یکی از مفاهیم بکار رفته در تعاریف مدارس هوشمند، فناوری اطلاعات می باشد که عبارت است از گردآوری، انتخاب، پردازش، ذخیره سازی و کاربرد اطلاعات در زمینه های مورد نظر و انتقال آنها از طریق کامپیوترهای چند رسانهای به طوری که حاصل آن طراحی، انتخاب مواد آموزشی (دروس) و مدیریت فرایند یاددهی- یادگیری به صورت شبکه ای از یادگیرندگان، یاددهندگان، کارشناسان ، فنسالاران رایانه میباشد و نوع فضای آموزشی فناوری اطلاعات، پویا، زمان واقعی و مشارکتی است (ابراهیم زاده، 1385).
هم اکنون محور توسعه آموزش های الکترونیکی در اکثر کشورهای جهان، آموزش های مجازی می باشد. با توجه به حجم گسترده تقاضا برای آموزش از یک سو و ناتوانی نظام کنونی در پاسخگویی به آن و همچنین قابلیت های فراوان روش های نوین آموزش الکترونیکی از سوی دیگر، ایجاد و توسعه سیستم های آموزش الکترونیکی به امری ضروری و مهم بدل گردیده است (میرزایی و شعبانی نیا، 1392).
با توجه به عصر حاضر، که عصر انفجار اطلاعات و به روز بودن دانش است و حجم تقاضا برای آموزش گسترده شده و از طرف دیگر قابلیت های فراوان روش های نوین آموزش الکترونیکی نظرها را از آموزش سنتی به آموزش الکترونیکی کشیده، آموزش الکترونیکی هر چند مزیت های فراوان دارد ولی هنوز ایجاد آن در جامعه ما با کمبودها و مشکلاتی همراه است.
تحقیقات زیادی در حوزه آموزش و یادگیری الکترونیکی و هوشمند سازی مدارس انجام شده است (نقیب زاده، 1384/ ملینکس، 1380/ مهرمحمدی و ذوقی، 1383/ جلالی و حداد،1384/ علیزاده، 1385/ امام جمعه و ملایی نژاد و جزوی، 1386/ نادری و زاهدی، 1389/ نیرومند و بحت آوری، 1390) در پژوهش های خود به برشماری مزایای مدارس هوشمند و ضرورت به کارگیری آن پرداخته اند (اسفیجانی، 1381/ شواخی، 1382/ اسلامی و صدری ارجامی، 1383/ جلالی، 1384/ شهباز و سلیم آبادی، 1385/ جهانبخش و صالحی و کاشانی، 1386/ زمانی و عظیمی و محمودی و همکاران، 1387/ زمانی و همکاران، 1389/ علی نژاد، 1390 و1391/ رضاییراد و همکاران، 1391) در پژوهشهای خود، ضمن بیان نقاط قوت و فرصتهای مدارس هوشمند از ضعفها و کمبودهای این مدارس سخن گفته و به ارائه راهکارهایی برای اصلاح ضعفها پرداخته اند همزمان با آن کم وبیش تقاضاهایی از طرف معلمان طرح می شود امابااین وجود تردیدهایی درزمینه گسترش وتوسعه آن نیز از سوی معلمان دراطراف کشور وجودداردبرای معلمان این سؤال پیش می آیدکه آیامدرسه هوشمند باعث تسهیل یادگیری می شود؟ آیا ارتباط اجتماعی دانش اموزان راتقویت میکند یا تضعیف؟ آیا مهارتهای لازم برای استفاده ازمدارس هوشمند را دارند
ازسوی معلمان این سؤال ایجاد می شود که آیا یادگیری از طریق وسایل الکترونیکی، بهتر صورت خواهد گرفت یا خیر؟.
به طور کلی میتوان گفت استفاده از مدارس هوشمند هنوز جای سؤال و بررسی دارد و علیرغم پژوهشهای انجام شده، پژوهشهای بیشتری را می طلبد. حال سؤال اساسی این پژوهش این است: نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای هوشمندسازی مدارس از دیدگاه معلمان که از نزدیک با این پدیده درگیر هستند؛ چیست؟ آیا آنها با هوشمندسازی مدارس موافقند؟
1-3. اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
امروزه به دلایل مختلف ازجمله رشد فناوریهای رایانهای، انفجار دانش و نیاز به روز بودن آن، دیگر آموزش سنتی نمیتواند آنچنان کارایی داشته باشد بنابراین نظرها به سوی آموزش الکترونیکی و مدارس هوشمند معطوف گردیده است. لذا این پژوهش به بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای هوشمندسازی مدارس از دیدگاه معلمان مقطع ابتدایی شهرکرمان میپردازد.
از آنجا که مدارس کنونی، توانایی ارتقاءِ یادگیری دانشآموزان برای ایفای نقش مفیدتر را ندارند لذا برای تربیت دانشآموزان مستعدتر برای زندگی منطقی، مدارس نیاز به تغییر دارند. مدارس باید شرایطی را که بچهها در آن زندگی میکنند و مشغول به کار میشوند در نظر بگیرند و آموزشهای خود را متناسب با نیازهای جامعه عرضه کنند(مرکز هدایت آموزشی، 1992). امروزه به علت رشد فناوریهای رایانهای، سرعت نقل و انتقالات اطلاعاتی و مسئله انفجار دانش اطلاعات به سهولت و سرعت میتواند در اختیار همگان، قرار گیرد. تفاوت این امر بالارفتن سطح دانش متعارف دانشآموزان است که هماهنگی با دورههای آموزشی را به هم میزند. در چنین شرایطی استفاده از فناوریهای اطلاعاتی و انفورماتیکی در مدارس هوشمند، امکان به روز کردن اطلاعات علمی و ارتقاء معلمان و تدریس ایشان را فراهم میآورد(افضل خانی و قدس، 1390).
در کشورهای در حال توسعه، مدارس هوشمند به صورت حضوری برای جبران برخی از عقب ماندگیها نظیر شیوههای ناکارآمد تدریس سنتی معلم محوری، کمبود کتابهای درسی غنی و روزآمد، فقر سواد اطلاعاتی و رایانهای معلمان و دانشآموزان، نیازهای روزافزون بازار کار به نیرویانسانی کارآمد و مجهز به سواد فناوری در حال شکل گیری و توسعه است(زمانی و همکاران، 1389 ).
جامعه اطلاعاتی آینده، نیازمند افرادی است که بتوانند فناوری اطلاعات را خلاقانه در جهت رشد و توسعه به کار برند در این عصر بی بهره ماندن از دانش، بینش و مهارتهای به روز، به بیکاری نابرابری اجتماعی و در نتیجه پیدایی نارضایتی و تنش میانجامد و بنابراین در این دوره بیش از هر زمان دیگر جوامع انسانی نیازمند توسعه انسانی میباشد( مشایخ، 1390).
