وبلاگ

۲-۱-مبانی نظری پژوهش
۲-۱-۱-برنامه­ ریزی
برنامه­ ریزی عبارت است از فرایند تدوین اهداف و تصمیم ­گیری درباره چگونگی آن­ها (۲۹).
به عقیده جنسن^[۳] برنامه­ ریزی یکی از مؤلفه­ های حیاتی و اساسی مدیریت است و از ابزار­های لازم برای ایجاد تغییر در سازمان محسوب می­ شود (۷۰).

برای این واژه، تعاریف گوناگونی ارائه شده است که به برخی از آن­ها اشاره می­ شود.
از نظر بیلو و همکارانش برنامه­ ریزی فرآیندی است که سازمان در قالب آن، همه فعالیت­ها و تلاش­ های خود را در مورد وضعیت مورد انتظار، راه رسیدن به آن و چگونگی طی مسیر را در یکدیگر ترکیب کرده و ادغام می­ کند (۶۰).
از نظر استونر^[۴] برنامه­ ریزی یعنی انتخاب اهداف درست و سپس انتخاب مسیر، راه، وسیله یا روش درست و مناسب برای تأمین این اهداف (۶۰). در مجموع، در مورد برنامه­ ریزی تعاریف بسیار دیگری نیز وجود دارد که انتخاب و تدوین اهداف صحیح و همچنین شیوه ­های مناسب دستیابی به آن­ها در اکثر این تعاریف مشاهده می­ شود.
۲-۱-۲-مزایای برنامه­ ریزی
جنسن^[۵] (۱۹۹۵) برنامه­ ریزی را « نقشه راه » توصیف کرده است که نشان می­دهد سازمان قصد حرکت به کجا را دارد و چگونه باید به آنجا برسد. از طریق برنامه­ ریزی، افراد درباره آن دسته از شرایط اجتماعی، فیزیکی و اقتصادی که باید مورد توجه قرار گیرند مطالب فراوانی را می آموزند و به آن­ها کمک می­ شود که آرمان­ها و اهداف خود را به طور صحیح تعریف نمایند (۷۰).
در این رابطه، از نظر کمیسیون ورزش استرالیا، تصمیم ­گیری در محیط­های دارای دانش و اطلاعات محدود و جایی که واقعیات و ارزش­ها قابل تردید هستند، به درستی انجام نمی­گیرد و این موضوع باعث ایجاد مشکلاتی برای آن­ها خواهد شد (۲۹).
بنابراین، بدون برنامه­ ریزی مناسب، مدیریت سازمان فقط به مسائل آنی می ­پردازد و از توجه به نیاز­های آینده ناتوان می­ شود. در نتیجه، تمایل به انجام فعالیت­های اتفاقی افزایش می­یابد. هرگز به نظر نمی­رسد که زمان کافی برای پیش ­بینی مشکلات آینده وجود دارد، و شرایطی ایجاد نمی­ شود که به طور مؤثر به آینده پرداخته شود. از این رو، برای غلبه بر محدودیت­ها، برنامه­ ریزی ضرورت دارد؛ و ناتوانی در برنامه­ ریزی به معنی برنامه­ ریزی برای شکست خواهد بود (۶۰).
۲-۱-۳-موانع و مشکلات برنامه­ ریزی
در سازمان­های مختلف بنا به شرایط موجود، محدودیت­های گوناگونی در خصوص برنامه­ ریزی وجود دارد. کمبود هزینه و زمان، کوچک بودن سازمان، تکیه به حدس و گمان و نه اطلاعات قطعی از این جمله­اند (۳۱).
خطا در برنامه­ ریزی، قصور در اجرای برنامه، عدم مقبولیت برنامه و ترس از تغییر نیز از موانع عمده برنامه­ ریزی می­باشند. علاوه بر این، مشکلات پیش بینی نشده­ای نیز همواره می ­تواند در فرایند برنامه­ ریزی یک سازمان به وجود آید که در مجموع باید تلاش شود از میزان و شدت آن­ها کاسته شود تا سازمان بتواند به اهداف خود دست یابد (۶۰).
۲-۱-۴-انواع برنامه­ ریزی
در یک تقسیم بندی، انواع برنامه­ ریزی به شرح زیر عنوان شده است:
الف- برنامه­ ریزی جامع (استراتژیک)
با توجه به امکانات و محدودیت­های درونی و بیرونی، برنامه­ ریزی استراتژیک فرآیندی است در جهت تجهیز منابع سازمان و وحدت بخشیدن به تلاش­ های آن برای نیل به اهداف و رسالت­های بلند مدت.
ب- برنامه­ ریزی عملیاتی
برنامه­ ریزی عملیاتی را می­توان پیش بینی عملیات برای نیل به هدف­های معین با توجه به امکانات و محدودیت­ها و خطوط کلی ترسیم شده در برنامه­ ریزی جامع تعریف کرد.
پ-برنامه­ ریزی نیروی انسانی
برنامه ریزی نیروی انسانی، بخشی از برنامه­­ریزی­های کلی سازمان و هدف آن تشخیص و تأمین کادر مورد نیاز با توجه به تغییر و تحولات سازمان در آینده است (۹).
۲-۱-۵تعاریف استراتژی
استراتژی، واژه­ای است که از مدیریت نظامی سرچشمه گرفته است و برای تشریح شیوه­ای که به آن وسیله نیروهای نظامی به هدف­هایشان دست می­یابند به کار می­رود. راهبرد عبارت است از برنامه جامع و کاملی که بر مبنای آن نیل به اهداف اساسی سازمان تضمین می­ شود (۴۹). همچنین استراتژی الگویی از تصمیمات، پیاده سازی تصمیمات، تعیین سمت گیری سازمان، خط راهنمایی برای انتخاب گزینه‌ها، ابزار رهبری بازار و غیره است (۲۹).
استراتژی بر اساس نوع و اندازه مشکلات و موانع و همچنین شرایط حاکم بر تصمیم گیری به پنج دسته تقسیم می‌شود که عبارتست از: استراتژی مستقیم، استراتژی غیر مستقیم، استراتژی گام به گام، استراتژی مستمر و استراتژی عملیاتی (۶۰).
از دیدگاه دیوید^[۶] (۱۹۹۹) استراتژی­ها ابزاری هستند که سازمان می ­تواند بدان وسیله به هدف­های بلند مدت خود دست یابند. مینتزبرگ^[۷] تعریف استراتژی را از پنج دیدگاه مطرح ساخت: ۱٫ استراتژی به عنوان طرح؛ ۲٫ استراتژی به عنوان نیرنگ؛ ۳٫ استراتژی به عنوان الگو؛ ۴٫ استراتژی به عنوان موقعیت؛ ۵٫ استراتژی به عنوان نگرش (۴۳).
شایان ذکر است واژه استراتژی در طول سالیان دراز، بر اساس دیدگاه ­ها و تئوری­های مختلف مدیریت و برنامه­ ریزی به طرق مختلفی تعریف و تفسیر شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
۲-۱-۶-استراتژی به عنوان طرح
عبارت است از نوعی کار آگاهانه و یا مجموعه ­ای از رهنمودها که برای مقابله با وضعیت و یا رخدادی خاص در آینده پیش ­بینی می­ شود.
۲-۱-۷-استراتژی به عنوان نیرنگ
علاقمندان به این تعریف معتقدند که استراتژی ضمن اینکه مفاهیم مطرح در تعریف قبل را دارا می­باشد، دارای ویژگی خاص است که سبب نیرنگ و مانوری زیرکانه در مقابل رقبا می­ شود.
۲-۱-۸-استراتژی به عنوان الگو
بر اساس این تعریف، به دنبال توسعه استراتژی که می ­تواند هم به صورت طرح یا نیرنگ باشد، مهم­ترین گام، محقق سازی استراتژی­ها است. لذا در این تعریف استراتژی الگویی در جریان تصمیم­ها است.
۲-۱-۹-استراتژی به عنوان موقعیت
چهارمین تعریف این است که استراتژی یک موقعیت است. خصوصاً وسیله­ای برای قرار دادن سازمان در جایی که نظریه پردازان سازمانی مایلند آن را «محیط» بنامند. بر اساس دیدگاه برخی صاحب­نظران، استراتژی با این تعریف به یک نیروی میانجی یا هماهنگ کننده بین سازمان و محیطش، یا به عبارتی، بین موقعیت درونی و بیرونی تبدیل می­ شود.
۲-۱-۱۰-استراتژی به عنوان نگرش
تعریف چهارم استراتژی (موقعیت) سعی دارد محلی را برای سازمان در محیط خارج آن بیابد و موقعیت آن را مستحکم کند، در حالی که تعریف پنجم (نگرش) به درون سازمان می­نگرد (۶۰).
۲-۱-۱۱-برنامه­ ریزی استراتژیک
در سال­های اخیر توجه نسبت به برنامه­ ریزی جامع یا استراتژیک، به طور روزافزون افزایش یافته و تنها راه اثربخشی و کارامدی مدیران، در بهره گیری از این شیوه برنامه­ ریزی جست و جو شده است (۹). برنامه­ ریزی استراتژیک روشمند از سال ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۰ مطرح شد؛ در این خصوص، محققانی همچون استینر^[۸] آن را به سال ۱۹۵۰ (توسط کمپانی­ها و مجتمع­های تولیدی)، و روزنبرگ و شو آن را به سال ۱۹۷۰ (توسط سازمان­ها برای پاسخگویی به محیط متلاطم) نسبت می­ دهند (۲۹). تصمیم­های راهبردی بر جهت­گیری­های بلند مدت سازمان اثر می­گذارند و موقعیتی خاص در آینده را از هم اکنون برای سازمان تعیین می­ کنند. به عبارتی، موقعیتی که سازمان­ها در حال حاضر در آن قرار دارند، کم و بیش نتیجه تصمیم­هایی است که مدیریت آنان چندین سال قبل گرفته­اند.
دانشمندان بسیاری اهمیت برنامه­ ریزی راهبردی را از جنبه­ های مختلف بررسی کرده ­اند و همگی روی همبستگی برنامه­ ریزی راهبرد با عملکرد مطلوب سازمان­ها توافق نظر دارند و معتقدند که برنامه­ ریزی راهبردی فرآیندی پویا و منطقی است. به عقیده ماچادو^[۹] برنامه­ ریزی استراتژیک روش بسیار متداولی است که سازمان­ها از آن برای پاسخ مناسب به شرایط متغیر داخلی و خارجی استفاده می­ کنند؛ و میزانی که برنامه­ ریزی استراتژیک مورد استفاده قرار می­گیرد یک عامل پیشگویی کننده مهم از اعتبار و موفقیت یک سازمان محسوب می­ شود. در این خصوص، ادبیات پیشینه قویاً تأکید دارند که برنامه­ ریزی استراتژیک یک عامل کلیدی و بسیار مهم در عملکرد سیستم و برتری سازمانی است (۴۳).
از نظر اعرابی و حقیقی یکی از معیارهای شناخت سلامتی سازمان در چرخه تطبیق پذیری، توانایی شناخت تغییرات محیطی است. به علت تغییرات شتابان محیط، سازمان­ها باید برای رویارویی با تغییر، توانایی­های خود را افزایش دهند؛ یعنی باید بیاموزند چگونه سریعتر خود را با شرایط متغیر محیطی تطبیق دهند. این تغییرات، اثر بسیار مؤثر و غیر قابل انکاری بر استراتژی و همچنین موفقیت یا شکست هر سازمان دارد. به طوری که بسیاری از سازمان­ها که سال­ها سودآور و موفق بوده ­اند، با تغییر مختصات محیطی و تنها به دلیل عدم همراهی با این تغییرات و تحولات با ورشکستگی و نابودی مواجه شده ­اند (۲۹).
امروزه کشورها و جوامع در فرایند تدوین و اجرای راهبرد، خود را محک می­زنند و با بهره گرفتن از شاخص ­ها و معیارهای واقعی، خودساخته و استاندارد، کشور خود را با دیگر کشورها مقایسه می­ کنند. در نتیجه کم و بیش به جایگاه واقعی خود در جهان پی می­برند و برنامه­ ریزی­های راهبردی خود را بر مبنای رسیدن از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب که با شاخص ­ها و معیارها مشخص­اند، جهت دهی می­ کنند. همچنین در تلاش­اند ضعف­های خود را به قوت­ها و تهدیدها را به فرصت­ها تبدیل سازند. از طرف دیگر، سعی در تقویت بیشتر قوت­ها و ارتقای سطح فرصت­ها می­ کنند (۵۹).
۲-۱-۱۲-تعاریف برنامه­ ریزی استراتژیک
برای برنامه­ ریزی استراتژیک تعاریف زیادی ارائه شده است که در این قسمت به برخی از آن­ها اشاره می­ شود:
از نظر لرنر^[۱۰]، برنامه­ ریزی استراتژیک عبارت است از فرایند تغییر سازمانی مستمر و پیچیده. فرای و استونر معتقدند که برنامه­ ریزی استراتژیک، ابزار مدیریتی توانمندی است که برای کمک به شرکت­های کوچک طراحی می­ شود تا خود را به صورت رقابتی با تغییرات پیش بینی شده محیطی تطبیق دهند (۲۹).

رابرابر۴/۰مشخص گردیدودرفرمول قرارگرفت.

