۵-۱- مقدمه
اساسی ترین و مهمترین بخش در فرایند هر تحقیق ، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات می باشد که از اهمیت بسزایی برخوردار است. زیرا می تواند مبنایی برای رفع مشکل های موجود یا بهبود وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب باشد. البته دستیابی به نتایج بهینه تنها از طریق دسترسی به اطلاعات و محاسبات درست صورت می گیرد. کسانی که در حوزه مالی فعالیت می کنند نیازمند اطلاعات مالی هستند. این افراد ممکن است در مورد اطلاعات مالی گزارش شده قضاوت کنند یا بر مبنای آن تصمیم گیری نمایند. اطلاعات مالی توسط گروه های مختلف استفاده کننده و برای مقاصد گوناگون به کار می روند.
هدف این تحقیق بررسی ارتباط بین هزینه های نمایندگی جریان نقدی آزاد و محافظه کاری مشروط در بازار سرمایه تهران می باشد وهمچنین ارائه مدلی مناسب جهت کمک به مدیران شرکتهای سرمایه گذاری ، تحلیلگران و در نهایت بازار سرمایه است. با بررسی ادبیات تحقیق مفاهیم پایه استخراج گردید ومبنای طراحی فرضیه ها قرار گرفت. سپس آزمونهای آماری با بهره گرفتن از نرم افزار Eviews انجام گرفت و یافته های تحقیق به دست آمد.
در تحقیق حاضر با بهره گیری از یافته های پژوهش، ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها نتیجه گیری کلی پژوهش ارائه می شود. علاوه بر این، دراین فصل پیشنهادهایی برخاسته از نتایج و یافته های تحقیق ارائه خواهد شد که امید می رود این پیشنهادها ضمن آنکه برای استفادهکنندگان اطلاعات حسابداری مفید واقع می گردد، راهگشای تحقیق های آتی باشد که در این زمینه انجام خواهد پذیرفت.
۵-۲- ارزیابی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ها
با توجه به تجزیه و تحلیل ارائه شده در فصل چهارم که در خصوص هر فرضیه انجام گرفت، ابتدا به تفکیک ، به نتایج هر فرضیه اشاره نموده و سپس به نتیجه گیری کلی در خصوص یافته های این تحقیق می پردازیم.
نتایج حاصل از تحقیق جنسن ۱۹۸۶ که به بررسی هزینه های نمایندگی جریان وجوه نقد آزاد، تأمین مالی شرکت، قبضه مالکیت پرداخت ، همچنین وی این چنین پیش بینی کرده بود که وقتی مدیران جریانهای نقدی آزاد بیشتری داشته باشند، رفتارهای فرصتطلبانهای از جمله سرمایه گذاری در پروژه ها با خالص جریانهای نقدی کمتر، تلاش برای ایجاد درآمد، انجام هزینه های اضافی، تلف کردن عایدیها و مواردی از این قبیل را از خود نشان می دهند. و نیز نتایج تحقیق جو هونگ ها[۱۱۱] ۲۰۱۱ که به بررسی ارتباط بین هزینه های نمایندگی جریان نقدی آزاد و محافظه کاری مشروط پرداخت و نتایج حاصل از تحقیق وی نشان دهنده این مطلب است که نتایج این تحقیق نشان میدهد که شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و دارای مقدار کمتری بدهی هستند،نسبت به شرکت هایی که بدهی بیشتری دارند، دارای محافظه کاری مشروط بیشتری هستند،و شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و سود سهام نقدی کمتری توزیع می کنند، نسبت به شرکت هایی که سود سهام نقدی بیشتری توزیع می کنند، دارای محافظه کاری مشروط بیشتری هستند،و شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و وجه نقد بیش از حد زیاد نگهداری می کنند، نسبت به شرکت هایی که وجه نقد بیش از حد نگهداری نمی کنند،محافظه کاری مشروط بیشتری دارند همانند نتایج حاصل شده از این تحقیق می باشد . و همچنین جونز و شارما[۱۱۲] ۲۰۰۱ رابطه بین مدیریت سود و جریانهای نقدی آزاد را در کشور استرالیا و در شرکتهای با رشد کم و زیاد مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که در شرکتهای با رشد کم رابطه معنادار مستقیمی بین اقلام تعهدی اختیاری و جریانهای نقد آزاد وجود دارد به این دلیل که در این نوع شرکتها مدیران سعی می کنند از طریق اقلام تعهدی اختیاری عملکرد ضعیف واحد تجاری خود را بهبود بخشند. اما در شرکتهای با رشد زیاد به چنین رابطه معناداری دست پیدا نکردند همانند نتایج حاصل از فرضیه های این تحقیق می باشند.
۵-۲-۱- نتیجه آزمون فرضیه فرعی اول
فرضیه فرعی اول این تحقیق به شرح زیر بوده است :
شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و دارای مقدار کمتری بدهی هستند،نسبت به شرکت هایی که بدهی بیشتری دارند، دارای محافظه کاری مشروط بیشتری هستند.
باتوجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ و یافته های بدست آمده از تحقیق ، نتایج نشان داد، احتمال آزمون F لیمر برای مدل اول تحقیق کوچکتر از ۵% شد بنابراین فرض مدل تلفیقی تائید نگردید. یعنی، اثرات فردی و یا گروهی وجود نداشت و از روش داده های تابلویی برای برآورد مدل ها استفاده شد. همچنین احتمال آزمون هاسمن ، برای تعیین استفاده از مدل اثرات ثابت در مقابل اثرات تصادفی ، بیشتر از ۵% شد. بنابراین فرضیه مدل اثرات ثابت رد شد. این موضوع به معنی عدم وجود ارتباط بین خطای رگرسیون تخمین زده شده و متغیرهای مستقل است برای همین از مدل اثرات تصادفی جهت برآورد پارامترها و آزمون فرضیه ها استفاده شد.سپس فرضیه فرعی اول تحقیق بر مبنای تخمین های به دست آمده بر اساس مدل رگرسیونی مورد آزمون قرار گرفت. تخمین های به دست آمده و آزمون های انجام گرفته در فصل چهارم، نشان داد که اولاً احتمال آزمون t برای متغیرمستقل بدهی شرکت کوچکتر از ۵% است لذا؛ ضریب بدهی شرکت بکارگرفته شده در مدل رگرسیونی معنی دار می باشد این بدان معناست که متغیر فوق عوامل مهمی در تعیین محافظه کاری مشروط می باشند.
ثانیاً بررسی مقدار ضریب تعیین تعدیل شده مدل، نشان دهنده توان توضیح دهندگی مدل به منظور تشریح متغیر وابسته یعنی محافظه کاری مشروط می باشد. لذا نتایج حاصل شده از شاخص ضریب تعیین تعدیل شده مدل نشان می دهد ، متغیر توضیحی بدهی شرکت تقریباً ۶۸٫۲۹ درصد از نوسانات ناشی از محافظه کاری مشروط را توضیح می دهد. همچنین با توجه به اینکه احتمال آماره F کوچکتر از ۵% شد یعنی اینکه که کل مدل از لحاظ آماری معنی دار می باشد
افزون بر آن بر اساس علامت ضریب متغیر توضیحی بدهی شرکت به صورت مثبت نشان داده شده است ، چنین استنباط می شود که افزایش در این متغیر ، آثار افزایشی بر محافظه کاری مشروط دارد. لذا نتیجه آزمون های انجام شده به تأیید فرضیه فرعی اول و انجامید . با توجه به نتایج بدست آمده بین بدهی شرکت با محافظه کاری مشروط در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد و لذا با توجه به متغیرهای کنترلی شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و دارای مقدار کمتری بدهی هستند،نسبت به شرکت هایی که بدهی بیشتری دارند، دارای محافظه کاری مشروط بیشتری هستند.
۵-۲-۲- نتیجه آزمون فرضیه فرعی دوم
فرضیه فرعی دوم این تحقیق به شرح زیر بوده است :
شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و سود سهام نقدی کمتری توزیع می کنند، نسبت به شرکت هایی که سود سهام نقدی بیشتری توزیع می کنند، دارای محافظه کاری مشروط بیشتری هستند.
باتوجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ و یافته های بدست آمده از تحقیق ، نتایج نشان داد، احتمال آزمون F لیمر برای مدل دوم تحقیق کوچکتر از ۵% شد بنابراین فرض مدل تلفیقی تائید نگردید. یعنی، اثرات فردی و یا گروهی وجود نداشت و از روش داده های تابلویی برای برآورد مدل ها استفاده شد. همچنین احتمال آزمون هاسمن ، برای تعیین استفاده از مدل اثرات ثابت در مقابل اثرات تصادفی ، بیشتر از ۵% شد. بنابراین فرضیه مدل اثرات ثابت رد شد. این موضوع به معنی عدم وجود ارتباط بین خطای رگرسیون تخمین زده شده و متغیرهای مستقل است برای همین از مدل اثرات تصادفی جهت برآورد پارامترها و آزمون فرضیه ها استفاده شد.سپس فرضیه فرعی دوم تحقیق بر مبنای تخمین های به دست آمده بر اساس مدل رگرسیونی مورد آزمون قرار گرفت. تخمین های به دست آمده و آزمون های انجام گرفته در فصل چهارم، نشان داد که اولاً احتمال آزمون t برای متغیرمستقل سود سهام نقدی کوچکتر از ۵% است لذا؛ ضریب سود سهام نقدی بکارگرفته شده در مدل رگرسیونی معنی دار می باشد این بدان معناست که متغیر فوق عوامل مهمی در تعیین محافظه کاری مشروط می باشند.
ثانیاً بررسی مقدار ضریب تعیین تعدیل شده مدل، نشان دهنده توان توضیح دهندگی مدل به منظور تشریح متغیر وابسته یعنی محافظه کاری مشروط می باشد. لذا نتایج حاصل شده از شاخص ضریب تعیین تعدیل شده مدل نشان می دهد ، متغیر توضیحی سود سهام نقدی تقریباً ۷۸٫۴۵ درصد از نوسانات ناشی از محافظه کاری مشروط را توضیح می دهد. همچنین با توجه به اینکه احتمال آماره F کوچکتر از ۵% شد یعنی اینکه که کل مدل از لحاظ آماری معنی دار می باشد.
افزون بر آن بر اساس علامت ضریب متغیر توضیحی سود سهام نقدی به صورت منفی نشان داده شده است ، چنین استنباط می شود که افزایش در این متغیر ، آثار کاهشی بر محافظه کاری مشروط دارد. لذا نتیجه آزمون های انجام شده به تأیید فرضیه فرعی دوم و انجامید . با توجه به نتایج بدست آمده بین سود سهام نقدی با محافظه کاری مشروط در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد و لذا با توجه به متغیرهای کنترلی شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و سود سهام نقدی کمتری توزیع می کنند، نسبت به شرکت هایی که سود سهام نقدی بیشتری توزیع می کنند، دارای محافظه کاری مشروط بیشتری هستند.
۵-۲-۳- نتیجه آزمون فرضیه فرعی سوم
فرضیه فرعی سوم این تحقیق به شرح زیر بوده است :
شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و وجه نقد بیش از حد زیاد نگهداری می کنند، نسبت به شرکت هایی که وجه نقد بیش از حد نگهداری نمی کنند،محافظه کاری مشروط بیشتری دارند.
باتوجه به مطالعات انجام شده در بازه زمانی ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ و یافته های بدست آمده از تحقیق ، نتایج نشان داد، احتمال آزمون F لیمر برای مدل سوم تحقیق کوچکتر از ۵% شد بنابراین فرض مدل تلفیقی تائید نگردید. یعنی، اثرات فردی و یا گروهی وجود نداشت و از روش داده های تابلویی برای برآورد مدل ها استفاده شد. همچنین احتمال آزمون هاسمن ، برای تعیین استفاده از مدل اثرات ثابت در مقابل اثرات تصادفی ، بیشتر از ۵% شد. بنابراین فرضیه مدل اثرات ثابت رد شد. این موضوع به معنی عدم وجود ارتباط بین خطای رگرسیون تخمین زده شده و متغیرهای مستقل است برای همین از مدل اثرات تصادفی جهت برآورد پارامترها و آزمون فرضیه ها استفاده شد.سپس فرضیه فرعی سوم تحقیق بر مبنای تخمین های به دست آمده بر اساس مدل رگرسیونی مورد آزمون قرار گرفت. تخمین های به دست آمده و آزمون های انجام گرفته در فصل چهارم، نشان داد که اولاً احتمال آزمون t برای متغیرمستقل وجه نقد نگهداری شده کوچکتر از ۵% است لذا؛ ضریب وجه نقد نگهداری شده بکارگرفته شده در مدل رگرسیونی معنی دار می باشد این بدان معناست که متغیر فوق عوامل مهمی در تعیین محافظه کاری مشروط می باشند.
ثانیاً بررسی مقدار ضریب تعیین تعدیل شده مدل، نشان دهنده توان توضیح دهندگی مدل به منظور تشریح متغیر وابسته یعنی محافظه کاری مشروط می باشد. لذا نتایج حاصل شده از شاخص ضریب تعیین تعدیل شده مدل نشان می دهد ، متغیر توضیحی وجه نقد نگهداری شده تقریباً ۸۷٫۵۴ درصد از نوسانات ناشی از محافظه کاری مشروط را توضیح می دهد. همچنین با توجه به اینکه احتمال آماره F کوچکتر از ۵% شد یعنی اینکه که کل مدل از لحاظ آماری معنی دار می باشد.
افزون بر آن بر اساس علامت ضریب متغیر توضیحی وجه نقد نگهداری شده به صورت منفی نشان داده شده است ، چنین استنباط می شود که افزایش در این متغیر ، آثار کاهشی بر محافظه کاری مشروط دارد. لذا نتیجه آزمون های انجام شده به تأیید فرضیه فرعی سوم و انجامید . با توجه به نتایج بدست آمده بین وجه نقد نگهداری شده با محافظه کاری مشروط در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران رابطه وجود دارد و لذا با توجه به متغیرهای کنترلی شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و وجه نقد بیش از حد زیاد نگهداری می کنند، نسبت به شرکت هایی که وجه نقد بیش از حد نگهداری نمی کنند،محافظه کاری مشروط بیشتری دارند.
۵-۳-پیشنهاد ها
پس از انجام مراحل یک پژوهش علمی ، اگر پژوهش از یک روند سیستماتیک و پژوهشگرانه صورت گرفته باشد ، پژوهشگر می تواند نظراتی را هم در مورد یافته ها و نتایج پژوهش و هم راهکارها و پیشنهادهایی را به منظور بهبود و بسط پژوهش های آتی بیان کند . بدین سبب در ادامه پیشنهادهایی مطابق با نتایج پژوهش و همچنین برای پژوهش های آتی ارائه می شود .
۵-۳-۱- پیشنهادهایی در راستای یافته های پژوهش
در این مرحله با توجه به یافتههای حاصل از تحقیق، پیشنهاداتی در دو بخش جداگانه به شرح زیر ارائه می گردد:
الف) پیشنهادهایی مبنی بر نتایج تحقیق:
پیشنهاد مبتنی برنتایج فرضیه اول:
با توجه به نتیجه حاصل از فرضیه فرعی اول مبنی بر اینکه « شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و دارای مقدار کمتری بدهی هستند،نسبت به شرکت هایی که بدهی بیشتری دارند، دارای محافظه کاری مشروط بیشتری هستند.» که مورد تایید واقع گردید به سهامداران و سایر سرمایه گذاران پیشنهاد می گردد که برای برآورد و اندازه گیری فرصت رشد شرکت و مقدار بدهی بر میزان محافظه کاری شرکتها توجه ویژه ای معطوف دارند زیرا با توجه به نتایج حاصله از این فرضیه تحقیق میزان محافظه کاری شرکتها وابسته به مقدار بدهی آنها بوده و همچنین فرصت رشد و نقدینگی شرکتها نیز در این امر تاثیر گذار بوده اند .
پیشنهاد مبتنی برنتایج فرضیه فرعی دوم:
با توجه به نتیجه حاصل از فرضیه فرعی دوم مبنی بر اینکه « شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و سود سهام نقدی کمتری توزیع می کنند، نسبت به شرکت هایی که سود سهام نقدی بیشتری توزیع می کنند، دارای محافظه کاری مشروط بیشتری هستند.» که مورد تایید واقع گردید به سهامداران و سایر سرمایه گذاران پیشنهاد می گردد که اگر قصد آنها از سرمایه گذاری در سهام شرکتهای بورسی بدست آوردن سود نقدی بالاتر است سعی بر آن داشته باشند تا سهام شرکتهایی را خریداری نمایند که دارای محافظه کاری مشروط پایین تری هستند زیرا این شرکتها فرصت رشد محدود ندارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد نمی کنند و در نهایت نیز سود نقدی بالاتری بین سهامداران خود توزیع می نمایند که با توجه به توضیحات مطرح شده این سرمایه گذاران با خرید و یا نگهداری سهام چنین شرکتهایی به هدف خود از سرمایه گذاری هایشان دست خواهند یافت.