واقعیتها نشان میدهند که استفاده از فناوریهای نوین در قرن 21، تاثیر عمیقی در زندگی اجتماعی انسان خواهد داشت یقیناً آموزش و پرورش نیز از این تغییرات مستثنی نخواهد بود. تحقیقات در آموزش این مطلب را بیان میکند که فناوری اطلاعات به شکلی عمده در نظام آموزشی منظم استفاده شده است( دلوز، 1380).
با توجه به کاربرد وسیع اینترنت، نیازهای آموزشی فارغالتحصیلان مدارس، دانشگاهها و مراکز آموزشی نیز طبعاً متفاوت شده و باید مهارتهای لازم در این خصوص را فرا گیرند (احمدی و ویرجینیاری، 1382) با توجه به دلایل بالا که ضرورت ایجاد مدارس هوشمند را بیان می کندهنوز تردید داشتن عدهای از معلمان و والدین در موثر بودن آن، و همچنین مشکلاتی که در اجرای این طرح در کشور ما وجود دارد از جمله مشکلات پیش روی مدارس هوشمند است.
(صدری ارحامی، 1383) مسائل فرهنگی را به عنوان عامل مشکل ساز در اجرای طرح یادگیری الکترونیکی میداند. مسائلی از قبیل مقابله و مخالفت افراد در استفاده از روشهای نوین در برابر روشهای سنتی آموزش، وجود مشکلات خاص یادگیری الکترونیکی شامل: بستر مخابراتی در ایران، عدم وجود نرمافزار آموزشی مناسب و هزینه سخت افزاری مناسب میتواند پیاده سازی طرح را با مشکل روبرو کند.
مهمترین شرط پیشرفت در هر زمینه، شناخت مشکلات وکمبودها و برنامه ریزی برای مقابله با آنهاست. تغییر شرایط نامناسب آموزشی و
الکترونیکی در ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. از این رو مقاله حاضر به شناسایی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای هوشمندسازی مدارس میپردازد. نتایج به دست آمده در جهت برنامه ریزی آینده و اجرای بهتر طرح به مسئولین و دست اندرکاران آموزشی،کمک خواهدکرد و از آنجا که مدارس هوشمند در ایران نوپا هستند، برای گسترش و فعالیت بهتر آنها لازم است نقاط قوت و فرصتهای آن شناخته شده تا انگیزه برای فراگیرشدن فراهم شود. با شناسایی فرصتها و قوتها مدیران سعی خواهندکرد تا با الگوگیری از این مدارس،کلاس های خود را به فناوری مجهز نمایند. در ضمن اینکه با تجهیز مدارس،مرزهای دانش ازکتابهای درسی فراتررفته و شیوههای تدریس و یادگیری از حفظیات و به خاطرسپاری محض به تفکر انتقادی و ارزیابی منابع اطلاعاتی گسترش خواهد یافت. نتایج به دست آمده از این پژوهش به مسئولان آموزش و پرورش کمک خواهدکرد تاضمن شناسایی وضعیت این مدارس، درپی رفع نقاط ضعف آنها باشند و با برنامه ریزی صحیح و مطلع شدن از دیدگاه معلمان و دانش آموزان، تهدیدها را به فرصتها تبدیل کنند. از سوی دیگر، تأسیس مدارس هوشمند هزینه بر است و لازم است هرگونه سرمایهگذاری در این مورد سنجیده و حساب شده و با توجه به نتایج پژوهش انجام گیرد تا از صرف زمان و هدردادن هزینهها جلوگیری شود.
بنابراین وجود این قبیل مسائل و مشکلات، ضرورت تحقیق و پژوهش بیشتر در این زمینه را ایجاب میکند تا از تأثیری که این مدارس در فرایند آموزش باقی میگذارند آگاه شده و با نگاه واقع بینانهتری به این مدارس نگریسته تا بتوانیم ضعفها را اصلاح و قوتها را تقویت کنیم.
1-4. اهداف تحقیق
1-4-1. هدف کلی
بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای هوشمند سازی مدارس ابتدایی کرمان از دیدگاه معلمان.
1-4-2. اهداف جزئی
در این راستا اهداف جزئی زیر برای رسیدن به هدف کلی پژوهش مطرح میشوند
- بررسی نقاط قوت هوشمند سازی مدارس ابتدایی از دیدگاه معلمان شهر کرمان.
- بررسی نقاط ضعف هوشمند سازی مدارس ابتدایی از دیدگاه معلمان شهر کرمان.
- بررسی فرصتهای هوشمند سازی مدارس ابتدایی از دیدگاه معلمان شهر کرمان.
- بررسی تهدیدهای هوشمند سازی مدارس ابتدایی از دیدگاه معلمان شهر کرمان.
1-5. سؤالات یا فرضیههای تحقیق
1-5-1.سوالات تحقیق
توجه به سوالهای این پژوهش که در راستای دستیابی به اهداف پژوهش مطرح گردیده به شرح زیر است
1- نقاط ضعف هوشمند سازی مدارس از دیدگاه معلم چیست؟
2-. نقاط قوت هوشمند سازی مدارس از دیدگاه معلم چیست؟
3-. تهدیدهای هوشمند سازی مدارس از دیدگاه معلم چیست؟
4- فرصتهای هوشمند سازی مدارس از دیدگاه معلمان چیست؟
5- آیا نظر معلمان مرد و زن ابتدائی شهرکرمان در مورد نقاط قوت هوشمندسازی مدارس، متفاوت است؟
6-آیا نظر معلمان مرد و زن ابتدائی شهرکرمان در مورد نقاط ضعف هوشمندسازی مدارس، متفاوت است؟
7- آیا نظر معلمان مرد و زن ابتدائی شهرکرمان در مورد فرصتهای هوشمندسازی مدارس، متفاوت است؟
8- آیا نظر معلمان مرد و زن ابتدائی شهرکرمان در مورد تهدیدهای هوشمندسازی مدارس، متفاوت است؟
1–6. تعاریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات
1-6-1. تعاریف مفهومی اصطلاحات
مدرسه هوشمند: سازمانی آموزشی با موجودیت فیزیکی و حقیقی(ونه مجازی) است که درآن دانش آموزان به شکل نوینی آموزش می بینند. در مدرسۀ هوشمند، کنترل و مدیریت، مبتنی بر فناوری رایانه و شبکه انجام گرفته و محتوای اکثر دروس آن الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن هوشمند م باشد ( آموزش وپرورش تهران، 1384).
نقاط قوت: منظور از قوت در سازمان، وجود منابع، مهارتها، تواناییها یا مزیتهای مرتبط با نیازهای سازمان است که سازمان سعی در تأمین آنها دارد و یا انتظار خدمت از آن میرود (رابینسون، 1996). به عبارت دیگر قوتها عواملی هستند که نسبت به گذشته سازمان یا نسبت به رقبای آن در حال حاضر برای سازمان مزیت به حساب می‌آیند. قوتها شامل مهارتها و تواناییها است که سازمان را قادر میسازد تا استراتژیهای خود را به درستی و به خوبی طراحی و اجرا کند (اعرابی و همکاران ،1389).