۳-۴-روش نمونه گیری:
در این پژوهش ازروش نمونه گیری تصادفی-طبقه ای استفاده وجامعه ی آماری ازآنجا که رشته های تحصیلی پراکندگی زیادی داشت وگروه های مجزایی رادربر می گرفت برای سهولت کارنمونه گیری آنها رادر۵رشته تحصیلی جهت تحلیل بهتر باهمکاری استاد راهنما دسته بندی نمودیم.گروه های اجتماعی وانسانی ،کشاورزی ،فنی ومهندسی،علوم پایه وعلوم پزشکی.انتخاب واحدهای نمونه نیزبه صورت تصادفی بوده است.

۳-۵-ابزارپژوهش:
ابزارجمع آوری داده ها درپژوهش پرسشنامه ی محقق ساخته است که شامل دوبخش سوالات متغیرهای مستقل شامل ۲۶ سوال وگویه های متغیروابسته شامل ۲۹گویه وبااستفاده ازطیف لیکرت باپنج گزینه ی کاملا مخالفم ،مخالفم،نظری ندارم ،موافقم وکاملا موافقم باارزشگذاری ۱تا۵مشخص گردیده است .اکثرسوالات متغیرهای مستقل به صورت بسته بوده وفقط سوالات ۱و۲و۷ و۱۳و۱۴ به صورت باز پاسخ می باشد که درنرم افزار spssجهت انجام تحلیل ، یاآنهارامحدودنموده ایم یااینکه پاسخ هاراهمانگونه که هست واردکرده ایم.
۳-۶-اعتبار وپایایی ابزار:
اعتباربه معنای این است که آیا روش یا وسیله اندازه گیری که برای سنجش موضوع انتخاب شده مناسب است وآیاموضوع رابه خوبی می سنجدیاخیر.به عبارت دیگرماهمان چیزی رامی سنجیم که قصدسنجش آن داریم یاچیزدیگری رامی سنجیم .به طورکلی می توان اعتباررا به دودسته تقسیم نمود که عبارتنداز:
الف-اعتباردرونی ب-اعتباربیرونی . اعتباردرونی یااعتبارمنطقی :بیانگرمیزان کنترل متغیرهای ناخواسته یامیزان دقت یافته های تحقیق است. هرچه دریک تحقیق متغیرهای ناخواسته کمتری وجودداشته باشدوتغییرات متغیروابسته ناشی ازمتغیرهای مستقل باشد،اعتباردرونی یافته های تحقیق بیشتراست. اعتباردرونی خودشامل اعتبارمحتوایی ،اعتبارسازه ای واعتبارتجربی می باشد.
اعتبار محتوایی :«اعتبار محتوایی معرف بودن یاکفایت نمونه گیری محتوای (ماده ،مطلب ،موضوع )وسیله اندازه گیری است .معتبرسازی محتوایی درپاسخ به این پرسش است که آیا موادیامحتوای این وسیله اندازه گیری معرف محتوی یامجموعه خصوصیات مورداندازه گیری است ».برای اینکه محقق اعتبارمحتوایی سوالات رابراساس اهداف وفرضیات تحقیق مطرح نماید اعتبارمحتوایی خودشامل اعتبارصوری واعتبارنمونه گیری می باشد.دراعتبارصوری محقق به طورذهنی ارزیابی می کندوسیله اندازه گیری بکاررفته شده، چقدرآن چیزی راکه فکرمی کرده ،اندازه گیری می کند.اعتبارنمونه گیری عبارتست ازاینکه ،آیا معرف های انتخاب شده توسط محقق،مفهوم موردنظررادقیقابررسی می کندیاخیر.
اعتبارسازه ای هم عبارت ازاینکه ،آزمون موردنظربه چه چیزی دلالت می کندوتاچه اندازه صفت موردنظررااندازه می گیرد. اعتبارتجربی یا عینی :به رابطه بین ابزاراندازه گیری ونتایج مربوط می شود وبردونوع الف-اعتبار همزمان ب-اعتبارناهمزمان است.اعتبارهمزمان نوعی روایی وابسته به ملاک است که ازهمبستگی بین نمره های آزمون وملاک درشرایطی که هردواندازه دریک زمان به دست آمده باشند،استفاده می کند.به عبارت دیگراین نوع اعتبار،حالتی ازاعتبارپیش بین می باشدکه درآن به جای تعیین رابطه بین دوآزمون پس ازیک فاصله زمانی ،بین دوآزمون به طورهمزمان تعیین می شود.اعتبارپیش بین عبارت ازبررسی رابطه نمرات ونتایج حاصل ازمقیاس آزمون عملکردورفتارافراددرآینده است .دراین حالت این سوال وجودداردکه آیا ابزاراندازه گیری قادراست آنچه راکه ادعامی کندپیش بینی کند.(گودرزی ،۴۴:۱۳۸۸-۳۸) برای اعتبار ابزار تحقیق مان که پرسشنامه ی خودساخته بود ما سعی کردیم که از نظرات استاد راهنما استفاده کنیم تاپرسشنامه اعتبارصوری ودرونی داشته باشدهمچنین برای اعتباردرونی با بهره گرفتن از نظرات دانشجویان درجریان pretestجملات وگویه هایی که مبهم ویا نامناسب بودند حذف نمودیم تاپرسشنامه‌ی ما اعتبار منا سبی داشته باشد.
پایایی ابزار:پس ازتهیه پرسشنامه بانظراستادراهنمای محترم جناب آقای دکترکریمی۳۰پرسشنامه را pretestکرده تاازکم وکیف پرسشنامه ونقاط قوت وضعف آن آگاه گردیده وزمینه برای انجام کاراصلی مهیاگردد. ازتعداد۳۰پرسشنامه ی توزیع شده ی بین دانشجویان ۲۵پرسشنامه به دست آمدکه پس ازوارد نمودن داده هادرنرم افزارspssآزمون آلفای کرونباخ به عمل آمدکه ضریب آن۸۴۹/۰محاسبه گردید.
با توجه به مقدارآلفای به دست آمده پرسشنامه ی ماپایایی بالایی رانشان می دهد.مقدارآلفای کرونباخ بین صفرتایک متغیراست ،هرچه این مقداربه یک نزدیک ترباشد،قابلیت اعتمادمقیاس هم بیشتر است.آلفای کرونباخ بایدحداقل ۷۰/باشد(البته برخی این مقداررا۵۰/گفته اند)تاقابلیت اعتمادگویه هاکافی باشد.(گودرزی،۳۳:۱۳۸۸)
۳-۷-نحوه ی تجزیه وتحلیل داده ها:
این بخش متشکل ازدوقسمت است که آماره های توصیفی(داده های کیفی اعم ازاسمی ورتبه ای وهم درموردداده های کمی اعم ازفاصله ای یانسبی ) وآماره های استنباطی یاتحلیلی (،آزمون همبستگی فرضیه ها، تحلیل واریانس،سطح معنی داری ،F،و…)راموردتجزیه وتحلیل قرارمی دهیم
۳-۷-۱-تعریف مفهومی وعملیاتی
صرفاابزارهایی هستندکه کارکردمختصروسودمندی دارندوتشخیص انتزاعی مجموعه ای کامل ازرفتارها ،نگرش ها،خصیصه های هستندکه وجه مشترک دارندمفاهیم هیچ نوع موجودیت مستقل خارجی ندارندودارای معنای مستقل خارجی ندارند ودارای معنای ثابتی نیستند(دواس،۵۶:۱۳۷۶)
عملیاتی کردن مفاهیم:
عملیاتی کردن مفاهیم شامل مجموع کارهایی است که طی آن مفاهیم اساسی ومتغیرهای مطرح شده درفرضیه های تحقیق تعریف می شوند ومقیاس اندازه گیری ونحوه ی سنجش متغیرها تعیین می گردند.فرایندمشخص کردن فضای مفاهیم ومتغیرها راتعریف می نامندکه طی آن معنی یک واژه به وسیله ی صفات مشخصی که درمصادیق آن مفهوم مشهوداست معین می گردد.درتعریف واژه ها بایداصل تعبیریکسانی تجربه پذیری وجامع ومانع بودن رعایت گردددرتعریف جامعه شناسی برای تعریف مفاهیم شیوه های متفاوتی وجوددارد.(ساعی۱۶:۱۳۸۱-۱۵)
مفهوم:مفهوم نمادی است که ازتجرید (انتزاع)وتعمیم صفات واقعیت ها به دست می آیند.ذهن دربرخوردباواقعیت ها صفت یا صفات غالب ومشهوددرآنها رامی گیرد (انتزاع)وسپس آنهارا تحت عنوان نماد درباره ی همه ی واقعیت ها که دارای آن صفت یاصفات باشندتعمیم می دهد.(ساعی۱۶:۱۳۸۱)
متغیر:ویژگی های یک جامعه ی آماری که ازفردی به فرددیگر ویاازیک شی به شی دیگرتفاوت می پذیرد،متغیرنامیده می شود،به بیانی دیگر جامعه ی آماری حداقل دریک صفت مشترک هستند ،مثل دانشجوبودن[ دردانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم].هرفردجامعه ی آماری یاهرعضوی ازپدیده ی موردمطالعه غیرازصفت مشترک دارای صفات دیگری نیز هستندکه این صفات ازفردی به فرددیگرتغییرمی کند.به این صفات متغیرمی گویند.مثل پایگاه اجتماعی والدین .به طورکلی متغیربعدی ازمفهوم است که قابل اندازه گیری می باشد.(ساعی، ۱۷:۱۳۸۱)
تعریف مفهومی :
دراین تعریف باالهام ازادبیات نظری تحقیق معنی یک متغیر به وسیله ی صفات مشخصی تعیین وراه برای تعریف عملی هموارمی شود.مثال:قشراجتماعی موقعیت فرددرسلسله مراتب اجتماعی است که افرادبراساس میزان درآمد،سواد،قدرت ،شغل ودیگرعناصرارزشمند اجتماعی درلایه های مختلف جامعه توزیع می شود. .(ساعی، ۱۹:۱۳۸۱)
تعریف عملی:درتعریف عملی ،هدف برقراری ارتباط بین مفهوم ومصداق آن درواقعیت های عینی است. درتعریف عملی مفاهیم کلی وانتزاعی فرضیه به مصادیق عینی خاص وجزئی تبدیل می شوندبدین ترتیب برگردانیدن متغیرهاازصورت عام خودبه صورت خاص یعنی امورواقع قابل مشاهده وبررسی عملی راتعریف عملی می نامند.به فرایند تعیین نمودهای عینی قابل بررسی تجربی وقابل اندازه گیری مفاهیم انتزاعی راشاخص سازی می گویند.شاخص های مفاهیم بایدمتناسب باارزشهای خاص جامعه ی آماری وشرایط مکانی وزمانی باشد ورابطه ی مستقیم باواژه های مورد مطالعه داشته باشد.برخی از این مفاهیم رامی توان به طورمستقیم شاخص سازی کرد مثل مفهوم کنش آموزشی که باشاخص معدل درسی قابل عینی کردن است ولی برخی مفاهیم پیچیده بوده نمی توان به طورمستقیم آنهاراشاخص سازی کرد.شاخص ها نشانه ها ونمودهای قابل اندازه گیری ابعاد مفهوم رامعین می سازند. .(ساعی، ۲۰:۱۳۸۱-۱۹)
متغیروابسته:
گرایش به پژوهش :انسان پیوسته نسبت به دنیای خودکنجکاوبوده است،رفتارانسان پیچیده است وازآنجا که افرادازنظراحساسات ،گرایشهای ذهنی وانگیزه هابسیارمتفاوت هستند،رسیدن به یک نتیجه ی کلی وقطعی درموردانسان مقدورنیست .اگرچه پی بردن به اصول رفتارآدمی بسیارمشکل است ولی غیرممکن نیست.دانشمندان علوم انسانی بایدمشاهدات وپژوهش های خودرا باهمان دقت وتلاشی که دانش پژوهان علوم فیزیکی طی قرن ها به کاربسته انددنبال کنند.دنیای امروزعرصه ی پیشرفت علوم مادی است اماباوجودپیشرفت ها وامکانات به دست آمده هنوزاین سوال مطرح است که آیاانسان امروزی ازنیاکان خودخوشبخت تر وراضی تراست .رکودعلوم رفتاری درمقایسه با علوم مادی ،رسالت بسیارسنگینی را برعهده ی صاحبنظران این علوم درقرن بیستم قرارداده است .راه رهایی ازاین بن بست بکارگیری روش علمی درزمینه ی علوم رفتاری است که ازطریق پژوهش قابل حصول است.(دلاور،۴۶:۱۳۹۰-۴۵)
تحقیق به هیچ وجه یک مسئله ی اسرارآمیزنیست وصدهاهزارنفربه صورت فردی وگروهی ودربسیاری مواقع درکارخانه ها ،مدارس یامجتمع های آموزشی وآزمایشگاهها به تحقیق می پردازند .اهمیت تحقیق رامی توان براساس وقت ،نیروی انسانی ومادی عظیمی که مراکزصنعتی ،کشاورزی ،دانشگاهی وحرفه ای درراه آن صرف می کننددرک کرد.رازاحیاورشدفرهنگی وعلمی،پژوهش است.پژوهش زنگارجهل رامی زدایدحقایق راآشکارمی کندوراه رابرای حل مسائل ومشکلات پیچیده ی انسانی هموارمی سازد.(همان منبع،۴۶:۱۳۹۰)
پژوهش علمی عبارت است ازمطالعه ی نظام دار ،کنترل شده ی تجربی وانتقادی یک یاچندقضیه ی فرضی درباره ی روابط احتمالی میان پدیده های طبیعی(کرلینگر^[۳۵]۱۹۸۶به نقل ازهومن ،۷۵:۱۳۸۹)
دربررسی گرایش به پژوهش ،بررسی این نکات ضروری است که چه عواملی برآن اثر می گذارند،چه امکانات ووسایل وزمینه هایی وشرایطی لازم است که فردبتواندبااستفاده ازآنها مطالعه ی نظام داروکنترل شده ی تجربی وانتقادی یک یاچندقضیه ی فرضی رابه انجام برساند.حساسیت وکنجکاوی نسبت به پدیده‌ها (اجتماعی ومادی)ومحیط اطراف ،استفاده ازامکانات کتابخانه ای واینترنت ،مطالعه ،انگیزه وعلاقه،حمایت خانواده ،دستیابی به لوازم وابزارهای پژوهش ومطالعه و…نشان دهنده ی گرایش به انجام پژوهش ومطالعه می باشد.
