ آوری و انتقال مانند سازه‌های ورودی و پمپ است. در ساخت شبکه جمع‌ آوری، کارآیی ایمنی و صرفه اقتصادی معیارهای کلیدی هستند. در جمع‌ آوری فاضلاب ایمنی بدان معناست که بهداشت عمومی، رفاه و حفاظت از محیط زیست دارای اولویت بالایی هستند]۸[.

تقاضا برای راه حلی به سمت مدیریت آب پایدار در شهرستان‌ها‌‌ یک چالش جدید است. شبکه‌های فاضلاب در طول دوره‌های مختلف، تغییرات زیادی دارند. در طول دوره‌های بدون بارندگی، نرخ جریان از رفتار جامعه تاثیر می‌پذیرد و معمولا در طول شبانه روز تغییرات‌‌ یک تا ده برابر دارد.
در طول دوره‌های بارندگی و در لوله‌های فاضلابی که فاضلاب شهری و رواناب سطحی را دریافت می‌کنند ( به عنوان مثال شبکه‌های مرکب)، نرخ جریان در طول بارندگی‌های شدید معمولا افزایش ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر در مقایسه با شرایط خشک آب و هوا دارد. در این زمینه تلاش‌های زیادی هم به صورت عملی و هم در تحقیقات علمی برای توسعه سیستم‌ها و روش‌های طراحی و بهره‌برداری از شبکه فاضلاب انجام شده است.
در ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته، تلاش‌های زیادی در زمینه زهکشی جریان شبکه فاضلاب و پیدا کردن راه حلی جامع برای بهبود عملکرد تاسیسات تصفیه‌خانه و اثرات بارندگی در طول دوره‌های بارندگی انجام شده است. زهکشی شهری هم در تحقیقات علمی و هم در عمل به عنوان مهم‌‌‌ترین مسئله بوده است. به دلیل الزامات اساسی جمع‌ آوری و انتقال، شبکه‌های فاضلاب از نقطه نظر فیزیکی با پدیده‌هایی مانند هیدرولیک و انتقال مواد جامد فاضلاب سر و کار دارند. از این نقطه نظر، طراحی جدید و اصول عملیاتی تا حد زیادی با روش‌های عددی و کاربرد کامپیوترها توسعه‌‌ یافته‌‌‌‌اند]۸[.
نحوه طراحی و ‌بهره‌برداری از شبکه روی فرآیندهای شبکه جمع‌ آوری بسیار تاثیرگذار است بنابراین هنگام طراحی شبکه‌های جمع‌ آوری فاضلاب باید در مورد فرآیندهایی که در این شبکه‌ها رخ می‌دهد آگاهی کامل داشت. به عنوان مثال تهویه شبکه می‌تواند روی تجمع و پراکندگی مواد بودار سمی که توسط فرآیندهای بیولوژیکی تولید می‌شوند تاثیرگذار باشد.
شبکه‌های جمع‌ آوری فاضلاب به سه دسته اصلی تقسم می‌شوند: شبکه‌های بهداشتی فاضلاب (شبکه‌های مجزا)، شبکه‌های جمع‌ آوری آب باران و شبکه‌های مرکب که هر کدام از این شبکه‌ها از نقطه نظر فرآیندی دارای ویژگی‌های خاص می‌باشد که در ادامه به شرح این خصوصیات پرداخته می‌شود.

شبکه‌های بهداشتی فاضلاب
این شبکه‌ها اغلب تحت عنوان شبکه‌های مجزا شناخته می‌شوند و جهت جمع‌ آوری فاضلاب از مناطق مسکونی، تجاری و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. فاضلابی که در این شبکه‌ها جریان دارد، معمولا دارای غلظت نسبتا بالای مواد آلی ‌‌‌‌تجزیه‌پذیر است و در نتیجه از نظر بیولوژیکی فعال می‌باشد. این فاضلاب از نقطه نظر فرآیندی ‌‌‌ترکیبی از بایومس (به خصوص باکتری‌های هتروتروفیک) و مواد مغذی(سوبسترا) می‌باشد. این گونه شبکه‌ها در عمل ممکن است تا حدی رواناب سطحی را نیز دریافت کنند]۸[.
جریان در فاضلاب‌رو مجزا ممکن است توسط نیروی ثقل(شبکه ثقلی)‌‌ یا فشار(شبکه‌های تحت فشار) کنترل ‌شود. در فاضلاب‌روهای ثقلی نیمه‌پر، انتقال اکسیژن از سطح تماس آب-هوا امکان پذیر است و امکان فعالیت باکتری‌های هتروتروفیک هوازی وجود دارد. در مقابل جریان در شبکه‌های تحت فشار کاملا به صورت پر بوده و امکان انتقال اکسیژن وجود ندارد. در این نوع فاضلاب‌روها، فرایند غالب فرایند بی‌هوازی است و درجه تبدیلات بیولوژیکی به مدت زمان جریان فاضلاب داخل شبکه (زمان ماند) بستگی دارد. زمان ماند فاضلاب در شبکه وابسته به ‌‌‌‌اندازه حوضه آبریز و ویژگی‌های فاضلاب‌رو مانند شیب و طول است که این زمان در شبکه‌های تحت فشار، به خصوص در ساعات شبانه، نسبتا بالاست]۸[.