پیشنهاد مبتنی برنتایج فرضیه فرعی سوم:
با توجه به نتیجه حاصل از فرضیه فرعی سوم مبنی بر اینکه « شرکت هایی که فرصت رشد محدود دارند ، نقدینگی آزاد بالایی ایجاد می کنند و وجه نقد بیش از حد زیاد نگهداری می کنند، نسبت به شرکت هایی که وجه نقد بیش از حد نگهداری نمی کنند،محافظه کاری مشروط بیشتری دارند.» که مورد تایید واقع گردید به سهامداران و سایر سرمایه گذاران پیشنهاد می گردد که اگر قصد کسب بازدهی بالاتر از سرمایه گذاری های خود و همچنین دریافت سود نقدی بالاتری را دارند با توجه به نتایج حاصل شده از فرضیه فرعی دوم و سوم سعی بر آن داشته باشند تا سهام شرکتهایی را خریداری نمایند که دارای محافظه کاری پایین تری بوده و همچنین وجه نقد کمتری نگهداری می کنند با توجه به نتیجه فرضیه فرعی سوم اگر شرکت وجه نقد کمتری نگهداری نماید محافظه کاری کمتری دارد و با توجه به نتیجه حاصل از فرضیه دوم اگر شرکت محافظه کاری کمتری داشته سود نقدی بالاتری توزیع خواهد کرد و بازدهی سهامداران بالاتر خواهد بود لذا سهامداران شرکتهای بورسی سعی بر آن داشته باشند تا سهام شرکتهایی را خریداری و یا نگهداری نمایند که وجه نقد کمتری نگهداری می نمایند.
۲-۳-۵پیشنهادهایی برای پژوهش های آتی
با انجام هر پژوهش ، راه به سوی پژوهش های آتی باز می شود و لزوم انجام پژوهش های بیشتری احساس می گردد .
موضوعات زیر برای انجام پژوهش توسط سایر پژوهشگران پیشنهاد می گردد:
تعریف نظری: جمع کلمه، گفتارها و سخنان. در فرهنگ معین کلمه با لفظ به لحاظ معنیدار بودن متمایز میگردد.
تعریف عملیاتی: منظور از کلمات در این پژوهش اجزای عناوین مشترک است که در اخبار مشترک تارنماهای فارسی زبان در بازهی زمانی اسفند ماه ۹۱ در ۴ خبر مشترک از ۶ خبرگزاری به کار برده شده بودند.
تعریف نظری: مهمترین مطلب خبری که به طور خلاصه بیان میگردد.
تعریف عملیاتی: منظور از عنوان خبری در این پژوهش عناوین اخبار مشترکی است که شش تارنمای داخلی و خارجی در بازهی زمانی اسفند ماه ۹۱ در مورد ۴ عنوان مشترک منتشر نمودهاند.
۱-۶-۶ تارنما
تعریف نظری: در لغتنامه عمید، وب سایت معنا شده است.
تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از تارنماها، تارنمای ۶ خبرگزاری فارسی زبان است که ۳ خبرگزاری فارسی زبان خارجی بی بی سی، وی ا ای، رادیوفردا و ۳ خبرگزاری داخلی فارس، مشرق و رجا است.
در این فصل ابتدا مفاهیم مربوط به هیجان و ابعاد آن (خوشایندی، برانگیختگی، غلبه)، ابعاد هیجان در کلمات بهکار برده شده در اخبار تارنماهای فارسی زبان به تفصیل ارائه خواهد شد و سپس پژوهشهای انجام شده در این زمینه مورد بررسی قرار خواهند گرفت. با ارائه این مطالب و مروری بر پژوهشهای انجام شده پژوهشگر قصد دارد تا خواننده را برای درک روشن و درست موضوع تحقیق خود و نیز فهم بهتر روش تحقیق و تحلیلهای صورت گرفته آماده سازد.
واژه انگلیسی Emotion (به معنی هیجان) از واژه فرانسوی گرفته شده است که خود دارای ریشه لاتین است. E که بجای Ex به کار رفته به معنای خارج و بیرون است و omever به معنای حرکت، تحریک، حالت تنش و تهییج است و در کل این معنا را القا می کند که بدن به ندرت از ثبات برخوردار است (پرایس[۱۳]، پترسون[۱۴]، هرمون-جونز[۱۵]، ۲۰۱۲).
هیجانها نقش مهمی در زندگی انسانها دارند. در فعالیتهای مختلفی که انسان درگیر آن میگردد به نوعی هیجانها نقش بازی می کنند. تعاریف مختلفی برای هیجان ارائه شده است. هیجان، حالت پیچیده روان شناختی است که دارای سه مؤلفهی مجزا از هم است. این مؤلفهها شامل تجربه ذهنی، پاسخ هیجانی و رفتار مشهود و آشکار حاصل از این تجربه است. بر اساس این مؤلفهها، هیجان را به انواع مختلف تقسیم بندی کردهاند که این طبقه بندی در مجموع شامل هیجانهای اصلی و هیجانهای مرکب است (پور افکاری، ۱۳۷۳).
اگر بخواهیم نگاهی به اولین پژوهشها در حوزه موضوع هیجان بیندازیم متوجه میشویم که جیمز در سال ۱۸۸۴ به عنوان اولین پژوهشگر برای هیجان یک الگوی فیزیولوژیک ارائه کرد. نظریه جیمز بعد از مدتی به علت تشابهی که با نظریه فیزیولوژیست دانمارکی بنام لانگه داشت نظریه جیمز-لانگه نامیده شد. در این نظریه بر نقش دستگاه اعصاب خودمختار، احشا و تغییرات چهره ای تاکید شده است (خداپناهی،۱۳۹۳).
در مورد هیجان همانند سایر زمینهها و موضوعات روان شناختی فقط یک یا چند نظریه مشخص وجود ندارد بلکه نظریات مختلف و حتی گاهی به ظاهر مخالف و یا مکمل هم ارائه شده است مثلاً” کنن-بارد و پاپز نظریات مخالفی نسبت به نظریه جیمز-لانگه مطرح کردند و بر نقش اعصاب مرکزی از جمله تالاموس و هیپوتالاموس در هیجانات تاکید کردند. نظریه مهم دیگری که ارائه شد نظریه شاختر-سینگر بود که بیان میدارد هیجانی که فرد احساس میکند نتیجه تعبیر و تفسیر او از حالتهای برانگیختگی است (خداپناهی،۱۳۹۳).
آنچه با مرور بر نظریات هیجان روش میگردد این است که هر پژوهشگری بسته به دیدگاه و جهت گیری خود در مورد هیجان نظریه پردازی نموده است. دیدگاه زیستی و دیدگاه شناختی به هیجان و دیدگاه مهم و بزرگ نظریهپردازان در مورد هیجان است (ریو[۱۶] ،۲۰۰۵ ، ترجمه سید محمدی،۱۳۹۳).
هیجان، دارای ابعاد متعددی است که در این پژوهش برانگیختگی، خوشایندی و غلبه مورد مطالعه قرار میگیرند.
جیمز (۱۸۹۰) ارتباط احساسهای ذهنی و حالتهای فیزیولوژیک برانگیختگی را تایید میکند. به نظر او این تغییرات و واکنشها به عنوان تجربه های هیجانی در قشر مغز احساس میشود. دریافت محرکهای هیجانی به تغییرات عروق نهان و واکنشهای ماهیچه ای پوشیده منجر میگردد. به نظر او تجربه هیجان به تنهایی همان درک آگاهانه پاسخ فیزیولوژیک است (جیمز[۱۷]،۱۸۸۴، به نقل از کاویانی، پورناصح و گلفام، ۱۳۹۴).
به اعتقاد لنگ و همکاران (۱۹۹۰) ابعاد برانگیختگی و جذاب بودن هیجان از جنبه خوشایندی-ناخوشایندی هیجانها قابل تفکیک است و هیجانهای خوشایند و ناخوشایند هر دو میتوانند در دو سوی پیوستار و محورهای برانگیختگی و جاذب بودن دیده شوند (کاویانی، پورناصح و گلفام، ۱۳۸۴).
انگیختگی-عدم انگیختگی به مسئله فعالیت فیزیکی و تغییرات روانی-فیزیولوژیک اشاره میکند (گوایزا کیسدو،۲۰۰۹).