متغیرهای مستقل:
تعریف مفهومی:سن :منظورسن تقویمی ویاسالهای کاملی که اززمان تولدفرد گذشته باشد.(تقوی،۱۳۸۱: ۴۳)
تعریف عملیاتی: متغیر سن چون یک متغیر فاصله ای است سطح سنجش آن هم فاصله ای می باشد ودربخش آمارتوصیفی شاخص های گرایش مرکزی مانند مد،میانه ومیانگین وشاخص های پراکندگی مانند دامنه تغییرات،واریانس،انحراف معیار،وشاخص های توزیع ازکجی یاچولگی ،کشیدگی ودرآماراستنباطی ازآزمون همبستگی پیرسون استفاده می شود.
جنسیت: ویژگی های جسمانی معینی که مرد وزن را ازهم مشخص ومتمایز می کند.«جنس» نام دارد.(تقوی،۱۳۸۱: ۳۹) [منظورمونث ویامذکربودن عضونمونه ی آماری است.]
تعریف عملیاتی: متغیرجنسیت چون یک متغیر اسمی است ،دربخش آمارتوصیفی شاخص گرایش مرکزی ،مد یانما استفاده می گردد وشاخص های پراکندگی فراوانی نسبی طبقات ودربخش آماراستنباطی ازتحلیل واریانس استفاده می شود.
محل تولد:شهرویاروستایی که فرددرآن زاده شده است ونشان دهنده ی میزان دسترسی فرد ویاوالدینش به امکانات موجود درآن محل می باشد.
تعریف عملیاتی: متغیرمحل تولد چون یک متغیر اسمی است ،دربخش آمارتوصیفی ازشاخص گرایش مرکزی ،مد یا نما استفاده می گردد.وشاخص های پراکندگی فراوانی نسبی طبقات ودربخش آماراستنباطی ازتحلیل واریانس استفاده می شود
محل سکونت:عبارت ازمکانی است که فرد درآنجازندگی می کند.وتفاوت آن بامحل تولد فرداین می باشدکه ممکن است فرد ازمحل تولد خودش مهاجرت کرده باشد،بنابراین محل سکونت نیز به عنوان یکی ازمتغیرهای احتمالی تاثیرگذاردرپژوهش آورده شده است.
تعریف عملیاتی: متغیرمحل سکونت چون یک متغیر اسمی است ،دربخش آمارتوصیفی از شاخص گرایش مرکزی ،مد یانما استفاده می گردد.وشاخص های پراکندگی فراوانی نسبی طبقات ودربخش آماراستنباطی ازتحلیل واریانس استفاده می شود.
درآمد:هرگونه درآمدهایی که خانواده ازطریق آن امرارمعاش می نماید ونیازمندیهای زندگی خودرابرطرف می نماید.درآمدصرفا به صورت ماهیانه موردنظرنیست ،زیراممکن است یک خانواده دریک سال درآمدبالایی داشته باشد اماحتما آنرابه نسبت مساوی درماههای سال بدست نیاورده باشد،بلکه بعضی ازدرآمدهافصلی می باشندمثل درآمدخانواده های کشاورز البته باجمع کل درآمدهای یک خانواده درطول سال وتقسیم برتعدادماههای سال می توان آن را به صورت درآمدماهیانه درآورد.
تعریف عملیاتی: متغیر درآمد چون یک متغیر فاصله ای است سطح سنجش آن هم فاصله ای می باشد ودربخش آمارتوصیفی ازجدول توزیع فراوانی وازشاخص های گرایش مرکزی مانند مد،میانه ومیانگین وشاخص های پراکندگی مانند دامنه تغییرات،واریانس،انحراف معیار،وشاخص های توزیع ازکجی یاچولگی،کشیدگی ودرآماراستنباطی ازآزمون همبستگی پیرسون استفاده می شود.
رشته تحصیلی ومقطع تحصیلی :منظوراز رشته ی تحصیلی زمینه ی تحصیلی که دانشجودرآن مشغول به تحصیل است ومنظوراز مقطع تحصیلی کاردانی ،کارشناسی وکارشناسی ارشد می باشد که خودواضح وگویاهستند.
تعریف عملیاتی: این دو متغیر چون متغیرهای اسمی هستند ،دربخش آمارتوصیفی شاخص گرایش مرکزی، مد یانما استفاده می گردد.وشاخص های پراکندگی فراوانی نسبی طبقات دربخش آماراستنباطی ازتحلیل واریانس استفاده می شود.
شغل:فعالیتی که به تولیدکالا وخدمات سودمندومؤثردرحیات اقتصادی جامعه منجرمی شودکه درآن به ازای شرکت مستقیم وفعال درجریان تولید وانجام خدمات،پاداش یامزدی به صورت نقدی یاجنسی پرداخت می‌گردد.
تعریف عملیاتی: این متغیر چون متغیری اسمی است ،دربخش آمارتوصیفی شاخص گرایش مرکزی ،مد یانما استفاده می گردد.وشاخص های پراکندگی فراوانی نسبی طبقات ودربخش آماراستنباطی ازتحلیل واریانس استفاده می شود.
هزینه:مقداری ازدرآمدویاکل درآمدکه دریک ماه ،خانواده ویافردصرف مخارج خودمی کند.
تعریف عملیاتی: متغیر هزینه چون یک متغیر فاصله ای است سطح سنجش آن هم فاصله ای می باشد ودربخش آمارتوصیفی ازجدول توزیع فراوانی وهمچنین از شاخص های گرایش مرکزی مانند مد،میانه ومیانگین وشاخص های پراکندگی مانند دامنه تغییرات،واریانس،انحراف معیار،وشاخص های توزیع ازکجی یاچولگی ،کشیدگی ودرآماراستنباطی ازآزمون همبستگی پیرسون استفاده می شود.
منزل مسکونی:خانه وملکی که فرد وخانواده ا ش درآن روزگارمی گذرانندوشامل منازل شخصی واجاره ای ورهنی یارهنی –اجاره ای و… می باشد.
تعریف عملیاتی: این متغیر چون متغیری اسمی است ،دربخش آمارتوصیفی شاخص گرایش مرکزی ،مد یانما استفاده می گردد.وشاخص های پراکندگی فراوانی نسبی طبقات ودربخش آماراستنباطی ازتحلیل واریانس استفاده می شود.
ساعات مطالعه :منظورمقدار وقتی که فردبه مطالعه در۲۴ساعت شبانه روز اختصاص می دهد، می باشد.
تعریف عملیاتی: متغیر ساعات مطالعه چون یک متغیر فاصله ای است سطح سنجش آن هم فاصله ای می باشد ودربخش آمارتوصیفی ازجدول توزیع فراوانی وازشاخص های گرایش مرکزی مانند مد،میانه ومیانگین وشاخص های پراکندگی مانند دامنه تغییرات،واریانس،انحراف معیار،وشاخص های توزیع ازکجی یاچولگی، کشیدگی ودرآماراستنباطی ازآزمون همبستگی پیرسون استفاده می شود.
امکانات مطالعه:شامل کتاب(جدیدترین اثردرزمینه ی هرعلم) وکتابخانه واینترنت،مجله های علمی پژوهشی وفیلمها وبرنامه های مستند،پایان نامه های علمی دانشگاهی و… می باشد.
تعریف عملیاتی: این متغیر چون متغیری اسمی است ،دربخش آمارتوصیفی شاخص گرایش مرکزی ،مد یانما استفاده می گردد.وشاخص های پراکندگی فراوانی نسبی طبقات ودربخش آماراستنباطی ازتحلیل واریانس استفاده می شود.
هزینه ی خرید کتاب : مقدارپولی که نشان دهنده ی اشتیاق فرد به خرید کتاب ومطالعه ی آن می باشد.
تعریف عملیاتی: متغیر هزینه ی خرید سالانه کتاب چون یک متغیر فاصله ای است سطح سنجش آن هم فاصله ای می باشد ودربخش آمارتوصیفی ازجدول توزیع فراوانی و ازشاخص های گرایش مرکزی مانند مد،میانه ومیانگین وشاخص های پراکندگی مانند دامنه تغییرات،واریانس،انحراف معیار،وشاخص های توزیع ازکجی یاچولگی ،کشیدگی ودرآماراستنباطی ازآزمون همبستگی پیرسون استفاده می شود.
شرکت درهمایش علمی: :نشان دهنده ی انگیزه واشتیاق فرد به حضوردرجلسات علمی –پژوهشی می باشد.
تعریف عملیاتی: این متغیر چون متغیری اسمی است ،دربخش آمارتوصیفی شاخص گرایش مرکزی ،مد یانما استفاده می گردد.وشاخص های پراکندگی فراوانی نسبی طبقات ودربخش آماراستنباطی ازتحلیل واریانس استفاده می شود.

بررسی نوع مکانیزم استفاده شده جهت حفظ حریم خصوصی با میزان دستیابی به سطح مطلوب حریم خصوصی
بررسی توانایی استفاده از مکانیزمهای مختلف با میزان دستیابی به سطح مطلوب حریم خصوصی
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
هر شخص در جستجوی سطح ایده الی از خلوت یا نزدیکی با دیگران در زمانی معین است و مجموعه ای از سازوکارها را بکار میگیرد تا مرز میان خود و دیگری را تنظیم کند و به میزان مطلوب خلوت دست یابد. اهمیت تحقیق در مورد حریم خصوصی از دو جنبه قابل بررسی است، یکی اهمیت و کارکرد حیاتی که حریم خصوصی برای فرد و جامعه دارد واز نظر علمی بررسی آنرا ضروری می سازد. در واقع حریم خصوصی یکی از اساسی ترین حقوق بشری است و ارتباط نزدیک با کرامت انسانی دارد احترام گذاشتن به حریم خصوصی افراد از اصول اولیه شهروندی است . این حریم، خصوصی ترین بخش زندگی افراد است که باید توسط دیگران درک شده و مورد حمایت قرار گیرد پشتیبانی و حمایت از حریم خصوصی در واقع حمایت از شخصیت افراد و حقوق شهروندان است که از توجه به شان و منزلت انسانی وارزشهای مبتنی بر انواع آزادیها نشات گرفته است (واعظی،۱۵۹:۱۳۸۹). حریم خصوصی ارتباط نزدیکی با هویت فردی دارد هنگامی که فرد بتواند مرز خود بادیگری را کنترل کند احساس توسعه یافتگی می یابد. اما این کنترل با حذف یا کناره گیری از دیگران ایجاد نمی شود زیرا برای تعریف از خود، تعامل با دیگران حیاتی است. اگر شخص بتواند کنترل کند آنچه من وآنچه من نیست و اگر بتواند تعریف کند چه چیز من و چه چیز نیست واگر بتواند محدودیتها و حوزه اطراف خودرا کنترل کند، قدم بزرگی را به سوی فهم و تعریف آنچه من هستم برداشته است. در واقع حریم خصوصی مکانیسمی برای تعریف خود است .(Altman,1977:68)نیوئل^[۱۲](۱۹۹۴) میگوید حریم خصوصی موجب نگهداشت و توسعه فردیت می شود.(Mohd Razali&Talib, 2013:404) در تنظیم حریم خصوصی بطور موثر هر دو حس، قابلیت زیست پذیری فردی(هویت، مفهوم خودو احترام به خود) وحس قابلیت زیست اجتماعی (انسجام اجتماعی،تعلق و نظم) به دست می آید .(Harris,1995:311) افرادی که می خواهند در فعالیتهای عمومی شرکت کنند اما قادر نیستند به سطح مطلوب از حریم خصوصی برسند مشارکت برای آنها یک احساس بیگانگی و آنومی ایجاد می کند (Steeves,2009:207). با توجه به نقش موثر حریم خصوصی در حفظ سلامت روانی و اجتماعی افراد و جامعه، افزایش مشارکت اجتماعی و کاهش از خود بیگانگی از بعد علمی مطالعه موضوع حاضرامری ضروری به شمار می آید. با توجه به اینکه در ایران تحقیقات در این زمینه از بعد جامعه شناسی بسیار اندک می باشد اهمیت و ضرورت این مطالعه را دو چندان می سازد. همچنین مکانیزمهای تنظیم حریم خصوصی در هر فرهنگ منحصر بفرد می باشند و برای افرادی که درآن فرهنگ رشد کرده اند شناخته شده اند، شناخت ویژگیهای فرهنگی هرمنطقه می تواند به افراد در رسیدن به سطح مطلوب حریم خصوصی یاری رساند. تنظیم مرز خود- دیگری مستلزم صرف انرژی است هر چه تنوع سازوکارهای مورد استفاده برای تنظیم حریم خصوصی بیشتر باشد انرژی جسمی و روانی بیشتر و در نتیجه هزینه بیشتری لازم است. در این راستا این پژوهش راهکارهایی را جهت تنظیم این روابط ارائه می کند. از بعد کاربردی شناخت عوامل اجتماعی موثر بر میزان دستیابی به حریم خصوصی می تواند درپیشنهاد برای رسیدن به جامعه ای متعادل و مطلوب مفید باشد.

