وبلاگ

۲-۱۲- بستگان و دوستان
یکی از اساسی‌ترین مسائلی که زن و شوهران جوان با آن بسیار درگیر می‌باشند و گاها منجر به تعارضات و کشمکش زوجین با یکدیگر می‌شود، شیوه صحیح برقراری ارتباط با خانواده وبستگان همسر است. ضرورت وجود رابطه صمیمانه با خانواده همسر هم برای زن و هم برای مرد از اموری مهم و الزاما اجتناب ناپذیر است چرا که ازدواج، پیوند دو فرد با یکدیگر نیست بلکه پیوستگی دو خانواده بافرهنگ و آداب و رسوم، شیوه‌های تربیتی وسبک متفاوت زندگی است که سازگاری و همنوایی خاص خود را مطالبه می‌کند. (تبیان).

توجه به احساسات و علایق مربوط به روابط با خویشاوندان، اقوام همسر و دوستان بسیار مهم بوده و با توجه به تأثیر ۲۸ درصدی آن بر رضایت زناشویی از اهمیت به سزایی برخوردار است (معنویی  ۱۳۸۸).
علایق زوجین به نوع رفت و آمد و صله ارحام و مشترک بودن این علایق به یکدیگر می‌تواند در رضایت زناشویی تأثیر داشته باشد؛ بنابراین آشنایی با دیدگاه زوجین و رعایت حق تقدم و دید و بازدید با بستگان دو طرف می‌تواند از دلخوری و مشاجرات جلوگیری نماید ولی این رفت و آمد ها نباید زمینه ای برای مداخله بستگان و نزدیکان در زندگی زوجین جوان شود.
البته حفظ حریم خانواده و رعایت حدود آن منجر به مقبولیت و پذیرش هر چه بهتر در خانواده‌های طرفین می‌شود. نباید بعد از ازدواج هیچ یک از زوج‌ها خود را بیش از حد وابسته به خانواده پدری بداند. همچنین در حفظ اسرار همسر خود و مشکلات موجود راز نگه دار باشید و بدون اطلاع دیگری آن‌ ها در جمع خانواده‌ها و دوستان باز گو نکنید.
سلامتی در بر دارنده مولفه های عمر طولانی، شاد بودن، بهبود بیماری های حاد و بازگشت به سطح سلامت قبلی است. مذهب می‌تواند به‌عنوان یک نظام اجتماعی و پیچیده تأثیر مثبتی بر رفتار و بازخوردهای مهم ازجمله در برنامه‌ریزی خانواده، سیاست و چگونگی تفسیر زندگی روزانه داشته باشد (والریت^[۱۱۵] ،  ۱۹۹۵).
صله ارحام نیز یکی از مولفه هایی است که منجر به ارتقاء و بهبود بهداشت روان می‌شود. این واژه از رحم آمده است. مرحوم علامه مجلسی می فرمایند: «منظور هر خویشاوندی است که فرد او را از اقوام خود بداند».
درزمینهٔ ارتباط صله ارحام با نیازهای روانی و اجتماعی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
از لحاظ روانی: ۱) نیاز به محبت. ۲) نیاز به ابراز وجود. ۳) نیاز به وابستگی و تعلق به گروه.
از لحاظ اجتماعی: ۱) حمایت اجتماعی. ۲) امنیت اجتماعی.۳) امنیت اقتصادی.
نیاز به محبت از طریق محبت و برقراری ارتباط با نزدیکان تأمین خواهد شد. خداوند متعال می فرمایند:«من خدای بخشنده و مهربانم و رحم را که یک فضل و فضیلتی است، من خودم به اقتضای رحمت خویش آفریدم تا انسان‌ها بدین وسیله به یکدیگر مهر و عطوفت ورزند».
صله رحم، نیاز به بیان و ابراز خودبرطرف می‌کند، بیان مشکلات و گرفتن کمک از اطرافیان، تقسیم شادی و غم بین دوستان و آشنایان ازجمله مزیت های های رفت آمد خواهد بود. احساس تعلق به گروه را افزایش می‌دهد. موقعیت اجتماعی و احساس امنیت در گروه ازجمله مزیت های دیگر صله رحم خواهد بود (جلال مرادی،۱۳۹۳).
یکی از مهمترین عواملی که در بروز مشکلات زناشویی و طلاق اثر قاطعــی دارد مشــکلات
مربوط به خویشاوندان زن وشوهر یا خانواده اصــلی آنـهاست. مشکل در اعمال نفـوذ یا دخالت خانواده اصلی در رابطه زناشویی، فرزندان خود، در تصاحب و تربیت فرزندان و نوادگان خویش است . دخالت یا اعمال نفوذ خانواده اصلی که غالباً به‌صورت پنهان و در پوششهای زیبا عرضه می‌شود، می‌تواند از زیر بناهای جدی تعارضات زناشویی از شروع تا پایان هر ازدواجی ‌باشد (ذوالفقار،۱۳۸۰، ص ۶۷).
به نظر مینوچین۱۳۷۰ وظیفه‌ای که زن و شوهر با آن روبرو هستند، جداشدن از خانواده اصلی خود و تبادل نظر و توافق بر سر برقراری روابط متفاوتی با والدین، خواهر و برادران خود و فامیل همسر است. هر یک از خانواده‌های اصلی باید با جدایی یا جدایی نسبی یکی از اعضای خود، پذیرفتن یک عضو جدید و درون سازی زیر مجموعه همسر در سیستم عملکرد خانواده، سازگاری پیدا کند . اگر ساختارهای دیرپای خانواده‌های اصلی تغییر نکند، ممکن است فرایند شکل‌گیری واحد جدید راتهدید کند (ذوالفقار،۱۳۸۰، ص ۶۸).
۲-۱۳- نقش‌های مربوط به برابری زن و مرد
گرچه زن و مرد در هویت انسانی و قابلیت کمال معنوی و مانند آن مشترکند اما درعین‌حال تفاوت هایی بین آن‌ ها ازنظر جسمی و جنسی و روانی و مانند آن وجود دارد که این تفاوت منشأ امتیاز یکی بر دیگری نیست بلکه این تفاوت ها برای برقراری نظام احسن بر اساس تسخیر عادلانه متقابل است که زن و مرد هرکدام مسؤولیت خودشان به انجام برسانند و با انجام آن مسؤولیت ها نسل انسانی سازمان یافته تداوم می یابد و کانون خانواده، کانون آرامش و امن می‌گردد و معروف یعنی آن چه که نزد عقل و وحی و شرع پسندیده است محور معاشرت قرار می‌گیرد نه آن که این تفاوت ها موجب تسخیر یک جانبه و ظالمانه یا جاهلانه از سوی مرد باشد.
یکی از آثار اعتقاد به تفاوت ها و پذیرش آن‌ ها ایجاد آرامش روانی برای زنان و هم چنین بالا بردن عزت‌نفس و میزان اعتمادبه‌نفس آن‌هاست. درواقع اگر زنان تفاوت ها را به‌عنوان نقص و کاستی بنگرند و در پی ایجاد نوعی برابری با مردان بوده و نقش‌های متعارض با طبیعت زنان برای خویش برگزینند تا شاید نگاه تحقیرآمیز مردان را خنثی کنند با نوعی بحران روحی، روانی مواجه می‌شوند. (روان شناسی زن، دکتر نوابی نژاد، ص ۱۲۳ و کتاب زنان، مردان، روابط، جان گری، ص ۴۴).
ویل دورانت در تقسیم طبیعی وظائف و مسؤولیت های مردان و زنان می نویسد:کار خاص زنان خدمت به بقای نوع است و کار ویژه مرد خدمت به زن و کودک، ممکن است کارهای دیگری هم داشته باشند ولی همه از روی حکمت و تدبیر، تابع این دو کار اساسی گشته است. این مقاصد اساسی و نیمه آگاهانه ای است که طبیعت معنای انسان و سعادت را در آن نهفته است)لذات فلسفه، ص ۱۳۶).