شبکه‌های جمع‌ آوری آب‌های سطحی
این شبکه‌ها برای جمع‌ آوری و انتقال فاضلاب‌های سطحی (آب باران) که از سطوح غیر قابل نفوذ مانند خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و پارکینگ‌ها نشات می‌گیرند، بکار برده می‌شوند. آب‌های سطحی معمولا از طریق سازه ورودی که در زهکش خیابان‌ها قرار دارد، وارد این شبکه‌ها می‌شوند. این شبکه‌ها فقط در شرایط بارندگی عمل می‌کنند و معمولا آب حاصل از بارندگی را بدون ‌هیچ‌گونه تصفیه و یا با تصفیه جزئی به محیط پذیرنده منتقل می‌کنند. در این شبکه‌های جمع‌ آوری فرآیندهای میکروبی و شیمیایی به ندرت رخ می‌دهد و تاثیر چندانی ندارد. از سوی دیگر، در سازه‌هایی مانند استخرهای نگهداری آب، به عنوان بخش‌هایی از این شبکه، فرآیندهای تصفیه شیمیایی و بیولوژیکی رخ می‌دهد.

شبکه‌های جمع‌ آوری مرکب
در این شبکه‌ها فاضلاب شهری و رواناب سطحی با هم جمع‌ آوری شده و به تصفیه‌خانه منتقل می‌شوند. در طول دوره‌های خشک آب و هوا، این سیستم از لحاظ فرآیندهای شیمیایی و بیولوژیکی، عموما مانند شبکه‌های جمع‌ آوری مجزا عمل می‌کند. با این حال، طراحی این شبکه‌ها در مقایسه با شبکه‌های مجزا، به دلیل توانایی این شبکه‌ها در جمع‌ آوری رواناب سطحی متفاوت است و شامل اجزایی مانند سازه‌های سرریز و حوض‌های آب می‌باشد که این سازه‌ها ممکن است جزییات فرآیندها را تحت تاثیر قرار دهند. علاوه بر این، فرآیندهای شبکه‌های مرکب به دلیل تغییرات منظم شرایط جریان نسبت به شبکه‌های مجزا تغییرات بیشتری دارند.
شبکه‌های جمع‌ آوری مرکب ممکن است به صورت ثقلی، تحت فشار و ‌‌یا اینکه به صورت‌‌‌ ترکیبی از این دو شرایط طراحی و ساخته شوند.
خصوصیات این سه نوع شبکه در شکل ۲-۱ توضیح داده شده است. علاوه بر شبکه‌های فوق، سیستم‌های شبکه جمع‌ آوری جایگزین مانند شبکه‌های تحت خلا و شبکه‌های قطر کوچک ثقلی که معمولا کوچک بوده و به صورت محلی مورد استفاده هستند نیز وجود دارد]۸[.
خصوصیات انواع مختلف شبکه‌های جمع‌ آوری فاضلاب ]۸[

شبکه‌های جمع‌ آوری جایگزین
سیستم‌های شبکه‌ جمع‌ آوری فاضلاب جایگزین، در مناطقی که اجرای شبکه‌های فاضلاب متعارف امکان‌پذیر نیست مورد استفاده قرار می‌گیرند. این شبکه‌ها از نظر اجرایی برای مکان‌هایی که پر از تپه و ‌‌یا کاملا تخت هستند بسیار مناسبند، زیرا در این مکان‌ها نیاز به حفاری‌های عمیق بوده و در نتیجه‌ی آن هزینه‌های اجرایی بسیار افزایش می‌یابند. شبکه‌های جایگزین انواع مختلفی دارند که در ادامه فقط به شبکه‌های جمع‌ آوری ثقلی با قطر کوچک اشاره می‌شود]۹[.