تجربه هر هیجانی همراه با ظهور تغییراتی در وضعیت فیزیولوژیکی و روانی بدن است. گلمن[۱۸] (۱۹۹۵) بیان می کند در احساس شادی، بخشی از مغز که بازدارنده احساسات منفی است فعال میگردد، انرژی بدن زیاد شده و فعالیت مراکزی در مغز که تفکرات نگران کننده را میسازند متوقف میشوند. در غمگینی و ناراحتی، از جمله در حالت افسردگی که یکی از شدیدترین حالتهای این هیجانات است، انرژی و شور و شوق و امید برای زندگی کاهش مییابد و هر چه این احساس عمیقتر میشود سوخت و ساز بدن کندتر میشود. (بهرامی و محمودی؛ به نقل از پیرحسین لو،۱۳۹۳).
یکی از ابعاد مهم هیجانات خوشایندی-ناخوشایندی است که در آن رویداد یا موضوع را به صورت خوشایندی-ناخوشایندی ارزیابی میکنند. هیجانها انواع مختلفی دارند و تجربه احساسی افراد در هر هیجان متفاوت از دیگری است. منظور از خوشایندی-ناخوشایندی کیفیت تجربه هیجانی است (گوایزا کیسدو،۲۰۰۹). هیجانها محدوده ای از سرخوشی تا تنفر و وحشت و ملال را در بر میگیرند (بهرامی، عیسی نژاد و قادر پور، ۱۳۸۷).همچنین آن ها، الگوی واکنش ارگانیزم نسبت به محرکهای درونی و بیرونی تلقی میشوند که در ابعاد خوشایند-ناخوشایند (نزدیکی- اجتناب) و تحریکی و بازداری تجلی می کنند (خداپناهی،۱۳۹۳). افراد در زمان تجربه هیجانهای خشم، غم، شادی، ترس و … حواس متفاوتی را از نظر خوشایندی یا ناخوشایندی احساس میکنند.
به طور کلی انسان جریانی دائمی از خلقها را تجربه میکند. با آنکه به ظاهر تجربه هیجانی در زندگی روزمره نادر هست، اما افراد همیشه حالتی را احساس میکنند. آنچه انسانها معمولا” احساس میکنند، نوعی احساس، که غالبا” به صورت اثر پسین خلق رویداد هیجانی که قبلاً” تجربه شده است میباشد. با این حال، خلق به صورت عاطفه مثبت یا عاطفه منفی وجود دارد؛ یعنی، خلق خوب و خلق بد (دیویدسون[۱۹]،۲۰۰۳، به نقل از پیرحسینلو، ۱۳۹۳).
لنگ[۲۰]، برادلی[۲۱] و کاتبرت[۲۲] (۱۹۹۰) اعتقاد دارند که هیجانات دو دستهاند؛ دسته اول، هیجانهایی که به شکل رفتارهای اجتنابی، کنار کشیدن و فرار کردن دیده میشوند. دسته دوم، هیجانهایی که با رفتارهای دلبستگی، روی آوردن و تمایل و علاقه مشخص هستند. بر این اساس و با این دیدگاه، هیجان نوعی آمادگی برای عمل کردن است و میتوان آن ها را در قالب هیجانهای مثبت (خوشایند) مانند شادی و نیرومندی و هیجانهای منفی (ناخوشایند) مانند غمگینی و خشم طبقه بندی نمود (کاویانی، پورناصح و گلفام، ۱۳۸۴).
هیجان بسته به این که خوشایند باشد یا ناخوشایند اثرات متفاوتی را خواهد داشت. آنچه بدیهی است اینکه هیجانات مثبت دارای فوایدی هستند. از مزایای هیجانات مثبت و خوشایند اینکه امید به زندگی را افزایش میدهند و موجب سلامتی طولانی مدت و بهزیستی میشوند، اثرات تشویق کننده داشته و عمل و تفکر را وسعت میبخشد (فردریکسون و لوینسون[۲۳]، ۱۹۹۸). هیجانهای خوشایند مزایای متعددی را میتوانند به همراه داشته باشند.
بعد غلبه در هیجان به احساس کنترل یا عدم کنترل افراد در یک وضعیت تعریف میشود (گوایزا کیسدو،۲۰۰۹).
فناوریهای نوین ارتباطی با سرعت باور نکردنی در حال رشد و گسترش است و تمام حوزه های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جهان را دستخوش تحولات و دگرگونیهای بنیادی کرده است (اسکندری، میراسماعیلی،۱۳۹۱).
یافتههای پژوهش بهروز فرجزاد( ۱۳۹۲) در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با موضوع «بررسی مقایسه ای عوامل موثر بر استفاده، رضامندی و اعتماد دانشجویان تهرانی دانشگاه های دولتی شهر تهران از و به اخبار شبکه های سراسری سیما ، ماهواره ای بی.بی.سی فارسی و صدای آمریکا (VOA)» نشان میدهد میزان استفاده ، رضامندی و اعتماد دانشجویان به اخبار شبکه های مورد بررسی با یکدیگر دارای تفاوت معناداری است به طوری که میتوان گفت میزان استفاده و رضامندی دانشجویان از اخبار شبکه ماهوارهای بی.بی.سی فارسی و نیز اعتماد آنان به اخبار این شبکه بیشتر از اخبار شبکه های سراسری سیما و ماهواره ای صدای آمریکا(VOA) است.
رسانه های جدید با ویژگیهای خاص خود در اوج انقلاب اینترنتی و قدرت اول دنیای امروز اینترنت هستند و کاربران از انواع مختلف آن ها اعم از شبکه های اجتماعی و وبلاگها و سایتهای خبری و غیره استفاده میکنند (مولایی، ۱۳۹۰).
استپانوا[۲۴] معتقد است تارنماها و شبکه های اجتماعی دو کارکرد مهم در تحولات منطقه ای دارند الف)سازماندهی تظاهرات؛ب)انتشار اطلاعات تحولات منطقه از طریق تبلیغات بینالمللی (استپانوا، ۲۰۱۱: ۲).
بهار عربی نه تنها سالهای دیکتاتوری را به چالش کشید بلکه مردم را توانمند ساخت و تا مقتدرانه از فناوریها و رسانه های جدید برای ساختن ارزشهای مشترک گام بردارند و از انقلاب حمایت کنند (بوگلاف[۲۵]،۲۰۱۱، ۲). رسانه به عنوان هدایتگر حرکتهای فکری و انقلابی نقش بسیار مهمی را در جوامع بشری بازی میکند.
رشد بیسابقه استفاده از تارنماها از جمله رشد بیسابقه ۴/۷۷ درصدی کاربران اینترنت در شمال آفریقا در نوع خود جالب است. خاورمیانه با رتبهی رشدی ۸/۲۹ درصدی رتبه چهارم دنیا را دارا است (برازجانی،۱۳۹۰: ۴۵۰).
موارد عینی بالا و همان طور که ذکر شده تارنماها و رسانهها به عنوان ابزارهای بسیار حیاتی هستند که با سرعت باور نکردنی در حال رشد است و تأثیرات مختلفی را میتواند بر مخاطبان داشته باشد.
در زمینه کلمات و بار احساسی آنها مطالعات زیادی انجام شده است با این حال، با توجه به این موضوع و همچنین رشد چشمگیر کاربران اینترنت، تحقیقات انجام شده بیشتر به صورت غیرمستقیم حوزه تارنماهای خبری را مورد مطالعه قرار دادهاند و حجم تحقیقات انجام شده در داخل و خارج از کشور در حوزه رادیو و تلویزیون به مراتب بیشتر از حوزه تارنماهای خبری است (عبدالله، ۱۳۸۷).
نیلوفر کشتیاری و همکاران(۲۰۱۴) به طراحی، تالیف و ارزیابی یک پایگاه دادهی گفتاری احساسی جامع برای گفتگوهای محاورهای فارسی پرداخت. پایگاه داده شامل مجموعه ۹۰ تایی از جملات جدید در فارسی در ۵ حالت عصبانیت، تنفر ،ترس، خوشحالی و ناراحتی و حالت خنثی است. شامل ۴۷۰ جمله است. اعتبار این پایگاه داده توسط گروه ۳۴ نفره تست شده است. سخنان شناخته شده ۵ بار بیشتر شانس معتبر شدن داشتند (۷۱٫۴%). آنالیز صوتی سخنان معتبر براساس تفاوت: دانگ صدا،شدت،و مدت شناسایی شدند برای بهتر تشخیص دادن توسط شنوندگان این جملات توسط دو فارسی زبان (یک مرد، یک زن) و در سه حالت بیان شده اند: ۱)متجانس ۲) نامتجانس ۳)پایه(همه ی احساسات و جملات خنثی) و توسط دو گروه ۱۱۲۶ نفره فارسی زبان معتبرسازی شده اند.