عدالت مهم ترین آرمان و آرزوی بشر از آغاز خلقت تاکنون بوده است. عدالت عرصه های گوناگونی دارد امّا در این میان، عدالت در حقوق متقابل زن و مرد به‌عنوان دو رکن عالم هستی جایگاهی بس ویژه دارد. زن مظهر جمال و مرد مظهر جلال خداوند هست و هرکدام در نظام آفرینش مقامی خاص و ویژه دارند و هدف هر دو رسیدن به کمال است بدون این‌که بر یکدیگر برتری داشته باشند. زن و مرد در انسانیت و بهره مندی از فضائل معنوی مساوی هستند و هیچ تفاوتی باهم ندارند امّا در دو بعد جسم و روح ـ در عین داشتن برخی اشتراک ها ـ باهم متفاوتند؛ البته خلقت هر دو به احسن وجه است و جای هیچ گونه تردیدی نیست که خداوند عادل حتی در آفرینش این دو موجود به عدالت رفتار نموده و هیچ کدام را بر دیگری برتری نداده است. زن و مرد مکمّل یکدیگرند و هرکدام وظایف و حقوقی خاص دارند. این تفاوت در حقوق به دلیل تفاوت در خلقت، وظایف و نقش‌های آن‌هاست بدون این‌که تبعیضی در کار باشد(عظیمی، زهرا،۱۳۸۵).
۲-۱۴- رضایت زناشویی و جهت گیرى مذهبى^[۱۱۶]
واژه «جهت گیرى مذهبى»، درواقع به روى آورد کلى شخص که از مذهب اتخاذ کرده است اطلاق مى شود، به گونه اى که در ارتباط با موجودى متعالى (قدسى)، مجموعه اى از اعتقادات، اعمال و تشریفات خاص مى باشد. جهت گیرى مذهبى را تقریباً مى توان معادل «دیندارى» یا «دینورزى» دانست (آذربایجانی ۱۳۸۰)، که در سطح رفتارهاى ظاهرى شخص نمایان مى شود و بیانگر گرایش احتمالى فرد به یک بینش مذهبى (اسلامى) مى باشد.
اما مقصود از دین و دیندارى چیست؟ براى به دست آوردن یک مفهوم مشترک از دین، به تعریف این واژه از دیدگاه دین پژوهان معاصر و برخى ازنظریه پردازان مشهور روان شناسى مى پردازیم:
آیت الله جوادى آملى (۱۳۸۱) دین را چنین تعریف نموده اند: «مجموعه عقاید، اخلاق و قوانین و مقرراتى است که براى اداره فرد و جامعه انسانى و پرورش انسان‌ها از طریق وحى و عقل در اختیار آنان قرار دارد.»
ویلیام جیمز (۱۹۲۹) دین و مذهب را چنین تعریف کرده است: «تأثرات و احساسات و رویدادهایى که براى هر انسانى در عالم تنهایى و دور از همه بستگى ها براى او روى مى دهد. به‌طورى که انسان، از این مجمومه مى یابد که بین او و آن چیزى که آن را امرخدایى مى نامند رابطه اى برقرار است.»
تایلور^[۱۱۷] (۱۸۷۱) دین را به اعتقاد به موجودهاى معنوى، تعریف کرده است. دورکیم^[۱۱۸] (۱۹۸۴) در توصیف دین گفته است: دین نظام وحدت یافته اى از باورها و اعمال در برابر اشیاء مقدس است (توسلی ۱۳۸۰).
از تعاریف مزبور چنین برمى آید که دین نوعى اعتقاد به وجودهاى معنوى یا مقدس است که منشأ یک سرى رفتارها و نگرش هاى خاص در زندگى انسان مى شود. پس انسان دیندار یا متدیّن نمى تواند باوجود یک چنین اعتقادى عارى از هرگونه رفتار حاکى از باورهاى درونى خود باشد. جهت گیرى کلى به مذهب اسلام، در هر دو زیرگروه زنان و مردان، از یک سو با ویژگى خُلقى فرامن قوى و مهار خود مرتبط بوده و از سوى دیگر، با ویژگى گروه جویى و اجتناب از تنهایى داراى رابطه است. در گروه مردان علاوه بر عوامل عمومى مزبور، جهت گیرى کلى به مذهب اسلام به‌طور اختصاصى با آرمیدگى، شکیبایى، تنش پایین و نیز تمایلات سنتى، وفادارى به باورهاى کنونى و گذشته مرتبط مى باشد، اما در گروه زنان، جهت گیرى کلى به مذهب اسلام، به‌طور اختصاصى با جسارت اجتماعى، هیجان پذیرى و نیز همنوایى، ملاحظه و انعطاف پذیرى مرتبط است (کیومرثی، ۱۳۸۵).
اما جهت گیرى مذهبى در بُعد عقاید و مناسک، به‌طور کلى علاوه بر ارتباط با فرامن قوى و گروه جویى، که ذکر شد، با ویژگى سنتى به معنى کاهش رغبت نسبت به نوآورى و ترک باورهاى کنونى و گذشته، مرتبط است. این در حالى است که در گروه مردان علاوه بر عوامل عمومى ذکرشده، جهت گیرى مذهبى در عقاید و مناسک به‌طور اختصاصى با آرامش، شکیبایى و تنش پایین مرتبط است؛ اما در گروه زنان به‌طور اختصاصى، جهت گیرى مذهبى در عقاید و مناسک با گرمى در روابط اجتماعى، صمیمى بودن با دیگران مرتبط مى باشد.
جهت گیرى مذهبى در بُعد اخلاق، به‌طور کلى علاوه بر ارتباط با عوامل محورى فرامن قوى و گروه جویى، با عوامل آرمیدگى، تنش پایین و در عین حال، جسارت اجتماعى و هیجان پذیرى مرتبط مى باشد. به نظر مى آید مورد اخیر لازمه عمل به دستورات اخلاقى در جامعه است.
در گروه مردان علاوه بر عوامل عمومى مذکور، جهت گیرى مذهبى در اخلاق، به‌طور اختصاصى از سویى، با ویژگى خلقى فرامن قوى، مهار خود و وفادارى به سنت ارتباط داشته و از سوى دیگر، با نیرومندى «من» رابطه دارد، که طبق تعریف فروید فرد را در خدمت اهداف سازشى قرار مى دهد و از این رو، داراى ویژگى سازش یافتگى مى باشد.
در گروه زنان علاوه بر عوامل عمومى ذکرشده، جهت گیرى مذهبى اخلاقى به‌طور اختصاصى با ویژگى هاى خلقى زیر رابطه دارد:
از سویى، با توانایى هوشى بالا و همنوایى، ملاحظه دیگران و از سوى دیگر، با ویژگى اى مرتبط است که کتل آن را «خود احساسى» مى نامد. تفسیر روان شناختى این ویژگى به معنى ارزیابى رفتار و نهایتاً هدایت خود بر اساس مفهوم فرهنگى رفتار صحیح است. وجود این رگه در فرد باعث مى شود که شخص رفتارهاى خود را به‌طور مداوم با آرمآن‌ها مطابقت داده و براى وجهه اجتماعى خود اهمیّت قایل شود و در یک جمله به‌طور وسواس آمیزى کمال طلب باشد.
به اعتقاد قلی زاده، (۱۳۸۵)یکی از اساسی‌ترین عواملی که به هنگام انتخاب همسر بر تصمیم افراد در جامعه به ویژه در جوامع حافظ ارزش های مذهبی اثر می‌گذارد همگونی اعتقادات مذهبی است. مذهب، جلوه معنوی – الهی است که در اندیشه، باور، اعتقاد و شیوه زندگی افراد تأثیر همه جانبه دارد.
علی رغم دگرگونی های جدید که گاه مسیر حرکت آن‌ ها به سوی ماده گرایی افراطی جدایی پدیده های اجتماعی از حیات دینی و استقرار گونه ای از خرد گرایی و تضعیف حس مذهبی در جوانان است. در جامعه ما تأثیر اعتقاد مذهبی بر رفتار و کردار زندگی زناشویی جوانان شایان توجه است.
