وبلاگ

ب) تولید محصولاتی با پشتوانه ی فرهنگی و دارای جذابیتهای بصری، ضمن حفظ اصالت قومی و منطقه ای
ج) بهره مندی از محصولاتی با جنبه های نمادین کشور که می توانند به عنوان سوقات برای گردشگران و همچنین جهت عرضه در بازار خارجی به عنوان آثار شاخص ایران مورد استقبال واقع شوند.

۷-۳- وضعیت تولید محصولات همجوشی شیشه در ایران
تکنیک همجوشی شیشه در چند دهه ی اخیر در ایران رونق گرفته و جزء رشته هایی است که در برخی دانشگاه های کشور به دانشجویان رشته ی صنایع دستی آموزش داده می شود.این تکنیک به دلیل تنوع و قابلیت های بالای تولید و همچنین عدم نیاز به فضا ی وسیع و امکانات پر هزینه، به سرعت در کشور رو به رشد است.
توضیحی مختصر در مورد همجوشی شیشه (فیوزینگ)^[۲۵] :
همجوشی شیشه به زبان ساده فرایند روی هم گذاشتن دو یا چند شیشه هماهنگ ( همساز ) برای ایجاد یک طرح است . لایه های شیشه در محیط گرم کوره قرار می گیرد تا جایی که ذوب شده و به هم می چسبند. «دو مرحلۀ اصلی درهمجوشی شیشه وجود دارد : گرم شدن و سرد شدن. طی فرایند گرم شدن ، شیشه به آرامی از دمای محیط به دمای ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ درجه فارانهایت می رسد که بستگی به نتیجه دلخواه دارد .وقتی شیشه در این تغییرات دمایی قرار دارد شما می توانید فرایند فیوزینگ را در مدت زمان دلخواه متوقف کنید . این توقف زمانی است که شما در مورد کارتان تصمیم می گیرید و می تواند کار شما را به یک اثر منحصر به فرد تبدیل کند .در دمای ۱۳۰۰ درجه فارنهایت پروژه شما به آرامی نرم شده ، لبه های آن نرم و صیقلی شده و سطح کار بافت دار می شود . در دمای ۱۵۰۰ درجه فارانهایت ، لایه بالایی در لایه زیرین ذوب شده و پروژه شما دارای سطحی صاف و لبه های گرد می شود» (هانستین^[۲۶]، ۲۰۱۰، ۴۳ ).
طی فرایند سرد شدن میزان دما را کنترل می کنیم تا شیشه به آرامی سرد شده و به دمای محیط برگردد . مدت زمانی که این عمل اتفاق می افتد ، بستگی به ابعاد کار شما و تعداد لایه های آن دارد . هر چه کار شما بزرگتر و دارای لایه های بیشتری باشد ، این زمان بیشتر طول می کشد .زمانی که شیشه سرد می شود ، مرحله آنیلینگ نام دارد که تقریباً در دمای ۹۶۰ درجه فارنهایت اتفاق می افتد . به خاطر داشته باشید که شما چند لایه شیشه را روی هم قرار داده و آنها را تبدیل به یک لایه کرده اید . این لایه ها نیاز به زمانی برای وفق دادن دارند تصویر شماره (۱۲-۲) و تصویر شماره (۱۳-۲).
تصویر شماره (۱۲-۲) ، قرار دادن چند لایه شیشه رنگی روی هم بعد از پخت، تصویر از نگارنده
تصویر شماره (۱۳-۲) ، چراغ رومیزی ساخته شده با روش همجوشی شیشه، تصویر از نگارنده
به طور کلی برخی از مشکلاتی که در مبحث تکنیک شیشه گری فوتی به آن پرداخته شد در مورد همجوشی نیز مطرح است. مانند مشکلاتی در زمینه ی بازاریابی و فروش و بالا بودن هزینه ی مواد اولیه که در کار استفاده می شود. بنابراین در اینجا به موارد دیگری که خاص این تکنیک است می پردازیم.
یکی از مواد اولیه ی اساسی در تکنیک همجوشی، شیشه های جام رنگی است. این شیشه ها در حال حاضر در کشور تولید نمی شوند و از کشورهایی نظیر هند،اکراین و چک به ایران وارد میگردند .اما استفاده از این شیشه ها مشکلاتی نیز به دنبال دارد. شیشه های رنگی وارداتی به دلیل داشتن ساختاری متفاوت با شیشه های جام که تولید داخل کشور است، طی همجوشی و گذراندن مراحل پخت و سرد شدن داخل کوره، دچار تنش می شوند و ترک هایی در سطح آن ها ایجاد می شود. گاه حتی شیشه قبل از خروج از کوره دچار شکستگی و چند تکه می شود. شیشه های جام رنگی بیشترین استفاده را در کارهای هنری دارند.بنابراین واردات آنها به شکل عمده صورت نمی گیرد.تنها تاجرانی این شیشه ها را وارد می کنند و با قیمت های مورد نظر خودشان آن ها را به فروش می رسانند.در نتیجه برای یک تولید کننده به سراغ این شیشه ها رفتن و تولید محصولی با کیفیت و درخشندگی این شیشه ها هزینه ی گزافی دارد و در نهایت موجب افزایش قیمت تمام شده ی محصولش می شود تصویر شماره(۱۴-۳).
