وبلاگ

شکل ۴-۸-اثر روش استخراج بر مقدار کل ترکیبات فنولیک عصاره ۶۳
 ۶۴
 ۶۴
 ۶۵
 ۶۶
) 67
شکل ۴-۱۴- اثرمتقابل دو متغیر زمان و دما بر روی قدرت پایدارکنندگی ۶۷
شکل ۴-۱۵- اثر متقابل دو متغیر زمان و pH بر روی قدرت پایدارکنندگی ۶۸
شکل ۴-۱۶- اثر متقابل دو متغیر دما و pH بر روی قدرت پایدارکنندگی ۶۸
شکل۴-۱۷-همبستگی مقدار واقعی و مشاهده شده در مورد I.T 69
شکل ۴-۱۸-Desirability for I.T 69
شکل ۴-۱۹- اثر روش استخراج برروی میزان پایداری روغن سویا(شاخص I.T) 70
چکیده
کانون توجهات تحقیقات اخیر، مواد فتوشیمیایی مشتق شده از گیاهان بوده ­اند که ناشی از اثرات مثبت آنها بر سلامتی بشر بوده است. مواد غذایی را درطی فرآوری در کارخانجات می­توان با ترکیبات فعالاز قبیل ترکیبات فنولی که دارای فواید و خصوصیات فیزیولوژیکی از جمله ضدآلرژی، ضدالتهاب، ضدمیکروبی، آنتی‌اکسیدانیو… می­باشند، غنی­سازی نمود. اثرات سودمند موجود در ترکیبات فنولیک به خصوصیت آنتی­اکسیدانی آنها مربوط می­ شود.در این پژوهش، بهینه‌سازی فرایند استخراج ترکیبات فنولیک از عصاره متانولی ۸۰ درصد (حجمی-حجمی) گیاه گلرنگ با نام علمی Carthamustinctorious Lاز خانواده کمپوزیته و یا آستراسه توسط آزمون فولین سیوکالتو انجام گردید. برای بهینه سازی فرایند در آزمون ها ۳ فاکتور زمان (۵،۲۰،۳۵ دقیقه)، دما (۱۵،۳۰و۴۵درجه سانتیگراد) و pH (6،۷و ۸) مورد بررسی قرار گرفت. این طرح از طریق Box-Behnken در ۳ فاکتور و سه سطح که شامل ۱۹ آزمون است انجام شد.در طی آزمون ها مربوط به بهینه سازی فرایند استخراجی که در شرایط (دمای ۴۰ درجه سانتیگراد،زمان ۳۲ دقیقهو۳/۷pH=)انجام شد دارای بیشترین میزان استخراج ترکیبات فنولیک به میزان ۱۶ میلی گرم گالیک اسید (استاندارد ترکیبات فنولیک)به ازای هر ۱ گرم از پودر خشک گیاه ثبت شد. در بررسی نتایج و روند نمودارها در هر دو فرایند، زمان به عنوان موثرترین فاکتور شناسایی شد.