زناشویی میان زن و مردی که وابسته به مذاهب گوناگون هستند و یا در صورت تعلق به یک مذهب از درجه ایمان و اعتقادات مذهبی مختلف برخوردارند چندان استوار و محکم نیست، لوگان معتقد است که ناباوری دینی یکی از طرفین ازدواج دشواری های فراوانی برای آن‌ ها فراهم می‌کند و باعث بگو مگوهای دائمی می وشد. جالب این جاست که این ناهمگونی در اعتقادات مذهبی یا پیشرفت زندگی زناشویی افزایش یافته و تبدیل به عاملی مخرب در عشق و علاقه و سعادت زوجین می‌گردد.
هانت ^[۱۱۹] سازگاری زناشویی ۶۴ زوج را موردبررسی قرار داد و نشان داد که مذهب به‌طور مثبت با سازگاری زناشویی خوشحالی و رضایت زناشویی بالاتر ارتباط دارد و همچنین نتیجه گرفت که مذهب یک عامل مهم در جلوگیری از طلاق است.
تأثیر شگرف مذهبی بر گزینش همسر مخصوصاً از آن جهت اهمیت پیدا می‌کند که اعتقاد مذهبی فقط منحصر به تنظیم روابط انسان با خدا نیست بلکه باورهای مذهبی منشاء بنیادین تلقیات جمعی، شخصیت اساسی و نوع جهان بینی افراد است که این عوامل به نوبه خود می‌توانند بر تکوین تداوم روابط اجتماعی همه افراد خصوصاً زن و شوهر بسیار اثر گذار باشند . درنتیجه استدلال این است که آنهایی که باهم دعا می‌کنند باهم زندگی می‌کنند زیرا بنا بر گزارش های تحقیقاتی در صورت ناهمسوگرایی مذهبی حفظ اعتماد و اطمینان زن و شوهر نسبت به هم غیر محتمل به نظر می‌رسد
۲-۱۵-ساختار قدرت و سازگاری زناشویی:
مشکلات و اختلافات مربوط به ارتباط و صمیمیت از یک طرف و تعادل قدرت و ساختار نقش در رابطه از طرف دیگر موضوعات اصلی و محورهای زوج‌های آشفته محسوب می‌شوند. (خسرو جاوید و رفیعی نیا، ۱۳۸۳)
در یک مطالعه از ۱۱۶ درمانگر خواسته شد مشکل ترین حوزه های مشکلات زوجین را درجه بندی کنند. در این مطالعه به ترتیب ارتباطات، انتظارات غیرواقعی، ساختار قدرت، مشکلات فردی شدید، تعارض و فقدان عشق و نشان ندادن علاقه مهم‌ترین جنبه‌های مشکلات زناشویی بودند (رایس، ۱۹۹۹؛ به نقل از سودانی،۱۳۸۵).
۲-۱۶- تعارض های زناشویی:
زندگی زناشویی همواره با دورنمایی زیبا برای زوجین آغاز می‌شود اما به دلیل تفاوتهای بین زن و شوهرها که ناشی از تربیت در محیط متفاوت است و همچنین عدم شناخت کافی، پس از چندی مشکلات بروز می‌کند که چنانچه با تدبیر و درایت با آن‌ ها برخورد نشود می‌تواند بنیان زندگی خانوادگی را به مخاطره بیندازد. با انتظارات سطح بالایی از رضایت زناشویی را گزارش می‌کنند (مارکمن^[۱۲۰] و هالوگ^[۱۲۱]،۱۹۹۸).
احتمالا همه در این امر اتفاق نظر دارند که در هنگام تعارض انسانها، بر سر یک دو راهی مبنی بر انجام یا عدم انجام کاری قرار می‌گیرند. چرا که تعارض زمانی بوجود می‌آید که از یک طرف یکسری مسایل ما را به طرف کاری می‌کشاند و مسایل دیگر باعث می‌شود از انجام آن کار منصرف شویم. این حالت تقریبا برای همه ما بوجود می‌آید؛ که ممکن است در شدت و دفعات باهم فرق داشته باشد که اینها را می‌توان نتیجه ویژگیهایی ازجمله میزان قدرت، تصمیم گیری، رشد فکری؛ موقعیت سنجی، استانه تحمل الویت سنجی، تعیین هدف زندگی و … دانست. به‌طورکلی انسان زمانی دچار تعارض می‌شود که دو نیرو در دو جهت مخالف به یک اندازه به انسان فشار وارد می‌آورند. شاید علت اصلی تعارض همین یکسان بودن فشار این دو نیرو باشد، چرا که اگر یکی بردیگری غلبه پیدا کند، به‌طور حتم انسان در جهت همان نیرو حرکت خواهد کرد و همین امر باعث حل تعارض می‌گردد (شاملو،۱۳۸۴).
تعارض محصول الزامی زندگی مشترک است. هنگامی که دو نفر، به‌عنوان یک زوج، باهم زندگی می‌کنند تعارض بروز خواهد کرد. به دلیل ماهیت تعارض زوجها، اوقاتی پیش می‌آید که عدم توافق مشاهده می‌شود یا نیازها برآورده نمی‌شود در نتجه همسران نسبت به یکدیگر احساس خشم، نارضایتی می‌کنند؛ بنابراین وقتی قرار است که تعارض یا کشمکش بروز کند باید زوجها را برای آن آماده کرد، نه فقط برحسب توانایی برقراری ارتباط بلکه با توجه به کاربرد یک راهبرد مشکل نظامدار که به جلسه‌های حل تعارض، نظم و سازمان می‌دهد (برنشتاین^[۱۲۲]،۱۹۸۶، ترجمه سهرابی،۱۳۸۲).
گوردین^[۱۲۳]، فی^[۱۲۴]، بردن^[۱۲۵]، کوتر^[۱۲۶] (۱۹۸۷) معتقدند تعارض زناشویی در مورد هر زوج به‌طور معنی‌داری با زوج‌های دیگر متفاوت است. این تفاوت نه فقط در مورد مسایل ویژه بلکه مهمتر از آن از لحاظ طول مدت و شدت تعارض وجود دارد. بر این اساس، درمانی مناسب برای سطح بسیار شدید (یعنی شدت و طول مدت) اختلال زناشویی ارائه می‌گردد. آن‌ ها زوجها را برحسب چهار سطح اختلال زناشویی توصیف می‌کنند. سطح اول شامل زوج‌هایی است که تعارض زناشویی را در حداقل درجه و میزان، بروز داده اند. این تعارض اغلب کمتر از شش ماه به طول می‌ انجامد و بیشتر اوقات شامل زوجهای تازه ازدواج کرده می‌شود. سطح دوم شامل زوج‌هایی است که تعارض مهمی را تجربه می‌کنند که بیش از شش ماه به طول می انجامد هر چند الگوهای ارتباطی آن‌ ها باز و مناسب است، انتقاد و فرافکنی رو به افزایش می‌گذارد. زوجهای سطح سوم با تعارض شدید زناشویی مواجه‍‌ند تعارض غالباً بیش از شش ماه به طول می‌ انجامد و فرافکنی بسیار زیاد است. انگیختگی عاطفی و اضطراب و نیز شدت مثلث‌های محیطی بالاست و ارتباط همراه با تعارض مشخص، بسته و قطع است.
درجه انتقاد کردن بالا و سرزنش کردن متداول است. بالاخره ویژگی سطح چهارم آن است که همه ملاکهایی که گوردین در ارزشیابی تعارض زناشویی به کاربرده، در اوج خود و نقطه‌ی بی‌نهایت قرار دارند. ارتباط کاملا بسته است، تبادل اطلاعات بسیار ضعیف، انتقاد کردن بسیار بالا و درد دل کردن و همراهی در روابط اساسا وجود ندارد. زمان ارتباط و انجام فعلیت باهم وجود دارد و یا بسیار اندک است. مشخصه بارز این سطح، مذاکره با یک وکیل حقوقی توسط یکی یا هر دو آنهاست. چنین موقعیتی احتمالا جنبه خصومت دارد تا توافق و آشتی. در اکثر موارد تلاشها برای حفظ ازدواج و از در هم پاشیدگی و جدایی است (کارلسون^[۱۲۷] و همکاران، ترجمه نوابی نژاد۱۳۸۴).
-هالفورد (۱۹۹۱؛ به نقل از موری^[۱۲۸]،۲۰۰۱)بیان می‌کند که چهار طبقه اصلی از متغیرها بر روند رضایت زناشویی با گذشت زمان تأثیر می‌گذارد:
۱-فرایندهای سازگاری در نظام زوجین
۲-رویدادهای زندگی تأثیر گذار بر زوجین
۳-مشخصه های تحمل فردی زوجین
۴-متغیرهای موقعیتی