شبکه‌های جمع‌ آوری ثقلی با قطر کوچک
شبکه‌های جمع‌ آوری ثقلی با قطر کوچک ‌‌یکی از سیستم‌های جایگزین برای شبکه‌های متعارف هستند که پساب حاصل از سپتیک تانک را به صورت ثقلی به تصفیه‌خانه‌ها منتقل می‌کنند. در این نوع شبکه‌ها از لوله‌های پلاستیکی با قطر کوچک‌تر استفاده می‌شود و عمق کارگذاری لوله‌ها کم‌تر از شبکه‌های ثقلی متعارف است. این شبکه‌ها برای مناطقی که‌‌‌تراکم جمعیت کم بوده، مناطق روستایی و مکان‌هایی که جمعیت فصلی دارند مناسبند.
بار آلی منتقل شونده در این شبکه‌ها به نسبت پایین‌تر از شبکه‌های جمع‌ آوری فاضلاب متعارف است، زیرا قسمتی از مواد آلی معلق، در سپتیک تانک‌ها حذف می‌شوند. قطر متداول در این شبکه‌ها ۸۰ میلی‌متر ‌‌یا ۳ اینچ است، اما حداقل قطر لوله‌ها بهتر است که ۱۰۰ میلی‌متر انتخاب شود. در این سیستم‌ها نیاز به رعایت حداقل سرعت نیست زیرا ته‌نشینی مواد جزو پارامترهای طراحی آن‌ ها محسوب نمی‌شود]۹[.

انواع روش‌های مورد استفاده جهت بررسی فرآیندهای شبکه جمع‌ آوری فاضلاب
تورکیلد و همکارانش در این زمینه فعایت‌های زیادی داشته‌اند و در کتاب خود، تحت عنوان فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی در شبکه‌های جمع‌ آوری، نحوه صحیح انجام پژوهش‌ها را در این زمینه شرح داده‌اند. در این پژوهش از نکات کلیدی و مفاهیم اساسی این کتاب بسیار استفاده شده است. بنابراین ‌‌یکی از اصلی‌ترین منابع پایان نامه را می‌توان این کتاب ذکر کرد. در ادامه به روش‌های مختلف بررسی فرآیندهای شبکه جمع‌ آوری پرداخته شده است]۸[.
روش‌های مورد استفاده در مطالعات فرآیندهای شبکه جمع‌ آوری فاضلاب را در حالت کلی می‌توان به صورت زیر دسته‌بندی کرد:
۱- آنالیزهای آزمایشگاهی^[۱] در مقیاس کوچک تحت عنوان رآکتورهای آزمایشگاهی
۲- طرح‌های پایلوتی آزمایشگاهی^[۲]

