وبلاگ

آرایش بوته‏ها در داخل یک تراکم معین دارای اهمیت است. پس عرض ردیف کاشت و تراکم گیاهی فاکتورهایی هستند که عملا باید مورد توجه قرار گیرند. آرایش بوته‏ها یا وضعیت هندسی بوته‏ها را می‏توان با تغییر عرض ردیف و فاصله‏ی بین بوته‏های روی ردیف تغییر داد. هر چقدر که ردیف پهن‏تر باشند، بذر بیشتری در طول یک ردیف باید بکاریم تا اینکه به یک تراکم معین برسیم. در جائیکه بوته‏ها بسیار متراکم کاشته شدهآند، سیستم ریشه هر بوته کاهش کوچک می‏ماند و ذخیره کوچکی برای استخراج عناصر غذایی در اختیار دارد. گستردگی کمتر سیستم ریشه در بوته‏هایی که بسیار متراکم کاشته شده‏اند، سبب حساسیت بیشتر آن‏ها نسبت به خشکی می‏شود. فاصله‏ی بوته‏ای نزدیکتر در ردیف‏های پهن موجب جذب نور ناموثر در ابتدای فصل و زودتر آغاز شدن رقابت در روی ردیف می‏شود. وقتی ردیف‏ها به‏صورت جفت ردیف (دوردیفه) در هر پشته کشت شوند، می‏توان تراکم بیشتری را بطور یکنواخت کشت نمود و حداکثر محصول را بدست آورد. زیرا در چنین شرایطی رقابت بین بوته ها بر سر رطوبت، نور و مواد غذایی کاهش می‏یابد و گیاهان فضای بیشتری جهت رشد در اختیار دارند(۸۴).در انتخاب تراکم بوته و آرایش بوته برای یک گیاه زراعی توجه به رقابت گیاهان در برابر عواملی مانند نور، آب و مواد غذایی اهمیت دارد(۲۳). در بررسی چهار تراکم کاشت (۵۰، ۷۰، ۹۰ و ۱۱۰ هزار بوته در هکتار) و دو جهت کاشت (شمالی‏جنوبی، شرقی غربی و شملا شرقی، جنوب‏غربی) گزارش نمودند که با افزایش تراکم بوته در هکتار عملکرد علوفه (ماده خشک) و ارتفاع ساقه افزایش بافتند و با توجه به نتایج بدست آمده بهترین‏ تراکم‏های کاشت برای حصول حداکثر عملکرد علوفه و دانه در سورگوم در منطقه بم به ترتیب ۱۱۰ و ۷۰ هزار بوته در هکتار و بهترین جهت کاشت، جهت شمالی- جنوبی می‏باشد(۴۳).

در بررسی سه تراکم کاشت (۲۵، ۳۵ و ۴۵ بوته در متر مربع) بر روند رشد و عملکرد تر و خشک هیبریدهای سورگوم (اسپیدفید و جامبو) و یک رقم سودانگراس نشان داد که بین تراکم‏های مورد نظر اختلاف معنی‏داری از نظر عملکرد علوفه تر و خشک مشاهده نمی‏شود، اما مقایسه میانگین‏ها نشان از برتری تیمار ۳۵ بوته در متر مربع با ۹۴/۸۰ تن علوفه تر و ۶۳/۳۷ تن علوفه خشک داشت(۱۱).
طبق بررسی‏های انجام شده عملکرد ماده خشک سورگوم می‏تواند تحت تاثیر فاصله بوته‏ها بر روی ردیف (تراکم در واحد سطح) قرار گیرد. در بررسی چهار سطح تراکم (۲۵۰، ۳۰۰، ۳۵۰ و ۴۰۰ هزار بوته در هکتار) عملکرد بالاتر ماده خشک، علوفه تر، برگ و ساقه‏ی خشک، نسبت برگ به ساقه و نیز عملکرد پروتیین در تراکم ۳۰۰ هزار بوته مشاهده شد(۴۱و۲۱). در بررسی تاثیر میزان بذر مصرفی و نوع خاک‏ورزی در خصوصیات مرفولوژیک سورگوم علوفه ای رقم هگاری در پاکستان مشاهده کرد که با کاهش فاصله‏ی کاشت بوته‏ها (افزایش تراکم گیاهی)، ارتفاع و وزن خشک ساقه افزایش ولی قطر ساقه کاهش می‏یابد(۵۴).
با کاهش فاصله‏ی کاشت (افزایش تراکم کاشت) ارتفاع بوته به‏طور معنی‏داری افزایش می‏یابد که منجر به افزایش وزن خشک ساقه می‏گرد(۹۴).اثر متقابل نیتروژن و تراکم اثر معنی‏داری بر شاخص برداشت جو نداشت(۹۰).برهمکنش مقادیر کود نیتروژن و آرایش کاشت (تراکم بوته)بر درصد پرتیین خام تاثیر معنی‏داری نداشت(۴). چون عملا با افزایش تعداد بوته در واحد سطح وزن هر بوته کاهش می‏یابد در نتیجه بعد از تراکم معینی افزایش تعداد بوته خنثی می‏گردد و عملکرد در حدی ثابت می‏ماند (۲۱). در مواردی که گیاهان با هم فاصله زیادی داشته باشند افزایش دادن تراکم گیاه در ابتدا منجر به افزایش محصول خشک به‏صورت خطی مستقیم خواهد شد. چنین موردی به‏علت عدم وجود رقابت بین گیاهان می‏باشد اما افزایش بیشتر در تراکم گیاه باعث بازده نزولی می‏شود (۳۵). یافتند که سطوح مختلف تراکم بوته تنها از نظر صفات درصد ساقه و قطر ساقه در سطح احتمال ۱ درصد تفاوت معنی‏دار نشان دادند به‏طوری‏که با افزایش تراکم بوته، درصد ساقه و تا حدودی ضخامت ساقه کاهش یافت(۱). گزارش کردند که اثر تراکم بوته بر روی عملکرد ماده خشک علوفه و ارتفاع ساقه معنی‏دار نگردید(۳۸). از گزارشات موجود چنین برمی‏آید که تراکم بوته در افزایش عملکرد بی‏تاثیر نمی‏باشد. افزایش تعداد بوته در واحد سطح در مقدار ماده خشک، کیفیت علوفه و ارتفاع نیز موثر بوده است(۵۲).(آبینگتون و لومینه^[۸]، ۱۹۶۸) گزارش دادند که افزایش عملکرد دانه در گیاهان زراعی با افزایش حاصلخیزی خاک، افزایش آب در دسترس برای گیاه و افزایش تراکم بوته در واحد سطح تا حد دستیابی به تراکم بوته مطلوب بطور توام قابل حصول است. اما افزایش تراکم بوته بیش از تراکم بوته مطلوب را بخاطر رقابت بین گیاهان مجاور، خوابیدگی و غیره علیرغم افزایش حاصلخیزی خاک و آب در دسترس برای گیاه عامل مهمی در کاهش عملکرد می‏دانند.نشان داده است در مواقعی که سطح خاک مرتبا به وسیله بارندگی و یا انجام آبیاری مرطوب می‏شود، تبخیر از سطح خاک باعث حذف منبع جریان گرمای محسوس شده و تبخیر و تعرق در دو فاصله ردیف باریک و پهن یکسان می‏شود. ایجاد سایه توسط سایه‏انداز در فاصله ردیف باریک میزان جریان گرمای محسوس را کاهش داده و در بعضی مواقع میزان تبخیر و تعرق نسبت به فاصله ردیف چهن کمی کاهش می‏یابد. بنابراین در مواقعی که آبیاری انجام می‏گیرد و یا رطوبت سطح خاک توسط بارندگی تامین می‏شود می‏توان انتظار داشت که عملکرد به ازای هر واحد تبخیر و تعرق (راندمان مصرف آب)^[۹] در فاصله ردیف باریک به‏خاطر افزایش وزن دانه که در نتیجه افزایش قابل ملاحظه راندمان دریافت نور حاصل شده افزایش یابد(۷۶). در تحقیقات خود نشان داده ‏اند که تابش خالص (Rn) در سورگوم کشت شده در فاصله ردیف پهن ۵ درصد بیشتر از سورگوم کشت شده در فاصله ردیف باریک است و تراکم بوته بالاتر تابش خالص را در سطح خاک کاهش داده و جذب انرژی توسط گیاه را افزایش می‏دهد(۷۷). گزارش نمودند معنی‏دار نبودن تعداد ردیف دانه در بلال در دو الگوی کاشت مختلف و تراکم بوته، نشانگر پایداری نسبتا بالا و ژنتیکی بودن این مولفه و عدم وابستگی آن به تغییرات محیطی می‏باشد(۲۶). به این نتیجه رسید که در رقم دیررس سینگل‏کراس ۷۰۴ با افزایش تراکم گیاهی وزن تر و خشک برگ نسبت برگ به ساقه افزایش یافت.کشت‏های با تراکم بیشتر که سایه‏اندازی متقابل را افزایش می‏دهند، باعث کاهش نسبت برگ به ساقه می‏گردند، ساقه ذرت علاوه بر حفظ و نگهداری برگ‏ها و دانه‏ها به‏عنوان اندام ذخیره‏ای مواد جامد قابل حل که بیشتر ساکارز است نیز ممکن است به عملکرد کمک کنند(۷و۳۷). اصولا افزایش تراکم موجب رشد آهسته ارتفاع بوته ذرت می‏گردد، قطر ساقه نیز با افزایش تراکم کاهش یافته و در نتیجه مقاومت گیاه نسبت به ورس کاهش پیدا می‏کند(۲۶). طی آزمایشاتی نتیجه گرفتند که تراکم‏های بیشتر از حد مطلوب و قطع تشعشعات در مرحله گلدهی بطور معنی‏داری تعداد دانه را کاهش می‏دهد و در تراکم‏های پایین‏تر و شرایط مطلوب، تعداد دانه بیشتر تابع پتانسیل ژنتیکی گیاه می‏باشد(۵۲). اظهار نمود با افزایش تراکم کاشت ذرت از ۶۰۰۰۰ به ۸۰۰۰۰ بوته در هکتار، وزن هزار دانه با افزایش هر ۱۰ هزار بوته در هکتار ۵/۶ گرم کاهش می‏یابد(۶۳). با بررسی چهار تراکم کاشت (۴۵، ۵۵، ۶۵ و ۷۵ هزار بوته در هکتار) و چهار تاریخ کاشت (۲۰ فروردین، ۹ اردیبهشت، ۲۹ اردیبهشت و ۱۷ خرداد) گزارش نمودند که عملکرد کمی و کیفی علوفه تر و خشک تحت تاثیر تراکم بوته و تاریخ کاشت قرار گرفت و حداکثر عملکرد علوفه خشک، پروتیین و فیبر خام به ترتیب ۷۳۳۰، ۴/۶۴۴ و ۲۰۴۸ کیلوگرم در هکتار در تراکم ۷۵ هزار بوته در هکتار بدست آمد. اگرچه با افزایش تراکم، عملکرد علوفه افزایش یافت و در تراکم ۷۵ هزار بوته در هکتار به حداکثر رسید، ولی از آن‏جا که با افزایش تراکم، طول بلال که صفت بسیار مهمی برای فروش آن است، کاهش یاقته و بازار پسندی آن به شدت افت می‏کند، لذا نامبرده توصیه کرد ذرت شیرین با هدف استفاده از بلال و علوفه آن با تراکم ۶۵-۵۵ هزار بوته در هکتار کشت شود(۳۶). با مطالعه اثر تراکم بوته روی میزان فتوسنتز برگ‏های ذرت را در تراکم‏های ۲۰، ۸۰ و ۱۲۰ هزار بوته در هکتار گزارش نمودند میزان فتوسنتز خالص گیاه در تراکم‏های ۲۰ هزار بیشتر از ۸۰ هزار و در تراکم‏های ۸۰ هزار بیشتر از ۱۲۰ هزار بوته بود(۶۸). با بررسی چهار تراکم کاشت (۳۳/۱۳، ۶۶/۱۶، ۳۳/۳۳ و ۶۶/۶۶ هزار بوته در هکتار) و فاصله ردیفی ثابت ۷۵ سانتی‏متر گزار ش کردند که بطور کلی با افزایش تراکم علوفه تر و خشک افزایش می‏یابد و بیشترین عملکرد علوفه تر و خشک را تراکم ۶۶/۶۶ هزار بوته در هکتار، با متوسط عملکرد علوفه تر ۱۱۴ و علوفه خشک ۰۷/۲۱ تن در هکتار تولید نمود(۲۳). با بررسی سه فاصله ردیف (۴۵، ۶۰ و ۷۵ سانتی‏متر) و چهار فاصله بوته بر روی ردیف (۴، ۶،۸ و ۱۰ سانتی‏متر) در منطقه کرج اعلام کردند که کاهش فاصله بین خطوط کاشت و افزایش تراکم بوته بر افزایش عملکرد ماده خشک و پروتیین اثر مثبت داشته و به‏طور کلی مناسب‏ترین الگوی کاشت و تراکم بوته در این منطقه ۴۵ و ۴ سانتی‏متر برای سورگوم علوفه‏ای جامبو بوده که بیشترین میزان عملکرد کمی و کیفی از آن بدست می‏آید(۴۴). در بررسی سه تراکم کاشت (۶۰، ۷۵ و ۹۰ هزار بوته در هکتار) و سه الگوی کاشت نشان دادند که تراکم گیاهی اختلاف معنی‏داری را در صفات، عملکرد ماده خشک، عملکرد بلال سبز، عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در ردیف هر بلال، وزن هزار دانه، طول و قطر بلال نشان دادوتراکم ۹۰ هزار بوته در هکتار بیشترین