وقتی یک سازه را بهمراه ابعاد آن بطور شماتیک نشان می دهیم در واقع مدل مفهومی تحقیق را به نمایش درآورده ایم. اگر محقق در تحقیق خود با بیش از یک متغییر همراه باشد مدل مفهومی باید نشان دهنده روابط بین متغییرها، جهت آنها و در حدامکان، مثبت یا منفی بودن رابطه باشد.
مدل مفهومی تحقیق از دل بررسی مبانی نظری استخراج می گردد. معمولا دانشجویان در مقطع ارشد یک نظریه مشخص را بعنوان مدل مفهومی خود انتخاب می نمایند؛ هرچند که مدل مفهومی می تواند ترکیبی از نظریه های مختلف باشد البته در این صورت، مدل ترکیبی ساخته شده نیازمند اعتباریابی های خاص خود است.
فروش IT
مالی IT
منابع انسانی IT
تولید IT
فناوری اطلاعات
خرید IT
عملکرد مالی
۳-۵ جامعه آماری
تحقیق علمی با هدف شناخت یک پدیده در یک جامعه اماری انجام می شود. به این دلیل، موضوع تحقیق ممکن است متوجه صفات وویژگی ها، کارکردها و متغیرهای ان باشد یا اینکه روابط بین متغیرها، صفات، کنش و واکنش و عوامل تاثیر گذار در جامعه را مورد تحقیق قرار دهد
جامعه آماری عبارت است از: کلیه عناصر وافرادی که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص دارای یک یا چند صفت مشترک باشند و به دو دسته جامعه آماری،۱- محدود:که دراین جامعه اماری باید تعداد عناصر قابل شمارش باشند مانند کارمندان یک شرکت می باشد.
۲- جامعه آماری نامحدود:که درآن تعداد عناصرش غیر قابل شمارش باشد.مانند: جامعه ستارگان آسمان(حافظ نیا،۱۳۸۷)
جمعیت: مجموع اعضا یا واحدهای تشکیل دهنده یک کل موردنظر اصطلاحاَ جمعیت نامیده می شود که می توانند از اشخاص، سازمان ها، اشیاءِ و ایده ها تشکیل شده باشند. جامعه مورد مطالعه ما کارمندان شرکت های شهرک صنعتی استان یزد می باشد .
۳-۶ نمونه آماری
هدف محقق شناسایی جامعه وتعیین پارامترهای مربوط به آن است. برای این کار باید به کلیه افراد جامعه مراجعه کند و صفت یا ویژگیهای مورد نظر تحقیق خود را در آن ها جویا شود یا باید تعدادی از افراد جامعه را مورد مطالعه قرار دهد و از طریق جمع کوچکتری و با روش معینی، پی به صفات و ویژگی های جامعه ببرد.