فصل دوم
مبانی نظری پژوهشی
۲-۱- پیشینه نظری و تجربی
۲-۱-۱- نظریه های مربوط به موضوع
تا قبل از سال ۱۸۹۰ مفاهیمی همچون افترا،افشای اسرار شغلی،مصونیت مسکن و در مفهوم عام تر، حق مالکیت تا حدود زیادی مفهوم حریم خصوصی را پوشش می داد. اما نخستین باردر سال ۱۸۹۰میلادی، حریم خصوصی به عنوان مفهومی حقوقی در مجله حقوقی هاروارد در مقاله ای با عنوان"حق تمتع از خلوت “توسط دو امریکایی به نامهای ساموئل وارن و لوئیس براندیس^[۱۳] مطرح شد و چنین تعریف گردید:” یک اصل که نوشته ها،آثار معنوی، افکار و احساسات شخص را محافظت کرده و حق داشتن یک چهارچوب بدون دخالت را به افراد بشراعطا می کند، تا اظهارات وگفته هاواعمال آنها مصون ازتعرض باشد” (شهبازقهفرخی ،۵۷:۱۳۹۱). در این دوران مفهوم حریم خصوصی بیشتر به روابط میان فرد و دولت اشاره داشت. حریم خصوصی در دو سطح کلان و خرد مورد بررسی قرار می گیرد. سطح کلان که به رابطه دولت لیبرال و شهروندان مربوط می شودکه از حوزه بررسی این تحقیق خارج است و حریم خصوصی در سطح خرد به معنای تنظیم روابط میان فرد ودیگری، در این پژوهش مورد نظر است. زندگی اجتماعی فقط مسائل کلان دولت ها، نظام های اقتصادی و سازمانهای پیچیده را شامل نمی شود. بلکه بخشی از یکایک افراد و تمامی تعاملات آنان است آن نوع جامعه شناسی که اساسا افراد و روابط بین فردی را در کانون توجه خود دارد، “جامعه شناسی خرد” نامیده می شود. رویکرد های مختلفی در تحلیل جامعه شناسی خرد وجود دارد شایدیکی از رویکردهای مهم در این میان، رویکرد “کنش متقابل نمادین ” باشد. در این تحقیق، علاوه بررویکرد کنش متقابل، مکتب روش شناسان مردمی،کارکردگرایان، فمنیست ها نیز بررسی می شود. همچنین نظریات روانشناسان اجتماعی و حقوقدانان که از منظر جامعه شناسی به موضوع پرداخته اند مورد کنکاش قرار میگیرد.
۲-۱-۱-۱- نظریه کنش متقابل نمادین
از منظر این نظریه، انسان ها صرفا به کنش های یکدیگر واکنش نشان نمی دهند، بلکه واکنش آنان به” تفسیر” یا تعریف ” ی است که از کنش های یکدیگردارند ودر واقع واکنش آنان مبتنی بر معنایی است که به کنش های دیگران نسبت می دهند. بنابراین،کنش متقابل انسان ها بواسطه ی استفاده از نمادها، از طریق تفسیر و از راه فهم معنای کنش های دیگران انجام می پذیرد. سه پیش فرض اصلی این نظریه عبارتند از: الف)جامعه بشری متشکل از افرادی است که دارای “خود” هستند یعنی چیزها را برای خود تعریف و تفسیر می کنند. ب) کنش فردی امری خلق الساعه نیست، بلکه برساخته می شود، یعنی فرد از طریق تعریف و تفسیر ویژگی های وضعیتی که در آن جای دارد، به کنش شکل می دهد. ج)کنش گروهی یا جمعی چیزی نیست جز کنش های فردی همسو و هماهنگ و این خود ریشه در تعریف و تفسیری دارد که فرد از کنش های دیگران به دست می دهد(جلائی پور،محمدی،۱۸۲:۱۳۹۱-۱۷۸). حریم خصوصی، یک فرایند پویا است که بوسیله افراد در کنش متقابل اجتماعی به نمایش گذاشته می شود. با توجه به تعریف و تفسیر هر فرد از این موضوع کنش صورت می گیرد. هر فرهنگ مکانیزم های خاص خود را برای حفظ حریم خصوصی دارد استفاده از نماد و نشانه های خاص و تفسیر متفاوت مبتنی بر هر فرهنگ بخش مهمی را در مباحث مربوط به حقظ حریم خصوصی در خود جای می دهد. در واقع معنای"نگاه خیره به دیگران” در همه جا یک مفهوم و تفسیر را ندارد. بحث های مرتبط با حریم خصوصی را می توان در مکتب کنش متقابل نمادین وقبل از آن نظریات زیمل به عنوان اثر گذار بر این مکتب و بعد از آن رابرت پارک^[۱۴]، مید ^[۱۵]و گافمن^[۱۶] یافت. نظریه کنش متقابل نمادین بیش از هر رویکرد نظری دیگر به فرد فعال و خلاق اهمیت می دهد.کنش متقابل نمادین توجه ما را به جزئیات کنش متقابل بین افرادجلب می کند، و اینکه چگونه از آن جزئیات برای فهمیدن آنچه دیگران می گویند و انجام می دهند استفاده می شود (گیدنز،۷۶۰:۱۳۷۶).
۲-۱-۱-۲- جرج زیمل
زیمل (۱۹۵۶) حریم خصوصی را کنترل محرکهای ورودی از دیگران تعریف می کند (۹۶:Newell,1995). و بر توانایی عام افراد در داشتن حریم خصوصی تاکید میکند:"یک فرد قادر است آزادانه مرزهایی را پیرامون خود تعیین کند تا هر وقت خواست ولازم دانست آنهاراازمیان بردارد ((Schwartz,1968:741. از نظر وی روابط اجتماعی نیازمند دوعنصراند، هم عناصری که برکنشگران متقابل شناخته شده اند، و هم عناصری که برای یکی از دو طرف ناشناخته اند، به عبارت دیگر، حتی صمیمانه ترین روابط نیازمند هم نزدیکی و هم دوری، هم شناخت متقابل وهم مخفی کردن متقابل است(ریتزر،۱۰۰:۱۳۸۹). در واقع به یک فرایند دیالکتیک در روابط میان افراد، رابطه ای ازفاش سازی خود و توداری اشاره می کندکه حتی در روابط صمیمانه مانند ازدواج وجود دارد و یک تعادل دیالکتیکی بین دانستن متقابل و جدایی متقابل رادربرمی گیرد(Altman,1976). خود افشاگری کامل برای دیگری پویایی روابط را از بین می برد و ادامه آنرا واقعا بیهوده میسازد ((Schwartz,1968:745. ما نمی توانیم هیچ کنش متقابل یا رابطه اجتماعی یا جامعه ای را ذکر کنیم که از نظر غایت شناسی براساس عدم شناخت قاطع نسبت به یکدیگر استوار نباشد. ما با پوشیده نگه داشتن بخشی از خود روابط را پایدار می سازیم (یان کرایب،۲۷۷:۱۳۸۲). زیمل حریم خصوصی را امری ضروری در روابط بین افراد میداند واز دید دیگر امری عام ،که میتوان در تمام روابط آنرا مشاهده کرد. به عنوان مثال مفهوم رازداری وغریبگی نمونه ای از حفظ حریم خصوصی است که افراد در تعاملات خود بکار میبرند. رازداری از دید زیمل موقعیتی است که در آن یک نفر قصد پنهان کردن چیزی را دارد در حالیکه دیگری می خواهد آنچه را پنهان می شود آشکار کند …ما فقط پاره هایی از زندگی درونی مان را برای دیگران شرح می دهیم و تصمیم می گیریم که کدام پاره ها را فاش و کدام را مخفی کنیم. از این رو در تمام کنش های متقابل فقط جزئی از خودمان را فاش می سازیم (ریتزر،۹۹:۱۳۸۹). از دید او غریبه نه تنها سنخی اجتماعی است بلکه ما می توانیم غریبگی را به مثابه فرمی اجتماعی از کنش متقابل مورد بحث قرار دهیم. برای مثال، درجه ای از غریبگی، آمیزه ای خاص از نزدیکی و دوری ، حتی در صمیمی ترین روابط داخل می شود بنابراین حتی صمیمی ترین ازدواج ها می توانند عناصری از فاصله داشته باشند. ازدواج موفقیت آمیز باید درجه ای از غریبگی داشته باشد تا آنها را جالب نگه دارد (ریتزر،۱۰۳:۱۳۸۹). زیمل علاوه بر ضرورت یک فاصله روانی در یک ازدواج موفق و به ارتباطات محدود درشهرهای بزرگ برای مراقبت ازخوداشاره میکند (Steeves,2009:198). پیچیدگی زندگی شهری ما را مجبور به وقت شناسی، حسابگری و دقت می کند. شهرنشین آدمی است اهل بخیه و دلزده و با اتخاذ نگرشی محتاطانه، حتی انزجارآور نسبت به دیگران از درگیر شدن با احساسات، از یک طرف، یا با بی اعتنایی، از طرف دیگر خود را حفظ می کند. اگر چه شخص از نظر فیزیکی به دیگران نزدیک تر است، از نظر روانشناختی از دیگران جدا و مستقل است. این به او آزادی وسیعی می دهد، که طرف دیگر آن تنهایی و عمیق تر شدن احساس پوچی است (یان کرایب،۲۸۶:۱۳۸۲). در واقع تحریکات فراوان در شهرهای بزرگ موجب ایجاد حس ازدحام در افراد شده در نتیجه افراد با بهره گرفتن از مکانیزمهایی سعی در کاهش حس ازدحام و تحریکات دارند. همه ما افرادی را دیده ایم که سالها در یک کوچه زندگی می کنند اما هیچ آشنایی با یکدیگر ندارند. در واقع افراد در شهرهای بزرگ سعی می کنند با بی توجهی و نادیده گرفتن دیگران از ازدحام بکاهند واین گاهی موجب انزوای افراد می شود. نظریات زیمل در مباحث مربوط به حریم خصوصی مورد توجه دیگران قرارگرفته است بطوریکه وستین از مفاهیم “غریبه ” و"فاصله روانی” در مشخص کردن ابعاد حریم خصوصی استفاده می کند.
۲-۱-۱-۳- رابرت ازرا پارک
تنهایی یکی از ابعاد حریم خصوصی است. پارک در اهمیت تنهایی می گوید: “تنهایی یک فرصت را برای فرد ایجاد می کند تا پیش بینی کند، ازنوطرح کند و از نو اغاز کند.” برای پارک تنهایی، شبیه تعمق مذهبی است یعنی زمانی برای سازماندهی خود می باشد (Steeves,2009:199).
۲-۱-۱-۴- جرج هربرت مید
مید می گوید افراد به دلیل داشتن قابلیت باز اندیشی و هوش ، قادر به شناخت خود و جهان هستند. قابلیت باز اندیشی در تعاملات اجتماعی پیش می آید، این توانایی مردم را قادر می سازد که خودشان و آنچه را می کنند به همان نحو بیازمایند که دیگران آنها را می آزمایند. هنگامی که ما با دیگران در تعامل هستیم از خودمان آگاه می شویم مکانیزم اصلی که مارا قادر به این امر می کند، زبان است، از دید مید ، اجتماع شرایطی قبل از پدید آمدن ذهن است که به فرد اجازه می دهدتا خود را بصورت شخصیتی مستقل و منحصر به فرد توسعه دهد، فرد به عنوان سوژه زمانی خود را می شناسد که یک ابژه برای خودش باشد و این از طریق زبان رخ می دهد. در واقع درک فرد از خودش به عنوان سوژه ،در طی شناخت دیگری و خود پدید می آیدوحریم خصوصی به عنوان مرزی بین این دو، در مرکز هویت قرار می گیرد. زیرا حریم خصوصی به شخص اجازه قابلیت باز اندیشی می دهد. فرد را قادر می سازد که خود را همچون یک ابژه اجتماعی ببیند. خود ساختاری دارد که در اجتماع ایجاد می شودو تجربیات ذهنی از مجموعه ای موضوعات بدست می آیندکه ارگانیسم در تنهایی به آنها دسترسی دارد (Steeves,2009:204). مید برای آنکه نشان دهد موجود انسانی حتی در پویش روابط اجتماعی دارای یک «خود» است این موضوع را مطرح می کند که انسان در عین فعالیت می تواند تحت تأثیر اعمال خود واقع گردد او همانطور می تواند در برابر دیگران عمل کند در برابر خود نیز قادر به عمل است. انسان برای تقویت روحیه خود تلاش می کند برای خود هدف تعیین وخودرا سرزنش می کند ازخود عصبانی می شود به خود مغرور می شود به خودش می گوید فلان کار را بکن یا نکن به حساب خودش می رسد، دلش به حال خود ش می سوزد وکارهایی که قصد انجام آن را دارد طرح ریزی می کند این که انسان از این راه و راه های بی شمار دیگر در برابر خود عمل می کند(توسلی،۲۷۴:۱۳۸۶). مید می گوید فرایند شناخت خود نیازمند این است که ما نقشهای متنوعی را اجرا کنیم با انجام نقش ها و منعکس کردن آنها، در طی کنش متقابل با دیگران برای ما مشخص می شود؛چه کسی هستیم. زیرا، نقش پذیری در اصل یک پدیده اجتماعی است و حریم خصوصی مارا قادر می سازد خطوطی را بین نقشها رسم کنیم و این حریم خصوصی است که به ما اجازه می دهد یک نقش را جداگانه و مجزا از دیگر نقشها همچون نقش همسر یا مادر اجرا کنیم (Steeves,2009:205).