تولید ماده خشک و عملکرد بلال سبز را داشت ولی بالاترین عملکرد دانه و شاخص برداشت از تراکم ۷۵ هزار بوته در هکتار بدست آمد. دیگر صفات ذکر شده با افزایش تراکم افزایش یافتند(۷). با بررسی چهار سطح تراکم (۷/۷، ۱۰، ۴/۱۵، و ۲۰ بوته در متر مربع) و چهار سطح نیتروژن (۰، ۴۰، ۸۰ و ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار) نتیجه گرفتند که میزان ۱۲۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار عملکرد دانه را افزایش داد ولی در اثر افزایش تراکم، بیشترین میزان عملکرد دانه در تراکم‏های ۴/۱۵ بوته در متر مربع حاصل شد. برهمکنش نیتروژن و تراکم بوته نیز معنی‏دار بود. افزودن ۸۰ کیلوگرم نیتروژن و بالاترین سطح تراکم بوته، بیشترین مقدار دانه را تولید کرد. اختلاف عملکرد میان سطوح مختلف نیتروژن و تراکم، به دلیل افزایش شمار دانه در شاخه‏های اصلی خوشه و افزایش شمار خوشه در متر مربع بود. همچنین گزارش نمودند در همه‏ی تیمارها، میزان پروتیین دانه با افزایش نیتروژن افزایش یافت، ولی تراکم بوته تاثیر معنی‏داری بر میزان پروتیین دانه نداشت(۱۴). گزارش کردند که تراکم، صفاتی مانند عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در پانیکول را تحت تاثیر قرار داد و افزایش آن باعث افزایش عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و کاهش تعداد دانه در پانیکول شد ولی روی صفاتی مانند وزن هزار دانه و شاخص برداشت تاثیر نکرد. باتوجه به نتایج این آزمایش برای دستیابی به حداکثر عملکرد دانه باید می‏توان از تراکم ۲۶۰ هزار بوته در هکتار استفاده کر(۸)د. نتایج آزمایش نشان داد که افزایش تراکم کاشت باعث افزایش ارتفاع ساقه و شاخص سطح برگ گردید اما قطر ساقه و تعداد پنجه را کاهش داد. بیشترین عملکرد علوفه تر و خشک و نسبت برگ به ساقه در تراکم ۳۵۰ هزار بوته در هکتار بدست آمد. تراکم بر درصد پروتئین و خاکستر تاثیر معنی‏داری نداشت(۱۹). در بررسی سه تراکم کاشت (۶۵، ۷۵ و ۸۵ هزار بوته در هکتار) و سطوح مختلف کودهای نیتروژن و پتاس به این نتیجه رسیدند که تراکم‏های مختلف کاشت بر عملکرد دانه، تعداد دانه در بلال و وزن صد دانه اثر معنی‏داری گذاشت، به‏طوری‏که بالاترین عملکرد دانه (۱۴۷۲۴ کیلوگرم در هکتار) متعلق به تراکم کاشت ۷۵ هزار بوته در هکتار بود. همچنین بین سطوح مختلف کودهای نیتروژن و پتاس از نظر صفاتی مانند عملکرد دانه، تعداد دانه در بلال و وزن صد دانه اختلاف معنی‏داری مشاهده شد، به‏طوری‏که در سطح احتمال ۵ درصد بیشترین عملکرد دانه در بلال و وزن صد دانه به تیمار کودی ۱۵۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار و ۱۰۰ کیلوگرم پتاسیم در هکتار تعلق داشت. در این آزمایش اثر متقابل تراکم کاشت و کودهای نیتروژن و پتاس بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه ذرت فاقد هر گونه اختلاف آماری معنی‏داری بودند.تراکم کاشت و سطوح نیتروژن به‏طور معنی‏داری میانگین ارتفاع ساقه، شاخص سطح برگ و تعداد کل پنجه در متر مربع را افزایش داد. اثر عمده افزایش تراکم کاشت و نیتروژن، سایه انداختن و افزایش رقابت برای دریافت نور بود که منجر به افزایش ارتفاع بوته و شاخص سطح برگ گردید. اثر متقابل نیتروژن وتراکم روی میانگین ارتفاع ساقه، شاخص سطح برگ و تعداد کل پنجه در متر مربع اثر معنی‏داری داشت. با افزایش تراکم کاشت نسبت‏های بالاتر نیتروِژن اثرات بیشتری بر روی میانگین ارتفاع ساقه، شاخص سطح برگ و تعداد کل پنجه در متر مربع داشت، که نشان داد بالاترین کارایی کاربرد نیتروژن، در بالاترین تراکم کاشت بود. به هرحال، اختلاف معنی‏داری بین سطوح ۱۰۰ و ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن وجود نداشت. عملکرد علوفه غالبا با افزایش تراکم کاشت افزایش یافت. بالاترین عملکرد علوفه تر (۱/۴۹ تن در هکتار) کل ماده خشک (۵/۱۰ تن در هکتار)، ماده خشک برگ (۲/۴ تن در هکتار) و ماده خشک ساقه (۳/۶ تن در هکتار) در تراکم ۵۰ بوته در متر مربع با اختلاف معنی‏داری نسبت به سایر تراکم‏های کشت بدست آمد(۶)..با بررسی ۳ تراکم کاشت (۲۵، ۳۳ و ۵۰ بوته در متر مربع ) و نسبت‏های نیتروژن سرک (۰، ۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار) مشاهده شد که با افزایش تراکم گیاه میانگین ارتفاع ساقه، شاخص سطح برگ، تعداد کل پنجه، در متر مربع، علوفه تر کل، ماده خشک کل، ماده‏ی خشک برگ و عملکرد خشک ساقه را افزایش یافت. به هرحال، افزایش تراکم درصد پروتیین خام را کاهش داد و اثر معنی‏داری بر روی نسبت برگ به ساقه نداشت. افزایش سطوح نیتروژن میانگین ارتفاع ساقه، شاخص سطح برگ، تعداد کل پنجه در متر مربع، عملکرد کل علوفه تر، عملکرد ماده خشک کل، درصد پروتیین کل، درصد پروسیک اسید را افزایش داد و نسبت برگ به ساقه را کاهش داد. تراکم مطلوب گیاهی و سطوح نیتروژن سرک برای این آزمایش ۵۰ بوته در متر مربع و ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن بود. سطوح کود نیتروژن نیز عملکرد کل علوفه تر، عملکرد کل ماده خشک، عملکرد ماده خشک برگ و عملکرد ماده خشک ساقه را افزایش داد. درصد ماده خشک ساقه با افزایش کود نیتروزن افزایش یافت. سرعت تولید ماده خشک در چین دوم به‏علت کاهش نیتروژن خاک در چین اول (جذب بوسیله گیاه، شستشو و عمل تبخیر) بالاتر بود. اثر متقابل نیتروژن و تراکم کاشت بر روی عملکرد علوفه تر کل، عملکرد ماده خشک کل، عملکرد ماده خشک ساقه و عملکرد ماده خشک برگ معنی‏دار شد. بالاترین عملکرد علوفه تر کل و عملکرد ماده خشک کل با ۵۰ بوته در متر مربع و کاربرد ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار نیترون بدست آمد. به هر حال اختلاف معنی‏داری بین سطوح ۲۰۰ و ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن بر روی عملکرد کل علوفه تر، عملکرد کل ماده خشک، عملکرد ماده خشک ساقه و عملکرد ماده خشک برگ وجود نداشت. افزایش تراکم گیاهی به‏طور معنی‏داری درصد پروتیین خام را کاهش داده است. بالاترین درصد پروتیین خام در گیاهانی بود که در کمترین تراکم کاشت رشد یافتند که ممکن است به علت مصرف تجملی نیتروزن و یا رقابت کمتر میان گیاهان برای جذب مواد غذایی باشد(۳۱و۵۵). در بررسی سه تراکم کاشت (۵۵، ۶۵ و ۷۵ هزار بوته در هکتار) و چهار تاریخ کاشت (۵ اردیبهشت، ۲۰ اردیبهشت ، ۴ خرداد و ۱۹ خرداد) گزارش کردند که اثر تراکم‏های مختلف بر عملکرد معنی‏دار شدند و بیشترین عملکرد در تراکم‏های ۶۵ هزار بوته در هکتار با عملکرد ۲/۱۱ تن در هکتار بدست آمد و تراکم‏های ۵۵ هزار و ۷۵ هزار نسبت به بهترین تراکم به ترتیب ۹/۲۶ و ۴/۱۶ درصد کاهش عملکرد داشتند. نتایج این آزمایش تراکم ۶۵ هزار بوته را مناسب‏ترین تراکم گزارش کرد.تراکم گیاه می‏تواند عملکرد علوفه و کیفیت آن را تحت تاثیر قرار دهد. یک افزایش در تراکم کاشت می‏تواند قابلیت دسترسی به آب را برای تک بوته کاهش دهد و باعث کمبود آب گردد. تراکم گیاه همچنین می‏تواند مورفولوژی گیاه، ماده‏ی خشک و ترکیبات شیمیایی و پارامترهایی که کیفیت علوفه را تحت تاثیر قرار می‏دهند، بر روی آن‏ها اثر بگذارد. نتایج نشان داد که تراکم کاشت اثر معنی‏داری بر روی تعداد برگ نداشت. تغییرات تراکم از کم به متوسط به‏طور معنی‏داری تخصیص ماده‏ی خشک به ساقه‏ها و برگ‏ها را افزایش داد در حالی‏که تخصیص ماده‏ی خشک به پانیکل را کاهش داد. اثر متقابل تراکم و آبیاری بر روی ماده‏ی خشک، تعداد برگ و توزیع ماده‏ی خشک میان اندام‏های مختلف گیاه را به‏طور معنی‏داری تحت تاثیر قرار داد. اثر تراکم کاشت بر روی محتوای پروتیین خام تحت تاثیر مرااحل رشد بود. آبیاری در ابتدای گلدهی افزایش مثبتی بر روی محتوای پروتیین خام در تمام تراکم‏ها نشان داد(۱۳). بررسی ۳ تراکم کاشت (۲۰۰، ۲۶۰ و ۳۳۰ هزار بوته در هکتار) و سه سطح آبیاری (۲۰، ۱۰۰ و ۱۸۰ میلی‏متر) نشان داد که آبیاری بالا باعث افزایش ارتفاع گیاه و ماده‏ی خشک می‏گردد و تراکم کاشت اثر معنی‏داری بر روی ارتفاع گیاه نداشت اما روی قابلیت هضم علوفه اثر معنی‏داری داشت (کارمی^[۱۰] و همکاران، ۲۰۰۵). در بررسی سه سطح نیتروژن (۰، ۷۵ و ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار) و تراکم کاشت (۱۰، ۲۰ و ۳۰ بوته در متر مربع) در سه رقم سورگوم علوفه‏ای مشاهده شد که نیتروژن و تراکم کاشت اثری روی ارتفاع گیاه نداشتند. اثر نیتروژن روی عملکرد دانه در گیاه معمولا معنی‏دار نبود و افزایش تراکم گیاه به طرف افزایش عملکرد دانه در گیاه تمایل داشت. هم نیتروژن و هم تراکم کاشت عملکرد مثبتی روی عملکرد دانه در واحد سطح داشتند. اثرات رقم، سطوح نیتروژن و تراکم کاشت بر روی محل تشکیل برگ پرچم متغیر و به سال و مکان وابسته بود. می‏توان نتیجه گرفت که افزایش سطوح نیتروژن و تراکم کاشت غالبا بهترین عملکرد دانه و اجزای عملکرد را در سورگوم می‏دهند(۷۴). با بررسی چهار سطح نیتروژن (۰، ۴۰، ۸۰ و ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار) و تراکم‏های کاشت (۵۳۳۰۰، ۸۸۸۰۰، ۶۶۶۰۰ و ۱۳۳۳۰۰ بوته در هکتار) اظهار داشتند که اثر متقابل تراکم کاشت و سطوح نیتروژن بر روی هیچکدام از پارامترها معنی‏دار نشد. بعلاوه، تراکم کاشت کمترین اثر را برروی عملکرد دانه و اجزای عملکرد داشته است. به هر حال، عملکرد دانه یک واکنش درجه دوم را نسبت به سطوح نیتروژن داشت و کاربرد ۴۰، ۸۰ و ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار نیتروزن در سال عملکرد را ۳۹، ۴۳ و ۴۵% در هر سال را افزایش داد(۵۸).