نقاط ضعف: ضعف سازمانی، محدودیت، کمبود یا نارسایی در منابع، مهارتها و تواناییهایی است که عملکرد موفق سازمان را با خطر مواجه میسازد و برای دستیابی به هدف غایی، باید اصطلاح شود( کافمن و هرمن، 1382).
فرصتها: هر نوع شرایط، موقعیت و یا حالتی که امکان پیشرفت، توسعه و موفقیت سازمان را افزایش دهد دسترسی به اهداف را آسانتر سازد و در نهایت کارایی و اثربخشی سازمان را در پی داشته باشد(رابینسون، 1996).
تهدیدها: تهدید نقطه مقابل فرصت است و آگاهی از تهدیدها امکان بقا و کاهش سازمان را موجب میشود با کشف تهدیدهای موجود در محیط میتوان از آن پرهیز کرد یا تأثیر منفی آن را کاهش داد(کافمن و هرمن، 1380).
1-6-2. تعاریف عملیاتی مفاهیم
نقاط قوت: منظور از نقاط قوت در این پژوهش عواملی مانند: امکان استفاده از روشهای متنوع یادگیری، آسان تر شدن فهم مطالب درسی برای دانش آموزان،کاربردی تر شدن فرایند مطالب درسی برای دانش آموزان، آسان تر شدن فرایند تدریس و آموزش برای معلمین، افزایش مشارکت والدین در جریان امور آموزشی فرزندان وغیره که از گویه های 1 تا 12 پرسشنامه این پژوهش را شامل میشوند.
نقاط ضعف: منظور از نقاط ضعف در این پژوهش عواملی مانند: نیاز به معلمان وکادر اداری با سطح سوادکامپیوتری بالا،نیاز به دسترسی به شبکه جهانی اینترنت درکشور، نیاز دائمی به نیروهای ماهر در حوزه فنی، کمرنگ شدن نقش معلم در فرایند آموزش، نیاز دانش آموزان به برخورداری از امکانات و تجهیزات لازم در منزل و غیره که گویههای 26 تا 41 پرسشنامه این پژوهش را شامل میشوند.
تهدیدها: منظور از تهدیدها در این پژوهش عواملی مانند: کاهش توجه به اخلاق و آداب در جامعه، تضعیف هویت ملی فرهنگ بومی و رشد تک فرهنگی، عمیق ترشدن فاصله بین نسلها، زدودن مرزهای اعتقادی در نظام آموزش و پرورش و غیره که گویههای 3 تا 49پرسشنامه این پژوهش را شامل میشود
فرصتها: منظور از فرصتها در این پژوهش عواملی مانند: ایجاد روحیه اعتماد به نفس و استقلال بیشتر در دانش آموزان، ایجادکلاس های چند فرهنگی و چند ملیتی،گسترش دسترسی آسان به اطلاعات جهانی، ارتقاء حس همکاری وکارگروهی در بین فراگیران وغیره که گویه های 13 تا 25 پرسشنامه این پژوهش را شامل میشوند
برنامه درسی به عنوان یک حوزه تخصصی، محدود به مجموعهای از تجارب و یادگیرهای از پیش تعیین شده نیست. عوامل دیگری به طور اجتناب ناپذیر در کنار برنامههای رسمی وجود دارند که در بسیاری از جنبهها به طورگسترده، پایدارتر و نافذتر، درشکلگیری تجارب، انتقال افکار، نگرشها، ارزش ها و اعمال و رفتار دانشآموزان تاثیر میگذارند و نفوذ آنها کل فرایند تعلیم و تربیت را تحت تاثیر قرار میدهند. چنین تجاربی را که در طی تحصیل در مدرسه و کلاس درس آموخته و درک می شود و جزء برنامه درسی از قبل تعیین شده نیست، برنامه درسی پنهان یا پیامدهای قصدنشده گویند که دارای آثار مثبت و منفی فراوان بر دانشآموزان است. کم توجهی و غفلت از آثار منفی میتواند تحقق اهداف والای تعلیم و تربیت را دچار مشکل سازد. گرچه این یادگیریها و تجارب، در برنامهدرسی صریح و از پیش طراحی شده پیش بینی نگردیده، اما آنها یک برنامه درسی واقعی را تشکیل می دهند زیرا در زمره مهمترین و موثرترین محتواهای آموزشی هستند که دانشآموزان در مدرسه به طور طبیعی یاد می گیرند. این برنامهدرسی در مدرسه آموزش داده میشود و از تجارب داخل کلاسها، کتابخانهها، جشنها، و محیط اجتماعی مدرسه شکل میگیرد( علیخانی و مهرمحمدی،40:1384).
بدون تردید یکی از مولفههای بسیار مهم در شکلگیری مسئولیتپذیری دانشآموزان، در مدرسه برنامهدرسی پنهان است دانشآموزان از طریق برنامههای درسی و به ویژه برنامهدرسی پنهان با انواع دانش علمی، اجتماعی تاریخی، سیاسی و…و مهارتها و نگرشهای مختلفی همچون احترام، صداقت، همدردی ،وطن پرستی ، تعهد، انضباط ، رعایت قانون و مقررات و غیره آشنا میشوند. (حسینعلی و غفاری،1388). اگر در جهان بینی اسلام را نگاه کنیم و در پی آن باشیم که با دید اسلام، انسان را دنبال کنیم در تحلیل، نهایت به یک اصل می رسیم و آن اینکه انسان مسئول است مسئله تعهد و مسئولیتپذیری در انسان نه چون امری مربوط به علم اخلاق بلکه به عنوان یک ضرورت حیاتی محسوب می شود، این ضرورت در خصوصیات زیستی و زندگی جمعی انسان مبتنی است(پایدار،10:1354).
مسئولیت یا مسئولیتپذیری به تنهایی اشاره به حس وظیفهشناسی، پاسخگوبودن و تعهد دارد. در یک دستهبندی کلی میتوان مسئولیتپذیری را به انواع زیر تقسیمبندی کرد: 1- مسئولیتپذیری درقبال خود 2- مسئولیتپذیری در برابر خدا 3- مسئولیتپذیری در برابر دیگران 4- مسئولیتپذیری در برابر طبیعت(طالبی و خوشبین،210:1391). اساس ایجاد حس مسئولیت در افراد به نخستین سالهای زندگی هر فرد بر میگردد. هر انسان سالم که فرایند رشد متعادل و بهنجار را پشت سر گذاشته باشد در کنار همه احساسهای طبیعی و عاطفی دارای حس پذیرفتن پیامدهای رفتار و تصمیمهای خویش میباشد(ابوطالبی،28:1389).