۲-۱-۱-۵- اروین گافمن
کارهای اروین گافمن بخشی از سنت “کنش متقابل نمادین ” تلقی می شود.آثار وی بر مطالعه کنش متقابل و روابط رویاروی با بهره گرفتن از موقعیتهای روزمره زندگی متمرکز است. رویکرد گافمن به رویکرد نمایشی معروف است. بنابر این نظریه، زندگی اجتماعی یک رشته اجرای نقشهای نمایشی همانند ایفای نقش در صحنه ی نمایش است. افراد همواره نقش های اجتماعی خود را درست مثل بازیگران تئاتر، برای دیگران ایفا می کنند و “خود” محصول کنش متقابل نمایشی است و در برابر وقفه در زمان اجرای نمایش آسیب پذیر است. این نظریه با فراگردهایی سروکار دارد که به اختلالهای ناشی از قطع جریان نمایش می پردازند. تجاوز به حریم افراد یک عامل مخل در اجرای نقش است. بیشتر انسانها می کوشند جنبه ای از خود را به نمایش بگذارند که مورد پذیرش دیگران باشد و در نتیجه از شگردهایی استفاده می کنند که بتوانند مسائلی را که در این اجرای نقش اخلالگر باشند حل کنند .گافمن این شگردها را به عنوان “مدیریت تاثیر گذاری” مطرح می کند. مدیریت تاثیر گذاری شامل اعمال متنوعی است از جمله:تغییر دادن دوره ای حضار تا آنکه آنها نتوانند درباره ی اجرا کنندگان نقش اطلاع زیادی پیدا کند،گزینش حضار مناسب و جلوگیری کردن از دسترسی حضار به اطلاعات خصوصی(ریتزر،۲۹۲-۱۳۸۹:۲۹۷). در واقع این شگردها جزئی از مکانیزمهای حفظ حریم خصوصی می باشند. زیرا تهاجم به حریم خصوصی موجب اختلال در اجرای نقش افراد و در نتیجه آسیب پذیری ” خود ” می شوند. منظور از ” نمایش خود در زندگی روزمره” شیوه هایی است که بر اساس آن خودمان را برای دیگران نمایش می دهیم و در عین حال تعیین می کنیم که کدام یک از ابعاد هستی ما مرئی و کدام یک نامرئی باشند (جلائی پور،محمدی:۱۲۶،۱۳۹۱).گافمن درمورد جلوی صحنه و پشت صحنه به این نکته اشاره می کند که افراد در جلوی صحنه نقشی را بازی می کنند که از آنها انتظار می رود و در جامعه درست ومناسب تلقی می شود. اما در منطقه پنهان پشت صحنه، مانند اتاق خواب و حمام، بازیگران نقاب از چهره بر می دارند. در واقع بخش اعظم زندگی اجتماعی را می توان به مناطق جلوی صحنه و پشت صحنه تقسیم کرد. مناطق روی صحنه موقعیتهای اجتماعی یا برخورد هایی هستند که در آن افراد نقشهای رسمی یا دارای اسلوب را بازی می کنند آنها اجراهای روی صحنه هستند. مردم هنگامی که در پشت صحنه هستند، می توانند آسوده باشند و احساسات و رفتارهایی را که به هنگام حضور در روی صحنه کنترل می کنند، آزادانه ابراز کنند(گیدنز،۱۳۲:۱۳۷۶). در واقع می توان گفت پشت صحنه، حریم خصوصی هر فرداست. در پشت صحنه است که فرد می تواند براحتی گریه کند آواز بخواند، شکلک در آورد و با خودحرف بزند و امری ضروری است زیرا لحطاتی را بوجود می آورد که افراد می توانند نقاب هایی را که به چهره زده اند بردارند و استراحت کنند واین راهی برای تقویت عزت نفس است (Schwartz,1968:752). از دید گافمن” افراد می توانند نقش خود را برای مدت زمان معقولی حفظ کنند اما نمی توانند در انواع نقش هایی که جامعه از آنهامی خواهد بطور نامحدود بازی کنند، لحظاتی خارج از صحنه وجود دارد جایی که فرد می تواند خودش باشد.(Steeves,2009:198) در جوامع عرفی (پیرو سنت و رسوم) که این دو منطقه باهم تداخل پیدا می کند. با بی نظمی روبرو می شوند (Schwartz,1968:749). هنگامی که افراد به کنش متقابل می پردازند می خواهند مفهوم خاصی را از خود ارائه دهند که دیگران آن را بپذیرند (ریتزر،۲۵۰:۱۳۹۲).گافمن همچنین به مفهوم داغ اشاره می کند داغ یا شکاف به تفاوت میان آنچه شخص باید باشد، هویت اجتماعی بالقوه و آنچه واقعا هست ،هویت اجتماعی بالفعل می پردازد. داغ احتمال بی اعتباری، داغی است که در آن افراد حضار نه تفاوت ها را می دانند و نه تفاوت ها برای آنها قابل مشاهده است. برای کسی که به داغ احتمال بی اعتباری دچار می شود، مسئله نمایشی، مهار کردن اطلاعات است به طوری که این داغ برای مخاطبان فاش نشده بماند(ریتزر،۲۵۹:۱۳۹۲). تهاجم به حریم خصوصی افراد موجب برملا شدن این داغ و در نتیجه بی اعتباری افراد می شود. گافمن درسال۱۹۶۱ پژوهشی که در بیمارستانهای روانی انجام داد، نشان داد” وضعیت حاکم بر بیمارستان ها حریم خصوصی بیمار را از بین می برد، قدرت نظارت بر مرز میان خود ودیگری را از او می گیرد، او را بسیار آسیب پذیر می سازد و در نتیجه بر روند توان بخشی تاثیر منفی می گذارد.چرا که هویت فردی و عزت نفس را از آنان می گیرد (التمن،۵۹:۱۳۸۲).گافمن مطالعات زیادی نیز در مورد قلمرو انجام داد . او همچنین از “مکانهای آزاد” سخن می گوید که در آنها شخص از نظارت آزاد است …در مقایسه با حس ناراحتی که در سلول زندان به فرد دست می دهد (Schwartz,1968:750). گافمن” درک افراد از موقعیتها را حاصل هنجارهای فرهنگی و توقعات و انتظارات جامعه (دیگران) “می داند(توسلی،۳۲۶:۱۳۸۶). بنا بر این سخن می توان گفت درک هنجارهای فرهنگی در حفظ حریم خصوصی تاثیردارد.
۲-۱-۱-۶- روش شناسی مردمنگارانه
روش شناسی مردم نگارانه اساسا بر آن استوار است” تا ثابت کند که جامعه چیزی نیست جز دستاورد عملی و پیوسته افراد"(وایگرت،۸۳:۱۹۸۱ به نقل از ریتزر،۳۶۴:۱۳۸۹).گارفینکل به‌عنوان پایه­گذار این روش، هدف آن را توصیف روش­هایی می­داند که عاملین عمل در بیان زندگی اجتماعی به­کار می­برند.یکی از نمونه های این روش، اعمال راه رفتن است. در این روش موضوع مورد بررسی، شیوه­ هایی است که آدم­ها به­کار می­برند تا با یکدیگر برخورد نکنند. آدم­ها برای آنکه راه رفتنِ موفقیت­آمیزی داشته باشند، نه‌تنها باید مراقب راه رفتن خودشان باشند، بلکه باید یک نوع استراتژی متناسب برای راه رفتن را نیز تدارک بینند. شیوه نزدیکی یک فرد به فرد دیگر می تواند به عنوان تهدیدی برای دیگری وانمود گردد. راه روندگان برای آنکه از این نوع تخلفات یا وانمود به آنها پرهیز کند، نه تنها باید بدانند که چنین تخلفاتی امکان پذیرند، بلکه باید آمادگی و توانایی آن را داشته باشند که با انجام دادن اعمالی متناسب، از رخداد چنین تخلفات یا سوء تفاهم هایی جلوگیری کنند (ریتزر،۳۶۷:۱۳۸۹). بررسی این شیوه ها نشان می دهد که افراد حتی در راه رفتن مراقب هستند که به فضای شخصی دیگران وارد نشوند و حریم خصوصی آنها را نقص نکنند. گارفینگل در آزمایشات نقض کننده از چندین دانشجو خواست صورت خود را ناگهان به صورت دیگران نز دیک کنند. عکس العمل فرد مخاطب در مقابل این عمل خجالت،عصبانیت و آشفته شدن اغلب آنها (حتی دانشجویان وبه ویژه واکنش شدید مردان)بود (آلتمن۱۰۶:۱۳۸۲).آزمایشات نقص کننده گارفینگل نشان دهنده اهمیت حریم خصوصی افراد است و اینکه نزدیک شدن بیش از حد به افراد درواقع تعرض به فضای شخصی و حریم خصوصی می باشد و موجب نگرانی افراد می شود .
۲-۱-۱-۷- نظریه کنش پارسونز
از دید پارسونز کنش متقابل اجتماعی را سه عنصر در بر میگیرد: اول، انتظارات متقابل میان عاملها، عامل معینی مانند"خود"، از عامل دیگری که در اینجا ” دیگری” خوانده می شود انتظار دارد که در فلان موقعیت مشترکشان به این یا آن صورت رفتار کند. در همان حال “خود"می داند که در رابطه با موقعیت مشترک ،دیگری نیز انتظاراتی دارد. دوم، ارزش‌ها وهنجارهایی که بر رفتار عاملها حاکم است، در واقع انتظارات متقابل در گروه متکی بر وجود هنجارها وارزش‌هاست. سوم، ضمانت اجرایی یا پاداش وتنبیهی که «خود» و «دیگری» درصورت عدم برآوردن انتظار متقابل نصیب‌شان خواهد شد. به نظر پارسونز این عوامل سه‌گانه یعنی انتظارات، هنجارها و تضمین‌ها (پاداش ومجازات) عناصر تشکیل دهنده‌ی نقش‌ها در کنش متقابل هستند(توسلی،۱۸۲:۱۳۸۶). حفظ حریم خصوصی در کنش متقابل میان افراد، ارزشها و هنجارهای گوناگونی را در برمی گیرد. هنجارهایی که هریک از طرفین انتظار دارد دیگری آن را رعایت کند و عدم رعایت این هنجارها موجب نارضایتی از ارتباط متقابل می گردد.