اگر جامعه بزرگ باشد و امکانات و مقدورات اجازه ندهد محقق ناچاراست از بین افراد جامعه تعداد مشخصی را به عنوان نمونه برگزیند و با مطالعه این جمع محدود، ویژگی ها و صفات جامعه را مطالعه کرده، شاخص ها و اندازه های آماری را محاسبه کند. از آنجا که جامعه آماری معمولا از حجم و وسعت جغرافیایی زیادی برخوردارند و محققان نمی توانند به تمام آن ها مراجعه کنند، بنابر این ناگذیر به انتخاب جمعی از آن به عنوان نمونه وتعمیم نتایج آن به جامعه مورد مطالعه اکتفا کنند.
محقق به دو شکل ممکن است نمونه را انتخاب کند:
الف-انتخاب احتمالی(تصادفی): نمونه ایست که شانس انتخاب شدن را به تمام افراد جامعه بدهد.
ب-انتخاب غیر احتمالی(تورش دار): نمونه ای که در آن همه افراد جامعه شانس مساوی برای انتخاب شدن به عنوان عضو نمونه را ندارند و در انتخاب افراد برای نمونه محقق نظریات خود را به کار می برد. چنین مطالعه ای قابلیت تعمیم به جامعه را ندارد.
نمونه های احتمالی چون قابل تعمیم به کل جامعه هستند پس ارزش واعتبار علمی را دارا هستند، در واقع محقق می تواند از طریق محاسبه و برآورد شاخص های نمونه، پارامترهای جامعه را برآورد و استنباط نماید.(حافظ نیا ،۱۳۸۷)
۳- ۷ روش گردآوری داده ها
هرپژوهش، روش یا روش های خاصی را می طلبد. بنابراین در هر تحقیقی باید هر روشی به درستی وشناخت کامل برگزیده و درست به کار آید.یکی از روش های بسیار متداول درگردآوری اطلاعات میدانی روش پرسشنامه ای است که امرگردآوری اطلاعات را درسطح وسیع، امکان پذیرمی سازد. پرسشنامه حاوی تعدادی سوال درباره متغیرهای مورد سنجش از جامعه مورد مطالعه است. این سوالات با بهره گرفتن از تکنیکهای خاص و نیز مقیاسها به گونه ای ساخته می شود که بتوان اطلاعات مورد نظر را از جامعه یا نمونه مورد مطالعه گردآوری کرد. این سوالها که هر یک درباره یکی از ابعاد و یا متغیرهای موضوع مورد مطالعه است، باید به گونه ای طراحی و ساخته شود که آنچه را به عنوان پاسخ از پاسخگو یاعضو جامعه و نمونه طلب می نماید مشخص سازد. سوالات پرسشنامه می تواند شکلهای کوناگونی به شرح زیر داشته باشد: ۱- سوالات باز ۲- سوالات بسته
پس همه سوالها چه سوالهای باز وچه سوالهای چندگزینه ای باید به صورت کد گذاری دسته بندی شده و همه سوالها به حالت کمی درآمده تا تجزیه و تحلیل روی آن آسانتر و سریعتر انجام پذیرد. درخاتمه خاطر نشان می کنیم پرسشنامه، معمولی ترین ابزاری هست که در روش های زمینه یابی به منظور جمع آوری اطلاعات به کاربرده می شود.
در این تحقیق شامل کلیه کارمندان و مدیران شرکت های کوچک مد نظر می باشد که به چندین رشته تقسیم می شوند وبه صورت تصادفی یک رشته انتخاب و پس از آن با توجه به لیست شرکت های کوچک شهرک صنعتی یزد چند شرکت به طور تصادفی ساده انتخاب شد و سپس این جانب (پژوهشگر) به شرکت های انتخاب شده رفته چندتا از واحد هاراانتخاب کرده به صورت
چهره به چهره پرسشنامه را بین آنها پخش می کنیم و پس از پاسخ گویی آن ها را جمع آوری می کنیم.
۳-۸-۱ اعتبار و روایی ابزار سنجش
در این تحقیق برای شناسایی اعتبار از روش اعتبار دور نمایه استفاده شده است.
اعتبار دور نمایه نوعی اعتبار است که معمولا برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری به کار برده می شود.اگر پرسش های ابزار اندازه گیری، معرف ویژگی هایی باشد که پژوهشگر قصد اندازه گیری آن ها را داشته باشد، آزمون دارای اعتبار درونمایه است(سرمد وهمکاران،۱۳۷۹). منظور از روایی این است که مقیاس و محتوای ابزار یا سوالات مندرج در ابزار دقیقا متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد، یعنی اینکه هم داده های گرد اوری شده از طریق ابزار مازاد بر نیاز تحقیق نباشد و هم اینکه بخشی از تحقیق ،داده های مورد نیاز در رابطه با سنجش متغیرها در محتوای ابزار حذف نشده باشد یا به عبارت دیگر، عین واقعیت را به خوبی نشان دهد.(حافظ نیا ،۱۳۸۷)
۳-۸-۲ پایایی ابزار سنجش
پایایی ابزارکه از ان به اعتبار، دقت و اعتماد پذیری نیز تعبیر می شود عبارت است از اینکه اگر یک وسیله اندازه گیری که برای سنجش متغیر و صنعتی ساخته شده است در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از ان حاصل شود. به عبارت دیگر، ابزار یا متغیر ابزاری است که از خاصیت تکرار پذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد.
مشکل روایی و پایایی ابزار سنجش معمولا متاثر از عوامل گوناگونی نظیر پیچیدگی موضوع مورد مطالعه، عامل و منبع تهیه داده ها یعنی انسان ،روش ها و شرایط گرداوری اطلاعات است.
در تحقیق حاضر ،معرفها پس از تهیه برای سنجش پایایی در مرحله مقدماتی تعداد جمع آوری و استخراج داده از طریق نرم افزار اس پی اس اس انجام گرفت .
جدول شماره ۲ : اعتبار سوالات پرسشنامه / آلفای کرومباخ