فصل سوم
مواد و روش ها
۳-۱-موقعیت جغرافیایی و ویژگی های آب و هوایی محل اجرای آزمایش:
به منظور بررسی تاثیر محلول پاشی کود اوره و تراکم های مختلف کاشت بر روی رشدونمو سورگوم علوفه ای آزمایشی در تابستان سال ۱۳۸۹ در شهرستان کوهدشت با طول جغرافیایی ۴۷ درجه و۴۰ دقیقه شرقی و عرض جفرافیایی۳۳ درجه و۳۶ دقیقه شمالی، با ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح دریا انجام شد. این منطقه در جنوب غرب ایران قرار گرفته و دارای اقلیم نیمه گرمسیری با تابستان گرم وخشک با میانگین بارندگی سالانه ۴۵۰ میلی متر می باشد. آمار آب و هوایی منطقه در طول فصل زراعی درجدول ۳-۱ آمده است.
جدول ۳-۱ آمار آب و هوای منطقه در طول فصل زراعی

۲-۱۵-۵٫ تبریز
ورودی شرقی تبریز: یکی از طرح های زیبا و فعال عمرانی تبریز طرح ورودی شرقی تبریز و اتصال آزاد راه تهران – تبریز به شریان های ورودی شهر می باشد.
این طرح ها شامل دو پل بزرگ در کنار هم می باشند که شامل طرح تبادل امام علی (ع) و پل اتصالی آزاد راه تهران تبریز به بزرگ راه کسایی می باشند که در فاصله ۵۰۰ متری هم در حال احداثند.
نقشه ۲-۱ پل های در دست احداث ورودی شرقی تبریز
ماخذ: (روابط عمومی شهرداری تبریز).
تشریح ورودی تبریز بعد از تکمیل آزاد راه تهران – تبریز، ورودی تبریز صد چندان زیباتر خواهد شد چرا که آزاد راه با گذر از میان باغات سعید آباد و با سمنج به شهرک مدرن خاوران منتهی خواهد شد که با عبور از مدرنترین شهرک مسکونی ایران به پارک جنگلی ائل باغی متصل شده از کنار جنگل کاری های انجام شده در ائل باغی گذر خواهد کرد. این آزاد راه با پلی زیبا که بر روی بزرگ راه کسایی تبریز در حال احداث است، به بزرگ راه کسایی متصل خواهد شد که در صورت تعیین مسیر به سوی تبریز به پل عظیم امام علی متصل شده و از طریق رمپ به داخل شهر وارد خواهد شد که نمای ورودی شهر تبریز صد چندان زیباتر و دل نشین تر خواهد شد.
تصویر۲-۱۱ نماهای ورودی پل امام علی(ع) شهر تبریز
ماخذ: (روابط عمومی شهرداری تبریز)
این پل با داشتن ۱۶ ورودی و خروجی یکی از بهترین پروژه های عمرانی تبریز قلمداد می شود که تاکنون برای احداث آن ۳۵ میلیارد تومان هزینه شده است. و این پل بیش از ۸۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که طبق اعلام شهرداری تبریز قرار است تا پایان شهریور به بهره برداری کامل برسد.

۲-۱۵-۶٫ کلاچای
تاکنون برای اجرای پروژه ساماندهی ورودی شهر کلاچای یک میلیارد و ۶۲۰ میلیون ریال هزینه شده است. عملیات اجرایی یک باند این پروژه که شامل تعریض، شن ریزی، جدول گذاری، زیرسازی و آسفالت به اتمام رسیده و باند دیگر آن نیز آغاز شده است. برای اجرای کامل این پروژه بلوار، روشنایی، فضای سبز و رفوژ وسط بلوار نیز پیش بینی شده است. با اجرای این پروژه علاوه بر تسریع و تسهیل در آمد و شد خودروها، از حجم بار ترافیک کاسته می شود و این مسیر پیش از این همواره آبستن حوادث جاده یی بوده و آسیب های جانی و مالی فراوانی را در برداشته است. این پروژه به طول ۶۵۰ متر از ابتدای پل شکسته نوده آغاز و تا سه راه نگین شمال کلاچای ادامه خواهد داشت ضمن اینکه یک دهنه پل به دهنه ۶ متر و به طول ۲۳ متر و با هزینه یی بالغ بر ۴۰۰ میلیون ریال از محل منابع استانی بر روی رودخانه نوده ساخته شده است. ساماندهی ورودی شهر کلاچای از خواسته های شهروندان منطقه بوده است و شهرداری خود را ملزم و متعهد به اجرای آن دانست. شهر کلاچای با جمعیتی بالغ بر۱۸هزار نفر در ۸۰ کیلومتری شرق مرکز گیلان قرار دارد.
ماخذ: (کلاچای, اجرای طرح ساماندهی ورودی شهر کلاچای، ۱۳۸۸www. keIachi. blogfa. com). مجری مهندسین مشاور پژوهش و عمران.
۲-۱۵-۷٫ قزوین
متاسفانه دربرنامه ریزی ها و طرح های رسمی شهری، نظیر طرح های جامع و تفصیلی، توجه چندانی به ساماندهی و تقویت جایگاه ورودی شهرها توجهی نمی شود. شهر قزوین نیز از این قضیه مستثنی نیست و مبادی ورودی آن مورد هجوم کاربری های مختلفی بویژه کاربری های تعمیرگاهی و کارگاهی قرار گرفته و بسیاری از کیفیت های تاریخی، هویتی، طبیعی و بصری شهر را به عنوان شهری تاریخی با بستر طبیعی منحصر بفردش مورد تهدید جدی و نگران کننده قرار داده است.
در این رهگذر سه ورودی شاخص شهر از سمت شهرهای تهران، رشت و همدان به دلیل  فضا و کاربرد شهری توسط شهرداری قزوین مورد شناسایی قرار گرفت و در سال ۸۷ طرح آنها به مهندسین مشاور ارائه شد.
پس از بررسی در جلسات متعدد کارشناسی و تخصصی قزوین +۲۰ و کارگروه های مختلف، طرح در حال حاضر در مرحله تصویب در دبیر خانه کمیسیون طرح تفصیلی شهر قزوین است و از آنجا که عملیات اجرایی طرح در برنامه و بودجه اجرایی شهرداری قزوین قرار گرفته و محقق شده راه کارهای ارائه شده توسط مشاور عملیاتی شود. تخصیص بودجه یک میلیارد تومانی برای هر یک از مناطق یک و دو بعنوان محرک طرح در خصوص ساماندهی مشاغل مزاحم بودجه سال ۱۳۹۰ شهرداری قزوین، ضرورت اتخاذ سیاست های تشویقی وعدم استفاده از جبر برای واحدهای تعمیرگاهی موجود را مورد تاکید می توان قرار داد.
حفظ باغات سنتی شهر قزوین با در نظر گرفتن شعار گردشگری و فرهنگی، توجه خاص به محور رشت و همدان به عنوان اولویت نخست به دلیل شرایط مناسب و اعمال سیاست های مختلف شامل زیبا سازی و بهسازی، تغییر کاربری، جابجایی و تخریب با توجه به شرایط هر محور از جمله مواردی است که در دستورکار شهرداری قزوین قرار گرفته است.
کاربری‌های تعریف شده جهت ورودی بلوار مرحوم ابوترابی را شامل مرکز فرهنگی، حمل و نقل، فضای سبز با قابلیت اقتصادی و گردشگری است و حدفاصل فلکه دروازه تهران قدیم تا سه راهی شهرصنعتی البرز به طول ۲/۷ کیلومتر علاوه بر کاربری‌های عنوان شده، خدمات مورد نیاز مسافران، احداث هتل، بازارچه‌های فرهنگی و خوداشتغالی، تجاری کارگاهی، بازار سنگ، پمپ بنزین و کارگاه‌های نجاری، آهنگری، خرازی و خراطی را مطابق مصوبه در بر می ‌گیرد. در خصوص محور ورودی بوئین‌زهرامی توان خاطرنشان کرد: حدفاصل پل خط راه ‌آهن تا سه راهی ورودی غربی شهر صنعتی البرز موسوم به سه راهی مشعلدار به طول ۷٫ ۶ کیلومتر طبق نقشه‌ها قطعه ‌بندی شده و براساس سطح اشغال و تراکم ساختمانی، حریم جاده‌ها و نوع بنای مجاز، مناطقی با کاربری حفاظتی، کشاورزی، انبار، مسکونی، مزرعه دامداری، خدمات حمل و نقل، ایستگاه خودروهای تاکسی و مسافربر، شهرک گلخانه ‌ای و مراکز فروش محصولات آن، گردشگری، فضای سبز، خدمات مورد نیاز مسافران، تعاونی و اتحادیه‌ کشاورزی و باغداری با تائید گروه ضوابط و مقررات شهرداری پیشنهاد شده است.
مشاور در این مصوبه، محور صنعت حدفاصل فلکه مینودر تا سه راهی پل ‌وینا به طول سه کیلومتر را برای کاربری ‌های بوستان عمومی و موزه ‌ای، گردشگری، فضای سبز، شهربازی و باغ موزه‌ها، خدمات بین راهی، پایانه حمل و نقل خودروهای مسافربری شمال شرق قزوین، خدمات گردشگری، سالن اجتماعات و سالن‎های جشن، مراکز تفریحی جانبی با رعایت حریم مجاز معرفی کرده است.