برای بررسی فعالیت آنتی‌اکسیدانی، علاوه بر آزمون فولین، آزمون DPPH و همچنین در ادامه به بررسی قدرت پایدارکنندگی روغن سویا توسط عصاره‌های استحصالی توسط آزمون رنسیمت پرداخته شد.در آزمون‌های مربوط به بهینه‌سازی عصاره‌ای که در شرایط (دمای C˚۳۱، زمان ۴۰ دقیقه و ۹/۶pH=) و (دمای C˚۳۴،زمان ۴۱ دقیقه و ۷= pH) استخراج شدند به ترتیب باmg/ml57/0IC₅₀=وh7/7I.T=، دارای بیشترین قدرت آنتی‌اکسیدانی و قدرت پایدارکنندگی روغن سویا بودند.
فصل اول:مقدمه
۱-۱-مقدمه:
کانون توجهات تحقیقات اخیر، مواد فتوشیمیایی مشتق شده از گیاهان بوده ­اند که ناشی از اثرات مثبت آنها بر سلامتی بشر بوده است. مواد غذایی را درطی فرآوری در کارخانجات می­توان با ترکیبات فعال^[۱] از قبیل ترکیبات فنولی که دارای فواید و خصوصیات فیزیولوژیکی از جمله ضدآلرژی^[۲]، ضدالتهاب^[۳]، ضدمیکروبی^[۴]، آنتی‌اکسیدانی^[۵]و… می­باشند، غنی­سازی نمود. اثرات سودمند موجود در ترکیبات فنولیک^[۶] به خصوصیتآنتی­اکسیدانی آنها مربوط می­ شود (۶۱). تحقیقاتی در سال­های اخیر روی میزان ترکیبات فنولیک موجود در محصولات کشاورزی و پس‌مانده صنعتی آنها و میزان در دسترس بودن این ترکیبات انجام شده است. ترکیبات فنولیک دارای یک یا چند گروه هیدروکسیل متصل به یک حلقه آروماتیک شده می­باشد. اصطلاح فنولیک دسته بسیار بزرگی از ترکیبات را تحت پوشش قرار می­دهد که در دو گروه اصلی، اسیدهای فنولیک^[۷] و فلاونوئیدها^[۸] قرار می­گیرند اسیدهای فنولیک شامل اسیدهایی چون کافئیک^[۹]، گالیک^[۱۰]، پیکوماریک^[۱۱]، الایژیک ^[۱۲]و… هستند.از ترکیبات فلاوونوئیدی می‌توانآپژنین^[۱۳]، لوتئولین^[۱۴]، کوئرسیتین^[۱۵]، ایزورامنتین^[۱۶]، کامپفرول^[۱۷] و… را نام برد. ازنقطه نظر استخراج ترکیبات مؤثره از محصولات کشاورزی و یا پس­مانده­های­صنعتی، میزان استخراج ترکیبات فعالآنها از جمله ترکیبات فنولیک بسیار مهم است و میزان حضور ترکیبات فنولیک در محصولات غذایی به صورت طبیعی و یا غنی‌شده نشان دهنده ارزش غذایی آن محصول در حفظ سلامتی بشر است به همین جهت در فرایند استخراج عواملی چون نوع حلال، نسبت نمونه به حلال، مدت زمان استخراج و دما بسیار مهم هستند. همچنین نحوه عمل استخراج می ­تواند به صورت سنتی از طریق روش­هایی مانند سوکسوله^[۱۸] و غرقابی و یا از طریق فناوری­های جدیدی چون مایکروویو^[۱۹] و یا امواج مافوق صوت^[۲۰] صورت گیرد. تاثیر فرآوری­های جدید در مقایسه با روش­های سنتی از نظر صرفه­جویی در زمان و انرژی و همچنین افزایش بازده استخراج مشخص شده است بررسی نتایج حاصل از تاثیر فاکتورهای مختلف در میزان استخراج با روش اولتراسوند از طریق روش آماری آزمون سطح پاسخ^[۲۱] صورت گیرد چون در این روش آماری با حداقل آزمون انجام شده بیشترین اطلاعات ممکن از روند میزان استخراج به دست خواهد آمدگیاه گلرنگ با نام علمیL Carthamustinctorious از خانواده کمپوزیته و یا آستراسه است. در ایران این گیاه با نام های گلرنگ، کاشفه، چورک و… موسوم است.کشت آن در ایران سابقه طولانی دارد و بیش از ۵۰ رقم از آن شناسایی شده که هر یک بخوبی با شرایط خاص جوی محل خود از قبیل گرم وخشک و کویری و اراضی با غلظت املاح بالا خو گرفته است.لذا با توجه به اهمیت استفاده از ترکیبات فنولیک درسیستم های غذایی و بیولوژیکی و وجود اثرات سرطان زائی در آنتی‌اکسیدان های سنتزی لزوم اهمیت بیشتر به آنتی‌اکسیدان های طبیعی مشخص است در کاربرد آنتی‌اکسیدان های طبیعی، یکی از مشکلات مهم، بازده استخراج از گیاهان و حفظ خواص موثره آنتی اکسیدان­ها است از این رو اهمیت کاربرد فرایندهای استخراج غیر حرارتی،افزایش صرفه جویی در میزان مصرف حلال، زمان و انرژی ودر ضمن بالا بردن میزان بازده استخراج ترکیبات فنولیک کاملا مشهود است.ازآنجا که واریته های گیاه گلرنگ در کشورهای مختلفو شرایط آب و هوایی مختلف رشد می‌‌کند در این تحقیق به عنوان گیاهی که بهینه سازی فرایند استخراج ترکیبات فنولیک آن، به عنوان تجربه‌ای درسایر کشورها، قابل استفاده است، انتخاب شد. اهداف ما در این تحقیق عبارتند از :
الف) بررسی و مقایسه استخراج ترکیبات فنولیک از عصاره گیاه گلرنگ با بهره گرفتن از دو روش اولتراسوند و غرقابی
ب) بررسی اثر همزمان ۳ فاکتور زمان، دما و pH، در طرح Box- Behnken جهت دستیابی به حداکثر اطلاعات در خصوص روند فرایند استخراج ترکیبات فنولیک براساس حداقل دفعات آزمایش
پ) مقایسه نتایج حاصل از آزمون فولین و DPPH جهت تعیین قوی‌ترین عصاره از نظر داشتن ترکیبات فنولیک بیشتر و قابلیت بالای خورندگی رادیکال های آزاد
ت) مقایسه فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره های استخراجی با آنتی اکسیدان تجاری
ث) بررسی و مقایسه پایداری روغن سویا با بهره گرفتن از عصاره گیاه گلرنگ در دو روش غرقابی و اولتراسوند
فصل دوم : کلیات و بررسی منابع
۲- ۱-رادیکال های آزاد و اکسیداسیون روغنها و چربی ها
۲-۱-۱-رادیکال‌های آزاد
رادیکال آزاد عبارت از یک اتم یا ملکول دارای الکترون جفت نشده به صورت آنیونی، کاتیونی یا غیر یونی می‌باشد که می‌تواند به طور مستقل وجود داشته باشد(۷۳). رادیکال‌های آزاد از نظر انرژی ناپایدار، بسیار فعال و با عمر کوتاه هستند بنابراین با حذف یا جفت کردن الکترون های اطرافش یک رادیکال می‌تواند به پایداری برسد. حاصل جدا شدن الکترون از سوبسترا‌های متنوع منجر به ایجاد رادیکال‌های آزاد جدید در محیط می‌گردد(۴۹).
بدین ترتیب حضور یک رادیکال آزاد می‌تواند منشاء یک سری واکنش های زنجیره ای انتقال الکترون شود. مهمترین مکانیسم آسیب رادیکال های آزاد به شرح زیر است:
_تخریب پروتئین ها
_آسیب به اسید نوکلئیک و DNA و ایجاد جهش
_اکسیداسیون باند دوگانه اسیدهای چرب در چربی‌های غشاء و تغییر در ساختمان و فعالیت غشاء(۶۱و۶۰).
۲-۱-۲-پیامدهای پاتولوژیک رادیکال‌های آزاد
رادیکال‌های آزاد به عنوان عامل بسیاری از بیماری‌ها به شمار می‌روند که صدمات بافتی باعث افزایش تولید رادیکال‌های آزاد شده و حضور رادیکال‌های آزاد خود معلول بیماری باشد(۲۱).
در صورتی که تولید رادیکال‌های آزاد به هر دلیلی مانند استرس‌های فیزیکی، مجاورت با اشعه و …افزایش یابد پراکسیداسیون لیپیدهای غشاء نیز افزایش یافته و باعث اکسیداسیون پروتئین‌ها و مواد ژنتیکی داخل سلولی مثل DNA شده و منجر به اختلالات متابولیک وخیم، واکنش‌های التهابی در عروق محیطی و آترواسکلروز می شود(۶و۲۵).
رادیکال‌های آزاد اکسیژن‌دار به اختصار (OFRS)^[22] نامیده می شوند که قسمتی از گروه بزرگتری به نام (ROS) هستند. گروه ROS علاوه بر رادیکال‌های آزاد اکسیژن‌دار شامل پراکسیدهیدروژن، اسید هیپوکلرو و سایر ترکیبات N-chloramine می‌باشد که این ترکیبات همگی بیشتر از اکسیژن خاصیت اکسیدکنندگی دارند(۶۱).
۲-۱-۳-انواع رادیکال‌های آزاد
۲-۱-۳-۱رادیکال های آزاد اکسیژن‌دار
الف-رادیکال آزاد سوپراکسید :(o^.-₂)
این رادیکال‌ها از احیاء الکترونی اکسیژن تولید می‌شوند و رفتار شیمیایی آن به نوع ماده‌ای که در آن حل می‌شود بستگی دارد به عنوان مثال فعالیت آن در آب کم است این رادیکال در محلول‌های آبی اغلب به عنوان یک ماده احیاکننده عمل می‌کند به طور مثال موجب احیاشدن نمک های‌آهن فریک به فرو می‌شود(۶۱).
ب-رادیکال آزاد هیدروکسیل :(O^.H)
چلات ویژه آهن دو ظرفیتی و مس یک ظرفیتی که قادر به انتقال دادن الکترون به پراکسیدهیدروژن می باشند باعث شکسته شدن باند O-O می‌شود و آنرا به دو جزء آب و رادیکال هیدروکسیل تبدیل می کند (O^_H) یکی از قوی‌ترین اکسیدان های شناخته شده است که می تواند آغازگر فرایندهایی از قبیل لیپد پراکسیداسیون زنجیر DNA و…باشد و هر ملکول ارگانیکی را با اکسیژن ترکیب می کند البته این واکنش پذیری با توکسیسته مترادف نمی‌باشد این رادیکال در اثر قرارگرفتن در برابر اشعه یونیزان هم تولید می‌شود این رادیکال فعالترین رادیکال اکسیژن‌دار شناخته شده است.(۶۱)
(واکنش ۱)H-O-H→ O^.H+H
ج_رادیکال آزاد پراکسی: (ROO^.)
این رادیکال در اثر پراکسیداسیون چربی‌ها و تشکیل ترکیبات پراکسیدی بوجود می‌آید. این رادیکال آزاد در فسفو لیپدهای غشاء در اثر واکنش اکسیداتیو تشکیل می‌گردد(۷۴).
د_رادیکال آزاد نیتریک اکسید: (NO^.)
اکسید نیتریک (NO) و دی اکسید نیتروژن (NO₂) در ساختمان خود الکترون جفت نشده دارند.NO^. در دمای بدن با اکسیژن ترکیب و NO₂ به وجود آورد که قادر به گرفتن اتم‌های هیدروژنی چربی‌های غشاء و آغاز پراکسید شدن چربی‌ها است در ضمن می‌تواند با گرفتن رادیکال سوپراکسید تولید رادیکال هیدروکسید نمایند(۴۶۶۱).
(واکنش ۲)NO^.+O^.-₂→ONOO^-(Peroxynitrite)
(واکنش۳)ONOOH →ONOO^-+H⁺