در رابطه (۱۲-۲) مشتق ظرفیت تحریک به جابجائی K_xc بوده K_xc= ، که یک مقدار ثابتی می باشد. ظرفیت C₀ کوچک می باشد، مقاومت R₁ عمدتا مقدار کوچکی بر حسب MΩ می باشد. ولتاژ خروجی P(t) بصورت زیر بیان می شود :
P(t) = I₁(t)R = I(t) R RK_xc x (۱۳-۲)
جهت بهبود دقت و پایداری تحریک حلقه بسته، ضریب کیفیت Q در فرایند تحریک بایستی افزایش یابد.
کنترل حلقه بسته باید بر مبنی دو شرط زیر صورت گیرد:
۱- فاز حلقه کامل باشد یعنی = ۲n (n عدد صحیح است)
۲- بهره حلقه کامل باشد یعنی
وقتی = اختلاف فاز جابجائی تحریک در مقایسه با نیروی تحریک برابر با – می باشد.(در رابطه (۱۱-۲) دیده می شود.). اختلاف فاز ولتاژ خروجی پیش تقویت کننده در مقایسه با جابجائی تحریک برابر با – است و اختلاف فاز ولتاژ خروجی مقایسه گر ولتاژ با ولتاژ خروجی پیش تقویت کننده برابر با می باشد. قسمت های دیگر مدار اختلاف فازی با هم ندارند.
در شکل ۶-۲ ظرفیت تحریک و انرژی پتانسیل الکتریکی ذخیره شده در ظرفیت بصورت زیر بدست می آیند :
C_d1(t) = _۰ (۱۴-۲)
U = C_d1(t)V² (۱۵-۲)
که _۰ ثابت دی الکتریک، h ضخامت میله های شانه ای، x₀ طول بینابین میله ها و d پهنای شکاف بین میله هاست.
۸-۲- سنسورها و مکانیزم های تحریک
سنسورها و مکانیزم های تحریک نقش مهمی را در ژیروسکوپ های ارتعاشی ایفا می کنند و به همین علت، تحقیقات گسترده ای روی انواع آنها صورت پذیرفته است. این مکانیزم ها که بر اصول فیزیکی متفاوتی متکی بوده و عمدتا نامگذاری آنها بر همین اساس است، باید دارای خصوصیاتی مثل مصرف کم انرژی، نیرو بر واحد حجم زیاد، فرایند ساده ساخت، عملکرد مطمئن و تکرار پذیر و نیز مدار کنترل ساده باشند.
سنسور پیزوالکتریک(شکل۷-۲) رایج ترین مکانیزمی می باشد که در آن از یک ماده پیزوالکتریک استفاده می شود. خاصیت جالب این مواد، حرکت ارتعاشی کریستال آنها است که باعث تولید پتانسیل الکتریکی شده و بالعکس، اعمال یک میدان الکتریکی به آن، باعث ارتعاش خواهد شد.
الکترود
دیسک پیزوالکتریک
شکل ۷-۲- سنسور پیزوالکتریک
کوارتز و سیلیکون دو نمونه از کاربردی ترین مواد پیزوالکتریک هستند ک با اعمال یک ولتاژ AC، شاهد رفتار ارتعاشی در آنها خواهیم بود. فرکانس ارتعاش تابعی از اندازه، شکل و خواص دی الکتریک ماده است. برای یک دیسک پیزوالکتریک با ضخامت t، ولتاژ V تولید شده در مقطع دیسک وقتی در معرض تنش T قرار بگیرد به صورت زیر است:

V = gtT
که g ضریب ولتاژ پیزوالکتریک می باشد. سهولت دستیابی و بکارگیری این خاصیت بدون نیاز به فرآیندهای پیچید ساخت و تولید، باعث گستردگی استفاده از آنها در سنسورها و مکانیزم تحریک ژیروسکوپ های ارتعاشی شده است.
سنسورهای پیزورزیستور از مقاومت های متغیر تحت بارگذاری خارجی برای اندازه گیری پارامترهای فیزیکی مثل فشار، نیرو و شتاب استفاده می کنند. نمونه ای از این مکانیزم در شکل ۸-۲ نشان داده شده است. مقاومت ها معمولا روی یک دیافراگم سیلیکانی قرار می گیرند که خمش دیاگرام باعث تغییر ابعاد مقاومت شده که به علت خاصیت پیزورزیستیو موجود در سیلیکون تغییر مقاومت R∆ را در پی خواهد داشت:
پیزو رزیستور
دیافراگم
شکل ۸-۲- سنسور پیزو رزیستور
R∆ تغییر مقاومت، R مقاومت اولیه، νنسبت پواسون، l∆ تغییر طول مقاومت، l طول اولیه مقاومت، ?∆ تغییر مقاومت ویژه، مقاومت ویژه رزیستور می باشد. بنابراین مقاومت رزیستور متناسب با فشار خارجی اعمال شده می باشد (تغییر ابعاد با فشار خارجی متناسب است). بازده این دسته از سنسورها با دما و فشار متغیر است. با افزایش درجه حرارت حساسیت سنسور کاهش یافته و تنشهای پسماند ناشی از فرآیندهای تولید بر این حساسیت اثر می گذارد.
مکانیزم الکترواستاتیکی (خازنی) نیز به علت عدم نیاز به مواد کمیاب یا مضر و سهولت فر آیند ساخت، مورد توجه قرار گرفته است. مبنای عملکرد آنها، خاصیت جذب کولمبی، بین دو سطح دارای پتانسیل الکتریکی متفاوت است. آنها قادر به عملکرد با فرکانس بالا و مصرف کم توان هستند. شکل ۹-۲ نمونه ای از این مکانیزم رانشان داده است که در آن یک الکترود روی دیافراگم و دیگری به پایه متصل است. با افزایش سطح الکترودها (هر کدام از سطوح شارژ شده با پتانسیل متفاوت) یا کاهش فاصله بین آنها، می توان عملکرد این مکانیزم ها را بهبود بخشید.
الکترودها
پیرکس
شکل ۹-۲- مکانیزم خازنی
در ژیروسکوپ های بزرگ، به علت بالا رفتن هزینه و مصرف زیاد ولتاژ، مکانیزم های مذکور کمتر مورد توجه قرار می گیرند اما در ابعاد کوچک و کاربردهایی که نیازمند حساسیت بالا، فشار کم و پایداری زیاد است، بازده بالاتری نسبت به سنسورهای پیزورزیستور دارند. مکانیزم تشدید دسته دیگری از سنسورها می باشد که اساس کار آن بر این فناوری استوار است که فرکانس تشدید یک رزوناتور (تنش) اعمال شده که ساختار آن تغییر می کند. بنابراین با بدست آوردن تغییر فرکانس طبیعی رزوناتور، اطلاعات فیزیکی که باعث کرنش (تنش) شده، بدست می آید. به عنوان مثال فرکانس تشدید یک رزوناتور انعطاف پذیر دو سر ثابت از رابطه زیر محاسبه می شود:
که l طول رزوناتور، b ضخانت رزوناتور، E مدول یانگ، ? چگالی دیافراگم، ? کرنش تولید شده در رزوناتور و f فرکانس طبیعی نوسان می باشد. بنابراین سنسور تشدید شبیه یک کرنش سنج عمل می کند، که کرنش را با فرکانس تشدید مرتبط می سازد. این مکانیزم در مقایسه با مکانیزم پیزوالکتریک و پیزورزیستور دارای پیچیدگی بیشتری می باشد.
مکانیزم تحریک الکترومغناطیسی نیز از جمله مکانیزم هایی است که در شکل سونولوئید و موتور الکتریکی در ژیروسکوپ های ارتعاشی مورد استفاده قرار می گیرد.
شکل ۱۰-۲ نمونه ای از این مکانیزم با مغناطیس دائمی و سیم پیچ صفحه ای را به تصویر کشیده است. رابطه زیر بیانگر نیروی خروجی مکانیزم است:
F = μdV
که μ مغناطیس پذیری هسته، B میدان القائی، F راستای نیرو (عمود بر صفحه و در امتداد z) و dV بیانگر حجم می باشد. از آنجائیکه این مکانیزم، در ابعاد کوچک نیازمند جریان زیاد بوده و سیم پیچ هسته آن با ساختار صفحه ای و کم مصرف ژیروسکوپ های ارتعاشی، در تضاد است، مشکل سازگاری ایجاد کرده است. به همین علت استفاده از این سیستمها در مواردی که با محدودیت اندازه مواجه نیستند، مناسب است. نوع دیگری که نسبت به مکانیزم الکترواستاتیکی، توان تولید بیشتری را در مقایسه با حجم دارد، مکانیزم حرارتی است. این نوع مکانیزم که بر پایه اختلاف انبساط حرارتی کار می کند، ارزانتر بوده و توان مصرف کمتری دارد. رایج ترین آنها، یک تیر یک سر گیردار بوده که از دو ماده با ضریب انبساط حرارتی متفاوت ساخته شده است. المان حرارتی متصل به بدنه تیر، حرارت مورد نیاز را تامین می کند. در اثر حرارت، تیر به طرف ماده با ضریب انبساط حرارتی کمتر خم می شود. این مکانیزم توانائی ایجاد خمشهای زیاد در ولتاژهای کم را دارا است اما سیکل عملکردی کمتری دارد.
مغناطیس دائم
سیم پیچ سیم پیچ
شکل۱۰-۲- مکانیزم تحریک الکترومغناطیسی
در مجموع، همانطور که گفته شد، به علت سهولت دسترسی و فرایند ساده تولید، استفاده از حس کننده ها و تحریک کننده های پیزوالکتریک، توسعه بیشتری یافته است.
۹-۲- مدل دینامیکی ژیروسکوپ ارتعاشی MEMS انتخابی در این پروژه
یک ژیروسکوپ MEMS محور z در شکل ۷-۲ نمایش داده شده است. یک نمونه متداول از ژیروسکوپ ارتعاشی MEMS شامل یک جرم معلق به همراه چند فنر، یک مکانیزم عملگر و حسگر الکترواستاتیکی برای ایجاد حرکت نوسانی و تعیین موقعیت و سرعت جرم متمرکز می باشد. فرض می شود که قابی که جرم متمرکز بر آن واقع است با سرعت ثابت حرکت می کند و ژیروسکوپ با تغییر کوچکی در سرعت دورانی، می چرخد. نیروهای مرکز گرا و با توجه به جابجایی ناچیز فرض می شوند. نیروی کوریولیس در جهت عمود بر محور تحریک و محور چرخش ایجاد می شود. با بهره گرفتن از [۱۸،۱۹و۲۰] و با فرضیات بالا معادله دینامیکی ژیروسکوپ به شکل زیر استخراج می شود:

گندم اسپلت T. spleta L. and T. macha Dek& Me
گندم شات T. sphearococcom Perc.

1. 1. T.vavilviiJakubz

گندم با فرمول ژنوم AAAAGG ‌T. zhukovski Men& Er
1-2 اهمیت بیماری
با توجه به وسعت سطح زیر کشت غلات و قدمت زراعت گندم، این گیاه در طول رشد مورد حمله بسیاری از عوامل بیماریزا از جمله زنگ­ها قرار گرفته است (شفیعی و همکاران، 1389). عامل بیماری زنگ قهوه­ای قارچی است به نام (Puccinia recondita f.sp tritici) که به بیماری زنگ برگی نیز معروف می­باشد. یکی از مخرب‌ترین بیماریهای گندم در برخی از نقاط دنیا از جمله آمریکا می­باشد (قاسم زاده و همکاران، 1389). قارچ عامل زنگ قهوه­ای از شاخه بازیدیومیست‌ها^[3]، زير شاخه Pucciniomycotina، رده Pucciniomycetes راسته Pucciniales، زیر راسته Pucciniomycetidae خانواده Pucciniaceae ، جنس Puccinia و گونه Recondita می­باشد (Hibbett et al., 2007). عامل بیماری زنگ قهوه­ای اولین بار در سال 1326 در ایران گزارش گردید، در ایران نیز اهمیت و خسارت این بیماری بعد از زنگ زرد در درجه دوم قرار دارد ولی گستردگی آن از زنگ زرد بیشتر است. علاوه بر سال­هایی که به صورت همه گیر ظاهر شده و باعث کاهش چشمگیر محصول می­ شود، این بیماری همه ساله در اواخر فصل رویش گندم در مزارع ظاهر و کاهش نسبی محصول را سبب می­ شود. دانه‌های گندم مبتلا به عامل بیماری چروکیده, کوچک و نامرغوب شده و وزن محصول تا 90 درصد کاهش می­یابد و این بیماری یکی از بیماریهای بسیار مهم گندم است که در تمام مناطق گندم خیز ظاهر می­ شود (افشاری و همکاران، 1384؛ شفیعی و همکاران، 1389).
قارچ عامل زنگ قهوه­ای به شرایط محیطی بویژه دما حساس است. دمای لازم برای گسترش وسیع این بیماری در حدود 22-20 درجه سلسیوس می­باشد که متوسط این دما در بیشتر مناطق ایران در اواخر دوره رشد گندم مهیا می‌شود و این امر باعث می­ شود که زنگ قهوه­ای گسترش وسیعی در ایران داشته باشد(Moeini, 1998).