سودرهلم و همکاران (۲۰۱۳)، در پژوهشی با عنوان رتبه بندی خوشایندی و برانگیزانندگی ۴۲۰ اسم فنلاندی با توجه به سن و جنسیت به رتبه بندی ۴۲۰ اسم فنلاندی با توجه به سن و جنس آزمودنیهای ۷۷-۱۶ سال پرداخته آنالیز نشان داد که واریانس لغات مثبت بیشتر از منفی توزیع شده در نتیجه ارتباط منفی درونی بین خوشایندی و برانگیزانندگی شیب تندتری نسبت به ارتباط مثبت داشت. همچنین نتایج تحلیل جداگانه همبستگی نشان داد که رابطه بین خوشایندی و برانگیزانندگی در مورد کلمات منفی بسیار بیشتر بوده برای کلمات خنثی هم این نتایج معنی دار بود در حالی که کلمات مثبت اینگونه نبود؛ یعنی کلمات منفی کمی با برانگیزانندگی کم وجود داشتند. به لحاظ جنس زنان تمایل بیشتری برای مثبتتر نشان دادن نسبت به مردها داشتند و زنان کلمات منفی را منفیتر گزارش مینمودند. جوانان منفیها را کمتر منفی میدیدند به طور کلی بین زنان و مردان تفاوت معنی داری در برانگیزانندگی کلمات وجود نداشت. در مورد سنین مختلف هم نتایج به صورت جزیی تر بیان شد.
۱ـ ۶ـ اهداف تحقیق
۱ـ هدف اصلی از انجام این پژوهش تحلیل جلوههای اعتدال و میانهروی بهعنوان یکی از مضامین برگزیده در محتوای گلستان سعدی و روضهی خلد مجد خوافی و بیان و ثمرات آن است.
۲ـ نشان دادن جلوههای اعتدال و میانهروی در سبک نوشتار گلستان سعدی و روضهی خلد میباشد.
۳ـ بیان فواید اندیشه اعتدالی و پرهیز از افراطوتفریط و مورد تأکید قرار دادن این شیوه در تمام جنبههای زندگی مردم جامعه میباشد.
۱ـ۷ـ فرضیههای تحقیق
۱ـ اعتدال و میانهروی در گلستان سعدی و روضه خلد مجد خوافی از قرآن و سنت دینی و عرفانی سرچشمه میگیرد.
۲ـ سعدی و مجد خوافی در شیوه نوشتار کتاب خود به دور از افراطوتفریط در تصنّع و پیچیدگی کلام و همچنین سادهنویسی مفرط دوری جسته و سبکی بینابین را برگزیدهاند.
۳ـ سعدی در گلستان و مجد خوافی در روضه خلد اندیشه اعتدال و میانهروی در تمام جنبههای زندگی مورد تأکید قرار داده است.
۱ـ ۸ ـ روش تحقیق
چون تحقیق حاضر با توجه به موضوع آن بنیادی است و ماهیت کتابخانهای دارد، لذا از روش اسنادی و تحلیل محتوی استفاده شده است. روش اسنادی به روشی گفته میشود که مطالعه صرفاً از طریق کتب یا اسناد و مدارک بهطور باواسطه صورت میگیرد؛ و روش تحلیل محتوی عبارت است از شناخت و برجسته ساختن محورها یا خطوط اصلی یک متن یا متون مکتوب و . . . در مواردی چند، تحلیل محتوی، روش توصیفی یا تشریحی است که درنهایت تحلیل وصفی را به دست میدهد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، روش اسنادی و تحلیل متون ادبی و عرفانی و تفسیری است.
عمدهترین ابزار جمع آوری اطلاعات در این فیش است که ابزاری است از جنس کاغذ که بخشی از یک متن موردمطالعه در رابطه با مسئله تحقیق در آن ثبت میگردد و پس از پایان فیشبرداری متناسب با فرضیههای تحقیق و در جهت اهداف موردنظر طبقهبندی به عمل میآید.
بهمنظور تجزیهوتحلیل اطلاعات بر اساس سؤالات پژوهش، طبقههای تحلیل و محتوایی، مشخص، سپس مفاهیم و مقولههای هریک از طبقههای تحلیل بر اساس نظام مقولهبندی مشخص، کدگذاری، استخراج، تحلیل جهتگیری و تفسیر خواهد شد.
فصل دوم:
مبانی نظری تحقیق
۲ـ۱ـ اعتدال[۱] در فرهنگ و لغت
اعتدال در فرهنگ لغت دهخدا و معین اینگونه تعریف شده است:
اعتدال: میانهحال شدن در کمیّت و کیفیّت
میانهروی در هر چیز و عدم افراطوتفریط مأخوذ از تازی سکونت، آرامی، بردباری، ملایمت، تساوی، راستی، عدالت، برابری، همواری، تعادل، تعدیل، یکسانی و غیره همپوشانی دارد (دهخدا، ۲۹۳۱: ۱۳۴۵).
اعتدال: راست شدن، میانهحال شدن، راستی، میانهروی حد میانه سرما و گرما، حد میانه رطوبت و خشکی خریفی آغاز پاییز که دارای روز و شب مساوی میگردد (معین، ۱۳۸۸: ۳۰۱).
افراط: از اندازه گذشتن، زیادهروی کردن (همان: ۱۱۳).
افراط: زیادهروی کردن و تفریط: کوتاه آمدن و تباه کردن، بر باد دادن، ضایع ساختن، دست کشیدن از کار که بهموجب قرارداد یا برحسب عرف و عادت برای حفاظت مال غیر لازم است کوتاهی و تباهی (همان: ۱۱۱۲).
«افراط» از باب افعال از واژه فرط گرفته شده است. فرط به معنای گذشت و پیش رفت، کوتاهى در کار و از دست دادن فرصت، زیادهروی کردن، شتاب، چیرگی و سبقت، در معنای افراط گفتهاند که آن به معنای تجاوز از حد است که ضد آن یعنی تفریط بر وزن تفعیل به معنای از دست دادن، کوتاهی کردن، بیهوده و ضایع ساختن است. پس تجاوز از حد در دو سوی اعتدال را افراطوتفریط میگویند.
در زبان فارسی واژه فرط به معنای زیادهروی بسیار به کار میرود و قرآن واژه فرط به معنای زیادهروی و تجاوز از حدود بهکار رفته است؛ مثلاً در آیه ۲۸ سوره کهف فرط در امر به معنای تجاوز در کاری چون پیروی از هواهای نفس بهکار رفته است تفریط از باب تفعیل آن در معنای تقصیر و کوتاهی در کاری.
۲ـ۲ـ معنای لغوی میانهروی
میانهروی ترجمهی واژه «وَسَطْ» در زبان عربی است «اوسط الشیء وسطه» برگزیده و منتخب هر چیزی که دارای دو طرف متساوی و یک اندازه باشد.
معنی دیگر (وسط) دوری از افراطوتفریط میباشد، افراط اضافه برخواسته و تفریط کمتر از آن است و آنچه حد وسط و برگزیده میان این دو باشد عدالت و میانهروی نام دارد. مشتقات وسط چندین بار در قرآن در مدح و ستایش بهکار رفتهاند.
در میانهروی معانی دیگری نیز وجود دارد که دین اسلام و امت مسلمانان را ممتاز میسازد.
الف) میانهروی یعنی «عدالت» در حقیقت عبارت است از میانهروی میان دو جنبه یا چند جنبه رودررو بدون جانبداری و تمایل به یکی از جنبهها، یا موازنه و سنجش این جنبهها بهگونهای که حق هرکدام عادلانه و بهدور از حقکشی به آن ها اعطا گردد.
در سوره قلم میفرماید: «قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُلْ لَکُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ» (سوره قلم، آیه ۲۸).
نیکمردترین ایشان (عادلترین) مگر من به شما نگفتم چرا به تسبیح و تقدیس خداوند نمیپردازید. امام رازی اوسط را به عادلترین تفسیر نموده است.
ب) میانهروی یعنی مستقیم بودن: میانهروی یعنی مستقیم بودن راه و روش و دوری از کژروی و کجاندیشی و به تعبیر قرآن صراط مستقیم. ازاینرو اسلام به مسلمانان یاد داده که هرروز حداقل هفده بار راهیابی به صراط مستقیم را از خداوند درخواست نمایند. (اهدنا صراط المستقیم).