۲-۱-۱-۸- فمینیست ها
فمینیست های کلاسیک ادعا می کنند که حریم خصوصی صرفا حقی است که توسط مردان موردسوءاستفاده قرار گرفته است و استدلال می کنند، بر اساس قانون عرفی انگلیس و آمریکا ، یک شوهر ارشد خانواده اش می باشد و برای حفظ حریم خصوصی، دولت و هیچ کس دیگری نباید در اداره منزل فردی دخالت کند. در نتیجه، مرد تا زمانی که در خانه اش است می تواند همسر خود را مورد ضرب و شتم است قرار دهد و کسی حق ندارد در این موضوع دخالت کند زیرا موجب نقص حریم خصوصی فرد می شود. نقد فمینیستی درادامه بیان می کند که حق حفظ حریم خصوصی برای اجرا و حفظ روابط قدرت بین مردو همسرش سوء استفاده می شود . به عنوان مثال ریوا سیگل^[۱۷] استدلال می کند: حق حفظ حریم خصوصی به مردان اجازه ظلم به زنان را می دهد. حفظ حریم خصوصی، برای محافظت از مردان و خانه ، نه زنان استفاده می شود. این موضوع دارای پیشینه تاریخی است. از دیدگاه فمنیستها،در نظر گرفتن خانه به عنوان حریم افراد، که کسی حق دخالت در آن را ندارد موجب می شود مردان هرگونه که بخواهند به زنان ظلم کنند و کسی این حق را نداشته باشد که در این امر دخالت کند. در سال ۱۸۵۲ در ایالت کارولینای شمالی، دادگاهی در مورد شهادت همسران علیه ضرب و شتم شوهران در تمام موارد، به جزآنچه که موجب آسیب دائم یا آسیب جسمی بزرگ شده باشد برگزارگردید . تصمیم نهایی دادگاه این بود که :
ما می دانیم که یک سیلی بر گونه وبطور کل هر نوع لمس فرد دیگر، به شیوه ای بی ادبانه یا با حالت عصبانی، در قانون ضرب و شتم محسوب می شود. ولی درماهیت امور، آن را نمی توان به افراد در حالت ازدواج اعمال کرد، زیرا باعث شکستن اصل بزرگ” اعتماد به نفس و اعتماد متقابل” است و موجب گسترش اختلاف و بدبختی، کشاکش، و نزاع در جایی می شودکه صلح وپیمان باید برقرار باشد.(Gus Hosein, 2006 :9)
۲-۱-۱-۹- آلن وستین
آلن وستین(۱۹۲۹-۲۰۱۳) استاد حقوق عمومی، در زمینه حریم خصوصی بین سالهای ۲۰۰۴- ۱۹۷۸ بیش از سی تحقیق انجام داده است. و مهمترین کتاب وی در این زمینه ” حریم خصوصی و آزادی ” در سال ۱۹۶۷ می باشد. از دیدگاه حقوقدانان و سیاستمداران حریم خصوصی اشاره به حق زندگی کردن بدون دخالت دولت و مناطقی که دولت بدون توجیه نباید وارد شود، دارد. ولیکن وستین حریم خصوصی را از دید جامعه شناسانه بررسی می کند. نگاه جامعه نگر وستین به مفهوم حریم خصوصی، ریشه در کار جامعه شناسان دارد. وستین اشاره می کند که مفهومش از حریم خصوصی به عنوان یک تنش بین تمایل فرد به توداری یا افشای اطلاعات قبلا توسط زیمل، به عنوان تنش بین “آشکار سازی خود و خوداری ” و بین ” تجاوز و احتیاط” شناخته شده است (Steeves,2009:197). وستین(۱۹۶۷) همانند زیمل بیان می کند حتی در صمیمانه ترین روابط، ارتباط خودبا دیگران ناقص است و نیاز به نگهداری بخش یا بخشهایی از خود بصورت خیلی شخصی ومقدس، یا بسیار شرم آورو بی حرمتی در بیان می باشد(pastalan:74).وستین، چهار بعد برای حریم خصوصی وچهارکارکرد برای آن بیان می کند و در این زمینه از بینش جامعه شناسان مدد می گیرد. چهار نوع از حریم خصوصی که توسط وستین بیان شده، عبارتند از: “انزوا، تنهایی، گمنامی و توداری". در این میان،گمنامی را از مفهوم “غریبه “ی زیمل، و توداری از مفهوم “فاصله روانی” زیمل می گیرد. او از کار پارک و گافمن در مورد"ماسکهای اجتماعی” برای کارکرد استقلال حریم خصوصی استفاده می کند. از کار زیمل در مورد ارتباطات محدود در زمینه زندگی شهری استفاده می کند. از کارگافمن در مورد نقشهای اجتماعی برای کارکرد “تخلیه عاطفی” و از بحث پارک در مورد تنهایی برای کارکرد “خود سنجی” و برای بیان اخرین عملکرد حریم خصوصی،” ارتباطات محدود و حفاظت شده” از مطالعات قوم نگاری گافمن در روابط اجتماعی روزانه و کاراستفاده می کند. وستین اشاره می کند که افراد و گروه ها در طلب ایجاد تعادل میان دوری خود ازدیگران و نزدیکی خود با دیگران هستند، چرا که کمی و زیادی بیش از حد جدایی و دوری وضعیت مطلوبی نیست. این رویکرد دیالکتیکی که وستین تلویحا بیان می کند ،مبدع آن زیمل بوده است(التمن،۲۴:۱۳۸۲).
۲-۱-۱-۱۰- ادوارد هال^[۱۸]
هال علم ” پروکسمیک” را پیشنهاد کرد که عبارت است از “بررسی استفاده انسان از فضا به مثابه ابزاری برای ارتباط” نظریه او درباره فضای شخصی دو جنبه دارد. اول اینکه او طرحی برای تحلیل استفاده مردم از فضا به مثابه ابزاری ارتباطی در موقعیت ها و جوامع گوناگون ارائه کرد و آنرا پروکسمیک^[۱۹] نامید. دوم اینکه او مشاهداتی را در باره استفاده فرهنگ های گوناگون از فضا ثبت کرده است و اینکه چطور ممکن است تعبیرهای مشخص در مورد استفاده ی دیگران از فضا منجر به تضاد و تقابل شود. هال (۱۹۶۹)حریم خصوصی را “کنترل فضای شخصی” تعریف می کند (Newell,1995:88). و آنرا را به چهار منطقه تقسیم می کند:
الف - فاصله خودمانی
این محدوده فاصله بین صفر تا نیم متری را در بر میگیرد. هال عقیده دارد در این فاصله امکان تبادل نشانه های ارتباطی به حداکثر می رسد، همچون فاصله ای که در آن ” معاشقه، کشتی گرفتن، دلداری دادن و حمایت کردن” به آسانی قابل اجرا است. فاصله نزدیک توان بالقوه افراد را برای برقراری رابطه افزایش می دهد. گرچه این فاصله در برخی موقعیت ها مثل زمان رابطه با معشوق مطبوع و دلچسب است، در موقعیت های دیگر مثلا در یک آسانسور شلوغ نامطبوع می باشد ( آلتمن ،۷۲:۱۳۸۲).
ب ) فاصله شخصی
این فاصله محدوده از ۴۵ تا ۱۲۰ سانتی متری را در بر میگیردو فاصله ای است که افراد در مواجه با یکدیگر رعایت می کنند فراتر از آن باعث ناراحتی می شود. هال معتقد است که فاصله نزدیک این مرحله همچون فاصله خودمانی متعلق به افراد بسیار صمیمی است ودر فاصله دورتر این مرحله، که از ۷۰ تا ۱۲۰ سانتی متر را در بر میگیرد، افراد فقط اگر دستشان رابه طرف هم دراز کنند می توانند با هم دست بدهند( همان: ۷۲).
ت) فاصله اجتماعی
این محدوده فاصله ۱۲۰ تا ۳۶۰ سانتی متری را در بر میگیرد و فاصله معمول برای روابط اجتماعی عمومی و کاری است. در فاصله نزدیک تر این مرحله (۲۱۰تا۳۶۰) تعامل همکاران و آشنایان موقت و اتفاقی صورت میگیرد و این فاصله در مکان های عمومی بیشترین کاربرد را دارد. هال و دیگران مشاهده کردند که مردم در فرودگاهها، هنگام گفتگو در خیابان، یا در ادارات غالبا چنین فاصله ای را با دیگران رعایت می کنند. فاصله دورتر این مرحله (۲۱۰ تا ۳۶۰ ) حالتی بسیار رسمی تر دارد(همان :۷۳).
ج) فاصله عمومی
این محدوده فاصله۵/۳ تا ۸-۷ متری را در بر میگیرد و برای ملاقات های رسمی و دیدار با افراد دارای مقام بالا کاربرد دارد. مانند تریبون های کلاس های درس که فاصله معادل ۵/۳ متر رابین فرد و ردیف اول مخاطبان ایجاد می کند(همان:۷۳).
- عوامل موثر برفضای شخصی و تجاوز به آن
فضای شخصی ترکیبی از فاصله و زاویه قرار گرفتن نسبت به دیگران است.در تعین میزان فضای شخصی بین فرهنگهای مختلف تفاوت وجود دارد. به عنوان مثال آلمانی ها فضای شخصی شان محدوده ی وسیعی را دربر می گیرد. اما مردم کشورهای عربی در فاصله نزدیک با هم تعامل دارند، نفسشان به صورت هم می خورد و می توانند یکدیگر را لمس کنند و این امر برای کسانی که عادت ندارند نفس کسی به صورتشان بخورد یا کسی لمسشان کند بسیار دشوار است (همان: ۷۶). مردم برزیل در فروشگاه ها، اتوبوس و اسانسور نزدیک یگدیگر می ایستند و وقتی به یکدیگرمی خورند معذرت خواهی نمی کنند و ناراحت نمی شوند (ویمن و هریسون ،۱۹۸۳، به نقل ازوود،۲۹۹:۱۳۸۴). مطالعات مختلف نشان می دهد که فاصله مناسب برای هر فرد به غیر از زمینه های فرهنگی به عوامل دیگر، از جمله سن، جنس، درجه تعیین آشنایی و دوستی، جاذبه شخصی، نیاز به وابستگی و آسیب شناسی روانی بستگی دارد(Horner,1953:151). شرر(۱۹۷۴) در یک تحقیق میدانی در حیاط مدرسه ای نشان داد تفاوت میان سیاهان و سفید پوستان در فضای شخصی تا اندازه ایی نتیجه عوامل اقتصادی – اجتماعی بوده وتفاوت های ظاهری اقلیت های قومی از لحاظ کاربرد فضا و مکان بیشتر نتیجه عوامل اقتصادی – اجتماعی، سن، جنسیت و متغیر های دیگر است تا نتیجه تفاوت های قومی(آلتمن ،۹۷:۱۳۸۲).
فضای شخصی سازوکاری برای بدست آوردن حریم خصوصی مطلوب است، یعنی باز کردن مرز خود به روی دیگران یا کاهش تماس با آنان. بنابراین تجاوز به آن غالبا باعث ناراحتی می شود. گافمن (۱۹۷۱) یکی از اشکال این تجاوز را “استقرار بوم شناختی بدن” در نزدیکی دیگری و بهره گیری نامناسب از اندامهای گوناگون او با لمس کردن یا تعرض جنسی تعریف کرده است. تجاوز همچنین ممکن است نگاه خیره، چشم چرانی، دخالت در کار دیگری، بعضی سوالات و انواع مختلف آلودگی از جمله بوی بد دهان و بدن باشد. لایبمن (۱۹۷۰) سه نوع تعرض به فضای شخصی شمرده است که عبارت است از: ۱) فاصله خیلی نزدیک فیزیکی ۲) وضعیت نامناسب بدن ۳) رفتارهایی که به صممیت و نزدیکی افراطی منجر می شود(آلتمن ،۹۷:۱۳۸۲). در هنگام تجاوز به حریم خصوصی، فضای شخصی به تنهایی عمل نمی کند بلکه افراد از ترکیب رفتارهای گوناگون بهره میگیرند. به عنوان مثال تماس چشمی افراد هرچه به هم نزدیک تر می شوند کاهش می یابد (و برعکس) و یا با کاهش فاصله بین افراد زاویه قرار گرفتن آنها نسبت به هم غیر مستقیم تر می شود(همان،۱۲۱). گاهی فضای نامناسب یک محیط موجب می شود که افراد ناچارا به فضای شخصی یکدیگر تجاوز کنند مثلا قرار گرفتن در اسانسوریا یک اتاق کوچک،که در این حالت افراد سعی می کنند با تغییر زاویه بدن یا نگاه، عدم تمایل خود به تجاوز را نشان دهند.
۲-۱-۱-۱۱- اروین آلتمن
اروین آلتمن (۱۹۳۰) روانشناس اجتماعی ،به مطالعه رفتار و محیط زیست می پردازد و از آنجا که رفتارهای قلمرو مدارانه و فضای شخصی ارتباط مستقیمی با حفظ حریم خصوصی دارند به بحث حریم خصوصی می پردازد. آلتمن یکی از طرفداران دیدگاه رفتاری است که روی مکانیزمهای کسب حریم خصوصی تمرکز می کند. از دید وی حریم خصوصی “فرایندی پویا ،جهت تنظیم مرز میان فرد با یک فرد یا گروه است وچگونگی تعامل فرد را با دیگران مشخص می کند"(التمن،۱۲:۱۳۸۲). هر فرد بطور ذهنی در جستجوی سطح ایده الی از حریم خصوصی یا نزدیکی با دیگران در زمانی معین است و مجموعه ای از سازوکارها را بکار می گیرد تا مرز خود- دیگری را تنظیم کند و به میزان مطلوب حریم خصوصی دست یابد. اگر میزان خلوت یا تعامل اجتماعی با میزان مطلوب برابر باشد نظام تنظیم مرز میان دو فرد در حالت ایده ال است اما بیشتر بودن این میزان از حد مطلوب به معنای قطع رابطه فرد از دیگران است و فرد بیش از حد مورد نظر دچار انزوای اجتماعی است. و اگر میزان کسب شده خلوت کمتر از حد مطلوب باشد می توان نتیجه گرفت نظارت فرد بر رفتار متقابل اجتماعی خود چندان مناسب نیست و فرد دچار ازدحام است. آلتمن حریم خصوصی را به عنوان یک فرایند درون داد و برون داد در نظر میگیرد. از نظر وی فرایند حریم خصوصی جریانی دوطرفه و مستلزم نظارت بر درون دادها و برون دادها ست. یعنی نظارت بر داده هایی که فرد خارج از قلمرو خود دریافت می کند(برون داد). مانند شنیدن حرف های دیگران، یا جواب دادن به تلفن و همچنین نظارت بر داده هایی که فرد به دیگران می دهد. (درون داد)مانند ابراز احساسات و عقاید به دیگران. در اینصورت اگر فرد نتواند میزان برون داد یا درون داد را به میزان دلخواه تنظیم کند دچار احساس انزوای اجتماعی یا ازدحام می گردد.
تئوری آلتمن یک تئوری گسترده است.مارگولس (۱۹۷۷) اشاره می کند که از آنجا که آلتمن اجزاء تراکنشی حریم خصوصی را همچون تعامل اجتماعی تفسیر کرده است مدل او خیلی جامع و فراگیر است (۹۵:Newell,1995).