میزان خسارت زنگ قهوه­ای نسبت به زنگ زرد و سیاه کمتر است اما به دلیل فراوانی بیشتر و انتشار وسیع­تر در دنیا در مجموع به نظر می­رسد زنگ قهوه­ای باعث کاهش محصول سالیانه بیشتری در دنیا نسبت به دیگر زنگ­ها می­ شود (Hureta- Espino, 2011).
اکنون زنگ قهوه­ای به عنوان یک بیمارگر بسیار مهم در تولید گندم شناخته شده است که باعث کاهش چشمگیر محصول در مناطق وسیع جغرافیایی از دنیا می­ شود، کاهش محصول گندم در اثر آلودگی به زنگ قهوه­ای در اثر کاهش دانه در سنبله و وزن هزاردانه است (Kolmer, 2005; Marasas, 2004; Roelfs, 1992; Saari and Prescott., 1985).
خسارت این بیماری بسته به رشد گیاه در زمان اپیدمی شدن بیماری و میزان مقاومت ارقام گندم 5 تا 25 درصد برآورد شده است (Kolmer et al., 2001). در مکزیک در سالهای 1976 و 1977 باعث کاهش بیش از 40 درصد محصول شد (Dubin and Torres., 1981). این بیماری در اروپای شرقی باعث کاهش 5-3 درصد محصول می­ شود (Dwazana, 1980). میزان کاهش محصول در اثر این بیماری در مصر تا 50 درصد تخمین زده شده است (Abdol Hak, 1980). اپیدمی شدید زنگ قهوه­ای که در پاکستان در سال 1978 اتفاق افتاد سبب خسارت 86 میلیون دلاری در این کشور شد (Hussein et al., 1980). در استرالیا اپیدمی‌های زنگ قهوه­ای و زنگ سیاه از زمان مقیم شدن اروپایی­ها سبب خسارات شدیدی شده است (McIntosh et al., 1995). تکرار اپیدمی­های شدید زنگ­های گندم از دهه 1880 میلادی باعث اهمیت یافتن این موضوع و به دنبال آن فشار سیاسی برای ایجاد گروه ­های کشاورزی ایالتی در نیو ساوت ولز (NSW) و ویکتوریا شد (McIntosh et al., 1995). تلاشهای زیادی برای غلبه بر خسارت محصول ناشی از اپیدمی­های زنگ در استرالیا انجام شده است و تخمین­های که در مورد خسارت محصول زده شده است از 30 درصد در ارقام حساس به زنگ قهوه­ای تا 55 درصد در ارقام حساس گندم حساس به هر دو زنگ قهوه­ای و سیاه متغیر بوده است (Keed and White, 1971; Roelfs et al., 1975).
یک اپیدمی گسترده در قسمت غربی استرالیا در سال 1992 سبب خسارت محصول تا بیش از 37 درصد در ارقام حساس و میانگین 15 درصد در بین تعدادی از مزارع شد (McIntosh et al 1995).
فصل دوم
کلیات و
بررسی منابع
2-1 کلیاتی در مورد زنگ
2-1-1 انتشار و اهمیت زنگ قهوه­ای
زنگ­هاي شناخته شده گندم شامل زنگ قهو­ه­اي با عامل Puccinia triticina Syn. recondita Rob Ex Desm f.sp. Tritici Eriks. & Henn زنگ سیاه با عامل P. graminis f.sp. tritici زنگ زرد با عامل P. striiformis f.sp. tritic می باشند که در بیش تر مناطق کشت و کار گندم خیز دنیا شایع می باشند. از زنگ­هاي سه گانه گندم، زنگ قهوه‌اي انتشار بیشتری دارد (شفیعی و همکاران، 1389).
عامل بیماری زنگ قهوه­ای قارچی است به نام (Puccinia recondita f.sp tritici) که به بیماری زنگ برگی نیز معروف می­باشد.یکی از مخربترین بیماریهای گندم در برخی از نقاط دنیا از جمله آمریکا می­باشد (قاسم زاده و همکاران، 1389).
این بیماری اولین بار در ایران توسط اسفندیاری در سال 1326 گزارش گردید. در ایران نیز اهمیت و خسارت این بیماری بعد از زنگ زرد در درجه دوم اهمیت قرار دارد ولی گستردگی آن از زنگ زرد بیشتر است و همه ساله در اواخر فصل زراعی ظاهر شده و باعث کاهش نسبی محصول، چروکیدگی و نا­مرغوب شدن بذور می­گردد (کیا،1390). این بیماری در تمام مناطق ایران بخصوص نواحی غرب، شمال غرب و قسمت­ هایی از خراسان و گرگان مشاهده و گزارش گردیده است (Bamdadian, 1993).
مهمترین عواملی که در بروز اپیدمی زنگ­ها در یک منطقه نقش دارند عبارتند از: وجود میزبان حساس، حضور عامل بیماری و فراهم شدن شرایط مساعد آب و هوایی. مقايسه سه نوع زنگ غلات را نشان داده شده است (جدول 2-1).
جدول 2-1: مقایسه سه زنگ قهوه­ای، سیاه و زرد گندم