تصویر ۲-۱۲ طرح ورودی شهر قزوین از سمت تهران
ماخذ: (مهر، شورای حمل و نقل استان قزوین(www. tinn. ir)
خاطرنشان کرد: کاربری‌های پیشنهاد شده با توجه به توانمندی و شرایط هر ورودی و بکارگیری نظر متخصصان توسط مشاور به کارگروه مسکن و شهرسازی که نمایندگانی از استانداری، سازمان مسکن و شهرسازی و شهرداری در آن عضو هستند، ارائه شد و این طرح پیشنهادی به  تصویب رسید.
رفع آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ایجاد زیبایی بصری در این طرح در نظر گرفته شده هرچند هنوز ساز و کار اجرایی این طرح مشخص نشده است. دریافت مجوز تبصره یک ماده یک قانون اصلاح حفظ کاربری اراضی زراعی وباغها درمورد درخواست های خارج از محدوده شهر قزوین الزامی است. (مهر, شورای حمل و نقل استان قزوین، ۱۳۹۰).
۲-۱۵-۸٫ ورودی غربی تهران
اتوبان تهران کرج در امتداد اتوبان قزوین و با طول۳۳ کیلومتر، محور ارتباطی است که بار ترافیکی بیشتر از ۱۰ استان غربی و شمال غربی کشور را به دوش می‌کشد. حجم عظیم مسافران به تهران، همچنین جمعیت ساکن در کرج که به دلیل فاصله کوتاه تا تهران و قرارگیری کانون‌های عمده صنعتی و شغلی وابسته به صنعت که در این محور تردد دارند، باعث شده است تا محور آزادراه تهران کرج از مهم ترین محورهای مواصلاتی شهری در کشور و از پر ترددترین جاده‌ها در سطح کشورهای منطقه محسوب شود.
تصویر۲-۱۳ تعیین محدوده طراحی و همنشینی آن با یکدیگر
ماخذ:(سازمان زیباسازی شهر تهرانwww. zibasazi. ir).
محدوده طراحی در اتوبان تهران کرج
این محدوده باید به نحوی انتخاب می‌شد که با لکه‌ای درشت شهری هم جوار اتوبان ارتباط برقرار می‌کرد. “موقعیت ورودی می بایست در حریم و قلمرو شهر باشد تا تعلق به شهر و تغییر حالت و احساس حضور از حوزه‌ای به حوزه دیگر و رسیدن به حریم تمدن و شهر احساس گردد. همچنین در این حالت دسترسی به، خدمات و نقاط اصلی شهر آسان‌تر می‌گردد. ” همچنین جهت ایجاد نظرگاه به شهر، توجه به چگونگی شکل‌گیری منظر در محور حرکت به سمت شهر، چگونگی ادراک کاربران در حرکت با سرعت خودرو در آزادراه و چگونگی تعریف محورهای دید و شاخصه‌های ادراک بصری در آن، محدوده آنرا تعریف می‌کنند.
محل طراحی در مسیر اتوبان در محدوده تقاطع اتوبان آزادگان که امتداد آزادراه تهران شمال و به نحوی کمربندی تهران نیز می‌باشد انتخاب شد تا مسافران در دیگر محورهای واصل نیز از تجربه فضای ورودی بهره‌مند شوند. این محل همجوار دو محدوده بزرگ سبز شهری، پارک چیتگر و پارک جنگلی خرگوش دره قرار گرفته است، تا به نحوی با نقش اتصال دهنده آنها را نیز داشته باشد.
محل مورد نظر از پلی که بعد از آن سیمای شهر تهران مشاهده می‌شود دو کیلومتر فاصله دارد و ارتفاع مطلوب حدود سی وپنج متر از سطح زمین در نظر گرفته شده تا منظره تهران بوضوح قابل مشاهده باشد و با توجه به شیب مجاز، حداقل طول مسیر نیاز باشد. در این محدوده و ارتفاع، چشم‌اندازی از شهر قابل رویت است که در کلیت آن سیمای تهران مشخص ودر زمینه شهر، نمادها و نشانه‌های آن قابل تشخیص‎اند.
طرح ورود
مطالعه دیدهای پیاپی در هنگام حرکت با خودرو به عنوان بخشی از فرایند طراحی در نظر گرفته شده است. زیرا سعی بر آن بود که نحو مشاهده سکانس‌ها با توجه به سرعت حرکت ناظر قابل پیش‌بینی باشد. طرح به صورت یک سری تصاویر پرسپکتیوی است که به سرعت به صورت سکانس‌ها به نمایش در می‌آید تا در فرایند بصری چشم‌اندازی کلی از منظر شهر را تداعی کند. به این لحاظ نیاز به سناریویی بود که با توجه به ماهیت ادراک در حرکت که مشخصات آن ذکر شد کاربر را در توالی مناظر قرار دهد. سناریو با بهره گرفتن از محرک‌های موثر حسی در حین حرکت از مناظر مورد مشاهده که اینجا سیمای شهر است بوجود می‌آید. البته توجه به نوع و میزان محرک‌های حسی و ترکیب شدن آن با سرعت‌های بالا باید به نحوی صورت گیرد تا موجب انحراف حواس راننده از جاده و یا کم شدن سرعت نشود. طول مسیر در نظر گرفته شده با توجه به زمان خیره شدن به چشم‌انداز، زمان دیدن جسم و دریافت مشخصات و درک آن در سرعت ۱۰۰تا ۱۲۰ کیلومتر در ساعت برابر ۲۲۰ ثانیه در نظر گرفته شد. با سرعت ذکر شده حداقل طول مسیر اتوبان برای دریافت هر سکانس یک کیلومتر می‌باشد. (منبع قبلی).
تصویر ۲-۱۴ تعیین امتداد مسیر با توجه به مناظر تشکیل دهنده در ورودی غربی تهران
ماخذ: (سازمان زیباسازی شهر تهرانwww. zibasazi. ir).
با توجه به محدوده در نظر گرفته شده جهت طراحی و بررسی دیدهای قابل ارائه در وضعیت موجود و آینده طراحی آن ورودی به مثابه مسیری با چهار سکانس طراحی شد.
سکانس اول: صعود، ورودی با آغاز مسیر بالا رفتن شروع می شود. دید سمت راست کم کم محدود و دید به سمت چپ و مناظر پارک جنگلی خرگوش دره و در پس آن شهرک‌های صنعتی و مسکونی در جوار رشته کوه البرز دیده می‌شود. مخاطب، پی به تغییر در ماهیت راه می برد و برای اتفاق بعدی آماده می‌شود. طول مسیر۲/۱ کیلومتر، شیب ۵/۲ درصد، دید محدود، زمان: ۵۵ ثانیه.
سکانس دوم: رویش هندسی سیمان، پس از گذر از مسیر سکانس اول ورسیدن به ارتفاع مطلوب، محدودیت های دید تمام شده و مسافر امکان آنرا می یابد که شهر تهران را نظاره کند، دید به سمت قسمت‎های مرکزی شهر تهران و دشت فراخ پوشیده از ساختمان در دامنه کوه های شمالی شهراست، ناظر موقعیت خود را به شهر می‌سنجد، در سیمای کلی مورد مشاهده بسته به ذهنیت خود به خوانش متن می‎پردازد. طول مسیر ۱٫ ۲ کیلومتر، بدون شیب، دید باز، زمان: ۵۵ ثانیه.
سکانس سوم: کوهستان شمیران، اتوبان با گردشی نرم رو به شمال شهر امتداد پیدا می‌کند. رشته کوه البرز در شمال تهران از که مهم ترین عناصر طبیعی شهر و شاخص جهت‌یابی تهران است رخ می کند. شناخت شیب تهران به جهت‌یابی صحیح مسافران و خوانایی شهر می‌ انجامد. همچنین در پس کوه‌های شمالی قله دماوند رخ می کند. که نقطه تمرکز ناظر بر سمت آن می‌باشد. طول مسیر ۲/۱ کیلومتر، بدون شیب، دید باز، زمان: ۵۵ ثانیه.
سکانس چهارم: فرود، پس از صعود و گذر از مسیر ورودی شهر اکنون موقع رسیدن به شهر فرا رسیده است، مسیر با شیب ملایم شروع به نزول می کند، راستای دید به سمت محور اتوبان و در امتداد آن شهر می باشد، در این سکانس مخاطب با مشاهده امتداد مسیر و موقعیت آن در شهر موقعیت خود را در هنگام ورود می‌یابد. از عناصر آشنای مسافران در این منظره می‌توان به مجموعه اکباتان، ورزشگاه آزادی، پارک ارم اشاره کرد. دید در مسیر از سمت چپ محدود می‌شود تا علاوه بر تنوع، ناظر را به منظره جنوبی (مرکز شهر) متوجه کند. طول مسیر ۱٫ ۲ کیلومتر، شیب طولی ۵/۲ درصد به سمت پایین، دید محدود، زمان: ۵۵ ثانیه.
سکانس‌ها بر مبنای معرفی شهر در حداقل زمان ممکن در کوتاه‌ترین طول مسیر و کم ترین تغییر سرعت بوجود آیند. مسیر خروجی نیز به صورت اختلاف در تاریکی و روشنایی و فضای باز و تونل در آغوش توپوگرافی بوجود آمده از مسیر رفت شکل گرفته است.
کاربران پیاده
با بالا رفتن مسیر آزادراه، فضای ایجاد شده در قسمت زیرین و هم سطح زمین، پتانسیل آنرا دارد که به کاربران پیاده اختصاص داده شود و به عنوان یک فضای شهری که هم جوار دو فضای سبز بزرگ شهری اطراف محدوده طراحی در محدوده سایت موجود است، که ارتباطی میان شان وجود ندارد، عمل نماید. بالا بردن سطح آزادراه امکان استفاده از فضای شکل گرفته در سطوح زیرین را ایجاد می‌کند از طرف دیگر با بهره گرفتن از سطح وسیعی زمین بدون کاربری که در جنوب محدوده قرار دارد و تعریف آن به صورت فضای سبز واسط پارک چیتگر و پارک جنگلی خرگوش دره سبب احیاء این فضاها نیز خواهد شد. (کیمیایی, ۱۳۹۱).

۲-۱۵-۹٫ نصب دروازه ماهی ورودی شرق بندرانزلی
دروازه های ورودی نیز به نوعی باعث ایجاد کریدور بصری و ادراکی بین خارج و داخل شهر می گردند که به حس ورود به منزله مهم ترین وظیفه یک ورودی شهر اثر گذارند. (خادمی، ۱۳۸۸، ص۸۶). دروازه ها نقاط ورود به هر مکان و یا محیطی هستند که به لحاظ جایگاه مکانی ویژه ای که نسبت به آن مکان و یا محیط دارند، از حساسیت بصری و ادراکی بالایی برخوردار می باشند. ویلیام وایت معتقد است دروازه، نقطه عطف در فرایند ورود و خروج، میان دو مکان (داخل و خارج) می باشند. (وایت،۱۹۹۹، ص۱۸۷). دروازه‎ها در ورودی شهرها با ایجاد تاکیدات ادراکی – بصری، حس ورود به محیط جدید را القاء می نمایند. در واقع دروازه ی ورودی یک شهر عموماً به صورت یک عنصر مسلط بصری در مسیر ورود به شهر با فضای شهر در نظر گرفته می شود که نه تنها به لحاظ ارزش های معماری و زیباشناختی دارای نقش نشانه ایست بلکه مکان یابی دقیق این عنصر مسلط که بایستی در محور دید ناظرین قرار گیرد، نقش دعوت کنندگی و جهت دهی به افراد و در نتیجه خوانایی و افزایش غنای بصری و حسی ایفاء می کند هر چند که در شهرهای بزرگ امروزی، دروازه ها نمی توانند به تنهایی بیان کننده پدیده ورود باشند. نصب دروازه ماهی توسط شهرداری بندرانزلی در تیرماه سال ۱۳۹۲ با هزینه ساخت ۵۵۰ میلیون تومان انجام گردید، این سازه ازجنس فلز با تیر و ورق با وزن حدود یکصد تن بوده، و با اضافه کردن قسمت میانی که نماد خورشید و حرکت موج و دریاست، دارای ۱۵ متر ارتفاع خواهد بود، و حداقل ارتفاع سازه دروازه ماهی هفت و نیم متر، و عرض آن ۴۰ متر دارای دو دهنه ی ۱۳ متری در دو مسیر عبوری رفت و برگشت می باشد. همچنین سایت این سازه دارای بخش های دیگری از جمله ایستگاه نشیمن و انتظار با سقف شیشه ای (یا طلق شفاف)، محلی برای استقرار بیلبوردها، تابلوها و نقش برجسته های معرف هویت شهری بندرانزلی است. و همچنین ساخت آب نما در سمت شمالی سازه، اجرا خواهد شد. و انتخاب طرح ماهی برای دروازه ی ورودی شهر بندرانزلی رابا توجه به شاخصه ی این شهر که از دیر باز با صید و صیادی و ماهیگیری به عنوان پیشه ی اصلی مردم انزلی عجین بوده و مناسب می باشد و این نماد به مسافران و گردشگران نشان می دهد، به چه شهری با چه هویت و خصوصیتی وارد می شوند.