از جمله تحقیقات که در ایران انجام شده است میتوان به پژوهشهای زیر اشاره کرد ؛ ” سبحانی نژاد”(1379) در پژوهشی که تحت عنوان “بررسی مسئولیتپذیری اجتماعی در برنامهدرسی کنونی دوره ابتدایی ایران” یافتههای این پژوهش نشان داد در محتوای دروس پایههای چهارم و پنجم ابتدایی بیشترین توجه به مسئولیتهای مدنی بوده است. درعین حال به دو بعد شناختی و عاطفی مسئولیت های اجتماعی به طور ناقص و به بعد عملکردی آن نیز هیچ گونه توجهی نشده است. پژوهش علوی (1383) تحت عنوان ” مطالعه توصیفی ابعاد جامعهشناسی برنامه درسی پنهان در مدارس راهنمایی دخترانه شهر تبریز با تاکید بر هنجارهای روحیه علمی” تاکید اصلی پژوهش بر مقایسه هنجارها، نگرشها و باورهای برنامهدرسی پنهان، با هنجارهای شناخته شده روحیه علمی و شیوههای اعمال آن میباشد.
پژوهش بروغنی (1390) تحت عنوان”بررسی تاثیر برنامه درسی پنهان بر عواطف دانشآموزان دختر مقطع ابتدایی شهر سبزوار” در این تحقیق نقش مولفههای نه گانه برنامه درسی از منظر کلاین شامل هدفها، محتوا، فعالیتهای یادگیری دانش آموزان، روشهای ارزشیابی، منابع و ابزار یادگیری و….برعواطف دانش آموزان بررسی میشود.
همچنین از پژوهشهای مرتبط درخارج از کشور میتوان به؛ پژوهش کاروالو (1995) ارزشهای موجود در برنامهدرسی پنهان گروهی از دانشآموزان مورد مطالعه قرارداد. یافتههای این تحقیق نشان دادند که یک بازآفرینی ارزشی از طریق برنامهدرسی پنهان وجود دارد که گرایش آن نسبت به ارزشهای منفی یا غیر ارزشی است که نه فقط دانش آموزان آن را تداوم میبخشند، بلکه به طور ناخوآگاه کادر مدرسه آن را پرورش می دهد. آهولا (2000)پژوهشی باعنوان “برنامه درسی پنهان در آموزش عالی” نشان داد که دانشجویان به نسبت موفقیت در دانشگاه ناگذیرند ضوابط فرهنگی غیررسمی زندگی در محیط دانشگاه و مقررات بازی در محیطهای دانشگاهی را یاد بگیرند و به شدت احساس میکنند که نمیتوانند تصمیمات دپارتمانی و فعالیتهای آموزشی ر اتحت تاثیر قرار دهند.
پژوهش بر این باور است، از آنجا که برنامهدرسی پنهان، احتمالاٌ در بسیاری از جنبهها از برنامه درسی آشکار فراگیرتر و مؤثرتر باشد(سبحانینژاد و امیری،65:1391). از اینرو میتواند در تحقق اهدف تربیتی که یکی از آنها تجلی روحیه مسئولیتپذیری در دانشآموزان دانست، نقش مؤثری داشته باشد. هر کدام از پژوهشهای گذشته به یک بعد از نقش برنامه درسی پنهان بر یادگیری، دانشآموزان پرداختند، در واقع هر کدام از پژوهشهای گذشته به یک بعد از برنامهدرسی پنهان و مسئولیتپذیری پرداختند، اکنون این پژوهش در پی آن هست که با عنایت به ورود به مبانی نظری و نیز سوابق پژوهش در این زمینه و با توجه به اینکه تحقیق جامعی در این حوزه با این عنوان صورت نگرفته، محقق به بررسی نقش برنامه درسی پنهان بر مسئولیتپذیری دانشآموزان از دیدگاه معلمان پرداخته است؟
1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق :
1-2-1 اهمیت وضرورت نظری:
– افزایش دامنه دانش نظری در حوزه برنامه درسی پنهان و اهمیت آن در مسئولیتپذیری دانشآموزان
– کمک به بسط و توسعه مباحث جدید در این عرصه
- اهمیت و ضرورت کاربردی:
– دستیابی به جایگاه مولفههای برنامه درسی پنهان موجود در مدارس بر مسئولیتپذیری دانشآموزان و اتخاذ تدابیری برای استفاده گروههایی چون معلمان، مدیران، متولیان آموزش و متخصصان برنامه درسی کشور
– برنامهریزی در جهت ایجاد حس مسئولیتپذیری دانشآموزان در سایه بهرهمندی از امکانات حاصل از برنامه درسی پنهان موجود در مدارس
– فراهم کردن زمینهای برای آشنایی هر چه بیشتر معلمان با مولفههای برنامه درسی پنهان و نقش آن در مسئولیتپذیری دانشآموزان
1-3 هدف های تحقیق :
1-3-1 هدف کلی :
بررسی نقش برنامه درسی پنهان بر مسئولیتپذیری دانشآموزان مقطع متوسطه اول شهرگیلانغرب از دیدگاه معلمان میباشد.
- هدفهای جزئی:
- تعیین نقش مولفه معلم از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیتپذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
- تعیین نقش مولفه دانشآموز از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیتپذیری دانشآموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
3- تعیین نقش مولفه مکان فیزیکی از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیتپذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
4- تعیین نقش مولفه روش تدریس از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیتپذیری دانشآموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
5- تعیین نقش مولفه قوانین و مقررات از مولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیتپذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
6- تعیین نقش مولفه ارزشیابی ازمولفههای برنامه درسی پنهان بر مسئولیتپذیری دانشآموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان.
1-4 سؤالهای تحقیق :
1-4-1سوالهای فرعی:
1 – نقش معلم (به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیتپذیری دانشآموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
2- نقش دانشآموز(به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیتپذیری دانشآموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
3- نقش مکان فیزیکی(به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیتپذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
4- نقش روش تدریس به عنوان(به عنوان از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیتپذیری دانشآموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
5-نقش قوانین و مقررات(به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیتپذیری دانش آموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
6- نقش ارزشیابی(به عنوان یکی از مولفههای برنامه درسی پنهان) بر مسئولیتپذیری دانشآموزان متوسطه اول شهر گیلانغرب از دیدگاه معلمان چگونه است؟
1-5 تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم تحقیق :
1-5-1 تعاریف نظری
برنامه درسی پنهان : آیسبورک(2000) برنامه درسی پنهان متشکل از پیامهای ضمنی جو اجتماعی مراکز آموزشی که نوشته نشده، ولی توسط همه احساس میشود(سعیدی رضوانی و بینقی،28:1380).
مسئولیت: عبارت است از افزایش مقاومت فرد در برابر شرایط، تا به جای پیروی از فشارهای بیرونی از الزام های درونی تبعیت کند که احساس مسئولیت یا تکلیف نامیده میشود(باقری،149:1390).
روش تدریس: مجموعه تدابیر منظمی که معلم برای رسیدن به اهداف با توجه به شرایط و امکانات اتخاذ میکند(شعبانی،241:1383).
1-5-2 تعاریف عملیاتی
برنامه درسی پنهان: در این پژوهش از میان مولفههای برنامه درسی پنهان نقش مولفههای معلم، دانشآموز، قوانین و مقررات، روش تدریس، مکان فیزیکی مدنظراست.