رویاها

تشکیل کسب و کار

انتقال تکنولوژی

شکل ‏۲‑۲۱: انواع فرصت ها از دیدگاه ؛ انواع فرصت­ها از دیدگاه آردیچویلی و همکاران، ۲۰۰۴

الگوی فرایند کارآفرینانه فایول^[۱۵۷]

در این مدل فرایند کارآفرینانه از سه جزء تشکیل شده است:
افرادی که انگیزه کارآفرینی دارند
محیطی که در آن زندگی می­ کنند
فرصتی که بر اساس آن کسب و کار شکل خواهد گرفت
کسب و کار جدید
شکل۲-۲۲ الگوی فرایند کارآفرینانه فایول،۲۰۰۷

دانشگاه

مدل مفهومی گوررو و اوربانو

گوررو و اوربانو۲۰۱۰ ^[۱۵۸] در مقاله خود، پس از اشاره به وجود مدل هایی نظری در ادبیات (Clark 1998; Sporn 2001; Etzkowitz 2004; Kirby 2005; O’Sheaetal. 2005, 2008; Rothaermel et al. 2007) در ارتباط با پدیده دانشگاه­ های کارآفرین، با بکارگیری اقتصاد نهادی^[۱۵۹] و دیدگاه منبع مدار^[۱۶۰]، یکپارچگی عوامل نظری را نشان می دهند که به درک ارتباط عوامل محیطی (رسمی و غیر رسمی)، و عوامل داخلی (منابع و قابلیت ها) دخیل در فرایند گذار کمک می نمایند. شایان ذکر است که عوامل محیطی با توجه به اقتصاد نهادی به دو دسته رسمی و غیر رسمی و عوامل داخلی با بهره گرفتن از رویکرد منبع مدار به دو دسته قابلیت ها و منابع تقسیم شده اند. آنها مدل های نظری دانشگاه کارآفرین را در قالب جدول زیر ارائه می کنند.
مدل مفهومی پیشنهادی ایشان در قالب شکل زیر نشان داده شده است. براساس این مدل، چهار عنصر تعیین کننده در دانشگاه کارآفرین می بایست مورد توجه قرار گیرند: عوامل محیطی، عوامل داخلی، قابلیت ها و منابع. این عوامل و عناصر منجر به پیامد های دانشگاه کارآفرین می گردند.
شکل ‏۲‑۲۲: مدل دانشگاه کارآفرین؛ :گوررو و اوربانو^[۱۶۱]، ۲۰۱۰
آنها در تحقیق خود از متدلوژی بکار رفته در کارت امتیاز نوآوری اروپا^[۱۶۲] (EuropeanCommission, 2005) به منظور تحلیل عملکرد نوآوری اعضا اتحادیه اروپا که تحت استراتژی لیسبون^[۱۶۳] هستند، بهره برده اند. همچنین، کارت امتیاز دانشگاه کارآفرین اسپانیا (SEUS^[164]) بدنبال اصول برلین^[۱۶۵]در رتبه بندی آموزش عالی (Institute for Higher Education Policy 2006) برآورد شده است.

محیط

سازمان­هایی که در یک محیط قرار دارند، اغلب نسبت به حقایق، رویه­ ها و تغییرات یکسان، به شکلی کاملا متفاوت واکنش نشان می­ دهند. مدیران در سازمان­های مختلف در مورد اطلاعات خود از محیط بیرونی، برداشت­های گوناگونی دارند.
اطلاعات مربوط به محیط بیرونی یک سازمان همانند ماده خام برنامه­ ریزی استراتژیک است.بخش اعظم داده ­های عینی در مورد محیط عموما برای همه سازمان­ها در واکنش نشان دادن به محیطی یکسان است، که میزان توجه یا عدم توجه مدیریت به اتفاقات رخ داده در محیط مهم خواهد بود. به عبارت دیگر، مدیران باید به چه نوع و حجم از اطلاعات در مورد محیط بیرونی توجه کرده و از آنها استفاده نمایند دارای اهمیت بسزایی برای سازمان است.

دسته بندی های مختلفی از عوامل محیطی شده است گری عوامل محیطی را شامل عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، بین الملل و قوانین می داند. دیوید این عوامل را شامل نیروهای اقتصادی، نیروهای اجتماعی،فرهنگی، بوم شناسی و محیطی، نیروهای سیاسی، دولتی و قانونی، نیروهای فناوری، نیروهای رقابتی می­داند. این عوامل کلان بر روی عوامل محیط صنعت که ما در آن قرار داریم تاثیر می­گذارند و فرصت­ها و تهدیدات زیادی را برای سازمان ها به وجود می­آورند.

فرصت­های آینده

در قسمت فرصت به اندازه­ کافی به فرصت پرداخته شد و در این بخش بر آینده بیشتر تاکید می­کنیم.
گری مارکس در کتاب رهبری آینده محور( آماده ­سازی دانشگاهها، دانش ­آموزان و جوامع برای حقایق آینده) نگاه دقیقی به استراتژی­ های سازمان­دهی موسسات آموزشی و قابلیت ­های آنها و همچنین افراد دخیل در آینده سازی می­ کند.
پیام مارکس را می­توان در یک جمله به اختصار گفت: رهبری موثر آن است که، رهبری آن مداوم، استراتژیک و آینده­محور باشد. علاوه بر این، این گونه رهبری­ها تنها زمانی قابل اجرا هستند که یک تیم هماهنگ و قابل اعتماد آنرا تشکیل داده باشد، آنهایی که محیط را به دقت بررسی و تحلیل می­ کنند. تنها زمانی حرکت مداوم یک رهبر به سمت آگاهی بیشتر است که راه را برای تغییر و به روزرسانی موسسات باز می­ کند و همچنین شفافیت در کار نیز از الزامات این فرایند می­باشد.
مارکس روندهای را معرفی می­ کند که بر آینده ی اجتماعی، اقتصادی، تکنولوژیک،عوامل جمعیت شناختی و حتی آینده­ی محیطی تاثیرگذار هستند.
رهبری آینده محور به اهمیت به کارگیری همه اعضاء در شناسایی و بررسی محیط(SWOT و PEST ) اذعان می­ کند، که هرکسی که در امر آموزش مشغول است خودش یک رهبر است، به این دلیل که اهمیت و تاثیر زیادی در جامعه دارد.
در کل مارکس به اهمیت آینده­نگری و ایستادگی اشاره می­ کند که یک هم ترازی بین ایستادگی و تغییر وجود دارد. او بیان می­ کند که قوانین در بعضی از جنبه­ های زندگی ثابت و پایدار است. بنابراین احساس آینده را می­توان به واسطه­ آموزش هدفمند شناخت.
مارکس به اهمیت تاریخ در نگاه به آینده، اهمیت اطلاعات و ایده­های که از اسکن محیط به دست آمده­اند و کندوکاو آنها در آرزوهای اشخاص اشاره می­ کند.
او همچنین اذعان می­ کند که موسسات باید به مصاف محدودیت­های امروز بروند تا راه را برای آینده هموار کنند.
خلق آینده یک فرایند مداوم است که انسان­ها را برای هدف مشترکی گرد هم می­آورد. این گردهمایی برای شناسایی ویژگی­های سیستم آموزشی و دانشگاهی، کسب و کار، جامعه و حتی یک کشور است که در افراد حس وابستگی و تعلق به این محیط­ها ایجاد کند.
در این فرایند سوال­های اولیه این است که خصوصیات این موسسه­ی آموزشی یا هر موسسه­ی یا نهاد دیگر چیست؟ که می ­تواند دانشجویان و دانش ­آموزان را برای زندگی در دنیای اطلاعات آماده سازد؟ دومین سوال این است که این موسسه به چه خصوصیاتی در میان مردم معروف است؟ و چگونه می­خواهیم مردم از ما یاد کنند؟
به طور خلاصه این ویژگی­ها شامل موارد زیر می­شوند:
تمایل به ریسک­های بلندمدت
همگام بودن با سرعت پیشرفت و تغییرات جهانی
رهبری مداوم، استراتژیک و آینده محور
مشارکت همه اعضاء
شفاف سازی
از سویی دیگر سازمان­های امروزی برای موفقیت باید چندگام جلوتر از خود را ببینند تا به هدف برسند. برای شلیک به یک آهوی در حال حرکت باید به چند گام جلوتر از آهو شلیک کرد تا گلوله به آن اصابت کند( مهدی الوانی، مدیریت عمومی)
مارکس به این مساله اشاره می­ کند که سکه­های امروز اطلاعات و ارتباطات هستند بنابراین باید از امروز برای آینده آماده شده و به جامعه­ واقعی و مشکلات آن وارد شویم.
سازمان­های امروزی نیز فرصت های را که در آینده از مقابلشان رد می­شوند را باید زودتر ببینند تا بتوانند به آنها عکس العمل مناسب نشان دهند، این عکس العمل مستلزم آمادگی است که از قبل کسب شده است بنابراین دیدن فرصت­های آینده در زمان کنونی می ­تواند این آمادگی را در سازمان به وجود آورد که در زمان رسیدن به آن فرصت­ها به درستی از آنها استفاده کند.