تصویر ۲-۱۵ دروازه ماهی ورودی شرق بندرانزلی
ماخذ: (نظریه کمیسیون برنامه، بودجه و عمران شهری شورای اسلامی و شهرداری شهر بندرانزلی۱۳۹۲).
۲-۱۵-۱۰٫ دروازه قرآن ورودی غرب شهر خشکبیجار رشت
نصب دروازه ی قرآن در ورودی شهر خشکبیجار رشت توسط شهرداری در تیر ماه سال ۱۳۹۱ ساخته شد، و همچنین این دروازه قرآن برای اولین بار از نوع خود در سطح استان های شمالی، شمال غربی و شمال شرقی کشورمی باشد. پروژه دروازه قرآن در ورودی شهر خشکبیجار از سمت خمام نصب شده است. شهرداری این پروژه را از اعتبارات فرهنگی خود اختصاص داده است. کل اعتبارات هرینه شده برای این پروژه حدود ۴۶ میلیون تومان بوده است، که با احتساب رنگ آمیزی، پیاده روسازی و نورپردازی مجموعاً ۵۰ میلیون تومان هزینه داشت. طول پیاده رو، در نظر گرفته شده ۵/۱۱ متر می باشد تا هر مسافری که وارد خشکبیجار می شود بتواند در این مکان استراحت کند و از مناظر اطراف بهره مند شود.

۴٫ERP ممکن است در حرکت یک سازمان از فرایندهای تجاری ناکارا به بهترین فرایندهای پذیرفته شده استفاده گردد.
۲-۱۵ارتباط بین ساختارهای تشکیل دهنده موفقیت پیاده سازی ERP
۲-۱۵-۱ ارتباط حمایت مدیریت ارشد ، مدیریت پروژه و شایستگی تیم پروژه
در مورد ارتباط عوامل موفقیت بحرانی با یکدیگر در پیاده سازی ERP نیز مطالعاتی صورت گرفته که از آن جمله می توان به مطالعه موردی هلدن و آگرست اشاره کرد که طی سالهای ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۹ در یک شرکت هواپیمایی انجام شده است. در این تحقیق ۱۰ فاکتور از فاکتورهای موجود در لیست عوامل ۲۲ گانه سامرز و نلسون جهت بررسی ارتباط بین این عوامل مورد بررسی قرار گرفت و به این نتیجه دست یافتند که از آنجا که ارتباطات بین اعضای تیم پروژه بر اساس مباحث فنی و تنها متمرکز بر این مباحث بوده است ( عمدتاً در مورد انتخاب نرم افزار ) و مدیر پروژه بیشتر بر مباحث فنی امر تاکیید داشته است . این امر بر عقاید مدیریت ارشد نیز تاثیرگذار بوده است . بنابراین انتظارات موجود در مورد سایر عوامل غیر فنی به خوبی مدیریت نشده و اهداف و مقاصد اجرایی پروژه نیز به طور واضح و مشخص بیان نشده است بنابراین می توان نتیجه گرفت که همه این عوامل به طور مستقیم و غیرمستقیم بر یکدیگر موثر هستند. ارتباطات و همکاری بین اعضای تیم پروژه هسته پیاده سازی فرایند ERP است به نظر می رسد که این دو عامل همدیگر را تقویت می کنند . وقتی کیفیت همکاری بالا می رود دیگری نیز به عنوان نتیجه این فعالیت بالا می رود و ارتباطات بهتر منجر به همکاری بهتر می گردد به این عمل در واژه های پویایی سیستم حلقه تقویت می گویند .

۲-۱۵-۲ ارتباط بین مهندسی مجدد و فرهنگ سازی
همانطور که کاپوس در شکل ۲-۲۰ نشان می دهدبین فرهنگ سازمان و دستیابی به بهود عملکرد BPRرابطه وجود دارد . با توجه به اینکه فرهنگ سلسله مراتبی سازمان و فرهنگ گروهی ارتباط قابل ملاحظه ای با BPR دارند می توان نتیجه گرفت که فرهنگ از بعد درونی سازمان تاثیر بیشتری به نسبت فرهنگ از بعد خارجی بر BPR دارند.
Culture profile
۰٫۲۲۰
BPR
Performance
improvements
۰٫۰۳۶
۰٫۴۲۰
۰٫۰۱۰
شکل ۲-۲۰ ارتباط بین فرهنگ سازمانی و BPR
۲-۱۵-۳ ارتباط فرهنگ سازمانی و مدیریت تغییر
برای به کارگیری ERP لازم است فرآیندهای تجاری و وظایفی که پرسنل انجام می داده اند در جهت صحیح مورد تغییر قرار گیرد. فرهنگ موجود در سازمان و تغییر سازمانی باید به طور موثر مدیریت شود . فرهنگی با عقاید و ارزش های مشترک برای موفقیت پروژه بسیار ضروری است و تاکیید بر کیفیت ، توانایی بالا و تمایل قوی به پذیرش فناوری جدید باید در سازمان تقویت شود.
۲-۱۶ تاریخچه ای از شرکت هواپیمایی هما
در سال ۱۳۲۵ تاسیس شرکت هواپیمایی ایران با سرمایه بخش خصوصی ( حمل بیش از ۱۱ هزار مسافر در اولین پرواز
درسال ۱۳۳۳ تاسیس شرکت هواپیمایی پارس توسط بخش خصوصی
در سال ۱۳۴۰ تاسیس شرکت هواپیمایی ملی ایران هما با ادغام شرکتهای هواپیمایی ایران و پارس با بهره گیری از هواپیماهای DC-3, DC-6, Viscount ))
در سال ۱۳۴۱ نخستین گام عملیاتی هما ، حمل و نقل زائران خانه خدا
در سال ۱۳۴۳ عضویت در انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی « یاتاـ»
در سال ۱۳۴۴ نخستین پرواز جت هما با ۸۲ مسافر از فرودگاه مهرآباد تهران به بیروت، رم، ژنو و فرانکفورت و کنار گذاشتن هواپیماهای ملخ دار با موتورهای پیستونی
در سال ۱۳۴۹ ورود نخستین فروند از ۵ فروند هواپیمای بویینگ (B-707)
در سال ۱۳۵۵ تداوم گسترش شبکه پروازهای داخلی و بین‌المللی هما با بهره گرفتن از ۲۳ فروند هواپیمای جت، همراه با دو فروند جت اجاره ای
در سال ۱۳۵۹ ورود نخستین فروند از ۶ فروند هواپیمای ایرباس (A-300-B2K)
در سال ۱۳۶۰ تغییر نام هواپیمایی ملی ایران ” هما ” به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران هما ( حمل بیش از ۱/۲ میلیون مسافر در این سال
در سال ۱۳۶۹ ورود نخستین فروند از ۶ فروند هواپیمای فوکر(F-100)
در سال ۱۳۷۱ آغاز فعالیت ایران ایرتور بعنوان یک شرکت هواپیمایی وابسته به هما با بهره گرفتن از هواپیماهای اجاره ای
در سال ۱۳۷۳ اضافه شدن هواپیمای ایرباس(A-300-600)
در سال ۱۳۷۹ ورود یک فروند هواپیمای ایرباس (A-310-300) از امارات
در سال ۱۳۸۰ اضافه شدن ۶ فروند هواپیمای ایرباس (A-310-200) از ترکیه
در سال ۱۳۸۲ ورود یک فروند هواپیمای ایرباس (A-310-300)
در سال ۱۳۸۳ اضافه شدن ۳ فروند هواپیمای فوکر (F-100) و ۲ فروند هواپیمای ایرباس (A-300-600)
در سال ۱۳۸۴ اضافه شدن ۴ فروند هواپیمای فوکر
در سال ۱۳۸۵ اضافه شدن یک فروند هواپیمای فوکر یک فروند هواپیمای (B-747-200) 2 فروند هواپیمای (A-300-B4)
در سال ۱۳۸۶ ورود ۵ فروند هواپیمای F-100 موفقیت “هما” در کسب تاییدیه SAFA( کمیسیون ایمنی هوانوردی اروپا) مبنی بر ایمنی و استمرار پروازهای هما به اروپا
در سال ۱۳۸۷ اضافه شدن ۲ فروند هواپیمای (A-300-200) یک فروند هواپیمای A320 و ورود ۲ فروند هواپیمای باری (A-300-B4-F) و یک فروند هواپیمای باری (B-747-F) و موفقیت هما در اخذ گواهینامه IOSA (ارزیابی ایمنی عملیات و سیستم‌های کنترلی شرکت‌های هواپیمایی توسط یاتا در سال ۱۳۹۰ طبق تصمیم کمیسیون حمل و نقل اروپا تعدادی از هواپیماهای ایران ایر به دلیل غیر ایمن بودن در فهرست سیاه این سازمان قرار گرفت واجازه پرواز دراوپا به آنان داده نخواهد شد.تأسیس گروهی از بازرگانان ایرانی در سال ۱۹۴۲، نخستین شرکت هواپیمایی حامل پرچم ایران را با نام ایرانین ایرویز تأسیس نمودند. این شرکت به جابجایی مسافر و بار در مسیرهای داخلی و منطقه‌ای می‌پرداخت و علاوه بر آن یک پرواز هفتگی باری نیز به اروپا انجام می‌داد. ناوگان آن از تعدادی هواپیمای داگلاس دی سی ۳ تشکیل شده بود. بعدها تعدادی هواپیمای دی سی ۴ و ویسکانت نیز به ناوگان ایرانین ایرویز اضافه شد.
در سال ۱۹۵۴، یک شرکت هواپیمایی خصوصی دیگر به نام پرشین ایرسرویسز (پاس) در تهران تشکیل شد. پاس فعالیت‌های خود را در زمینه حمل بار آغاز کرد و بعدها به حمل مسافر در مسیرهای داخلی منتهی به تهران نیز پرداخت. این شرکت در سال ۱۹۶۰ پروازهای بین‌المللی خود را در مسیرهای اروپایی آغاز نمود. این مسیرها شامل تهران-لندن، تهران-پاریس، تهران-ژنو و تهران-بروکسل می‌شد. این پروازها با بهره گرفتن از هواپیماهای دی سی ۷ اجاره شده از شرکت سابنا انجام می‌گرفت.
در روز ۲۴ فوریه سال ۱۹۶۲، دو شرکت ایرانین ایرویز و پرشین ایرسرویسز در یکدیگر ادغام شده و شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما)، با نام بین‌المللی ایران ایر (IRAN AIR) تأسیس گشت. این شرکت ملی اعلام شد و تمام امکانات و پرسنل دو شرکت مذکور را در اختیار گرفت. در همان زمان نشان هما برای این شرکت تازه تأسیس طراحی گشت.