نمودارشماره(۲-۱)
مروری بر روابط میان خلوت، فضای شخصی ،قلمرو و ازدحام (آلتمن ،۱۰:۱۳۸۲).
از دیدآلتمن حریم خصوصی پدیده ای عام در میان همه جوامع است اما سازوکارهای تنظیم آن از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت می باشد.در تمام فرهنگ های بشری سازوکارهای رفتاری خاصی برای تعامل اجتماعی افراد وجود دارد اما شیوه نظارت بر تعامل اجتماعی در بین فرهنگها متفاوت است (همان:۱۰). میزان خلوت مطلوب درتمام افرادو جوامع یکسان نیست.
۲-۱-۱-۱۲- عوامل موثردر تنظیم حریم خصوصی
عوامل زیادی در دستیابی به میزان خلوت مطلوب موثراند که در نظریات مختلف به آنها پرداخته شده است. که در ذیل به آنها اشاره می شود.

ب) سبک زندگی مهاجران
پ) ارزش های سیاسی مهاجران
۱_۹)روش تحقیق:
روش تحقیق این پژوهش، روش تحلیل کمی مبتنی بر پرسشنامه است. در این پژوهش با تعیین جامعه ی آماری اقدام به نمونه گیری می کنیم. نمونه نماینده جامعه آماری است به همین علت باید روش نمونه گیری با دقت انجام پذیرد سپس به طرق مختلف که در این پژوهش استفاده از پرسشنامه است اطلاعات را از جامعه آماری استخراج می کنیم. جامعه آماری در این پژوهش ، دانشجویان شهرستانی ساکن در خوابگاه های دانشگاه های تهران هستند که با بهره گرفتن از پرسشنامه اطلاعات از جامعه آماری گردآوری و استخراج می شود و سپس تحلیل می شود.
۱_۱۰)موانع و مشکلات تحقیق:
الف) کمیاب بودن منابع بویژه منابع فارسی در موضوع پژوهش.
ب) گسترده بودن دامنه موضوع در سه حوزه روانشناسی، علوم اجتماعی و علوم سیاسی که تنظیم و هماهنگی داده ها برای رسیدن به نتیجه را دشوار می کند.

پ) دشواری گردآوری داده ها با توجه به روش میدانی زیرا در این روش، جمع آوری داده ها به همکاری نمونه ها بستگی دارد و عدم همکاری نمونه ها در بعضی موارد در روند پژوهش ایجاد اشکال می کند.
۱_۱۱)سازماندهی تحقیق :
پژوهش حاضر شامل چهار فصل می باشد که به شرح زیر است:
الف) فصل اول: کلیات پژوهش
ب) فصل دوم: چارچوب نظری پژوهش
پ) فصل سوم: روش شناسی پژوهش
ت) فصل چهارم: یافته ها و تحلیل یافته ها(تحلیل اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه)
ث)نتیجه گیری
فصل دوم:
چارچوب
نظری
پژوهش
مقدمه:
موضوع این پژوهش همانگونه که در فصل اول ذکر شد بررسی رابطه بین مهاجرت و تغییر ارزش های فرهنگی و سیاسی می باشد. به همین منظور ما به سراغ طیف وسیعی از نظریه پردازان رفته ایم که هر کدام از سویی به مبحث ارزش ها پرداخته اند. در ابتدای این فصل ابتدا به تعریف مفاهیم و ادبیات پژوهش می پردازیم. مهمترین مفاهیمی که در پژوهش حاضر کاربرد دارد مهاجرت و ارزش است. به همین دلیل ابتدا به واکاوی نظریات مهاجرت و سپس نظریات مربوط به ارزش و نظام ارزشی می پردازیم و پس از آن نظریه مهاجرتی “اورت اس لی"را که تقریبا می توان گفت چارچوب نظری این پژوهش است رابه بحث و بررسی می گذاریم.
۲_۱)نظریات مهاجرت :
مهاجرت یا کوچ کردن همواره یکی از راه هایی بوده است که به انسان در تلاش خود برای سازگاری با محیط و فایق آمدن بر مشکلات و دشواری ها کمک کرده است. اما اگر جریان مهاجرت در طول تاریخ به عنوان یک وسیله تنظیم خود به خودی منابع و موجودات تلقی می شده است، در دوره معاصر جنبه های منفی آن نیز آشکار شده و اثرات اجتماعی –اقتصادی و سیاسی حاصل از مهاجرت مورد توجه قرار گرفته است.
به عبارت دیگر تقریباً می توان گفت که مهاجرت همزاد زندگی اجتماعی بشر بوده است. بدینسان که از زمانی که انسان ، نخستین مرحله معیشتی خود یعنی مرحله گردآوری خوراک را آغاز نمود، برای تأمین معیشیت خود از یک سو و جهت ایمن ماندن از گزند حوادث طبیعی از سوی دیگر ، ناگزیر از حرکت از مکانی به مکان دیگر بود.
انسان در مرحله بعد یعنی مرحله تولید خوراک است که توانست یکجانشینی را اختیار نموده و مکانی ثابت جهت اسکان بیابد، ولی به رغم اسکان عمومی بشر، جمعی از انسان ها به دلیل زندگی شبانی همچنان کوچروی را تاکنون ادامه داده اند. به هر حال اگر از سرگذشت تاریخی انسان بگذریم، موضوع مهاجرت به دنبال انقلاب صنعتی در اروپا به دلیل تحولات شگرف اقتصادی و اجتماعی، در جوامع آن دیار به عنوان یک پدیده اجتماعی سر برآورد.
به دلیل رشد پایین جمعیت در اروپا از یک سو و جذب مهاجران در صنایع نو پا و رو به رشد شهری از سوی دیگر، جابه جایی جمعیت مشکل اساسی برای جوامع آن سامان ایجاد نکرد، اما در کشورهای جهان سوم، به دلیل رشد سریع جمعیت از یک سو و توزیع نابرابر امکانات و رشد اقتصادی کند و نامتوازن از سوی دیگر امواج مهاجرت انسان ها چه از روستاها به شهرها و چه از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ به عنوان یک مشکل اساسی بروز نمود. تلاش برای پاسخ دادن به این سئوالات که این حرکت امواج از چه ساز و کارهایی تبعیت می کند و یا انگیزه های اینگونه انسان ها اساساً چیست و به طور کلی آیا می توان برای حرکت انسان ها (مهاجرت) قانونمندی خاصی را در نظر گرفت؟ در علوم اجتماعی و به ویژه جامعه شناسی منجر به ارائه دیدگاه های مختلفی گردید. در ادامه به نظرات و دیدگاه های عمده طرح شده در زمینه مهاجرت پرداخته می شود.
۲_۱_۱) مدل جاذبه و دافعه:
مهمترین نظریه ای که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مورد توجه محافل علمی قرار گرفت و به نوعی اولین دیدگاه نظری حرکت های جغرافیایی انسان ها در جوامع بود، تحت عنوان مدل های جاذبه و دافعه ارائه گردید. در این مدل، نظریه پردازان به طور کلی به دو دسته عوامل توجه داشته اند:
الف) عواملی که باعث دفع انسان ها از محل اسکان (مکان مبدأ) شده است.
ب) عواملی که باعث جذب انسان ها به مکان مقصد می گردد.
براساس این نظریه، عوامل اقتصادی- فیزیکی و اجتماعی نامناسب در یک مکان موجب می شود که افراد محل زندگی خود را ترک کرده و به مکان دیگری که از نظر اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی در شرایط بهتری هستند، نقل مکان کنند. در این بخش به دو مدل مشهور ارائه شده در این زمینه می پردازیم
الف) مدل روانشتاین (Ravenstian):
روانشتاین در سال ۱۸۸۵ مقاله معروفی تحت عنوان «قوانین مهاجرت» ارائه کرد. در زیر خلاصه ای از این قوانین را می آوریم:
الف-۱)مهاجرت و مسافت
براساس نظر روانشتاین اکثر مهاجرین مسافت کوتاهی را طی می کنند و با افزایش مسافت، میزان مهاجرت کاهش می یابد. به بیانی دیگر میزان مهاجرت با فاصله رابطه دارد.
الف -۲) مهاجرت مرحله ای
به اعتقاد روانشتاین مهاجرت به صورت یک مرحله ای انجام می گیرد و آهنگ مهاجرت در جهت مراکز تجاری و صنعتی است.
الف-۳) جریان و ضد جریان
هر یک از جریان های اصلی مهاجرت یک ضد جریان جبرانی را ایجاد می کند.
الف- ۴) اختلاف روستا- شهر در تمایل به مهاجرت
اهالی شهرک ها نسبت به اهالی نواحی روستایی کمتر مهاجرت می نمایند. به عبارت دیگر هر چه اختلاف مبدأ و مقصد کمتر شده احتمال مهاجرت نیز کمتر می شود.
الف- ۵) افزونی شمار زنان در بین مهاجرین در مسافت های کوتاه.
به نظر می رسد که تعداد زنان در بین مهاجرین مسافت های کوتاه نسبت به مردان برتری داشته باشند.
الف -۶) تکنولوژی و مهاجرت:
روانشتاین معتقد است با افزایش تکنولوژی، مهاجرت بیشتری صورت می پذیرد.
الف- ۷) غلبه انگیزه ی اقتصادی
قوانین بد یا ظالمانه ، مالیات سنگین، عدم جاذبه های اقلیمی، شرایط نامساعد اجتماعی و حتی اجبار و… در بروز مهاجرت موثر هستند ولی هیچ یک از این عوامل بیش از ملاحظات مادی و اقتصادی برتری ندارند.
در سه چهارم قرنی که گذشت نظریات روانشتاین مورد اعتراض شدید بعضی از نظریه پردازان قرار گرفت. با وجود این، هنوز نظریات وی مورد اقتباس بسیاری نیز قرار می گیرد( جی پریور، ۱۳۸۶ ، ۳۵ ).
ب) مدل اورت اس لی (Everett S.Lee):
این نظریه مهمترین نظریه ای است که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است. اورت اس لی بر نظریه جذب و دفع تأکید نموده و آن را منشأ بروز مهاجرت می داند. تأکید لی بر موانع مداخله گر است آنچنان که اظهار می دارد، بین دو مکان مجموعه ای از موانع مداخله گر وجود دارد که در مواردی مقدار آن کم و در مواردی نیز این میزان زیاد است. مهمترین مانع مطالعه شده، فاصله است. البته افراد مختلف تأثیرات متفاوتی را از بین موانع می پذیرند. عواملی که برای عده ای کم اهمیت هستند (به عنوان مثال هزینه سفر) ممکن است برای عده دیگری تحریم کننده باشد. عقاید تئوریکی اورت اس. لی به مزایا و مضرات مکان مبدأ همانند پتانسیل های مقصد و همچنین موانع مداخله گر بین دو مکان توجه دارد.
همچنین به نظر وی عواملی که در تصمیم به انجام مهاجرت و فرایند آن وارد می شوند، عبارتند از:
۱) عواملی که با حوزه مبدأ ارتباط دارد.
۲) عواملی که با حوزه مقصد ارتباط دارد.
۳) موانع بازدارنده.

شکل (۱-۱۲) تغییرات مقاومت بر اساس تغییرات دما برای یک نمونه ترمیستور

۱-۱-۵-۳-۳ سنسور فتوسل لیزری
این سنسور در محوطه ای که اسپیلت در آن قرار دارد نصب می شود، و در صورتی که تحریکی را بعد از پنج دقیقه حس نکند یک سیگنال به اسپیلت می فرستد و اسپیلت به یک دور پایینتر می رود، و بعد از پنج دقیقه دوم باز دور آن کمتر می شود تا مصرف انرژی را کاهش دهد. با این روش مصرف انرژی %۱۰ کاهش می یابد.
۱-۲ اهداف و ضرورت های انجام پایان نامه
هر کولر چه کولر آبی و چه کولر گازی ویژگی های منحصر به خود را دارد. در انتخاب یک کولر باید به عواملی چون قیمت، نوع اقلیم، میزان مصرف انرژی و … توجه داشت. مثلا کولرهای آبی چون رطوبت را افزایش می دهند مناسب مناطق شرجی نمی باشد اما برخلاف آن کولرگازی مناسب همین نوع اقلیم هاست. از نظر تنوع ظاهر نیز کولرگازی تنوع بیشتری دارند. یکی از مسائل مهم این سیستم های تبرید مسئله میزان مصرف انرژی است. با توجه به بالا رفتن قیمت انرژی در سال های اخیر، استفاده از سیستم خنک کننده ای که مصرف انرژی کمتری داشته باشد در اولویت قرار گرفته است. این موضوع به همراه پدیده گرم شدن زمین یا اثر گلخانه ای، مهندسین و محققان را به سمت استفاده از سیستم های با مصرف انرژی و آلودگی کمتر سوق داده است. یکی از راه حل های کاهش مصرف انرژی، هوشمند سازی سیستم های تهویه مطبوع و تبرید موجود است. در این روش با اضافه کردن سنسور های مناسبی به سیستم های تبرید موجود، علاوه بر هوشمند سازی سیستم تبرید و کاهش مصرف انرژی، قیمت دستگاه های تبرید موجود (اعم از کولر آبی یا کولر گازی) تغییر زیادی نخواهد کرد]۱۳[.