با توجه به نتایج جدول توزیع فراوانی وضعیت والدین در حال حاضر، باید اظهار داشت که در واقع بیشترین افراد یعنی ۰/۹۸ درصد با هم زندگی می کنند و کمترین افراد یعنی ۰/۱ درصد جدا و ۰/۱ فوت شده اند. همچنین با توجه به مقدار میانگین ها: بیشترین میزان افسردگی و غمگینی در افرادی است که پدر و مادرشان با هم زندگی می کنند و کمترین میزان افسردگی و غمگینی در افرادی که پدر و مادرشان از هم جدا شده اند. بیشترین میزان فعالیت های اجتماعی، تفریحی در افرادی است که پدر و مادرشان با هم زندگی می کنند و کمترین میزان فعالیت های اجتماعی، تفریحی در افرادی که پدر و مادرشان از هم جدا شده اند. بیشترین میزان احساس ناتوانی نسبت به همسالان در افرادی است که پدر و مادرشان با هم زندگی می کنند و کمترین میزان احساس ناتوانی نسبت به همسالان در افرادی که پدر و مادرشان از هم جدا شده اند. بیشترین میزان احساسنگرانی در مورد آینده فرد بیمار در افرادی است که پدر و مادرشان از هم جدا شده اند. و کمترین میزان احساس نگرانی در مورد آینده فرد بیمار در افرادی که پدر و مادرشان فوت شده اند. بیشترین میزان اختلال در رسیدگی به کارهای منزل در افرادی است که پدر و مادرشان با هم زندگی می کنند و کمترین میزان اختلال در رسیدگی به کارهای منزل در افرادی که پدر و مادرشان از هم جدا شده اند. بیشترین میزان مشکلات ناشی از درمان در افرادی است که پدر و مادرشان از هم جدا شده اند. و کمترین میزان مشکلات ناشی از درمان در افرادی که پدر و مادرشان با هم زندگی می کنند. بیشترین میزان شدت آثار و پیامدهای بیماری در افرادی است که پدر و مادرشان با هم زندگی می کنند و کمترین میزان اختلال در رسیدگی به کارهای منزل در افرادی که پدر و مادرشان فوت شده اند.
۴-۲-۱۵- نسبت خویشاوندی والدین
جدول ۴-۱۵: توزیع فراوانی و نسبی براساس نسبت خویشاوندی والدین