هما پروازهای خود را با بهره‌گیری از هواپیماهای داگلاس دی سی ۳، دی سی ۶، ویکرز و آورویورک آغاز نمود و در سال ۱۹۴۶ به عضویت کامل یاتا در آمد.
۲-۱۷دوران طلایی
اولین پرواز هما با هواپیماهای جت در سال ۱۹۶۵ با بهره گرفتن از یک فروند بوئینگ ۷۲۷-۱۰۰ در مسیر تهران-بیروت انجام شد. پس از آن شرکت تصمیم به تبدیل تمام ناوگان خود به هواپیماهای جت گرفت. با شروع دهه ۱۹۷۰ عصر طلایی هما نیز آغاز گشت. در سال ۱۹۷۱ تعدادی بوئینگ ۷۳۷-۱۰۰ و در سال ۱۹۷۴ تعدادی بوئینگ ۷۲۷-۲۰۰ وارد ناوگان شرکت شد. همچنین تحویل هواپیماهای گران قیمت بوئینگ ۷۴۷ از نوع ۱۰۰ و ۲۰۰ و اس پی از سال ۱۹۷۵ آغاز گشت.
در میانه دهه هفتاد میلادی، هما پروازهای بدون توقف بسیاری را به طور روزانه به قاره اروپا انجام می‌داد، در این دوره هواپیمایی ملی ایران تنها در مسیر تهران-لندن بیش از سی پرواز هفتگی انجام می‌داد. خط هوایی تهران به فرودگاه جان اف کندی نیویورک در سال ۱۹۷۵ با بهره‌گیری از بوئینگ ۷۰۷ و با یک توقف در فرودگاه هیث‌رو لندن آغاز شد. با خرید بوئینگ‌های ۷۴۷ اس پی، هما این هواپیماهای دوربرد را در مسیر تهران-نیویورک به کار گرفت و به این ترتیب طولانی‌ترین خط هوایی بدون توقف جهان را راه اندازی کرد.
در ۸ اکتبر سال ۱۹۷۲ هما قرارداد خرید دو فروند هواپیمای مافوق صوت کنکورد را با کنسرسیوم انگلیسی-فرانسوی آن به امضا رساند. البته این هواپیماها هرگز به ناوگان هما وارد نشدند، چرا که در آوریل ۱۹۸۰ با توجه به روی دادن انقلاب ایران و دگرگون شدن سیاست‌های حکومت، این قرارداد فسخ شد. هما آخرین شرکت هوایی خارجی بود که قرارداد خرید این هواپیما را فسخ می‌کرد.
در سال ۱۹۷۸ هما ۶ فروند ایرباس مدل آ-۳۰۰ را برای به کارگیری در مسیرهای محلی از شرکت اروپایی ایرباس خریداری کرد و نخستین بهره بردار هواپیماهای ایرباس در خاورمیانه لقب گرفت. در پایان این سال هما به بیش از ۳۱ مقصد در داخل و خارج از ایران، از پکن و توکیو تا نیویورک به طور روزانه پرواز می‌کرد و در حال راه‌اندازی خطوط هوایی جدیدی به مقصد لس آنجلس و سیدنی بود.
در سال‌های پایانی دهه هفتاد، هواپیمایی ملی ایران به عنوان رو به رشدترین شرکت هواپیمایی جهان شناخته می‌شد و در عین حال یکی از ایمن‌ترین، مدرن‌ترین، و پردرآمدترین شرکت‌های هواپیمایی دنیا نیز به شمار می‌رفت. در سال ۱۹۷۶ هما پس از شرکت استرالیایی کوانتاس ایمن‌ترین شرکت هوایی جهان لقب گرفت. (تا پیش از انقلاب اسلامی تنها حادثه هما مربوط به سقوط یک فروند داگلاس دی سی ۳ این شرکت در سال ۱۹۵۲ می‌شد.) در آن سال‌ها هما سعی داشت از موقعیت استراتژیک ایران به عنوان نقطه‌ای میان شرق و غرب عالم به نحو احسن استفاده کرده و ایران را به مرکز ترانزیت بار و مسافر در جهان تبدیل کند. این روند با انقلاب ۱۹۷۹ ایران به کلی متوقف شد.
ساختمان مرکزی هواپیمایی ایران ایر توسط مهندسان اسرائیلی ساخته شد.
پس از انقلاب ۱۳۵۷

بسته خدمات سلامت^[۲۲]:
خدمات بهداشتی درمانی ، یا توانبخشی پایه و دارای اولویت که توسط پزشک خانواده یا تیم سلامت ارائه یا فراهم می شود .کالاها یا خدماتی که در پوشش فهرست ملی انواع مراقبتها، چه پیشگیرانه و چه درمانی، قرار دارند و هزینه ی آنها به سبب اساسی بودن یا برخورداری از اولویت توسط جامعه پرداخت می شود در حالی که هزینه ی سایر خدمات باید توسط فرد یا طرح های بیمه مکمل و به طور اختیاری تامین شود.(۲۸)
پرداخت از جیب^[۲۳]:
به میزان هزینه ای که خانوار مستقیما هنگام دریافت خدمت به ارائه دهنده پرداخت می نماید را پرداخت از جیب گویند. این پرداخت اگر بصورت قانونی باشد بعنوان پرداخت رسمی^[۲۴] مطرح می شود و اگر غیر قانونی باشد بصورت پرداخت غیر رسمی^[۲۵] بیان می گردد.(۲۹)
سازمانهای بیمه گر پایه:
منظور سازمانهایی است که خدمات درمانی پایه را برابر فهرست تعهدات مصوب شورای عالی بیمه خدمات درمانی کشور ارائه میکنند و مشتمل است بر سازمان تامین اجتماعی،سازمان بیمه خدمات درمانی، سازمان بیمه خدمات درمانی نیروهای مسلح و کمیته امداد امام (ره) است.(۲۸)
خدمات پاراکلینیک: خدماتی شامل خدمات تصویربرداری ، فیزیوتراپی ، آزمایشگاهی ، دارویی و … را که مکمل خدمات سرپایی و بستری است ، گفته می شود.
فقر^[۲۶] :
در تعریف جامعه‌شناسی آن، به معنی عدم برخورداری از حداقل امکانات معاش، یا به تعبیر دیگر، عدم برخورداری از میزان درآمدی است که در سطوح معیشت مورد نیاز انسان باشد. اندازه‌گیری میزان فقر مشکل است، ولی با روش تحقیق تا حدودی امکان‌پذیر است، اما فقر مطلق را فراتر از کمبود درآمد می‌دانیم و آن شامل سوءتغذیه، کمبود بهداشت، افزایش بی‌رویه جمعیت، بیکاری پنهان و آشکار، مهاجرت نخبگان و جوانان تحصیلکرده به خارج از کشور.(۳۰)
هزینه بقاء:
به حداقل هزینه لازم برای امرار معاش یک خانواده که شامل هزینه های لازم برای تغذیه و سکونت و انرژی می باشد گفته می شود.(۳۱)

سلامت^[۲۷]:
عبارتست از برخورداری از آسایش کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری و نقص عضو. تعریف سازمان جهانی بهداشت از سلامتی، یک تعریف ایده‌آل و عملا دست نیافتنی است زیرا با توجه به این تعریف نمی توان فردی را پیدا کرد که در هر سه بعد جسمی، روانی و اجتماعی کاملا سالم باشد، ضمن اینکه در عمل هم نمی توان مرزی بین سلامت و بیماری در نظر گرفت، در حقیقت این تعریف مشابه قله مرتفعی است که هیچ کس نمی تواند آن را فتح نماید ولی تلاش همه افراد باید به سمت آن باشد و از طرفی باید برای سطح سلامتی، طیفی قائل شد.
با توجه به تعریف سلامتی (تعریف WHO) متوجه می‌شویم که سلامتی یک مسئله چند بعدی است حتی امروزه علاوه بر بعد جسمی، روانی و اجتماعی، جنبه معنوی را هم در نظر می‌گیرند. و باید توجه داشت که ابعاد مختلف سلامتی و یا بیماری بر یکدیگر اثر کرده و تحت تاثیر یکدیگر قرار دارند. چنانچه مشکلات جسمی بر روان فرد مشکلات روانی بر جسم او و نیز هر دوی آنها بر جامعه و اختلالات موجود در جامعه بر هر دو بعد دیگر سلامتی اثر می‌گذارند لذا اقدامات انجام شده برای ارتقای سلامتی باید به تمام جوانب سلامتی فردی (جسمی و روانی و معنوی) و سلامت کلی جامعه توجه داشته باشد.(۲۹)
عوامل اثرگذار بر سلامت: ویژگی های چند بخشی داشته و آثار دگرگونی سیمای سلامت در کشور اثر این عوامل را تشدیدمی‌کند.همچنین عواملی مانند فقر و خشونت، صنعتی شدن ، تغییر شیوه زندگی ، آلودگی محیط زیست ، تغییر عادت‌ها ، حوادث و سوانح جاده ای ، استرس و …) بر این عوامل اثر هم افزایی دارد (۲۷).
خط فقر^[۲۸]
عدم تامین حداقل نیازهای تغذیه ای، بهداشتی، آموزشی، مسکن و حمل و نقل یک خانواده است که حداقل غذای مورد نیاز یک خانوار ایرانی دو هزار کالری در روز است و این رقم مبنای محاسبه خط فقر در نظر گرفته شده است.(۳۰)
عدالت در تأمین منابع مالی^[۲۹]:
به لحاظ مفهومی عدالت در مشارکت مالی تمرکز و توجه به این نکته دارد که آیا هر خانوار متناسب با استطاعت مالی و درآمدش در تامین هزینه های بهداشتی و درمانی مشارک دارد یا اینکه مشارکت خانوارها تناسب منطقی با سطح رفاهی و درآمد آنها ندارد.(۳۲)
بیمه :^[۳۰] عقدی است که بموجب آن یک طرف تعهد می کند در ازاء دریافت وجه یا وجوهی از طرف دیگر، در صورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارده براو را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد . بیمه در واقع راه حلی برای پاسخ به نیازهای جوامع بشری در مقابل بروز حوادث ناگهانی می باشد . جوامع بشری در طول تاریخ بهترین و موثرترین وسیله برای مقابله با زیانهای عظیم را ، تعاون و همیاری اجتماعی به منظور سرشکن کردن زیان فرد یا افراد معدود بین همه افراد گروه و یا جامعه یافتند تا در این راستا هیچ فرد از افراد جامعه بیمه شده به تنهایی در مقابل خسارت ناشی از حادثه ناگهانی قرارنگیرد و از این طریق تمام افراد به آسایش خیال دست یابند . برای مثال در اوایل قرن صنعتی در اروپا کارگران صنعتی و معادن در محیط کار با آسیب دیدگی ، نقص عضو و فوت روبرو بودند و بارسنگین نگرانی از وضعیت مالی خانواده در صورت بروز حادثه آنها را بر آن داشت تا صندوقی در محل کار تعبیه کنند و ماهانه به سهم خود مبلغی ناچیز به صندوق بریزند و در موقع حادثه آسیب دیدگان از اندوخته صندوق به نفع خانواده های خود استفاده کنند و با این ترتیب نه تنها غرامت آسیب دیدگان جبران می شد بلکه همه افراد آن جامعه به آسایش خیال دست یافتند و در واقع خود را بیمه حوادث نمودند . شرکت های بیمه در واقع همان صندوق تعبیه شده می باشند .(۳۳)
حق بیمه : شرکتهای بیمه با بهره گرفتن از آمار ، احتمال وقوع حادثه را مشخص کرده ، حق بیمه را براساس احتمال وقوع حادثه و میزان سرمایه مورد بیمه محاسبه می کنند .(۳۳)
دو دیدگاه در مورد ماهیت حق بیمه :
الف ) حق بیمه بعنوان هزینه : حق بیمه ، گرچه در ماهیت هزینه است ولی در واقع باعث کاهش هزینه های عظیم در بلند مدت میگردد . حق بیمه چون واکسنی است که از بیماریهای بزرگ جلوگیری می کند .