تحول مصدر افتادن؛ ریشه و معانی “زند” و “زندیک".

• • نوروز، مهدی. “گویش نیشابوری". جاده ابریشم. ضمیمه ش۱۴، ص؟.*

• • نوروزی، سپیده. “کارنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۱۳۷۵". نامه فرهنگستان. س۳. ش۱. پیاپی ۹. بهار ۱۳۷۶، ص۱۳۸ـ۱۴۷.

گروه واژه‌گزینی؛ گروه دستور زبان فارسی؛ گروه فرهنگ‌نویسی؛ گروه زبان‌های باستانی؛ گروه‌ گویش‌شناسی.

• • نوروزی خیابانی، محمد. “جایگاه دستور زبان در فراگیری زبان دوم". رشد آموزش زبان. س۱۴. ش۵۴. پاییز ۱۳۷۸، ص۲۳ـ۳۲؛ ش۵۵. پاییز ۱۳۷۸، ص۲۰ـ۲۳.

ارتباط قواعد و ساختار در نگرش سنتی؛ کاربرد قواعد حفظی؛ یادگیری دستور هدف نیست؛ اشتباهات دستوری نباید جدی تلقی شود؛ برنامه نقشی ـ مفهومی به جای برنامه دستوری؟/ دید مکانیکی و دید ارگانیکی؛ تنظیم خطی یا مارپیچی مطالب آموزشی.

• • نوری، نظام‌الدین. “دستور زبان مازندرانی «تبری»"، در: قلمرومازندران، مجموعه مقالات. به کوشش حسین صمدی. قائمشهر: [بی‌نا]، ۱۳۷۰، ج۱، ص۶۰ـ۸۳ .

بیان ویژگی‌های دستوری زبان مازندرانی.

• • نوشین‌فر، ویدا. “زبان چیست؟". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی بیرجند (ویژه علوم انسانی). ش۲. بهار ۱۳۸۱، ص۱۸۱ـ۱۸۸.

دلایل کاربرد الگوها و ویژگی‌های آوایی و دستوری میان زنان و مردان.

• • نیساری، سلیم. “گروه‌بندی افعال فارسی"، در کنگره تحقیقات ایرانی (تهران، ۱۱ـ۱۶ شهریورماه ۱۳۵۱)، سومین کنگره تحقیقات ایرانی. به کوشش محمد روشن. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۲، ج۲، ص۳۱۹ـ۳۴۸.

پسوند مصدر؛ افعال باقاعده و بی‌قاعده؛ بررسی نقش حروف پیش از “دن” و “تن” در مصدرهای فارسی؛ بررسی صوت‌ها در معرفی پسوندهای ستاک ماضی؛ مسأله تغییرات فونتیکی.

• • ــــــ . “نوآوری در ترکیبات واژگان فارسی در خمسه نظامی گنجوی"، در کنگره بین‌المللی نهمین سده تولد حکیم نظامی گنجوی (تبریز، ۱ـ۴ تیرماه ۱۳۷۰)، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی نهمین سده تولد حکیم نظامی گنجوی. به اهتمام و ویرایش منصور ثروت. تبریز: دانشگاه تبریز، ۱۳۷۲، ج۳، ص۴۲۸ـ۴۴۰.

شانزده مورد از موازین دستوری کلمات مرکب در خمسه نظامی.

• • نیک‌زاد، محمدرضا. “نگاهی به اضافه استعاری". رشد آموزش ادب فارسی. س۸ . پیاپی۳۲. بهار ۱۳۷۲، ص۴۹ـ۵۵.

ابهام در تشخیص و تعریف اضافه استعاری؛ تکراری بودن مثال‌ها؛ رابطه اضافه استعاری و علم بیان؛ توجیه استعاری بودن چند ترکیب.