۲- چنانچه اعتماد یک‌طرفه به سطح اعتماد متقابل ارتقاء یابد، تضمین بقاء اعتماد بیشتر است.
۳- واسطه‌های اعتماد که در نقش‌های مشاور، ضامن و سرمایه‌گذار ظاهر می‌شوند، در گسترش و کاهش اعتماد در جامعه موثر هستند و همه اعضای جامعه قابلیت ایفای این نقش‌ها را دارند. موفقیت یا شکست آن‌ ها در مقوله اعتماد، بر دیدگاه آن‌ ها به جامعه و اعتماد اجتماعی تاثیر خواهد گذاشت.
۴- چنانچه اعتماد به نخبگان در سطح جامعه کاهش یابد، این اعتماد در جای دیگری شکل می‌گیرد. مثلا اگر اعتماد افراد به رسانه‌های داخلی خدشه‌دار شود، آن‌ ها به‌سوی منابع دیگر خبری متمایل می‌شوند.
۵- اعتماد و بی‌اعتمادی هر دو میل به خودافزایی داشته و حالت ثابتی ندارند (کلمن, ۱۹۹۸: ۱۴۵).
۶- پیوتر زتومکا ^[۷۴]؛ زتومکا، نویسنده و پژوهشگر نام‌آور لهستانی، ضمن ارائه یک ارزیابی جامع از اعتماد، بحث خود را در کتاب “نظریه جامعه‌شناختی اعتماد” بر محورهای زیر استوار می‌کند: چرخش نظریه جامعه‌شناختی از متغیر‌های سخت به متغیر‌های نرم، مفهوم و اندیشه اعتماد، انواع اعتماد، کارکرد‌های اعتماد، بنیادهای اعتماد، فرهنگ اعتماد و در نهایت اعتماد در نظام‌های خودکامه و دموکراسی. همچنین وی اعتماد و تغییر اجتماعی را بر مبنای یک مطالعه موردی از کشور لهستان مورد مطالعه قرار داده است (زتومکا, ۱۹۹۴: ۴۹).
زتومکا با توجه به جهانی‌شدن و فرایند پویای وابستگی متقابل جهانی، دو مقوله اعتماد و همکاری را به‌عنوان یکی از پیش‌فرض‌های اساسی در رویارویی با تحولات جهانی ذکر کرده است و نیز با پرداختن بیشتر به مساله اعتماد، مخاطره را نیز به دنبال آن ذکر کرده است (عباس زاده, ۱۳۸۳: ۲۷۳).
به نظر زتومکا، اعتماد در متن کنش‌های انسان، که مهم‌ترین ویژگی آن‌ ها جهت‌گیری معطوف به آینده است، نمود پیدا می‌کند.
هر چه میزان کنترل ما بر کنش‌های آینده کمتر باشد، نیاز ما به اعتماد بیشتر می‌شود.
اعتماد کردن یعنی شرط بستن بر آینده نامعین و کنش‌های غیرقابل کنترل دیگران که همیشه همراه با مخاطره است.
زتومکا سطوح اعتماد را به صورت لایه‌هایی در نظر می‌گیرد که از عینی‌ترین روابط میان اعضای خانواده شروع شده و تا انتزاعی‌ترین روابط مانند اعتماد به نظم اجتماعی، کارایی نظام و … ادامه دارد (زتومکا, ۱۹۹۴: ۷۹-۷۳).
۷- آنتونی گیدنز ^[۷۵]؛ گیدنز جامعه‌شناس مطرح معاصر انگلیسی است. از نظر گیدنز اعتماد مخصوص روابط پیچیده و رسمی است و لازمه روابط در جوامع نوین ، انتزاعی و مدرن امروزی محسوب می شود . وی معتقد است زمان و مکان نقش مهمی در اعتماد دارند و تغییر مفهوم آنها در دوره مدرن ، وجود اعتماد در برقراری روابط را ضروری ساخته است (زین آبادی, ۱۳۸۷: ۹)
به طور کلی نظریات وی در مورد اعتماد را می‌توان به چهار بخش تقسیم کرد:
الف) اعتماد و امنیت وجودی: که مربوط به دوران کودکی است و با آنچه اریکسون آن را اعتماد بنیادی می‌‌نامد، مطابقت دارد. گیدنز اعتماد را عامل احساس امنیت وجودی می‌داند که موجود انسانی منفرد را در نقل و انتقال‌ها در بحران‌ها و در حال و هوای آکنده از خطرهای احتمالی قوت قلب می‌بخشد و به پیش می‌برد (علی پور و همکاران, ۱۳۸۸: ۱۱۲)
ب) اعتماد به نظام‌های انتزاعی و تخصصی: گیدنز نظام‌های انتزاعی را نظام‌های انجام کار فنی یا مهارت تخصصی می‌داند که حوزه‌های وسیعی از محیط مادی و اجتماعی زندگی کنونی ما را تشکیل می‌دهد. مثل نظام پزشکی، نظام معماری و غیره. به نظر وی ما از اعتماد به نهادهای مدرن و نظام‌های انتزاعی در موقعیتی که بسیاری از جنبه‌های مدرنیت جهانی شده باشد، ناگزیریم. یکی از معانی قضیه بالا این است که هیچکس نیست که بتواند از نظام‌های تخصصی در نهادهای مدرن کاملا دوری گزیند (گیدنز^[۷۶], ۱۹۹۵: ۳۴). زندگی در دوره مدرن توسط نظام‌های انتزاعی تخصصی تکه‌تکه می‌شود و یک نفر نمی‌تواند مانند گذشته همه یا بیشتر کارهای خود را مستقلا انجام دهد (گیدنز, ۱۹۹۵: ۱۰۰).
البته به نظر زتومکا اعتماد می‌تواند به مقولات انتزاعی دیگری مانند اعتماد به نظم، دموکراسی، علم و غیره نیز تعلق پیدا کند (زتومکا, ۱۹۹۴: ۸۵)
ج) اعتماد در روابط شخصی: در دوران پیشامدرن، روابط شخصی تابع ضوابط بیرونی همچون تعهدات خویشاوندی بود، در حالی‌که در دوران مدرن روابط شخصی که بیشتر به صورت رابطه ناب در می‌آید، وابسته به اعتماد متقابل است که آن را باید به وجود آورد و اعتماد طرف مقابل را جلب کرد. ارتباط ناب ارتباطی است که معیارهای بیرونی در آن تحلیل رفته باشد. ارتباط ناب تنها برای پاداشی به وجود می‌آید که از نفس ارتباط حاصل می‌گردد. در ارتباط ناب اعتماد چیز مطمئن و از پیش تعیین‌شده‌ای نیست (گیدنز, ۱۹۹۵: ۱۴۳).