مسئولیتپذیری: در این پژوهش منظور از مسئولیتپذیری، نظمپذیری، قابلیت اعتماد، وظیفه شناسی، رعایت قوانین و مقررات، مشارکت در فعالیتها یاددهی یادگیری و گروهی میباشد.
.2.Rules and Regulations
کاربردهای مختلف فناوری اطلاعات در زمینههای متنوعی مانند شهر الکترونیکی، دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و آموزش الکترونیکی با سرعت در حال گسترش میباشند. به همین دلیل دولتها با ایجاد زیرساختهای مناسب، رشد و توسعهی فناوری اطلاعات را تسریع نمودهاند. سازمانها نیز برای بهرهگیری از مزایای فناوری اطلاعات، تمهیداتی اندیشیدهاند که یکی از آنها
طرحهای جامع فناوری اطلاعات است. نهاد کتابخانههای عمومی کشور با نگاهی نوین به فناوری اطلاعات بهعنوان ابزار اصلی تحول در سازمانهای امروز، با تعریف پروژهی تدوین طرح جامع فناوری اطلاعات و بهکارگیری مشاور دارای تجربه در طراحی سیستمهای بر پایهی فناوری اطلاعات در سازمانهای فرهنگی و استفاده از توانمندیهای علمی و اجرایی موجود در داخل و خارج کشور، در راستای حصول اهداف زیر گام برمیدارد:
- مکانیزاسیون فرآیندهای کلیدی و عملیاتی؛
- دستیابی به سیستمهای تعاملی رزرو و سفارش الکترونیکی منابع کتابخانه؛
- ارائهی خدمات الکترونیکی متنوع برای اعضا؛
- تهیهی نسخ الکترونیکی از منابع نایاب کتابخانه؛
- دسترسی آسان به منابع پرتقاضا برای همه و از همه جا؛
- جست و جوی سریع در پایگاههای اطلاعاتی داخلی و خارجی؛
- حفاظت و نگهداری از اصل منابع بهطور مناسبتر؛
- توانایی پاسخگویی مناسبتر به نیازهای مراجعان؛ و
- صرفه جویی در زمان مراجعان و کتابداران (رهنمافرد، 1384، ص 46).
همچنین در سند چشمانداز نهاد کتابخانههای عمومی ایران در سال 1404 آمده است که این نهاد در بهرهگیری از فناوریهای نوین اطلاعاتی با ایجاد کتابخانههای ترکیبی از طریق
دیجیتالسازی اثربخش خدمات و منابع، پیشرو خواهد بود (نهاد کتابخانههای عمومی، 1389،
ص 77). این کتابخانهها از فناوریهای اطلاعاتی همچون رایانهها، سختافزارها و نرمافزارهای کاربردی،
وب سایتهای کتابخانهای، منابع الکترونیکی، اینترنت، اینترانت و امثال اینها استفاده میکنند. امّا آمارها وضع مطلوبی را از کتابخانههای عمومی در ایران نشان نمی‌دهد، به‌طوری که حتی آمارهایی که از سوی نهاد کتابخانههای عمومی کشور منتشر میشود، بیانگر این است که کتابخانههای عمومی در یک نگرش کلی از نظر کمی و کیفی با استانداردهای بین‌المللی فاصله دارند. اطلاعات موجود در
وبسایت نهاد کتابخانههای عمومی کشور، در مورد کتابخانههای عمومی استان خوزستان حاکی از این است که تعداد کمی از این کتابخانهها دارای بخش خدمات اینترنتی هستند و از نظر تعداد رایانه نیز وضعیت چندان مطلوبی ندارند. وبسایتهای شماری از این کتابخانهها هم، از غنای لازم برخوردار نیستند.
داورپناه (1381، ص 3) به این نتیجه رسید که عوامل زیرساختی متفاوتی نظیر عوامل فنی، انسانی، اقتصادی، فرهنگی – اجتماعی، و دولتی، بهرهگیری از فناوری اطلاعات در کتابخانهها را تحت تأثیر قرار میدهند. این عوامل را میتوان به عنوان “عوامل زیرساختی فناوری اطلاعات” به صورت زیر
دستهبندی کرد:
- عوامل فنی: سختافزار و نرمافزار رایانه، ارتباط راه دور، استانداردها، اشتراک رایانهای، تأمین انرژی (برق).
- عوامل انسانی: کارکنان متخصص، استخدام کارکنان، نگرش کارکنان نسبت به فناوری اطلاعات و آموزش ضمن خدمت، حمایت مدیران رده بالا، ثبات در مدیریتها و همکاری.
- عوامل اقتصادی: منابع مالی، هزینهی فناوری اطلاعات.
- عوامل اجتماعی – فرهنگی: نظام آموزشی، کاربران (نگرش فرهنگی جامعه).
- عوامل دولتی: سیاست ملی اطلاعرسانی، قوانین و مقررات، و سازمان ملی اطلاعرسانی.
هر کدام از این عوامل، مشخصات خاص خود را دارند، ولی اساساً حلقه‌های یک زنجیر هستند و بستر را برای طراحی، نگاهداری و بهرهگیری موفقیتآمیز از فناوری اطلاعات هموار میکنند. لذا هنگام بهرهوری از فناوری اطلاعات باید همهی این عوامل مد نظر باشد. عوامل فردی مانند
برداشتها و نگرشهای کارکنان نسبت به فناوری اطلاعات و ویژگیهای جمعیتشناختی آنان، از
جمله عواملی هستند که بر میزان پذیرش و استفاده کارکنان از این فناوری تأثیر میگذارند
(شیخشعاعی و علومی، 1386، ص 10). با توجه به نقش عامل انسانی در بهبود کارآیی کتابخانهها،
بررسی عوامل فردی میتواند از ابعاد گوناگونی به افزایش بهکارگیری نظاممند فناوری اطلاعات و
در نتیجه بهرهوری و پیشرفت سازمان یاری رساند (ناخدا، حری، و کرمدوست، 1384، ص 77).
واعظی (1389) عقیده دارد که برای رسیدن به اهداف سند چشمانداز 20 ساله، در برنامهریزی راهبردی نهاد کتابخانهها به توسعه فناوری اطلاعات توجه ویژهای شده و تحقق این مهم نیازمند اقدامات اساسی و عمیق در ساختارها و مناسبات در بخشی از نگرشهای انسانی و مدیریتی به ویژه در حوزهی کتابخانهها است. لذا در این پژوهش سعی بر این است تا مشخص شود که نگرش کتابداران عمومی استان خوزستان نسبت به فناوری اطلاعات چیست، و آیا عواملی همچون جنسیت، سن، میزان تحصیلات، رشتهی تحصیلی، تجربهی استفاده از فناوری اطلاعات، سابقهی کار در کتابخانه و شرکت در دورههای آموزشی پیرامون فناوری اطلاعات تأثیری بر نگرش این کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات دارند.