• • نیلی‌پور، رضا. “دستورپریشی و نمود آن در زبان فارسی"، در کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی (تهران، ۱۵ـ۱۶ دی ماه۱۳۶۹)، مجموعه مقالات نخستین کنفرانس نظری و کاربردی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، معاونت پژوهشی، ۱۳۷۲، ص۴۹ـ۶۴.*

• • ــــــ . “شاخص‌های عینی کیفیت گفتار"، در کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی (تهران، ۱۸ـ۲۰ فروردین‌ماه ۱۳۷۱)، مجموعه مقالات دومین کنفرانس زبان شناسی نظری و کاربردی. به کوشش علی میرعمادی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۷۳، ص۵۴۳ـ۵۶۱.

شیوه محاسبه مشخصه‌ های فرعی شاخص‌ها؛ مشخصه‌ های آسیب‌شناختی گفتار؛ هنجاریابی شاخص‌ها برای زبان فارسی.

• • ــــــ . “هدف‌ها و گرایش‌های زبان شناسی نوین". نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. س۱۰. ش۱۲. ۱۳۵۴، ص۴۱ـ۵۴.

برخی از ویژگی‌های ممیز دستور زبان سنتی از زبان‌شناسی جدید؛ هواخواهی از اصل اولویت گفتار بر نوشتار؛ دو خصوصیت برجسته زبان بشری.

• • ــــــ ؛ طیب، محمدتقی. “توصیف ساختمانی دستگاه فعل لهجه واران". زبان شناسی. س۲. ش۱. پیاپی ۳. بهارـ تابستان ۱۳۶۴، ص۵۱ـ۹۲؛ ش۲. پیاپی ۴. پاییزـ زمستان ۱۳۶۴، ص۸۱ـ۹۲.

ساختمان دستگاه فعل در لهجه واران همراه با عناصر سازنده گروه فعلی؛ صرف نمونه‌هایی از فعل لازم و متعدی/ یک واژه‌نامه توصیفی از فعل‌های رایج به همراه اجزاء مختلف آن.

• • واحدی لنگرودی، محمدمهدی. “بررسی و مقایسه برخی فرایندهای واژه‌سازی در حوزه واژگان زبان فارسی"، در هم‌اندیشی مسایل واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی (تهران، ۱۰ـ۱۸ اسفندماه ۱۳۷۸)، مجموعه مقالات نخستین هم‌اندیشی مسایل واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی. ویراستاران: شیرین عزیزی مقدم، مژگان غلامی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۸۰، ص۹۵ـ۱۳۶.

الف ـ مقدمه ب ـ تاریخچه مختصر ج ـ اشتقاق فعل‌های تبدیلی بر اساس نظریه ساخت واژی استاندارد دستور زایشی د ـ تحلیل نظری بر اساس نظریه نحوی ایکس ـ تیره.

• • ــــــ . “ترتیب اصلی کلمات در جملات ساده و جفت‌های همبستگی در گویش گیلکی لنگرودی". پژوهش زبان‌های خارجی، نشریه دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران. ش۱۳. پاییزـ زمستان ۱۳۸۱، ص۱۵۱ـ۱۷۵.

ترتیب کلمات اصلی؛ همبسته فعلی؛ همبسته مفعول؛ جفت همبستگی و تجزیه و تحلیل آنها؛ تمایلات جهانی.

شکل ۳-۱ دستگاه الکتروفورز افقی
۳-۴-۲ رنگ آمیزی ژل آگارز
در این پژوهش رنگ آمیزی ژل آگارز با اتیدیوم بروماید انجام پذیرفت. اتیدیوم بروماید یک رنگ فلورسانت است که دارای یک گروه سه حلقه‌ای بوده که می‌تواند در بین بازهای DNA جای گیرد. روش کار به‌این گونه است که پرتو فرابنفش به وسیله اسید نوکلئیک گرفته شده و به اتیدیوم بروماید می‌رسد. این پرتو در طول موج ۳۰۲ تا ۳۶۶ نانومتر به وسیله اتیدیوم بروماید پیوسته به اسیدنوکلئیک دریافت شده و دوباره به وسیله اتیدیوم بروماید در طول موج ۵۹۰ نانومتر بازتاب می‌یابد. این طول موج در گستره روشنایی سرخ نارنجی پرتویی آشکار می‌باشد که می‌توان آن را دید. برای انجام این کار مقدار ۳ میکرو لیتر دیانای و ۲ میکرولیتر بافر بارگذاری^[۵۴] را روی کاغذ پارافیلم با هم مخلوط کرده و داخل چاهک ژل آگارز قرار داده شد. بعد از بار گذاری تانک الکتروفورز را به یک منبع الکتریکی وصل کرده و ولتاژ دستگاه را روی ۸۵ ولت تنظیم شد. نمونه‌ها به مدت ۶۰ تا ۹۰ دقیقه درون ژل آگارز موجود در تانک در حرکت بودند. سپس ژل را از داخل تانک الکتروفورز برداشته و به مدت ۵ دقیقه در محلول اتیدیوم بروماید قرار داده و جهت مشاهده باندها و تعیین کیفیت دیانای، از دستگاه ژل داک استفاده شد. اجزای تشکیل دهنده بافر بارگذاری در جدول ۳-۱ نشان داده شد (لی و همکاران، ۲۰۱۲).