د) زمینه‌های اعتماد در دوران پیشامدرن و مدرن: گیدنز اعتماد را از مولفه‌های اصلی مدرنیته می‌داند و معتقد است که چهار زمینه محلی اعتماد یعنی خویشاوندی، اجتماع محلی، سنت و کیهان‌شناسی مذهبی بر فرهنگ‌های پیش از مدرن تسلط دارند، حال آنکه در دوران مدرن اعتماد به نظام‌های انتزاعی و نمادها و نظام‌های کارشناسی جای این نوع اعتماد را گرفته است (گیدنز، ۱۹۹۵: ۱۳۰)
به نظرگیدنز، در جوامع نوین، افراد هرچه فاصله زمانی _ مکانی بیشتری از هم داشته باشند، به اعتماد بیشتری نیاز دارند. در جوامع ماقبل نوین که خصلتی محلی و بومی دارند و کنشهای متقابل بیشتردر سطح محلی و رو در رو رخ می دهند؛ در روابط اجتماعی اعتماد به طور طبیعی وجود دارد. اما در جوامع بزرگ و گسترده که روابط اجتماعی در فاصله زمانی – مکانی بسیار دوری انجام می گیرد و افراد درگیر این روابط، کمتر با یکدیگر آشنایی چهره به چهره دارند، به اعتماد بسیار نیازمندند (طالقانی, فرهنگی, عابدی، جعفری, ۱۳۸۹: ۹۲)
۸- مسعود چلبی؛ به اعتقاد چلبی، اعتماد ریشه در وابستگی عاطفی دارد. هرگاه عواطف زمینه رشد یافته و بتواند در میان افراد انتقال یابد، اعتماد ایجاد و تقویت می‌گردد. در ارتباط با چگونگی انتقال عواطف، او معتقد است تعاملات اظهاری یا روابط گرم در این زمینه نقش کلیدی دارند. تعاملات اظهاری برخلاف تعاملات ابزاری، حامل عواطف، دوستی و صمیمیت و اعتماد می‌باشند و تمایل به این دارند که در حریم گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی مستقر شوند. روابط ابزاری به هدف تامین منافع شخصی انجام می‌گیرد و تمایل دارند که در ورای گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی قرار بگیرند. چلبی ترکیب مناسب روابط اظهاری و ابزاری را کلید گسترش اعتماد در جامعه می‌داند. در واقع با گسترش روابط ابزاری و باز شدن گروه‌های اولیه و اجتماعات طبیعی بر روی کل جامعه است که مسیر عبور روابط اظهاری از درون گروه‌ها به بیرون آن‌ ها مهیا می‌شود (چلبی, ۱۳۷۵: ۱۲).
بر این اساس اعتماد اجتماعی در بحث چلبی در دو شکل متفاوت مطرح می‌شود، اعتماد میان‌فردی که مختص جامعه سنتی است (که روابط اظهاری در آن غالب است) و اعتماد تعمیم‌یافته که مختص جوامع مدرن است (که مشخصه آن روابط ابزاری است) (بالاخانی, ۱۳۸۶: ۶۰).
۹- فوکویاما^[۷۷] : به تعبیر فوکویاما اعتماد انتظاری است که در یک اجتماع منظم، صادق و دارای رفتار تعاونی خود را نشان می دهد (زارعی, ۱۳۸۷: ۶۹)
فوکویاما ( ۱۹۹۷ ) معتقد است که قبل از و رود به هر سیستم تجاری یا اجتماعی، باید اطلاعات کافی درباره شبکه های اعتماد موجود در آن سیستم و ویژگی های آن به دست آورد ؛ زیرا اعتماد را پایه هرگونه مبادلات اقتصادی است (زارعی, ۱۳۸۷: ۷۵)
رعایت اصول صداقت، وفای به عهد و عدم تملق از سوی افراد می تواند بر میزان اعتماد اجتماعی در بین آنان بیفزاید. همانطور که پارسونز یادآور شده، ازجمله موارد مهم در شکل گیری اعتماد اجتماعی، صداقت داشتن است (عباس زاده, ۱۳۸۳: ۲۸۶)
پارسونز، اعتماد را در چارچوب جامعه و براساس تشابه ارزشی-هنجاری، ممکن می داند. به نظر او اعتماد نگرش یا احساسی مبتنی بر آشنایی و فرهنگ مشترک است که باید فرا گرفته شود (منصوریان, قدرتی, ۱۳۸۸: ۱۹۵)
حال می توان با توجه و استناد به نظرات صاحب نظران این حوزه، ویژگی های اعتماد را به شرح ذیل خلاصه کرد:
- اعتماد مقوله ای اجتماعی است و از این رو دارای دو عنصر همیشگی است: اعتمادکننده و اعتماد شونده
- در همه تعاریف بعمل آمده این نکته به چشم می خورد که اعتماد در پهنه روابط اجتماعی شکل می‏گیرد.
تعریف اعتماد از نسبیت برخوردار است؛ یعنی با قطعیت کامل نمی توان تعریف جامعی از اعتماد ارائه داد؛ چراکه بسته به موقعیت ها و زمان های متفاوت تعاریف متفاوتی از اعتماد را می توان طرح کرد. به عبارتی در این تعاریف نوعی تأویل گرایی و هرمنوتیک به چشم می خورد (عباس زاده, ۱۳۸۳: ۲۷۰).
با عنایت به اینکه اعتماد در روابط اجتماعی شکل گرفته و تقویت می شود، هدف هردو طرف اعتمادکننده و اعتمادشونده، دست یابی به اهداف و منافع خود و به حداقل رساندن ضرر و زیان ناشی از این نوع تعامل اجتماعی است.
اعتماد از یکسو دربرگیرنده ارزیابی هایی است که اعتمادشونده در باب منافع اعتمادکننده به عمل می آورد و از سوی دیگر دربرگیرنده تمایل به انجام عملی است که تحت ارزیابی قرار می گیرد
(عباس زاده،۱۳۸۳: ۲۷۱)
صرفنظر از تفاوت معانی این تعاریف وجه اشتراک این تعاریف را می توانیم در ویژگی ها و خصوصیات ذیل جمع بندی کنیم:
۱- اعتماد در روابط اجتماعی شکل می گیرد و تقو یت می شود و یکی از جنبه های آن است.
۲- در اعتماد ، مفهوم تأخر زمانی و وابستگی امور به آینده وجود دارد و این تأخر زمانی برای انتظارات فرد و اعمال سایر افراد ضروری می باشد.
۳- اعتماد با خطر کردن و مخاطره همراه می باشد . مفهوم عدم تعیین اجتماعی ، یعنی عدم پیش بینی رفتارها و امور نیز با مفهوم اعتماد توأم می باشد. وقتی فردی عملی را انجام می دهد، نمی تواند مطمئن باشد که فرد دیگر از آن عمل علیه او استفاده نخواهد کرد.
۴- حسن ظن نیز مهم ترین عنصر و هسته اعتماد و هسته مرکزی آن می باشد، چرا که با وجود عدم قطعیت ها و وجود خطر در روابط ، افراد به خاطر حسن ظن و احساس مثبتی که به یکدیگر دارند به هم اعتماد می کنند.
۵- اعتماد اکتسابی است و در طی جریان جامعه پذیری و از همان سال های اولیه زندگی پدید می آید و طی تجارب اجتماعی تقویت شده و به نسل های بعدی انتقال می یابد. (زین آبادی, ۱۳۸۷: ۱۶ و ۱۷)
با توجه به این تعاریف اعتماد را می توان یک باور تعریف کرد. باور به اینکه دیگران، در بدترین شرایط، آگاهانه و عامدانه آسیبی به او نمی رسانند و در بهترین شرایط ، به نفع او عمل می کنند
اعتماد عبارت است از تمایل فرد به قبول ریسک در یک موقعیت اجتماعی که این تمایل مبتنی بر حس اطمینان به این نکته است که دیگران به گونه ای که انتظار می رود عمل نموده و شیو ه ای حمایت کننده در پیش خواهند گرفت (طالقانی, فرهنگی, عابدی جعفری, ۱۳۸۹: ۹۲).

۲-۲-۲ نقش اعتماد 

گرچه اعتماد عنصر مهمی در روابط اقتصادی-تجاری (B2B) تلقی می شود اما دارای ذات پیچیده ای است که به سختی قابل اندازه گیری می باشد(گالاتی^[۷۸]، ۱۹۹۵). مفهوم اعتماد جدید نیست اما اخیراً (از ابتدای دهه ۹۰ میلادی تاکنون) مرکز توجه تحقیقات مدیریتی واقع شده است. به نظرمیزتال^[۷۹] ( ۱۹۹۶)، علیرغم توجهات زیاد به مقوله اعتماد، تنوع دیدگاه ها در این خصوص بیشتر از آنکه به شفاف سازی این مفهوم منجر شود بیش از پیش آن را مبهم ساخته است. اعتماد دارای یک ساخت پویا(هاوک، ۱۹۹۴) و پیچیده با پایه ها، سطوح و مشخصه های چندگانه است(کارلسن، گرائی ،۲۰۰۸: ۹)
تاکنون مفهوم موردقبول جهانی درخصوص اعتماد وجود ندارد اما بر سر اهمیت اعتماد در متون اقتصادی توافق وجود دارد. برخی از مزیت های اعتماد از دیدگاه روسو و همکارانش عبارت است از افزایش روحیه همکاری ، ارتقای انواع سازگاری سازمانی، کاهش هزینه های اجرا و منازعات مخرب و واکنش های موثرتر در مواقع وقوع بحران. به این موارد می توان توانایی حل مسئله، تشویق به تبادل اطلاعات میان اعضای تیم، تاثبرپذیری از دیگران در تصمیم گیری ها و … را اضافه کرد (همان:۴۵).
اعتماد بعنوان یک رکن اساسی در ارتقای سطح روابط بین سازمانی می باشد(میر و همکاران،۱۹۹۵، روسو و همکاران،۱۹۹۸، وود و همکاران،۲۰۰۲). بعلاوه سطح بالای اعتماد حتی می تواند موجب پیشرفت اجرای یک پروژه شود (کادفورس^[۸۰]،۲۰۰۴) به زعم آندرسون و ویتز(۱۹۹۹)، دایر(۱۹۸۷)، مورمن و همکاران (۱۹۹۳) تحقیقات آکادمیک اندکی درخصوص عوامل تاثیرگذار بر اعتماد انجام گرفته است. این گزاره توسط دیالو و تویلر^[۸۱](۲۰۰۵) پشتیبانی می شود. مطالعات میرسون^[۸۲] و همکارانش (۱۹۹۶) به دشواری‏های اعتمادسازی در سازمان های ناپایدار (موقت) اشاره دارد. لندر^[۸۳] و همکارانش(۲۰۰۴) معتقدند مطالعات صورت گرفته درخصوص کانتکس های متفاوت سازمانی نشان می دهد که شناخت انواع تاثیرات گذشته مکانیسم های مختلف اعتماد مفید خواهد بود(کارلسن، گرائی ،۲۰۰۸: ۸)
زمان فاکتور مهمی در شکل گیری روابط است. رفتار فعلی متاثر از گذشته و آینده روابط است. تجربیات، انتظارات و تعهدات همگی سازنده رفتارهای تعاملی است(کارلسن، گرائی ،۲۰۰۸: ۹)
اگرچه تعاریف مختلفی برای اعتماد ارائه شده است اما روسو و همکارانش (۱۹۹۸) معتقدند اعتماد یک حالت روان شناسانه است که براساس انتظارات مثبت از نیات یا رفتار دیگران در ازای پذیرش درصدی آسیب شکل می گیرد.
بنابر تحقیقات انجام شده، برخلاف ویژگی فردی هر یک از طرفین، اعتماد بعنوان ماحصل مشترک روابط میان دو طرف ارتباط شناخته می شود. طبق یافته های روسو و همکارانش (۱۹۹۸) برای افزایش اعتماد باید چندین موقعیت بسترساز مهیا باشد. اولین شرط لازم ریسک یا خطرپذیری است. ریسک فرصتی برای اعتماد خلق می کند که مجدداً زمینه ریسک پذیری را فراهم می کند. دومین شرط، وجود وابستگی متقابل است بدان معناکه علاقه به یک نفر بدون اعتماد به او فاقد معناست. زمانی که وابستگی متقابل افزایش می یابد، سطح اعتماد و ریسک دچار تغییر می شود (کارلسن^[۸۴]، ترجی، گرائی، مسعود،۲۰۰۸: ۱۰)
تمایل به وابستگی یک سازه اعتماد است که تمایل خودخواسته فرد در برابر آسیب را نشان می دهد. بدان معنا که فرد دست به انتخاب آگاهانه ای می زند که براساس آن تردید را کنارگذاشته و به جای بازگشت به عقب، درمسیر ایجاد ارتباط مبتنی بر اعتماد حرکت می کند(مک نایت^[۸۵]، چوداری و کاکمار،۲۰۰۸: ۳۰۲)