1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش
در آموزش، یادگیری و حتی بهکارگیری فناوری توسط نـیـروی انسانی توجه به نگرش افراد نسبت به فناوری ضروری به نظر میرسد. شناخت نوع نگرش کتابداران نسبت به فناوری اطلاعات
میتواند به استفادهی مؤثر از آنها در کتابخانهها کمک نماید. نتایج این پژوهش به مدیران کتابخانهها کمک میکند تا در مواقع استفاده از فناوریهای نوین، بهگونهای عمل نمایند که حداقل نگرانی نسبت به این فناوریها در کتابداران ایجاد شود. همچنین آنها میتوانند برنامهریزیها و اقدامات لازم را، جهت ایجاد نگرشی مثبت نسبت به فناوری در آنها پیاده سازند. نتایج حاصل از این پژوهش میتواند کتابخانههای عمومی استان خوزستان را در بهرهگیری هر چه بهتر از فناوری اطلاعات یاری رساند.
- Chiemeke
- Olatoy
- Baylor & Ritchie
- Ramazan
آمار نگران کننده مردودین مقطع ابتدایی نظام آموزش و پرورش ایران میان سال های 1381-1376 به ویژه در مناطق محروم و روستایی و هم چنین آمار ترک تحصیل دانش آموزان در تحقیقات و سنجش صلاحیت پایه سال 1379 حکایت از وجود نارسایی در نظام آموزش وتحقق نیافتن اهداف آموزشی در این مقطع داشت. نظری نژاد (1380) بیان می کندکه یک پنجم دانش آموزان کلاس اول ابتدایی در سال 80 مردود می شوند و بیش از یک سوم دانش آموزان دوره ابتدایی قبل از تحصیلات این دوره را ترک می کنند. نتایج تحقیقات نشان دهنده آن است که تکرار پایه در مقطع ابتدایی سال 81-80 در حدود183/270 نفر و میزان ترک تحصیل در حدود 315/57 نفر بوده است. (حسنی، 1382).
در این دوران کودکانی که در سنین رشد و شکوفایی قرار داشتند، از چنان ضعفی در ارائه دانش خود بر خوردارند،که در حدود یک پنجم آنها مردود می شدند(شاهزمانی، 1380). پی بردن به میزان عمق یادگیری تنها از طریق سیستم ارزشیابی میسر است تا به عنوان چشم و گوش نظام آموزشی عمل کند و نقاط قوت و ضعف دروندادها، فرایندهای یاددهی-یادگیری، بروندادها و پیامد ها را پیدا نماید(بازرگان، 1382 ).ارزشیابی باید جزئی از فرایند یاددهی –یادگیری محسوب شود، زیرا هدف آن بهبود بخشیدن و اصلاح کردن آموزش است نه صرفا تعیین موفقیت در پیشرفت تحصیلی. ارزشیابی اگر در مسیرفرایند آموزشی انجام گیرد، تعیین می کند که چه چیزی، به چه کسی، در چه زمانی، به چه منظوری، و چگونه باید آموزش داده شود تا رفتارهای مطلوب و منطبق با اهداف فرا گرفته شوند چنانچه اگر ارزشیابی درست و صحیح انجام نشود خسارت زیادی در پی خواهد داشت (ر ستگار، 1384).
برخی از آثار ارزشیابی نادرست عبارتند از: 1- کاهش علاقه به یادگیری در دانش آموزان 2- افزایش نرخ مردودی و تکرار پایه 3- اختلال در رشد عاطفی دانش آموزان 4- از میان رفتن خلاقیت 5- افزایش رقابت های ناسالم 6- ایجاد شرمندگی و سر خوردگی 7- نادیده گرفتن تفاوت های فردی و غیره …جبران ناپذیر خواهد بود. بنابر این اگر ارزشیابی درست انجام نشود، نمی توانیم موفقیت را از شکست متمایز کنیم. نمی توانیم به موفقیت پاداش دهیم. اگر به موفقیت پاداش ندهیم، نمی توانیم از آن پند بگیریم. و اگر شکست را تمیز ندهیم، نمی توانیم آن را اصلاح کنیم(بازرگان، 1382ص:28). ارزشیابی زمانی بیشترین تأثیر را می گذارد که منعکس کننده یادگیری همه جانبه و تعامل و عملکرد آشکار فراگیران و آنچه آنها با دانش خود انجام می دهند باشد، لذا نمی توان ارزشیابی را نقطه پایان کاردانست.
اگر نظام ارزشیابی درست اجرا می شد، بازده یا نتایج فرایند آموزشی را می توانست به موقع پیش بینی کندو در مسیر اصلاح آنها گام بردارد و اطلاعات مفید را برای تصمیم گیری در اختیار مسئولان و طراحان و مجریان آموزشی قرار دهد(تایلر ، 1987).این ضعف ناشی از بسنده کردن به ارزشیابی پایانی و نادیده انگاشتن نقش بسیار مهم ارزشیابی تکوینی است(خورشیدی، 1382). ارزشیابی توصیفی ا لگوی جدیدی است که تلاش می کند زمینه ای فراهم سازد تا دانش آموزان در کلاس با شادابی و نشاط بهتر و بیشتر و عمیق تر مطالب درسی را یاد بگیرند. بنابراین به جای توجه افراطی به آزمونهای پایانی و نمره، روند یاددهی –یادگیری را در طول سال تحصیلی مورد توجه قرار می دهد و در راستای این توجه رشد عاطفی و اجتماعی و حتی جسمانی دانش آموزان را نیز در بر می گیرد(محقق معین،1382).
با توجه به این که ارزشیابی توصیفی جدیداً وارد نظام آموزشی کشور شده است بنابراین با توجه به اهمیّت موضوع این پژوهش برای اولین بار در مقطع چهارم ابتدایی ودر شهرستان قدس تهران اجرا می گردد، می تواند نتایج آن به سایر نقاط هم قابل استفاده باشد. برخی تحقیقات نزدیک به موضوع پژوهش شامل؛ صالحی(1389) “به بررسی اثر بخشی ارزشیابی توصیفی بر پیشرفت و عزت نفس دانش آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی منطقه 9 شهر تهران ” پرداخته است. رزی(89-88) “به بررسی تأثیر ارزشیابی توصیفی بر پیشرفت تحصیلی و نگرش نسبت به مدرسه در دانش آموزان پایه ی چهارم ابتدایی شهر پیرانشهر” پرداخته اند. در پژوهش خارجی جای اکا(2006) “به بررسی میزان استفاده معلمان علوم از سنجش توصیفی برای یادگیری”پرداخته اند.