پیامبر در مورد مغضوبین و یهودیان و در مورد گمراهان مسیحیان را بهعنوان نمونه ذکر کردهاند. همچنین در سوره انعام میفرماید: «وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبِیلِهِ ذَلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (سوره انعام، آیه ۱۵۳). «این راه، راه مستقیم من است پیروی کنید و از راههایی پیروی نکنید که شمارا از راه خدا پراکنده میسازد اینها چیزهایی است که خداوند شمارا بدان توصیه میکند تا پرهیزکار شوید».
ج) میانهروی یعنی ممتاز بودن.
۲ـ۳ـ معنای اصطلاحی اعتدال
رعایت حدّ متوسط و میانه در بین دو حال است از جهت کمیّت و مقدار و از جهت کیفیت و چگونگی هر چه تناسب در آن رعایت شده و به آن اعتدال گفته میشود.
۲ـ۴ـ واژگان مربوط به اعتدال
واژگان «اسراف» و «اتراف»، «تبذیر»، «غلّو» در قرآن کریم بیشتر در قالب کلیدواژه «قصد» مورد تأکید میباشد.
اعتدال مصدر باب افتعال از ریشهی «ع ـ د ـ ل» در لغت به معنای حّد متوسط بین دو وضعیت دیگر و بهطورکلی هرگونه تناسبی است که لازمهی آن برقراری مساوات بین جهات مختلف است ازاینرو نقطهی مقابل اعتدال، افراطوتفریط نامیده میشود که مفهوم جامه هر دو فساد به معنای خروج از حالت اعتدال است، بنابراین دو مفهوم «اعتدال» و «صلاح» با یکدیگر رابطهی جانشینی و هر دو با مفهوم «فساد» رابطهی تقابل دارند همچنین با توجّه به اینکه اعتدال به معنای میانهروی است، اسراف نقطهی مقابل آن به شمار میرود.
۲ـ۵ـ فواید اعتدال
رعایت اعتدال و میانهروی بار انسان را در مسیر زندگی سالمتر به مقصد میرساند. «اعتدال» ضرورت امروز و همیشه جامعه اسلامی است تا در پناه آن بتوان به گسترش عدالت در حوزههای فردی و اجتماعی همت گماشت و بیشتر از آنکه مقولهای سیاسی ـ اجتماعی باشد، مبتنی بر حق محوری و تعالیم اسلامی عدل ایجاد تعادل در گرایشها، علایق، احساسات، تمایلات درونی، رفتار و روابط انسانها با یکدیگراست.
از فواید اعتدال: استمرار روزی، احساس بینیازی، نجات و سعادت، بارورشدن کردار نیک، عزّت نفس و شرافت، اجابت دعا، مهار نفس، ایجاد روحیه قناعت، مقابله با ناملایمات.
وقتی افراطوتفریط ناپسند و زیانبار است، حدّ وسط راه میانه و مرز اعتدال مفید و پسندیده خواهد بود. در فضایل اخلاقی نیز، علما گفتهاند که خصلت پسندیده آن است که از حدّ اعتدال نگذرد.
و به دو مرز افراطوتفریط نرسد؛ مثلاً سخاوت را حدّ میانه بین بخل و ولخرجی دانستهاند، شجاعت را حدّ وسط میان ترس و تهوّر شمردهاند. تواضع را صفت متعادل میان غرور و ذلّت بهحساب آوردهاند. مناعت حدّ وسط میان خودستایی و خوار داشتن است.
شأن عقل تعادل است و شأن جهل بیتعادلی است (محدثّی، ۱۳۹۱: ۱۷ـ۱۸).
امیر مؤمنان علی علیهالسلام دربارهی انسان جاهل میفرماید: «لاتری الجاهل الاّمفرطً أومفرطأ»۴ انسان جاهل را نمیبینی مگر اینکه افراط میکند یا تفریط.
دین اسلام، دین وسط است دینی که برای تأمین «معاش و معاد» است. برنامههایش از توازن و تعادل برخوردار است.
هم به نیایش با معبود فرامیخواند. هم تلاش برای تأمین زندگی.
۲ـ ۶ـ مفهوم حقیقی اعتدال در فرهنگ قرآنی
قرآن کریم، امت اسلام را امت میانه و وسط مینامد و میفرماید «وکذالک جعلناکم امه وسطا لتکونوا شهداءوعلی الناسو یکون الرسول علیکم شهیدا» و اینچنین شما امتی میانه (معتدل) ساختیم تا بر مردمان گواه باشد معنای آیه فوق این است که در آیین اسلام، هیچگونه افراطوتفریط وجود ندارد و مسلمانان برخلاف سایر فرقهها، از مقرراتی پیروی میکنند که قانونگذار آن، به تمام نیازهای بشری آگاه بوده و همه جهات زندگی جسمی و روحی او را در نظر گرفته است.
بنابراین اقامهى نماز و اداى زکات و امر به معروف و نهى از منکر از وظایف و کارهاى قطعى مسئولان حکومت اسلامى است. (قرائتی، ۳۱۳۸ ج۸: ۵)
ب)خداوند امر به معروف و نهی از منکر مردم نسبت به مردم می فرماید: الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ یُطیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیمٌ (توبه/۷۱)
ولایت امر و مسئول در کار یکدیگر بودن اقتضاء مىکند که همدیگر را امر به معروف و نهى از منکر کنند، اقامه نماز که بهترین رابطه با خدا و دادن زکاه که بهترین رابطه با انسان و جامعه و اطاعت از خدا و رسول از آثار ایمان است، نتیجه آنکه چنین مردمان به زودى مورد رحمت خدا واقع مىشوند، خدا در انجام این وعده توانا است و این علت و معلول از آثار حکمت خداست، جامعهاى که اکثریت قاطع آن این اوصاف را دارد، مورد رحمت خدا و جامعه مترقى است. مردان و زنان در چنین جامعهاى هر یک موضوعیت دارند، بهر حال آیه صریح است در اینکه مؤمنان اعم از مرد و زن در پاکسازى جامعه اسلامى و ایجاد محیط توحیدى بر یکدیگر ولایت دارند. ( قرشى، ۱۳۷۷، ج۴: ۲۷۰)
این آیه اطلاق دارند که مردم نسبت به هم این وظیفه را دارند و حتی امر به معروف و نهی از منکر مردم نسبت به حکومت و یا حکومت نسبت به مردم را میگیرد چون اطلاق دارند.
ج) امر به معروف و نهی از منکر مردم نسبت به حاکمان: در قرآن به صراحت این قسم ذکر نشده است و تنها اطلاقات آیات مربوطه این قسم را میگیرد، ولی در روایات زیادی میتوان استفاده کرد که این قسم نیز مد نظر میباشد. مثلاً این روایت نهج البلاغه: لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلَّى عَلَیْکُمْ أَشْرَارُکُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُم(نامه:۴۷) امر به معروف ونهی از منکر را ترک نکنید که اشرار بر شما مسلط میشوند وسپس هرچه دعا کنید مستجاب نمیگردد.
در دسته بندی دیگری می توان این گونه بیان کرد که:
(در حقیقت، خدا به دادگرى و نیکوکارى و بخشش به خویشاوندان فرمان مىدهد و از کار زشت و ناپسند و ستم باز مىدارد. به شما اندرز مىدهد، باشد که پند گیرید).
و همانا ما در میان هر امّتى پیامبرى را برانگیختیم (تا به مردم بگویند) که خدا را بپرستید و از طاغوت (و هر معبودى جز خدا) دورى نمایید…
علی الخصوص نبی مکرّم اسلام، چنانکه قرآن، در شمارش اوصاف ایشان می فرماید:
«الَّذینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراهِ وَ الْإِنْجیلِ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَر….» (اعراف/۱۵۷)
(همانان که از این فرستاده، پیامبر درس نخوانده- که [نام] او را نزد خود، در تورات و انجیل نوشته مىیابند- پیروى مىکنند [همان پیامبرى که] آنان را به کار پسندیده فرمان مىدهد، و از کار ناپسند باز مىدارد….. )
(همان کسانى که چون در زمین به آنان توانایى دهیم، نماز برپا مىدارند و زکات مىدهند و به کارهاى پسندیده وامىدارند، و از کارهاى ناپسند باز مىدارند، و فرجام همه کارها از آنِ خداست).