۲-۲-۳ رویکردهای کلی اعتماد 

سه رویکرد کلی به اعتماد به شرح زیر قابل طرح است:
۱- رویکرد خرد: این دیدگاه بیان می کند که اعتماد یک ویژگی یا خوصیت فردی است و بنابراین، با ویژگی ها و رفتارهای فردی مانند تحصیلات، طبقه اجتماعی، درآمد، سن، جنس، احساس موفقیت، احساس رضایت و نظایر آن ارتباط دارد. به این معنا که کم یا زیاد بودن اعتماد افراد، به ویژگی های فردی آنان مربوط می‏شود و اگر بخواهیم اعتماد اجتماعی افراد را تبیین کنیم باید این خصوصیات را در نظر بگیریم.
۲- رویکرد کلان: دومین دیدگاه، اعتماد اجتماعی را نه یک خصوصیت فردی بلکه ویژگی نظام اجتماعی تلقی می کند. طبق این دیدگاه، اعتماد فقط در حد کمی، جزئی از ویژگی شخصیتی افراد به شمار می رود و اعتماد افراد به دیگران، بیشتر به ارزیابی آنان از قابل اعتماد بودن محیط اطرافشان برمی گردد تا به شخصیت یا تمایلات فردی آنان. افرادی که در جامعه ای زندگی می کنند که نظام اجتماعی آن از ثبات بالایی برخوردار است و هنجارها و قواعد اجتماعی از سوی دیگران رعایت می شوند از اعتماد اجتماعی بالایی برخوردارند.
۳- رویکرد تلفیقی: پژوهش های متعددی با بهره گرفتن از هرکدام از دو رویکرد فوق انجام شده است که نشان می دهد هرکدام از این دیدگاه ها جنبه ای از واقعیت را بازنمایی می کنند. به همین دلیل برخی از اندیشمندان کوشیده اند با ابداع مدل تلفیقی (خرد-کلان) به مدل کاملتری دست یابند. در این پژوهش نیز از مدل تلفیقی استفاده شده است (عبدالملکی, ۱۳۸۷: ۹۹ و ۱۰۰)
رویکرد خرد (نظریه های مبتنی بر ویژگی های فردی)
برطبق رویکرداجتماعی- روانشناختی که در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ در ایالات متحده توسعه یافت، منشأ اعتماد اجتماعی را باید در هسته شخصیت افراد جستجو کرد. اعتماد در کودکی آموخته می شود و در بقیه عمر تداوم می یابد و براثر تجربیات مختلف به کندی تغییر می کند. اعتماد ممکن است بر اثر تجربه ای تلخ به سرعت تنزل یابد اما با وقوع مکرر تجربیات خوشایند به احتمال زیاد، بار دیگر به آهستگی افزایش می یابد. مطابق نظر روانشناسان اجتماعی، اعتماد اجتماعی بخشی از یک ویژگی گسترده تر خصوصیات شخصیتی است که شامل خوشبینی، اعتقاد به همکاری و اطمینان به این موضوع است که افراد می توانند اختلافاتشان را کنار بگذارند و با یکدیگر زندگی اجتماعی رضایت مندانه ای داشته باشند (عبدالملکی, ۱۳۸۷: ۱۰۰)
خانواده کانونی برای پیدایش انگیزه اعتماد در افراد یا “حسن نیت اولیه” به شمار می رود، واضح است که خانواده، زمینه را برای سنجش صمیمیت و اعتماد عمیق فراهم می کند. طبق این دیدگاه، اعتماد اجتماعی محصول تجربیات زندگی بزرگسالی است به این ترتیب که کسانی که در زندگی بیشتر مورد مهربانی و سخاوت قرار گرفته اند، در مقایسه با کسانی که از فقر، بیکاری، تبعیض، بهره کشی و محرومیت اجتماعی رنج می برند بیشتر احتمال دارد به دیگران اعتماد کنند (عبدالملکی, ۱۳۸۷: ۱۰۲)
رویکرد کلان

۰۱/۰>p ** ،۰۵/۰>p *
نتایج ارائه شده در جدول شمارۀ ۴-۱۸ نشان میدهد تفاوت معناداری از نظر آماری بین میانگین نمرات پیشآزمون و پسآزمون تغییر کلی طرز رفتار کودکان آزمودنیها بر اساس ارزیابی والدین ۰۱/۰ =p-value (05/0>p) و معلم ۰۰۰۱/۰ p-value=(01/0>p)، کل ۰۰۴/۰=p-value (01/0>p) وجود دارد و فرض صفر در این زمینه رد میشود. بررسی میانگینهای ارائه شده در جدول ۴-۱۸ نشان میدهد که بعد از دورهی کتابدرمانی، میانگین نمرات رفتارهای درونیسازی آزمودنیها به طور معناداری از نظر آماری کاهش یافته است.
فصل ۵
نتیجهگیری
و
پیشنهادهای پژوهش
۵-۱. مقدمه
در این فصل، ابتدا خلاصهای از مسأله، روش و یافته های پژوهش که به تفصیل در فصلهای مختلف ارائه شده، ارائه میگردد. سپس نتایج پژوهش حاضر مورد تحلیل قرار میگیرد. در ادامه، بحث و نتیجهگیری کلی ارائه خواهد شد. در پایان، پیشنهادهای برخاسته از پژوهش و پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده در این حوزه مطرح میشود.