پژوهش حاضر نسبت به پژوهش های انجام شده دیگر، به بررسی متغیرهای بیشتری در خصوص نگرش نسبت به ارزشیابی توصیفی می پرازد که تقریباً در هیچ یک از پژوهش های داخلی، جامعیت حاضر ملاحظه نشده و لذا می تواند، پژوهشی مورد نیاز باشد. با توجه به این که تاکنون تحقیقی تحت عنوان نگرش معلمان و والدین نسبت به ارزشیابی توصیفی در پایه چهارم صورت نگرفته، با ملاحظه مبانی نظری و سوابق پژوهشی مذکور، مسأله اساسی پژوهش حاضر آن است که نگرش معلمان و والدین نسبت به ارزشیابی توصیفی در پایه چهارم ابتدایی در آموزش و پرورش شهرستان قدس تهران حاوی چه نکاتی خواهد بود؟
1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق:
الف: فواید نظری انجام پژوهش:
1-انجام این تحقیق می تواند به گسترش مبانی نظری ارزشیابی توصیفی کمک نماید.
ب:فواید عملی انجام پژوهش:
1-انعکاس نگرش معلمان در خصوص ارزشیابی توصیفی برای آموزش و پرورش شهرستان قدس استان تهران.
2- انعکاس نگرش والدین درخصوص ارزشیابی توصیفی برای آموزش و پرورش شهرستان قدس استان تهران.
3-کمک به بهبود نحوه ارزشیابی توصیفی در شهرستان قدس استان تهران.
1-3-هدفهای تحقیق:
هدف کلی: سنجش نگرش معلمان و والدین نسبت به ارزشیابی توصیفی در پایه چهارم ابتدایی در شهرستان قدس- تهران در سال تحصیلی 92-91
اهداف جزیی:
1- سنجش نگرش معلمان و والدین درخصوص طرح ارزشیابی توصیفی در بهبود یاد گیری دانش آموزان.
2- سنجش میزان طرح ارزشیابی توصیفی در تعامل اولیاء دانش آموزان با مسئولین مدرسه
3- سنجش میزان طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین در بهبود رفتاردانش آموزان
4- سنجش نگرش معلمان و والدین درخصوص طرح ارزشیابی توصیفی در سلامت روحی و روانی دانش آموزان.
5- سنجش میزان طرح ارزشیابی توصیفی در دشواری کار معلمان .
6-شناسایی نقاط قوت و ضعف ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین.
1-4-سؤال های تحقیق:
1- طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین تا چه میزان در بهبود یاد گیری دانش آموزان مؤثراست؟
2- طرح ارزشیابی توصیفی چه میزان در تعامل اولیاء دانش آموزان با مسئولین مدرسه مؤثراست؟
3- طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین تا چه میزان در بهبود رفتاردانش آموزان مؤثراست؟
4- طرح ارزشیابی توصیفی از دیدگاه معلمان و والدین تا چه میزان در سلامت روحی و روانی دانش آموزان مؤثراست؟
5- طرح ارزشیابی توصیفی تا چه میزان در دشواری کار معلمان مؤثراست؟
6-نقاط قوت و ضعف ارزشیابی توصیفی ازدیدگاه معلمان و والدین چگونه است؟
1-5-تعریف مفهومی وعملیاتی متغیرهای تحقیق:
الف:تعاریف نظری:
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی: ارزشیابی پیشرفت تحصیلی فرایندی است که باید طبق برنامه و روال منظم انجام گیردتا میزان پیشرفت یادگیرندگان دررسیدن به هدفهای آموزشی را تعیین و مشخص نماید (کیامنش،1387 ص8).
ارزشیابی توصیفی:الگوی کیفی که تلاش می کند به جای کمی نگری از طریق توجه به معیار های برنامه درسی و آموزشی به عمق و کیفیت یادگیری دانش آموزان توجه کند و تبیین و توصیفی از وضعیت آنان ارائه دهد.(حسنی،1387).
معلم: در فرایند آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت) معلم چهره شاخصی است که می کوشد مهارت ها و دانش های خود را به صورتی هدف مند به فرا گیران برساند و در آن ها تغییر رفتاری ایجاد نماید(صافی،1376 :21).
نگرش:ترکیبی از باورها، گرایش ها، یا احساسات مساعد و نامساعدی است که به آمادگی و تمایل فرد برای نشان دادن واکنش به شیوه ای نسبتاً ثابت به اشیا، اشخاص و رویداد های خاص اطلاق می شود (کوهن، 1377 : 23).
ب:تعاریف عملیاتی
ارزشیابی توصیفی: در این پژوهش منظور از ارزشیابی است که به صورت آزمایشی در برخی از مدارس اجرا می گردد و در جریان کار از ابزار هایی چون پوشه کار ، آزمون عملکردی ، ارزشیابی تکوینی ، و خود ارزیابی استفاده می شود و نتیجه حاصل از این نوع ارزشیابی با بازخورد های توصیفی از جمله نیاز به تلاش بیشتر، نزدیک به حد انتظارو در حد انتظار بیان می شود.
نگرش:عبارت است از نوع باور و عقیده معلمان در خصوص تأثیر طرح ارزشیابی توصیفی در زمینه بهداشت روحی و روانی، بهبود یادگیری و تسهیل فرایند یاددهی-یادگیری که با استفاده از پرسش محقق ساخته اندازه گیری شده است.
معلم:معلم در این پژوهش همان معلمان شهرستان قدس تهران هستند که در ارتباط با ارزشیابی توصیفی آموزش های لازم را دیده اند.
port Folio –[1]
performance Assessment –[2]
formative Evaluation –[3]
بنابراین در نظام های دانشگاهی نیز باید به این مهم توجه شود که وجود کتابخانه هایی با امکانات مناسب نه تنها قدرت یادگیری دانشجویان را به شکل غیر مستقیم افزایش می دهد بلکه اساساً دانشجویان را به سمت خلاقیّت و نوآوری هدایت می کنند. همخوانی امکانات و تجهیزات و همچنین وجود نیروی انسانی کارآمد ، اصلی است که در کتابخانه های دانشگاهی مورد توجه کافی قرار نگرفته و همین مسئله سبب می شود تا کتابخانه های دانشگاهی در راه رسیدن به اهداف واقعی خود کاملا منطبق نباشند.وجود چنین مشکلاتی ایجاب می کند تا با بررسی های لازم و شناخت موانع و مشکلات بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی این نوع از کتابخانه ها فراهم شود و مسئولین دانشگاه ها را در درک مناسب از ضرورت وجودی کتابخانه ها و شناخت مسائل و مشکلاتی که با آن دست به گریبانند، یاری کرد ( ترکیان تبار و دیگران ، 1388).
دراین تحقیق سعی برآن است که میزان کارآیی کیفی وکمّی کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوارکه زیرنظر وزارت علوم،تحقیقات و فناوری و همچنین وزارت بهداشت و درمان وآموزش پزشکی هستند طبق استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران ارزیابی گردد. بدین وسیله تصویری روشن و جامع از وضعیت کنونی کتابخانه های دانشگاهی ارائه داده می شود و ضمن این مقایسه نواقص و کاستی ها مشخص و بتوان در جهت رفع آن راهکارهایی مناسب ارائه داد.