ب ) حق بیمه بعنوان پس انداز : حق بیمه در ماهیت ، پس انداز پنهانی است که در روز بروز حادثه که تمام سرمایه ها از بین رفته این پس انداز پنهانی به کمک می آید و سرمایه از بین رفته را جایگزین می نماید . (۳۳)
حق سرانه :^[۳۱] مبلغی است که بر مبنای خدمات مورد تعهد به مشمولین بیمه خدمات درمانی، برای هر فرد در یکماه تعیین می گردد . (۳۳)
فرانشیز :^[۳۲] قسمتی از هزینه درمان است که بر مبنای تعرفه مصوب، بیمه شده باید درزمان دریافت خدمات پرداخت نماید . (۳۳)
فصل چهارم:
یافته ها
همانطور که در بخش روش شناختی تحقیق به آن اشاره شد در این مطالعه و به منظور جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه باز استفاده گردید . سوالات اولیه پرسشنامه با توجه به اهداف تحقیق توسط محقق طراحی گردید و پس از اخذ نظرات خبرگان و متخصصین حوزه بهداشت و درمان نهایی شدند.
سوالات به شرح زیر می باشند :
سازه های موثر بر افزایش میزان پرداخت از جیب بیمه شدگان به طور کلی چیستند ؟
سازه های موثر بر افزایش میزان پرداخت از جیب بیمه شدگان در بخش های بستری،دارو، دندانپزشکی و… چیست؟
سازه های موثر بر کاهش میزان پرداخت از جیب بیمه شدگان به طور کلی چیستند ؟
سازه های موثر بر کاهش میزان پرداخت از جیب بیمه شدگان در بخش های بستری ، دارو ، دندانپزشکی و.. چیست؟
سوال ۱ : سازه های موثر بر افزایش میزان پرداخت از جیب بیمه شدگان به طور کلی چیستند ؟
در پاسخ به این سوال در ۲۶ استان مورد بررسی مدیران بیمه عوامل موثر بر افزایش پرداخت از جیب را در حیطه مقولات مطرح شده در جدول۱ بیان نمودند.
جدول ۱ : سازه بندی کدهای مستخرج از سوال ۱

ماهواره های پخش مستقیم، قادر به انتقال مستقیم برنامهها به عموم مردم، بدون استفاده از ایستگاههای زمینی میباشد.پخش مستقیم ماهوارهای میتواند مستقیما در منازل دریافتکنندگان مورد استفاده قرار گیرد در چنین پخشی خود سازمان مبدا، کار توزیع را انجام میدهد و این امر این پخش را از مفهوم رایج سایر پخشها متمایز میکند. پخش مستقیم ماهوارهای به وضوح با قوانین کپیرایت موجود پیوند میخورد و موضوع اصلی لیسانس آثار کپیرایت شده برای استفاده در کشورهای مختلف میباشد. در واقع، تمایز بین فرد مبدا و فرد منتقلکننده در هنگامی که اجرای عمومی از اثر کپیرایت شده رخ می دهد، دشوار می باشد.

بدون شک با رشد پخش مستقیم ماهوارهای موضوعات کپیرایت جدید ظهور میکنند. زیرا، گستردگی بینندگان و عدم قابلیت کنترل پخشکننده، منافع قانونی مولفان و مالکان کپیرایت را تهدید میکند. دیگر موضوع اصلی در خصوص شناسایی فرد مسئول به پرداخت حق امتیاز میباشد. در قوانین بین المللی مرتبط چون ماده ۱۱ مکرر کنوانسیون برن و همراه شدن با تعریف مرتبط پخش رادیویی بر اساس بخش ۲۰ از ماده I مقررات رادیویی که به کنوانسیون ارتباطات از راه دور ضمیمه شد حمایت از منافع مولفان در پخش مستقیم ماهوارهای مورد توجه قرار گرفته است اما تحقق حمایت موثر آن نیازمند توضیحات وسیع از طریق همکاری بین المللی است. لیسانس محصولات کپیرایت شده برای استفاده در کشورهای مختلف در پخش مستقیم ماهوارهای، مسئولیتهای متعاقب برای حق امتیاز، توزیع به مالکان کپیرایت نشاندهندهی پیچیدگی موضوع و نیاز بررسی وسیع آن است^[۸۹].
تعداد زیادی پیشنهادات در این زمینه مطرح شده است چون تاسیس یک موسسه بین المللی در جمعآوری و توزیع حق امتیاز در انتقال و پخش از فضا مانند نمونه موسسه مشابه در زمینه حقوق اجراکنندگان و امکان بستن موافقتنامههایی استاندارد بین سازمانهای نمایندهی منافع مالکان کپیرایت و سازمانهای پخش تلویزیونی، و پیشنهاد پرداخت مبالغ اضافی در زمان بروز پخش مستقیم ماهوارهای. به عقیده بسیاری لیسانسهای اجباری قابل حصول در برابر مبلغ قانونی چون در زمینه تلویزیونهای کابلی، راه حلی است که میتواند اهداف ملی را تامین میکند^[۹۰].
مشکلات زیادی به دلیل اصل رفتار ملی در تحقق عملی حقوق مولفان پخشهای مستقیم به وجود میآید. ماده ۱۱ مکرر برن حقوق انحصاری مولف و شرایطی که حقوق باید توسط هر کشور عضو را تعیین شود را ایجاد کرده است لیکن این حقوق تنها در کشورهای که آنها را تعیین کردهاند به کار میروند. کاربرد مقررات، ارائه لیسانس اجباری^[۹۱] به پخش مستقیم ماهوارهای را تسهیل میکند با این حال پتانسیل آن از طریق محدودیت اثرش به سرزمین کشوری که چنین لیسانسی را اعطا کرده است، خنثی میشود.
بند سوم-پخش غیرمستقیم ماهوارهای^[۹۲]
بر اساس نظر غالب، حمایت کیفیت انتقال سیگنالهای حامل برنامه از طریق خدمات ماهوارهای ثابت رد میشود زیرا پخش تنها در پایان دریافت انتقال پخش غیرمستقیم ماهوارهای شروع میشود و هیچ مسئولیت کپیرایت را بر سازمان مبدا آن بار نمیکند. بر اساس مطالعات انجام یافته توسط کمیته متخصصان شورای اروپا، نظر کلی اینست که توزیع پخش از طریق کابل در حوزهی مد نظر دریافتی، یک ارتباط مجزا و واقعا جدید با عموم در نظر گرفته نمیشود بنابراین باید اجازهی رخ دادن آن بدون روشنسازی بیشتر حقوق داده شود. در نتیجه حقوق مالکان در رابطه با بینندگان کابلی در چنین محلی، زمانی پرداخت میشود که حقوق خود پخش، روشن شود همچنین باید تاکید شود که محدودیتهای حق توزیع کابلی به نفع حقوق انحصاری مولف در صدور اجازه ارتباط با عموم از طریق سیم یا توزیع مجدد اثر زمانیکه ارتباط از طریق سازمان دیگری به غیر از سازمان اصلی انجام شود وجود دارند.
در ماده ۱۱ کنوانسیون برن چنین تصریحی وجود دارد.
گفتار دوم-داده های سنجش از راه دور
داده های سنجش از راه دور^[۹۳] از دیگر مصادیق حقوق مالکیت فکری در ماوراءجو هستند و فعالیتهای اخیر سنجش از دور در حوزه تجارت توسط کشورهای مختلف منافع خاص در حمایت فکری از این فعالیتها را نشان میدهد و لزوم سرمایه در تامین بودجه فضایی با توجه به ماهیت اکتشافی این برنامهها، منجر به افزایش مشارکت شرکتهای خصوصی شده است به گونهای که امروزه بخش خصوصی از بازیگران اصلی این فعالیتها به شمار میرود. مسئلهی قانونی بودن این فعالیتها و مسئولیتهای نهادهای خصوصی در سایهی ماده ۶ معاهده ۱۹۶۷ فضا که مسئولیت بین المللی برای فعالیتهای ملی توسط نهادهای دولتی و غیردولتی را به دول واگذار مینماید قابل فهم است اگرچه مسئولیت آنها به دولتهایشان واگذار شده است^[۹۴]. ماهواره های سنجش از راه دور به دلیل ویژگیهای خاص دادههایشان از منابع منحصر به فرد اطلاعاتی هستند که نمیتوانند جانشین اطلاعات به دست آمده از طرق دیگر شوند چرا که تنها ماهواره ها میتوانند فارغ از محدودیتهای سیاسی و مدیریتی، دید دقیقی از منطقهای وسیع را فراهم سازند^[۹۵]. داده های سنجش از راه دور و تولیدات حاصله از آنها میتوانند در صنایع متفاوتی چون بخش انرژی، جنگل بانی و بهرهبرداری از منابع معدنی مورد استفاده واقع شوند و در حوزههایی چون سیستمهای اطلاعات جغرافیایی، تصمیمگیریها در سطوح دولتی ،مهندسی جغرافیایی، حفاظت اراضی، کشاورزی پایدار و بازاریابی با اهداف اقتصادی، بسیار سود رسان باشند. با این وجود، میزان سودمندی از داده های سنجش از راه دور بسیار وابسته به میزان و چگونگی حمایت از داده ها خواهد بود^[۹۶].
ماهواره های متنوعی وجود دارند که جهت تصویربرداری از زمین از سنسورهای مختلفی بهره میبرند به طور مثال landsatوspot که به ترتیب متعلق به ایالات متحده و فرانسه میباشند از روش های متفاوتی در عکسبرداری از زمین استفاده میکنند^[۹۷]. تمام ماهواره های سنجش از راه دور به جمع آوری داده های خام میپردازند اما پردازش تکنولوژیکی در داده های به دست آمده به دلیل تکنیکهای منحصر به فرد در هر کشور، نظام اختراع را به صحنه وارد میکند^[۹۸]. در خصوص داده های پردازش شده و غنیشده از داده های خام، موضوع کپیرایت نیز مطرح میشود. لیکن دغدغه های اصلی در این حوزه، امکان حمایت از این داده ها در قالب حقوق مالکیت فکری به خصوص زمانیکه داده ها با بودجه عمومی به دست میآیند و موضوعات مالکیت و استفاده غیرمجاز میباشد. در زمینه حمایت از داده های ایجاد شده از طریق بودجه عمومی، کشورها رویکرد متفاوتی دارند به طور مثال در اتحادیه اروپا دولتها ادعای مالکیت بر چنین داده های را دارند در صورتی که در ایالات متحده چنین رویهای وجود ندارد^[۹۹]. بدون شک حمایت از داده های سنجش از دور از طریق کپیرایت موثر میشود که در این بخش مورد بررسی واقع خواهد شد به بیان دیگر در سنجش داده های سنجش از راه دور امکان و چگونگی حمایت از طریق مالکیت فکری سنجیده میشود. به همین سبب ابتدا به روشنسازی مفاهیم سنجش از راه دور و داده میپردازیم.
بند اول-تعریف داده و تلاقی آن با مفهوم اطلاعات
ریشه کلمه داده از کلمه لاتین datum به معنای داده شده میباشد ^[۱۰۰].در اکثر دایرهالمعارفها یا تعریفی از داده صورت پذیرفته است یا از اطلاعات، داده شده است ولیکن در برخی هر دو به عنوان حقیقت و ثبت مشاهدات که برای ارجاع یا تحلیل جمعآوری میشوند و موارد شناخته شده و تلقی شده به عنوان حقیقت، تعریف شدهاند.
گاهی اطلاعات نیز به عنوان حقایق فراهم شده یا یاد گرفته شده درباره چیزی یا کسی یا به دانش به دست آمده از فرایند یادگیری اطلاق شده است.