جدول ۳-۱ اجزای تشکیل دهنده بافر بارگذاری

۳-۵ تعیین غلظت DNA استخراج شده با بهره گرفتن از اسپکتوفتومتر
برای بررسی غلظت DNA استخراج شده از دستگاه اسپکتوفتومتر استفاده شد. برای این منظور ابتدا میزان رقت DNA مشخص شد (مثلاً ۱۰۰ برابر یا بیشتر). دستگاه برای دو طول موج ۲۶۰ و ۲۸۰ نانومتر تنظیم و به تعداد نمونه لوله استریل در آماده شد. با توجه به حجم کووت دستگاه و میزان رقت در لوله‌ها از بافر TE یا آب مقطر استفاده و DNA مورد نیاز به لوله‌ها اضافه شد (با توجه به ضریب رقت). ابتدا دستگاه با بافر TE یا آب مقطر کالیبره شد. لوله حاوی DNA رقیق شده چند بار وارونه شد. کووت دستگاه که برای بررسی غلظت DNA از آن استفاده می‌شود با بافر TE یا آب مقطر شسته می‌شود. DNA رقیق شده موجود در لوله را در کووت دستگاه قرار داده و OD های ۲۶۰ و ۲۸۰ نانومتر به اضافه نسبت دو طول موج یاداشت شد (OD₂₆₀ مربوط به جذب DNA و OD₂₈₀ مربوط به جذب پروتئین می‌باشد). اگر این نسبت کمتر از ۸/۱ باشد نشان دهنده آلودگی با پروتئین و یا دیگر ناخالصی‌ها می‌باشد و اگر این نسبت بیشتر از ۲ باشد نشان دهنده آلودگی DNA با RNA است. برای به‌دست آوردن غلظت DNA مورد نظر از فرمول زیر استفاده شد.
ضریب رقت
*عدد بدست آمده غلظت DNA استخراج شده بر حسب نانو گرم بر میکرو لیتر می‌باشد که بسته به مقدار نیاز در واکنش PCR از آن استفاده می‌شود.
۳-۶ واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR)
۳-۶-۱ پروتکل و مواد استفاده شده در PCR
مواد مورد نیاز برای انجام واکنش زنجیره‌ای پلی مراز برای نشانگر استفاده شده در این تحقیق در جدول ۳-۲ نشان داده شد:
جدول ۳-۲ مواد استفاده شده در واکنش زنجیره‌ای پلیمراز

۱۲

۲۳

A

۱۵۵

۴

۱۳

۲۳

I

۱۵۵

۴

۱۴

۲۳

I

۳۵۰

۵

همچنین قابل ذکر است، معیار کفایت سیستم برابر ۱۰% در نظر گرفته شده است. پارامترهای و برابر با ۱۰۰۰۰ و ۱۰۰ در نظر گرفته شده ­اند.
این مسئله­ هماهنگ­سازی زمان­بندی تعمیر و نگهداری واحدهای تولیدی، توسط الگوریتم ژنتیک با ۳۰۰ کروموزوم و ۱۰۰۰ نسل انجام شد، و جواب­های مطلوب آن به­دست آمد. شکل (۴-۴) نشان­دهنده روند همگرایی الگوریتم ژنتیک به ازای مقادیر ذکرشده می­باشد.

شکل ۴-۴: روند همگرایی الگوریتم ژنتیک
شکل (۴-۵) نشان­دهنده کفایت سیستم در هفته­های مختلف سال می­باشد. با توجه به شکل (۴-۵) اگر هر واحد، در زمان دلخواه خودش، برای تعمیرات خارج شود، در هفته­های ۱۰ الی ۱۵ سیستم شاهد کمبود تولید شدیدی و درنتیجه قطع بار خواهد بود. این در حالی است که پس از تغییر بازه­ی خروج برخی از واحدهای تولیدی، توسط بهره­بردار مستقل سیستم، مشکل کمبود تولید در این هفته­های سال رفع خواهد شد.

معیار کفایت سیستم ، به طور واضحی بر روی زمان­بندی خروج اثر می­گذارد. شکل (۴-۶) نشان­دهنده تاثیر تغییر این معیار بر درجه­ رضایت واحدهای تولیدی می­باشد. با توجه به شکل (۴-۶)، با افزایش معیار کفایت سیستم، که باعث افزایش حد ذخیره در هر بازه می­ شود، میانگین درجه­ رضایت واحدهای تولیدی کاهش می­یابد.
تمام شبیه­سازی­های این نوشته، تحت نرم افزار Matlab 8 انجام شده ­اند. برای قسمت برنامه­ ریزی تولیدکنندگان، از روش برنامه­ ریزی خطی استفاده شده است و برای قسمت هماهنگ­سازی برنامه­ ریزی توسط بهره­بردار مستقل سیستم، از روش الگوریتم ژنتیک استفاده شده است.

شکل ۴-۵: کفایت سیستم در هفته­های سال

شکل ۴-۶: تاثیر تغییر معیار کفایت سیستم بر درجه­ رضایت واحدهای تولیدی
۴-۲-۳- تسویه­ی هزینه­ها
پس از انتخاب پاسخ مناسب، بهره­بردار مستقل سیستم باید فرایند تسویه­ی بازار را اجرا کند و سهم هر یک از واحدهای تولیدی را مشخص نماید. همان­طور که پیش­تر گفته شد، بهره­بردار مستقل سیستم دارای ماهیتی غیرانتفاعی می­باشد و نباید از فرایند برنامه­ ریزی تعمیر و نگهداری سودی کسب کند. بنابراین بهره­بردار مستقل سیستم تمام درآمدهای حاصل از جمع­آوری مبالغ پیشنهاد خرید تعمیرات را باید صرف جبران هزینه­ های قطع باری کند که ناشی از خروج برنامه­ ریزی­شده برای تعمیرات می­باشد. اگر هم خروج برنامه­ ریزی­شده برای تعمیرات منجر به خاموشی و قطع باری نشود، درآمد حاصله باید بین خود واحدهای تولیدی توزیع گردد.
جدول (۴-۴) نشان­دهنده بازه­ی خروج، درجه رضایت، و بررسی هزینه­ های واحدهای تولیدی به ازای پاسخ منتخب می­باشد. که در این جدول، هزینه­ های پرداختی به معنی هزینه­هایی می­باشد که واحد تولیدی بابت پیشنهاد خرید تعمیرات باید به بهره­بردار مستقل سیستم پرداخت کند. منظور از مقدار بازگشتی، پولی می­باشد که بهره­بردار مستقل سیستم پس از جمع­آوری مبالغ مرتبط به پیشنهاد خرید تعمیرات، به واحدهای تولیدی برمی­گرداند. خالص پرداختی نیز نشان­دهنده هزینه­ خالص پرداختی واحد تولیدی بابت فرایند برنامه­ ریزی تعمیر و نگهداری می­باشد که این مقدار از تفاضل بین هزینه­ پرداختی و مقدار بازگشتی به­دست می ­آید.
جدول ۴-۴: زمان­بندی خروج، درجه رضایت و بررسی هزینه­ های واحدهای تولیدی سیستم IEEE-RTS

خالص پرداختی

مقدار بازگشتی
(k$)

هزینه پرداختی
(k$)

درجه رضایت

بازه­ی خروج
(هفته)

واحد