مراعات کردن استانداردهای کتابخانه ها راه مطمئنی برای جلوگیری از اتلاف نیروی انسانی و مهمتر از همه ارتقای خدمات کتابخانه ای به کاربران است.استانداردهای کتابخانه ای ضوابطی است که با استفاده از آن می توان خدمات کتابخانه را سنجش و ارزیابی کرد.استانداردهای کتابخانه ای را می توان به عنوان الگوی مطلوب راهکارهای نمونه، ملاک ارزشیابی، انگیزه ای برای توسعه و پیشرفت آتی و نیز به عنوان ابزارهای ضروری برای کمک به تصمیم گیری و عمل ، نه تنها برای کتابداران بلکه عموم افراد غیر کتابدار که به طور مستقیم با مقوله
برنامه ریزی و مدیریت کتابخانه ها و خدمات کتابخانه ای سروکار دارند، توصیف کرد.رعایت کردن استانداردها دو اصل مهم سازگاری سیستم ها و اشتراک منابع را که زیربنای خدمات نوین کتابخانه ای با کیفیت بالا محسوب
می شوند، تحقق می بخشد(ترقی،1388).
لزوم توجه به این مهم ، باعث شد که پژوهش حاضر در ارتباط با وضعیت کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار صورت گیردوباخدمات کتابداری و اطلاع رسانی مناسب در حد استانداردهای تدوین شده از سوی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران مقایسه شود تا شاید با انجام اصلاحات لازم گامی در جهت رضایت اساتید و دانشجویان برداشته شود با انجام چنین تحقیقاتی و بدست آمدن نتایج آن می توان حداقل مسئولین
دانشگاه ها را نسبت به کمبود های موجود آگاه نموده و راهنمایی جهت انجام بهبود وضعیت ارائه کرد.
1ـ2. تعریف عملیاتی اجزای پژوهش
ارزیابی:” ارزیابی کیفیت منابع اطلاعاتی یک کتابخانه، که معمولاً بر اساس اهداف خاص یا نیازهای گروههای مورد نظر کتابخانه می باشد”(فیشر،1977).
کتابخانه دانشگاهی:یک کتابخانه یا تعدادی کتابخانه دانشکده ای که بوسیله یک دانشگاه برای استفاده دانشجویان و استادان همان دانشگاه تاسیس می شود و مدیریت ونگهداری آن نیزبا دانشگاه است (سلطانی،1372).
استانداردها: با توجه به اینکه استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران بیشتر بر واقعیت های جامعه آماری مورد تحقیق نزدیکتراست بامشورت و نظر استاد محترم راهنما معیار محاسبه”، ویرایش دوم استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران تدوین شیرین تعاونی ” دراین تحقیق، مورد استفاده قرار گرفت.
کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار : تمام کتابخانه های دانشکده ای دانشگاههای شهرستان سبزوار ( دانشگاه علوم پزشکی ، دانشگاه حکیم سبزواری(تربیت معلم سابق) ، دانشگاه پیام نور و دانشکده های فنی و حرفه ای پسران و دختران ) جامعه این پژوهش را تشکیل می دهند.
1ـ3. پرسش های اساسی
- اهداف و وظایف کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار به چه میزان با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
- سبک و شیوه مدیریت کتابخانه ها ی دانشگاهی شهرستان سبزوار به چه میزان با استانداردها
کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
- نیروی انسانی شاغل درکتابخانه های دانشگاهی شهر سبزوار به چه میزان با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
- منابع موجود درکتابخانه ها (چاپی و غیرچاپی) به چه میزان با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
ه. سازماندهی منابع به چه میزان با استانداردها مطابقت دارد؟
- خدمات کتابخانه ای کتابخانه های یاد شده ، به چه میزان با استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
- ساختمان و تجهیزات کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار به چه میزان با استانداردهای
-
کتابخانه های دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
-
- بودجه تخصیص یافته به کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار به چه میزان با استانداردهای دانشگاهی ایران مطابقت دارد؟
1ـ4. هدف پژوهش
هدف این پژوهش بررسی وارزیابی وضعیت موجودکتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزواربراساس استانداردهای اهداف و وظایف، سازمان و مدیریت، نیروی انسانی، مجموعه، سازماندهی منابع، خدمات، ساختمان و تجهیزات و بودجه کتابخانه های دانشگاهی ایران و مقایسه این شاخص های استاندارد، با جامعه پژوهش می باشد.
1ـ5. فایدۀ پژوهش
فواید حاصل از این پژوهش به شرح ذیل می باشد:
- ارزیابی کمّی و کیفی و شناسایی نقاط ضعف و قوت وضعیت موجودکتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار
- مقایسه و ارزیابی مجموعه کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار با شاخص های استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران، نشان خواهد داد که تا چه میزان با سطح استاندارد به لحاظ کمیّ و کیفی نزدیک هستند و تا چه حد فاصله و شکاف وجود دارد.
- آگاهی مسئولان امر و روسای دانشگاه ها از یافته های پژوهش ،که این امر می تواندباعث توسعه کمّی و کیفی مجموعه، فضا و همچنین آموزش یاجذب نیروی متخصص در مراکز اطلاع رسانی و کتابخانه ها خواهد شد.
1ـ6. فرضیه پژوهش
وضعیت موجود در کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار با” استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران “مطابقت ندارد.
1ـ7. معرفی متغیرهای پژوهش
متغّیرهای مستقل
کتابخانه های دانشگاهی شهرستان سبزوار
متغّیرهای وابسته
وضعیت اهداف و وظایف، مجموعه، نیروی انسانی، سازماندهی منابع، خدمات، ساختمان و تجهیزات
1ـ8. روش پژوهش
به دلیل ماهیت مسئله روش اجرای پژوهش، روش پژوهش با رویکرد توصیفی _ تحلیلی و ارزیابانه است که از نظر هدف کاربردی می باشد.
1ـ9. جامعه پژوهش
دانشگاه حکیم سبزواری، دانشگاه علوم پزشکی، دانشگاه پیام نور سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، دانشکده فنی و مهندسی امام خمینی (ره)، دانشکده فنی و مهندسی بقیه الله.
1ـ10. نمونه گیری پژوهش
جامعه آماری پژوهش حاضر شامل 9 کتابخانه مرکزی و دانشکده ای دانشگاه های سبزوار وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی است ، که به منظور جامعیت تحقیق از هیچ نوع نمونه گیری استفاده نگردید و کل جامعه تحقیق مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته است.
1ـ11. ابزار گردآوری اطلاعات پژوهش
در این پژوهش گردآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه صورت گرفته است،که برای اطمینان از صحت داده ها از روش مشاهده مستقیم و مصاحبه با مسئولان کتابخانه هم استفاده شده . پرسشنامه مورد استفاده ، پرسشنامه محقق ساخته است که براساس گویه های موجود در ” استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران ” تهیه شده است.
شایان ذکر است که در فصل پنجم روش پژوهش، جامعه پژوهش، نمونه گیری و ابزار پژوهش به صورت مفصل مطرح شده است.
1- Thomas Carlyle
2- Louis Shvrz
3- Florida
4-Library – College
5-Wilson and Tauber