تعاریف بیان شده نشان میدهند که داده و اطلاعات با یکدیگر هم معنی هستند حتی شورای بینالملل علوم تایید میکند که اگرچه اطلاعات به عنوان نتایج به دست آمده از تحلیل داده و نتایج تحقیقات تعریف میشود، اما تمایز بین این دو دشوار و وابسته به موقعیتهای گوناگون میباشد.^[۱۰۱]
در مقررات ملی و بین المللی چندین تعریف از داده ارائه شده است. در نتیجه در راستای بررسی این مقررات، ابتدا به بررسی اصول سازمان ملل، سپس منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی و کنوانسیون آرهوس میپردازیم.
الف-اصول سنجش از راه دور سازمان ملل
ماده ۱ اصول مرتبط با سنجش از راه دور از ماوراءجو به زمین سازمان ملل، داده سنجش از راه دور را بسته به میزان پردازش آنها به سه گروه تقسیمبندی کرده است:
-داده ابتدایی۲-داده پردازش شده ۳-اطلاعات تحلیل شده
داده ابتدایی ^[۱۰۲]
داده خام انتقال یافته توسط ماهواره ها به ایستگاههای زمینی است. داده خام، شامل شماره ها، تصاویر به همراه دیگر خروجی ها از ابزاری است که ویژگیهای فیزیکی را به نماد تبدیل میکنند و نیازمند پردازش توسط رایانه به منظور ذخیره آنها و انتقال به دریافتکننده میباشد.
داده پردازش شده ^[۱۰۳]
محصول حاصلشده از فرایند پردازش داده خام به منظور قابل استفاده نمودن داده است.
اطلاعات تحلیل شده ^[۱۰۴]
این اطلاعات حاصل شده از تفسیر داده های پردازش شده و ورود داده و دانش از دیگر منابع میباشد. ذکر این نکته ضروری است که مقررات این سند برای دول الزام آور نیست و تنها راهنمایی برای ایجاد ترمینولوژی واحد در زمینه فعالیتهای سنجش از راه دور میباشد^[۱۰۵].
داده های فضایی و نمود آن چون داده جغرافیایی به دادهای که شکل و موقعیت یک ویژگی به همراه خصوصیات خاص آن را ثبت میکند اطلاق میشود.
ب-منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی
منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی در فجایع طبیعی و تکنولوژیکی، دربردارندهی مفاهیم داده و اطلاعات میباشد. در ماده ۱ آن تعریفی برای این دو ارائه میشود و واژه داده فضایی به عنوان داده خام جمع آوری شده توسط سیستمهای فضایی یکی از اعضا و فرستاده شده به ایستگاههای دریافتکننده زمینی مطرح شده است و واژه اطلاعات به داده های پردازش شده که توسط اعضایی که از برنامههای تحلیل برای استفاده در مدیریت بحران توسط دولتهای ذینفع استفاده میشود گفته میشود .به طور کل منشور و اصول سازمان ملل در تعاریف بسیار مشابه یکدگرند ولیکن در منشور از مفاهیم عامتری استفاده شده است.
پ -کنوانسیون آرهوس
بر اساس مقررات کنوانسیون آرهوس^[۱۰۶] و رهنمون شورای اتحادیه اروپا در آزادی دسترسی به اطلاعات محیطی، داده ها شامل اطلاعات نوشته شده، شفاهی، بصری، الکترونیکی و هر شکل دیگر اطلاعات مرتبط با محیط زیستی میباشد که این موضوع به معنای مشمول شدن داده و اطلاعات میباشد چرا که هر تفسیر قانونی از این موضوع خواه لفظی خواه منطقی، داده و اطلاعات سنجش از راه دور را در کنار هم قرار میدهد و اگر دسترسی به اطلاعات اجازه داده شده است به موازات آن دسترسی به داده ها نیز باید امکان پذیر باشد^[۱۰۷]. با این وجود، قانونگذاران ملی همیشه با منابع حقوق بینالملل به طور خاص اصول سازمان ملل هماهنگ نبودهاند به طور مثال در قانون سیستم فضایی سنجش از راه دور کانادا داده خام به عنوان داده حسگر از یک ماهواره سنجش از راه دور و هر داده فرعی مورد نیاز برای تولید تولیدات سنجش از راه دور از یک داده حسگر تعریف شده است. این تعریف حاکی از آنست که محصول سنجش از راه دور بر اساس قانون کانادا، شامل داده پردازش شده و اطلاعات تحلیل شده میشود.
با توجه به مطالب عنوان شده در فوق، در این رساله از ترکیب واژه های داده و اطلاعات در کنار هم استفاده میشود.
گفتار سوم-تعریف سنجش از راه دور در قوانین مختلف
سنجش از راه دور در قانون سنجش از راه دور ایالات متحده به مجموعه دادههایی که میتوانند به تصویری از ویژگیهای زمین، پردازش و تبدیل شوند، اطلاق میشود و داده پیش از تبدیل به تصویر، عکس یا قسمتی از سیستم اطلاعات جغرافیایی باید مورد پردازش واقع شود و در واقع این قدم است که به آنها امکان حمایت در چارچوب مالکیتفکری را اعطا میکند. قوانین ایالات متحده در این زمینه مشابه نظام اصول سنجش از راه دور سازمان ملل میباشد که در تعریف سنجش از راه دور به تمایز داده خام و دیگر انواع داده میپردازد که این امر ناشی از به رسمیت شناسی ضمنی مقرره عدم حمایت از داده در معاهده وایپو میباشد.
قانونگذار کانادا رویه مشابهی از قانونگذار ایالات متحده اتخاذ کرده است البته با ایجاد تفاوتهایی بین سطح پردازش داده خام و محصول سنجش از راه دور
در قانون روسیه تحت عنوان مقررات اطلاعات جغرافیایی فضایی، تمام داده های سنجش از راه دور، داده خام و ابتدایی اصول سنجش از راه دور سازمان ملل تعریف میشود.
لیکن قانونگذاران در اروپا رویکرد متفاوتی اتخاذ کردهاند و چون ایالات متحده بین داده خام و پردازش شده تفاوتی قائل نشدهاند و همانطور که در قسمتهای پیش رو بیان خواهد شد این امر دارای آثار مهمی در تسری حمایت کپیرایت میباشد^[۱۰۸].
گفتار پنجم-جایگاه حمایت از داده های سنجش از راه در موافقت نامههای بین المللی
برخی موافقتنامههای بین المللی چون معاهده فضا ۱۹۶۷، اصول مرتبط با سنجش از راه دور زمین از ماوراءجو، کنوانسیون۱۹۷۱ برن و معاهده جهانی کپیرایت ۱۹۷۱ دارای رهنمودهای مستقیم یا غیر مستقیم در حمایت فکری از داده ها هستند.
اما نهایتا تمامی موافقتنامهها در اجرا و کنترل حقوق مالکیت فکری داده های سنجش از راه دور با شکست مواجه شدهاند^[۱۰۹]. به طور کل در حقوق بینالملل حمایت شایسته و مکفی از داده های سنجش از راه دور وجود ندارد. در نتیجه به نظر میرسد، همراه با رشد رو به افزایش تجاریسازی و خصوصیسازی در بخش داده های سنجش از دور، کنوانسیون خاص لازم میگردد.
حال با توجه به ویژگیهای داده سنجش از راه دور و تعریف قانونی آن و انواع این دسته از داده ها باید چگونگی و چرایی حمایت کپیرایت به این دسته از داده ها مورد بررسی قرار گیرد و در این ارزیابی همانطور که در ذیل به آن اشاره خواهد شد، پردازش، نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. به منظور بررسی حمایت ابتدا باید روش های تولید داده ها بررسی شود که در ذیل به آن میپردازیم.
گفتار ششم-روش های تولید داده سنجش از راه دور
داده های سنجش از راه دور توسط ماهواره های خاص ایجاد میشوند و به وصف سطح و عمق زمین، اقیانوسها و دیگر اشیاء ساخته شده توسط انسان میپردازند. اپراتور ماهواره، فرمان و مشخصات مکانی که باید سنجش شود را به ماهواره منتقل میکند و زمانیکه منطقه جغرافیایی در گستره دید ماهواره قرار میگیرد، سنجش از راه دور انجام یافته است سپس ماهواره، داده به دست آمده را که معمولا به صورت کدهای دوگان ^[۱۱۰]هستند به ایستگاه زمینی که پردازش ابتدایی در آن صورت میگیرد میفرستد و در این مرحله امکان دسترسی مصرف کنندگان به وجود میآید. خود عملیات پردازش ویژگیهای کلیدی از داده سنجش از راه دور آشکار میکند که بر قابلیت حمایت کپیرایت از داده تاثیر میگذارد^[۱۱۱].
بند اول-روش تولید داده خام و تاثیر بر حمایت کپیرایت
الف-داده خام توسط یک فرایند اتوماتیک وار ایجاد میشود.
ب-داده های خام سنجش از راه دور انعکاسی از واقعیتهای موجود میباشند و ماهواره خود فعالیت هوشمندانهای انجام نمیدهد و فقط به ثبت سیگنالهای منعکس شده توسط زمین میپردازد.
ج-داده خام سنجش از راه دور بدون پردازش قابل ادراک نمیباشند و عملیات پردازش برای قابل استفاده نمودن داده های خام ضروری میباشد^[۱۱۲].
اغلب به دلایل اقتصادی و فنی بهسازی، طبقه بندی و تفسیر داده به کمک الگوریتمهای رایانه ای صورت میپذیرد. میزان پردازش مکفی، داده را به اطلاعات تحلیل شده تبدیل میکند.
در واقع، بر اساس مطالب مذکور در فوق، داده خام تنها انعکاسی از واقعیتها محسوب میشود. بنابراین، با توجه به عدم حمایت از ایدهها بر اساس اصل تفکیک ایده از بیان و لزوم شرط اصالت در اعطای حمایت کپیرایت، این داده ها نمیتواند در زیرمجموعه حمایت حقوق مالکیتفکری گنجانده شود.
بند دوم-روش تولید داده پردازش شده و تاثیر بر حمایت کپیرایت از آن
داده پردازش شده از طریق تحلیل داده خام صورت میگیرند و تحلیل، نیازمند دانش در زمینه های مختلف میباشد و مهمتر از همه اینست که تحلیل یک فرایند خودکار نمیباشد و با تلاش متخصصان صورت میپذیرد و همچنین از سوی دیگر داده های انعکاسیافته در قالب نقشه یا تصویر در قوانین اکثر کشورها در تعریق آثار قابل حمایت گنجانده میشوند. در بیان کلی، امکان حمایت از داده های فضایی با تحقق اصل خلاقیت و اصالت وجود دارد و از آنجا که این نوع از داده ها با مداخله انسان^[۱۱۳] و تحلیل او به وجود میآیند و دربردارندهی اطلاعات پردازش شده میباشند و عمل پردازش نیازمند افراد متخصص در زمینه تحلیل میباشد. این داده ها یک آفرینش همراه با خلاقیت محسوب خواهند شد، اما باید خاطر نشان کرد که تعیین میزان پردازش برای تبدیل داده به اطلاعات بسیار دشوار میباشد^[۱۱۴].
مبحث سوم-روش حمایت از داده های سنجش از راه دور
گفتار اول-روش حمایت از طریق کپیرایت
اولین راه حمایت از بیان اطلاعات از طریق کپیرایت میباشد. به طور خاص،کپیرایت از آثار ادبی و عکاسی که در داده ها نمود پیدا میکنند، حمایت میکند. اگرچه کپیرایت به حمایت از حقایق و ایدهها نمیپردازد ولیکن میتواند در بیان چنین دادههایی مورد استفاده مواقع شود چنین بیانی در داده های حاصله از سنجش از راه دور میتواند در قالب پایگاه داده یا یک نقشه یا عکس متجلی شود.
بند اول- حمایت در قالب پایگاه داده^[۱۱۵]