۴٫ دسته دیگر گروه های تأثیرگزارهستند، خداوند می فرماید: وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (آل عمران/ ۱۰۴)
و باید از میان شما، گروهى، [مردم را] به نیکى دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتى بازدارند، و آنان همان رستگارانند.
بنابر نظر مشهور مفسران تعبیر وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّهٌ که در محاورات خود ما نیز اگر در مثل چنین ترکیبى وجود دارد، ظاهرش همین است که براى تبعیض باشد مگر آنکه دلیلى در کلام باشد، و دلالت کند بر اینکه معناى دیگرى از این کلمه منظور است. (طباطبایى، ۱۳۷۴ ، ج۳: ۵۷۹)
” امر به معروف و نهى از منکر” دو مرحله دارد: یکى” مرحله فردى” که هر کس موظف است به تنهایى ناظر اعمال دیگران باشد، و دیگرى” مرحله دسته جمعى” که امتى موظفند براى پایان دادن به نابسامانیهاى اجتماع دست به- دست هم بدهند و با یکدیگر تشریک مساعى کنند. قسمت اول وظیفه عموم مردم است، و چون جنبه فردى دارد طبعا شعاع آن محدود به توانایى فرد است، اما قسمت دوم شکل واجب کفایى به خود مىگیرد و چون جنبه دسته جمعى دارد و شعاع قدرت آن وسیع و طبعا از شئون حکومت اسلامى محسوب مىشود. این دو شکل از مبارزه با فساد و دعوت به سوى حق، از شاهکارهاى قوانین اسلامى محسوب مىگردد، و مسئله تقسیم کار را در سازمان حکومت اسلامى و لزوم تشکیل یک گروه نظارت بر وضع اجتماعى و سازمانهاى حکومت مشخص مىسازد.
سابق بر این در ممالک اسلامى (و امروز در پارهاى از کشورهاى اسلامى، مانند حجاز) با الهام از آیه فوق تشکیلاتى مخصوص مبارزه با فساد و دعوت به- انجام مسئولیتهاى اجتماعى به نام اداره حسبه و ماموران آن به نام” محتسب” و یا” آمرین بمعروف” وجود داشته است که مامور بودند با همکارى یکدیگر با هر گونه فساد و زشتکارى در میان مردم، و یا هر گونه ظلم و فساد در دستگاه حکومت مبارزه کنند، و هم چنین مردم را به کارهاى نیک و پسندیده تشویق نمایند.
بنا بر این وجود این جمعیت با آن قدرت وسیع، هیچگونه منافاتى با عمومى بودن وظیفه امر بمعروف و نهى از منکر در شعاع فرد و با قدرت محدود ندارد. (مکارم شیرازى، ۱۳۷۴ ، ج۳: ۳۶)
برخی از مفسران معتقدند منظور از این گروه های ویژه علما و اندیشمندان اسلامی است، چرا که دعوت و امر به معروف و نهی از منکر وظیفه آنهاست، ولیکن برخی گفته اند معنایش فراتر از این است.
شما بهترین امتى هستید که براى مردم پدیدار شدهاید: به کار پسندیده فرمان مىدهید، و از کار ناپسند بازمىدارید، و به خدا ایمان دارید. و اگر اهل کتاب ایمان آورده بودند قطعاً برایشان بهتر بود برخى از آنان مؤمنند و [لى] بیشترشان نافرمانند. یکایک افراد جامعه در اوضاع سخت، با امر به معروف و نهی از منکر، مردم را به سوی پیامبران و صراط شان دعوت می نمودند و از پیروی از طاغوت و فساد نهی می کردند.
در این بخش در یک مدل ارئه شده در شکل (۲- ۱) مباحث مطرح شده در امر به معروف و نهی از منکر که مقدمه ورود به انجام این پژوهش میدانی جهت بررسی امر به معروف و نهی از منکر در حوزه حجاب می باشد ارائه شده است.
شکل (۲-۱): مدل مباحث امر به معروف و نهی از منکر
علم
احتمال تأثیر
شرایط
استمرار بر گناه
عدم مفسده و ضرر
امر به معروف و نهی از منکر
قلبی
گفتاری
مراتب
اجرایی
مأخذ: یافته های تحقیق
۲-۱-۳- شرایط امر به معروف و نهی از منکر
تامین مالی ازطریق بدهی زمانی مناسب است که :
۱- شرکت دارای حاشیه سود کافی و راضی کننده باشد .
۲- درآمد و سودآوری شرکت از ثبات لازم برخوردار باشد .
۳- شرکت دارای وضعیت نقدینگی مطلوبی باشد .
۴- نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام پایین باشد .
۵- کنترل شرکت مورد توجه باشد .
۶- محدودیتها و شرائط خاص بدهی ها سنگین نباشد .
۷- در اقتصاد شرایط تورمی وجود داشته باشد(باقرزاده،۱۳۸۲).
۲-۵-۲- معایب استفاده از بدهی درتامین مالی
۱- هزینه های ورشکستگی
هرچه شرکت درساختار سرمایه خود ازبدهی بیشتری استفاده کند، دارای اهرم مالی بالاتر و درنتیجه ریسک ورشکستگی بالاتری خواهد شد. بافرض تساوی سایر عوامل هرچه هزینه ضمنی ورشکستگی یا احتمال ورشکستگی درجریانات نقدی یک شرکت بیشتر باشد، شرکت بدهی کمتری را برای استفاده می تواند تامین نماید(همان منبع) .
۲- هزینه های نمایندگی
یکی ازچالشهای مفهومی درمورد مستقل بودن دو طرف ترازنامه که برای اولین بار توسط ادولف ای برل وگاردینرسی مینز گسترش یافت، اثرات جدائی بین قدرت و مالکیت بود. نگرانی معاصر درباره این موضوع که خطر اخلاقی یا هزینه های نمایندگی مصطلح و برای اولین بار بوسیله مایکل ال جنسون وویلیام اج مکلینگ بکار برده شده است ،می باشد .آنها نشان دادند که تضادهای بالقوه بین منافع خود مدیریت و تعهداتش نسبت به سهامداران بعنوان تضادهای نمایندگی شناخته می شود .برای مثال، ازآنجائی که سهامداران توانائی متنوع ساختن ریسکشان راازطریق ساختار پرتفوی دارند، ممکن است بخواهندکه مدیریت شرکت در جستجوی سرمایه گذاری هایی با بازده بالا بوده و بازده آنها را بااهرم زیادتر، افزایش دهد. اما مدیریت درجهت حفاظت از استخدامش می باشد و ممکن است پروژه ها باریسک واهرم پایین تررا ترجیح دهد.مدیریت “پرتفوی استخدامی ” ندارد که بدان وسیله ریسکش را پخش نماید.همچنین، وقتی که یک مجموعه جالب توجه از سرمایه گذاریی شرکت شروع به رشد می کنند وجوه نقد مازاد ایجاد شده نه تنها برای سرمایه گذاری مجدد لازم هستند، بلکه مدیریت ممکن است بکوشد تاشغلش را راحت تر از گذشته همراه با وجوه نقد برای سهامداران انجام دهد(همان منبع).
به عنوان مثال، مدیریت می تواند از وجوه نقد برای کاهش بدهی به زیر سطح بهینه استفاده کند و ریسک شرکت را کاهش دهد. وقتی که منافع مدیریت و سهامداران در یک راستا قرار می گیرند، شرکت از تضادهای نمایندگی اجتناب می کند.
۲-۶- اهمیت ساختار سرمایه
ساختار سرمایه باتوجه به نقش و تاثیری که برارزش حقوق سهام ،هزینه سرمایه و ریسک مالی شرکت میگذارد برای مدیریت مالی شرکتها از اهمیت بسزائی برخوردار است .
یکی ازاهداف مهم و اصلی مدیریت مالی شرکتها، بالا بردن ارزش شرکت و ارزش حقوق صاحبان سهام است .یکی از راه های بالابردن ارزش شرکت کاستن از هزینه های تامین مالی است . باتوجه به مالیات که بودن هزینه های استقراض (اخذ تسهیلات، انتشار اوراق قرضه ) استفاده ازآن درتامین مالی دارائی ها از اهمیت والائی برخوردار است. البته شایان ذکر است که استفاده از بدهی و بالا رفتن اهرم مالی شرکت باعث بالارفتن ریسک مالی شده و یکسری هزینه هایی مانند هزینه ورشکستگی، هزینه عدم انعطاف پذیری آتی ،هزینه نمایندگی و…را به همراه دارد(راس و دیگران،۱۳۹۱) .