در این پایان نامه سیستمی طراحی و ساخته می شود که برای هوشمند سازی سیستم های تبرید موجود در کشور قابل استفاده است. این سیستم مبتنی بر استفاده از یک سنسور دماسنج مادون قرمز است که توانایی تشخیص افراد در محیط مورد نظر را داشته باشد و در صورت وجود آنها سیستم تبرید را روشن کند. سیستم های تبرید خودکار موجود بر اساس افزایش و یا کاهش دمای محیط از یک دمای تنظیم شده عمل می کند و حتی در صورت عدم وجود افراد در محیط ترموستات عمل کرده و با افزایش دمای محیط، بیشتر از دمای تنظیمی، سیستم تبرید روشن می شود. این نحوه عملکرد باعث مصرف بیهوده انرژی و افزایش هزینه ها می شود. انتظار می رود با بهره گرفتن از سیستم هوشمند پیشنهادی در این پایان نامه مصرف انرژی به طور محسوسی کاهش پیدا کند و طول عمر سیستم های تبرید نیز افزایش یابد.
۱-۳ رئوس مطالب پایان نامه
در این پایان نامه در فصل دوم مبانی طراحی سیستم تبرید هوشمند پیشنهادی و روش انتخاب سنسور بیان می شود. در این فصل ابتدا به بررسی انواع سنسور های موجود تشخیص انسان پرداخته شد و با مقایسه آنها بهترین سنسور که یک سنسور دماسنج مادون قرمز است انتخاب می گردد. با انتخاب این سنسور و مدل قابل تهیه آن در پایان نامه، مکان قرار گیری و فضای مورد پوشش آنها مشخص و معین می گردد.
در فصل سوم مراحل طراحی و ساخت این سیستم بیان می شود. سیستم پیشنهادی دارای یک قسمت مکانیکی و یک قسمت الکترونیکی است که جزئیات این قسمت ها به همراه نقشه ها و روش اجرا و ساخت مدار آنها و همچنین الگوریتم و منطق عملکرد این سیستم بیان خواهد شد.
در فصل چهارم نتایج آزمایشات انجام گرفته توسط این سیستم نشان داده و به بحث گذاشته می شود. در این فصل خروجی های این سنسور درحالات مختلف قرار گیری اشخاص در اتاق مورد مطالعه نشان داده شده و تحلیل می شود.
در فصل پنجم نیز به بحث و نتیجه گیری اختصاص یافته و پیشنهاداتی برای ادامه کار بیان می گردد.
فصل دوم
اصول طراحی سیستم هوشمند تبرید و انتخاب سنسور
۲-۱ اهدف و ضرورت طراحی سیستم هوشمند تبرید
بحث تهویه مطبوع به دلیل شرایط اقلیمی کشورمان بسیار حائز اهمیت است. انرژی مورد استفاده در اکثر سیستم های تهویه مطبوع انرژی برق است. ازآنجا که هزینه تأمین این انرژی بالا است، باید حداکثر صرفه جویی و استفاده بهینه از این انرژی در سیستم های تهویه مطبوع انجام شود.
کاهش مصرف حتی یک درصد از انرژی برق در سیستم های تهویه مطبوع در بحث کلان بسیار قابل تأمل و مهم است. کارهای مهمی که برای این منظور انجام شده است در فصل ۱ مرور گردید. سیستم های ذکر شده در فصل ۱ سیستم های مستقلی هستند که از همان ابتدا برای کاهش مصرف انرژی طراحی شده اند، در حالیکه سیستم های تبریدی که امروزه در منازل ادارات و … استفاده می­شوند سیستم هایی عمدتا مبتنی بر کولرهای آبی و گازی هستند. این سیستم های سنتی جایگاه خود را در میان مصرف کنندگان باز کرده و به شکل گسترده ای در کشور استفاده می­شوند. تغییر این سیستم های سنتی به سیستم های جدید کم مصرف پرهزینه بوده و نیاز به فرهنگ سازی وسیعی دارد و این خود فرآیندی زمانبر است]۱۴[.
روش جایگزینی که وجود دارد بهینه سازی سیستم های موجود است. بدین ترتیب که بدون تغییر در پیکربندی کلی سیستم های موجود، آنها را بهینه و هوشمند نمود. یکی از روش های متداول کنترل سیستم های تبرید استفاده از ترموستات در محیط می­باشد. بدین ترتیب که با تنظیم دستی دمای محیط، در صورت افزایش دما بیش از دمای تنظیم، سیستم تبرید روشن می­ شود و در صورت کاهش دما کمتر از مقدار تنظیم شده، سیستم تبرید خاموش می­ شود. اگر چه این روش در کاهش مصرف انرژی نقش بسزایی دارد؛ ولی همچنان دارای نواقصی است. مهم ترین عیب این سیستم روشن شدن آن هم در صورت وجود و هم ودر صورت عدم وجود افراد در محیط مورد نظر است. این سیستم هوشمندی لازم را برای تشخیص حضور افراد در محیط را ندارد و نتیجتا حتی در صورت عدم حضور افراد در محیط اتاق سیستم روشن میشود. که این باعث مصرف بیهوده انرژی می­ شود.
در این فصل اصول هوشمند سازی سیستم های تبرید موجود بر اساس روشی نوین بیان می­ شود. در این روش علاوه بر مانیتورینگ و کنترل دمای محیط، وجود و عدم وجود انسان در محدوده ی کاری تشخیص داده شده و در صورت عدم وجود انسان بعد از زمان معینی سیستم به حالت آماده بکار(stand by) در می آید و اگر فردی یافت شد سیستم سرمایشی به کار خود ادامه می دهد، برای انجام این کار باید از سنسور مناسبی جهت یافتن افراد در محیط استفاده کرد. در قسمت های بعدی این فصل انواع سنسورهای موجود تشخیص انسان در بازار بررسی شده و نهایتا یک سنسور مناسب برای ساخت سیستم هوشمند انتخاب می­گردد.
۲-۲ بررسی انواع سنسورهای تشخیص انسان
۲-۲-۱ سنسورهای آلتراسونیک
سنسورهای آلتراسونیک در زمینه های متعددی مورد استفاده قرار می­گیرند. این سنسورها می­توانند برای شناسایی اشیا و اندازه گیری فواصل مورد استفاده قرار گیرند. بعنوان مثال تصویر نگاری آلتراسونیک (سونو گرافی) در پزشکی استفاده می­ شود و در تست های غیر محری محصولات برای شناسایی عیوب و فاصله انها استفاده می­ شود. نمونه طبیعی استفاده از امواج آلتراسونیک برای شناسایی اشیا و مسیر در خفاشهاست که بدینوسیله مسیر خود را در تاریکی تشخیص می­ دهند. نمونه دیگر استفاده از این سنسورها در سونارهای فعال (Active Sonar) برای اندازه گیری فاصله اهداف زیر آبی است.
در سنسورهای آلتراسونیک تشخیص حرکت انسان یک سیگنال صوت توسط یک فرستنده ارسال شده و در صورت برخورد با بدن انسان به گیرنده بازتابانده شده که با توجه به سرعت صوت در هوا فاصله انسان تا گیرنده بدست می آید. این سنسورها همچنین از اثر دوپلر استفاده کرده و سرعت حرکت و جهت حرکت را نیز بدست می آورند. (شکل ۲-۱) در پژوهشهای جدیدتر روشهایی برای تشخیص حرکت انسان از سایر حرکات در محیط (مانند حرکت حیوانات و ماشین ها) بر اساس تحلیل امواج صوتی دریافتی ارائه شده است که بدلیل پیچیدگی عملا تاکنون استفاده نشده است]۱۵[.

شکل (۲-۱) اصول عملکرد سنسورهای آلتراسونیک تشخیص انسان

روشی که این سنسورها برای شناسایی اشیا و حرکات آنها استفاده می­ کنند قادر به شناسایی موجود زنده از غیر زنده نیست و در مواقعی مانند باز شدن درب اتاق نیز عمل می­ کنند. ضمنا برای مواقعی که افراد داخل اتاق بیحرکت (نشسته یا خوابیده) هستند جواب نمی دهد و بدین جهت برای هوشمند کردن سیستم تبرید کارایی ندارند.
۲-۲-۲ استفاده از دوربین وب کم (Webcam) و OpenCV (Open Source Computer Vision)
یکی از مهمترین تکنولوزیهای تشخیص و شناسایی افراد که از مولفه بیومتریک استفاده شده است سیستم شناسایی از طریق تشخیص چهره می­باشد که پس از موفقیت سیستم شناسایی از طریق اثر انگشت در چند سال اخیر جزء مهمترین تکنولوژی های تشخیص بیومتریک به شمار می آید. این اهمیت و توسعه کاربرد به دو دلیل عمده زیر می­باشد:
الف- این سیستم شایستگی استفاده در کاربردهای مختلف امنیتی، پردازش تصویر، شناسایی اتوماتیک سریع و بدون دخالت شخص را دارد و سرعت پردازش را بالا و خطا را کاهش داده است.
ب- با وجود سیستمهای بیومتریک قابل اعتمادی مانند تشخیص اثر انگشت و عنبیه چشم سیستم تشخیص چهره رابطه عاطفی تری با کاربر ایجاد کرده و بدون تماس کامل عضوی از بدن با سیستم عملیات تشخیص انجام می­گیرد و القای اطمینان بیشتری هم در کاربر ایجاد می­ کند و البته توسعه کاربردهای دوربین­های دیجیتالی پیشرفته عامل موثری در توسعه و بالا رفتن طرفداران این سیستم بوده است.
بطورکلی یک سیستم بیومتریک تشخیص چهره، از چهار ماژول تشکیل یافته است:
ماژول سنسور: در حالی که تشخیص چهره دو بعدی با دوربین معمولی امکان پذیر می­باشد در روش سه بعدی نیاز به یک سنسور پیچیده و سطح بالایی از لحاظ فنی می­باشد چرا که بایستی قابلیت کسب اطلاعات عمیق تر را داشته باشد . ماژول سنسور وظیفه گرفتن تصویر اشخاص را بر عهده دارد و بسته به نیاز و کاربرد دستگاه گیرنده میتواند یک دوربین سیاه و سفید و یا رنگی و یا یک ماژول مخصوص با قابلیت استخراج اطلاعات عمیقتر و یا یک دوربین مادون قرمز با تصاویر مادون قرمز باشد.
ماژول مخصوص تشخیص و استخراج اطلاعات: تصاویر بدست آمده توسط این ماژول در ابتدا ارزیابی محتوایی شده و داده های نامربوط ازقبیل پس زمینه – موها و گردن و شانه و غیره حذف و تنها محتوای ناحیه چهره را شناسایی میکند . سپس تصویر بدست آمده تحت فرایندهای محاسباتی و عملیاتی پیچیده برای استخراج اطلاعات مربوط به ویژگیهای سطحی چهره و تجزیه اطلاعات کلی تصویر قرار می­گیرد. در حقیقت در این مرحله تصویر خروجی که بایستی توسط ماژول طبقه بندی کننده برای تعیین هویت و تشخیص چهره مورد استفاده قرار گیرد در این مرحله با بهره گرفتن از روش های پیچیده PCA(Principal Component Analysis)و LDA(Linear Discriminant Analysis) و غیره آماده می­گردد.
ماژول طبقه بندی : در این ماژول قالب تصویر استخراج شده از مرحله قبلی با قالبهای موجود در گالری تصاویر مقایسه می­گردد و در نتیجه معلوم می­ شود که آیا چهره گرفته شده جزء قالبهای موجود می­باشد و قابل شناسایی است یا خیر. در صورت مثبت بودن جواب ماژول تصمیم گیری هویت شخص را که بر اساس نتیجه مقایسه ماژول طبقه بندی بوده است را تایید می­ کند . بر اساس امتیاز بدست آمده از مقایسه که همان درصد تطابق قالب گرفته شده با قالبهای موجود می­باشد کاربر مورد نظر مورد تایید قرار گرفته و یا پذیرفته نمی­ شود.
ماژول پایگاه داده ها: این ماژول برای ثبت نام - نگهداری – واکشی قالب چهره کاربران را بر عهده دارد . در طول ثبت نام ماژول سنسور تصاویر را ثبت کرده و مجموعه این تصاویر همان گالری تصاویر را ایجاد می­ کند که در مرحله طبقه بندی مورد استفاده قرار می­گیرد .در بیشتر روش های تشخیص چهره چندین نمای متفاوت از یک شخص در حالتهای مختلف روحی خنده – اخم و عصبانیت – عادی و یا با عینک از کاربر گرفته می­ شود و این تعدد در بالابردن ضریب شناسایی اهمیت ویژه ایی دارد. در خصوص اطلاعات سه بعدی که در جهت افزایش دقت در تشخیص مورد استفاده قرار می­گیرد علاوه بر اطلاعات دو بعدی تصویر اطلاعات مربوط به ساختار داخلی اندام نظیر کاسه چشم و بینی و چانه نیز مورد ارزیابی قرار می­گیرد و نسبت به تصاویر دو بعدی عوامل محیطی و تزئینات ظاهری و آرایش در تجزیه و تحلیل اطلاعات نقش نداشته و حساس نمی­باشند .
شکل (۲-۲) نحوه بازسازی موثر سه بعدی در تشخیص چهره در این روش را نشان می­دهد.