۵-۲. خلاصه پژوهش
کتابدرمانی در واقع روشی برای درمان اختلالات شخصیتی، احساسی و اجتماعی درمیان کودکان و نوجوانان است. متخصصان رشد و پرورش کودکان، بارها، کتاب درمانی را برای مواردی که کودکان در فشارهای روحی مانند بستری بودن در بیمارستان، از دست دادن دوست و جدایی والدین،‌ یا در شرایط جنگ و رخدادهای طبیعی همچون سیل و زلزله قرار میگیرند، توصیه کرده‌اند. ادبیات ممکن است کودکان را در درک عواطف خود، همذات‌پنداری با شخصیت‌هایی که احساساتی مشابه را تجربه می‌کنند، و نیز کسب بینشی نوین نسبت به چگونگی برخورد دیگران با همان مشکلات، یاری رساند. کتاب ممکن است نقشی همچون آینه را برای کودکان بازی کند؛ به این معنا که بازتاب‌‌ ویژگی‌های ظاهری، روابط، احساسات و اندیشه‌های آن‌ ها در پیرامونشان باشد. کتاب نیز ممکن است چون پنجره‌ای رو به جهان باشد که کودکان را به نگاه فراتری از خود و پیرامون‌شان دعوت کند تا با شخصیت‌ها و شرایط پیوند برقرار نمایند. در این میان کودکان ناشنوا، به دلیل نداشتن و یا کمبود شنوایی میتوانند رابطه عمیقتری با کتاب برقرار سازند و مشکلات خود را از طریق همانندسازی با شخصیتهای داستان حل کنند.
حال مشخص نیست فرایند کتابدرمانی بر کاهش ناهنجاریهای رفتاری کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از جمله اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه و سایر مشکلات، از دیدگاه والدین و معلم این دانشآموزان تأثیر دارد؟ آیا فرایند کتابدرمانی بر نشانگانهای درونیسازی شده و نشانگانهای برونیسازی شده این کودکان از دیدگاه والدین و معلم آنها تأثیر دارد؟ آیا فرایند کتابدرمانی بر تغییر کلی طرز رفتار این کودکان از دیدگاه والدین و معلم آنها تأثیر دارد؟ این پژوهش براساس تست آشنباخ در پی پاسخگویی به چنین سؤالهایی بود.
پژوهش حاضر، به روش تجربی انجام شده و از نوع کاربردی است. ابزار گردآوری که در این پژوهش برای داده ها به کار رفته، پرسشنامه رفتاری کودکان از دیدگاه والدین و معلم پیش از فرایند کتابدرمانی و پس از آن بود. نتایج با بهره گرفتن از آمار توصیفی و استنباطی به کمک نرمافزار آماری SPSS تحلیل شد.
ابتدا نتایج حاصل از مقایسهی پیشآزمون و پسآزمون هریک از آزمودنیها ارائه شده و سپس آزمون فرضیه های پژوهش نخست به طور خلاصه به شرح زیر ارائه میشود، آنگاه در بخش بعدی تحلیل و از آنها نتیجهگیری به عمل خواهد آمد.
۵-۳. نتایج هریک از آزمودنیها در پیشآزمون و پسآزمون
۵-۳-۱. نتایج آزمودنی شمارهی۱ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی و
برونیسازی شده، نمرات وی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاری شکایات جسمانی نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۲. نتایج آزمودنی شماره ۱ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی و برونی سازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون مشکلات توجه و رفتار قانونشکنی نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۳. نتایج آزمودنی شمارهی۲ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، رفتار قانونشکنی و مشکلات برونیسازی شده نمرات وی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون شکایات جسمانی، مشکلات توجه، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۴. نتایج آزمودنی شماره ۲ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرده، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات تفکر و مشکلات
درونیسازی شده نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۵. نتایج آزمودنی شماره ۳ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، شکایات جسمانی، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاری مشکلات تفکر نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۶. نتایج آزمودنی شماره ۳ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون شکایات جسمانی، مشکلات تفکر نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۷. نتایج آزمودنی شماره ۴ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات آزمودنی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون شکایات جسمانی، مشکلات تفکر نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۸. نتایج آزمودنی شماره ۴ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی ۸ از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات وی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۹. نتایج آزمودنی شماره ۵ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی ، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات وی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون شکایات جسمانی، مشکلات تفکر نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۰. نتایج آزمودنی شماره ۵ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاری مشکلات تفکر نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۱. نتایج آزمودنی شماره ۶ براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، مشکلات تفکر، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده، مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتار قانونشکنی نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۲. نتایج آزمودنی شماره ۶ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرده است، ترسیم شده است. در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتارپرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات آزمودنی در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون مشکلات تفکر، رفتار قانونشکنی نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۳. نتایج آزمودنی شمارهی۷براساس سیاههی رفتاری کودک تکمیل شده توسط والدین
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از سیاههی رفتاری والدین از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، ترسیم شده است. در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، مشکلات اجتماعی، مشکلات تفکر، مشکلات توجه، رفتارهای قانونشکنی و پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاری شکایات جسمانی نمره پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
۵-۳-۱۴. نتایج آزمودنی شمارهی۷ براساس فرم گزارش معلم
با توجه به نمراتی که این آزمودنی از فرم گزارش معلم از پیشآزمون و پسآزمون کسب کرد، در ناهنجاریهایی همچون اضطراب/افسردگی، گوشهگیری/افسردگی، شکایات جسمانی، مشکلات اجتماعی، مشکلات توجه، رفتار پرخاشگرانه، مشکلات درونیسازی شده و مشکلات برونیسازی شده نمرات او در پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون کاهش یافت و در ناهنجاریهایی همچون مشکلات تفکر، رفتار قانونشکنی نمرات پسآزمون در مقایسه با پیشآزمون تغییر نکرد.
لازم به ذکر است که تفاوتهای مشاهده شده در پیشآزمونها و پسآزمونهای انجام شده توسط والدین و معلم کودکان ناشنوا، این نتیجه به دست آمده که این تفاوت از دید والدین نسبت به معلمان برجسته تر بود.
۵-۴. فرضیه ها
۵-۴-۱. فرضیهی اول
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر اضطراب/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین آنها، و نیز بر اساس فرم گزارش معلم کودکان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر اضطراب/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۰۱/۰p-value =؛ ۵۲/۳- = t) و معلمان (با ۰۰۳/۰p-value = ؛ ۸۵/۴- = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۴/۰p-value =؛ ۶۲/۴ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۲. فرضیهی دوم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر گوشهگیری/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و بر اساس فرم گزارش معلم کودکان از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر گوشهگیری/افسردگی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۰۱/۰p-value =؛ ۷۲/۳- = t) و معلمان (با ۰۰۳/۰p-value =؛ ۴۲/۳- = t) و از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۰۲/۰p-value =؛ ۳۷/۵ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۳. فرضیهی سوم
برای اطلاع از تأثیر داشتن یا نداشتن کتابدرمانی بر شکایات جسمانی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی مدرسهی استثنایی وصال بیرجند، بر اساس سیاههی رفتاری کودکان از نظر والدین، و نیز معلمان آنها از آزمونt وابسته استفاده شد. یافته های حاصل از اجرای آزمون نشان داد که در سطح ۰۵/۰ کتابدرمانی بر شکایات جسمانی کودکان ناشنوای مقطع ابتدایی دبستان استثنایی وصال بیرجند از نظر والدین (با ۳۵/۰p-value =؛ ۱- = t) و معلمان (با ۰۷/۰p-value =؛ ۱۵/۲- = t) آنها تأثیر داشت ولی از جمع نظر والدین و معلم (با ۰۳/۰p-value =؛ ۷/۲ = t) آنها تأثیر داشت.
۵-۴-۴. فرضیهی چهارم