باتوجه به مطالب فوق و باتوجه به رابطه ساختار سرمایه باریسک مالی، ارزش حقوق صاحبان سهام و همچنین رابطه مستقیم آن با هزینه سرمایه و درنهایت سود شرکت، این موضوع یکی ازمباحث بااهمیت وبحث انگیز برای مدیران مالی است .
۲-۷- عوامل مرتبط باساختار سرمایه
ساختار سرمایه یک شرکت در واقع ترکیب منابع آن شرکت می باشد که این خود تحت تاثیرعواملی مانند کنترل، سود، مخاطره، زمانبندی، انعطاف پذیری و… می باشد که در قسمت ارزیابی روش های تامین مالی توضیح داده شده است. باتوجه به نظریه های مختلفی که در زمینه ساختار سرمایه وجود دارد و با درنظر گرفتن شرایط حاکم برجهان واقعی (مخصوص درکشورهای درحال رشد همانند ایران )که ازبازار کامل فاصله زیادی دارد، ساختار سرمایه (ترکیب منابع مالی ) شرکت درریسک مالی و هزینه سرمایه آن ودرنتیجه ارزش شرکت تاثیر دارد و باتغییر یافتن این ترکیب (نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام )، ریسک مالی ،هزینه سرمایه و در نتیجه ارزش حقوق صاحبان سهام و ارزش شرکت تغییر می کند، که در ادامه به تاثیر ساختار سرمایه بر هریک از آنها بطور جداگانه پرداخته میشود(ستایش و دیگران،۱۳۹۰) .
۲-۷-۱- ساختار سرمایه وریسک
صاحبان یک واحد انتفاعی معمولا با دو نوع مخاطره یعنی مخاطره تجاری و مخاطره مالی روبرو هستند .مخاطره تجاری بر ماهیت در عملیات واحد انتفاعی و مخاطره مالی به روش های تامین مالی آن بستگی دارد. بهره گیری زیاد از بدهی درساختار سرمایه، ریسک مالی شرکت را افزایش می دهد. ازدیدگاه شرکت، بدهی بالا و زیاد ممکن است موجبات عدم توان بازپرداخت اصل و نوع بدهیها را فراهم آورد. ازنقطه نظر اعتبار دهندگان نیز با تبدیل به نقد شدن شرکت، ممکن است کل مطالبات آنها بازپرداخت نشود. برای حمایت ازشرکت، سهامداران واعتبار دهندگان، لازم است تابدهیهای شرکت تحت کنترل قرار گیرند شرکتی که درساختار سرمایه خود دارای هیچگونه بدهی نباشد ،هیچگونه ریسک سیستماتیک مالی ندارد. شرکتی که در ساختار سرمایه خود دارای وام باشد دارای ریسک سیستماتیک مالی است که مقدار آن بزرگتر از صفر است. ریسک مالی شرکت که از بکارگیری بدهی درساختار سرمایه اش ناشی می شود، تاثیر می گذارد. جریانات نقدی شرکت بدون بدهی ازطریق فرمول زیر محاسبه می شود (ستایش و کاشانی پور،۱۳۹۰).
Cfu=y(1-t)
درحالی که جریانات نقدی شرکتی که دارای بدهی است ازطریق معادله زیر محاسبه
می گردد
. Cfi=(Y-t)(1-t)+I
درجائی که :
Y= سود قبل ازبهره ومالیات
I= هزینه بهره
t= نرخ مالیات
باتغییر درساختار سرمایه ضریب بتا تغییرمی کند زیراریسک سیستماتیک مالی همگام باتغییرنسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام تغییر خواهد کرد .معادله زیر رابطه بین ساختار سرمایه شرکت وضریب بتا رانشان
می دهد:
ß= ß v[1+D(1-t)/E]
درجائی که :
ß u= ضریب بتای شرکت بدون بدهی
D= ارزش بازاری بدهی
E= ارزش بازاری سهام عادی
این معادله بیانگر این مطلب است که ضریب بتای شرکت از دو بخش تشکیل شده است: ضریب بتای شرکت بدون بدهی و یک مقدار اضافی که ناشی از ساختار سرمایه شرکت است .
در واقع (ßu) ضریب بتایی است که نشان دهنده ریسک سیستماتیک تجاری (ازکل ریسک سیستماتیک شرکت ) است . بتای سهام عادی یک شرکت همراه با افزایش اهرم مالی افزوده میشود که این خود مخاطره سهام عادی را افزایش میدهد .
استفاده از بدهی در ساختار سرمایه یک واحد انتفاعی دارای مزایای متعددی است. اما همین که میزان بدهی استفاده شده از حد خاصی فراتر رود، سرمایه گذاران آن واحد انتفاعی احساس ریسک می کنند. بنابراین اوراق قرضه (ویاوامهای) آن واحد انتفاعی دارای ریسک خواهند شد که این افزایش ریسک باعث بالا رفتن هزینه بهره وامها و کاهش ارزش بازار اوراق قرضه میگردد. بالارفتن نسبت بدهی به سرمایه شرکت ریسک عدم پرداخت بموقع بدهی هایش را در پی دارد. وقتی شرکتی نتواند از عهده پرداخت تعهداتش برآید، ورشکست میگردد که این امر باعث وارد آوردن هزینه های مربوط به طی مراحل ورشکستگی میگردد. همچنین ریسک اوراق قرضه ( و درنتیجه بهره آنها) با افزایش بدهی زیادتر میشود که به این نوع هزینه ها، هزینه های مستقیم بحران مالی می گویند (ستایش و دیگران،۱۳۹۰).
بنابراین میتوان گفت که بالارفتن بدهی در ساختار سرمایه شرکت ریسک سیستماتیک مالی و ریسک عدم پرداخت تعهدات ( اصل و فرع وامها) را افزایش داده و در نتیجه باعث ایجاد بحران های مالی برای شرکت میگردد. که این بحرانهای مالی خود باعث بالارفتن ریسک حقوق صاحبان سهام ودرنتیجه هزینه سرمایه آنها می گردد.
۲-۷-۲- ساختارسرمایه و هزینه سرمایه
مفهوم هزینه سرمایه براین فرض مبتنی است که هدف یک شرکت به حداکثر رساندن ثروت سهامداران است . هر شرکتی دارای ریسک و بازده مخصوص به خود است و هریک از گروه های ذینفع خواهان میزانی از نرخ بازدهی هستند که در خور ریسک مربوط به آن باشد. از این رو هزینه سرمایه عبارت است از حداقل نرخ بازدهی که شرکت باید بدست آورد تا بازده مورد نظر سرمایه گذاران در شرکت تامین شود . هزینه سرمایه، هزینه تامین سرمایه های شرکت میباشد. هزینه سرمایه را میتوان متشکل از سه جزء مجزا به شرح ذیل دانست:
۱- نرخ بازده بدون ریسک
۲- مقداری اضافی بعنوان صرف ریسک بازرگانی
۳- صرف ریسک مالی . هرچه شرکتی در ساختار سرمایه اش از اهرم مالی بالاتری بهره گرفته باشد، ریسک مالی آن، و صرف ریسک مالی و در نهایت هزینه تامین سرمایه آن شرکت بالا خواهدبود. اگر هزینه های اقلام خاص سرمایه مقادیر معینی باشد، مدیران مالی میتوانند بسادگی باتغییر ترکیب ساختار سرمایه شرکت ،میانگین موزون هزینه سرمایه را تغییر دهند(پی نوو،۱۳۹۰).
ارزش شرکت و هزینه سرمایه تحت تاثیر عوامل داخلی و خارجی متعددی قرار
می گیرند که برخی از عوامل خارجی عبارتند از : تورم ، تغییر قوانین مالیاتی، چرخه های اقتصادی و اقدامات رقبای شرکت و عوامل داخلی عبارتند از : تقاضای برای محصولات شرکت ، هزینه تولید ، استراتژی های بازاریابی و توانایی های مدیریت شرکت.
بافرض ثابت بودن ریسک تجاری و کل منابع تامین مالی شرکت، تغییر در ساختار سرمایه شرکت باعث تغییر در سود پس از کسر مالیات میشود. این تغییر در سود پس از کسر مالیات بدلیل این است که بهره اوراق قرضه قبل از مالیات پرداخت میشود، در حالی که سود سهام پس از کسر مالیات پرداخت میگردد.نمودار(۳-۴)نحوه تاثیر ساختار سرمایه را بر هزینه سرمایه نشان میدهد(کیمیاگری و عینعلی،۱۳۸۷).