تصویر شماره(۱۴-۳)، نمونه ای از شیشه های جام رنگی، تصویر از نگارنده
رنگ های کوره ای پخت بالا از جمله مواد اصلی مصرفی در کارگاه همجوشی شیشه هستند که می توانند جایگزینی برای شیشه های رنگی باشند.این رنگ ها طی حرارت دهی محصول همجوشی شیشه، همراه کار داخل کوره پخته می شوند و قشری رنگین با سطحتی درخشان روی کار ایجاد می کنند تصویر شماره(۱۵-۳). اگرچه این رنگ ها زیبایی و جذابیت زیادی به کار می دهند اما استفاده از آن ها مشکلاتی نیز بدنبال دارد. رنگ های کوره ای پخت بالا اپک هستند و نور را از خود عبور نمی دهند. در نتیجه در ساخت محصولات نوری نظیر چراغ،لوستر،آباژور، برخی پاراوان ها و…نمی توان از آن ها استفاده کرد.
تصویر شماره(۱۵-۳)، تابلوی همجوشی شیشه با بهره گرفتن از رنگ های کوره ای، تصویر از نگارنده
لازم به ذکر است که نوعی رنگ کوره ای دیگر در بازار وجود دارد که به نام “رنگ های ارگانیک” شناخته می شود. این رنگ شفاف است و نور را از خود عبور می دهد.ولی از آنجا که مای پخت آن پایین تر از دمای نرم شدن شیشه یعنی حدود ۲۰۰ درجه ی سانتیگراد است، نمی توان در همجوشی شیشه از آن استفاده کرد و تنها برای نقاشی روی ظروف شیشه ای کاربرد دارد.
مشکل دیگر رنگ های کوره ای عدم توان استفاده از آن ها بین دو لایه شیشه در اندازه های بزرگ است. زیرا در این حالت رنگ ها به دلیل عدم دسترسی به هوا، فرایند پخت را به درستی طی نمی کنند و در نهایت به لایه ای خاکستری رنگ بین دو شیشه تبدیل می شوند. رنگ های کوره ای تنوع رنگی محدودی دارند.رنگ های اصلی و برخی رنگ های درجه دو در آن ها موجود است.سایر رنگ ها را باید با ترکیب بدست آورد که آن هم در برخی موارد با وجود ظاهر خوب قبل از پخت، پس از پخت تغییر یافته و به رنگی دور از انتظار تبدیل می شوند.رنگ های بنفش،صورتی و برخی ترکیبات رنگ زرد از این جمله اند.
گروهی از رنگ های کوره ای پخت بالا تولید داخل کشور هستند و نوع دیگری از آن ها وارداتی اند و هر دو این نوع در بازار یافت می شوند.رنگ های وارداتی هزینه ی بیشتری نسبت به رنگ های ایرانی دارند. بنابراین استفاده از آن ها به مقدار زیاد و در مقیاس وسیع چندان به صرفه نیست. به خصوص با بالا رفتن نرخ ارز در چند سال اخیر قیمت این رگ ها نیز به سرعت در حال تغییر است. بعنوان مثال اگر چند ماه یا حتی چند هفته بعد از خرید رنگ،مجددا برای خرید همان مقدار رنگ به بازا مراجعه کنید،نمی توانید با قیمت قبل رنگ را بخرید بلکه باید مقدار قابل توجهی اضافه بر مبلغ قبلی بپردازید. در این شرایط گاهی نیز مواردی مشاهده می شود که فروشنده عمدا رنگ را نمی فروشد تا بتواند با بیشتر شدن نرخ ارز ، سود بیشتری از فروش آن ها ببرد.
همان طور که اشاره شد،گروه دیگری از رنگ های کوره ای تولید داخلی هستند.این رنگها از لحاظ کیفیت با رنگ های خارجی برابر نیستند و نسبت به آن ها تنوع کمتری دارند.مثلا رنگ قرمز که بسیار پر کاربرد است در ایران تولید نمی شود. با این حال این رنگ ها می توانند جایگزینی برای رنگ های خارجی باشند.هر چند خرید و فروش آن ها نیز از برخی مشکلات به دور نیست. گاهی برخی از تولید کنندگان با وجود پر بودن انبار هایشان از عرضه ی رنگ ها خودداری می کنند و فروشندگان سود جو می تواند آن ها را با قیمت دلخواهشان به فروش برسانند.
در اینجا چند راهکار جهت دسترسی راحت تر صنعتگران به مواد اولیه پیشنهاد می شود :
در این شرایط سازمان های مسئول می توانند با نظارت کامل بر روند واردات و نیز عرضه ی این مواد و نظارت بر فروش آن ها از این اتفاقات جلوگیری کنند.
همچنین تخصیص یارانه برای تهیه ی مواد اولیه ی کارگاه ها می تواند کمک شایان توجهی به صنعتگران باشد. راه اندازی یک کارخانه ی تولید شیشه ی رنگی و یا تولید رنگ های با کیفیت، اگر چه کاری سنگین و پر هزینه است اما می تواند نیاز به این مواد را نه فقط میان شیشه گران بلکه برای بسیاری دیگر از هنرمندان عرصه ی صنایع دستی،معماری و …مرتفع سازد و با تولید و فروش محصولات با کیفیت با قیمت مناسب در داخل یا خارج کشور، این هزینه ها جبران شود.
یکی دیگر از موارد حائز اهمیت در کارگاه های همجوشی شیشه، تجهیزات از جمله کوره های پخت شیشه می باشد. کوره های همجوشی شیشه ساختار چندان پیچیده ای ندارند.بسیاری از قطعات و سیستم تنظیم حرارت آن ها همانند کوره های سفال و … است و تنها برخی نکات خاص حرارت دهی شیشه است که باید در آن ها لحاظ شود تصویر شماره(۱۶-۳). این کوره ها می توانند با امکاناتی نه چندان پیچیده در داخل کشور ساخته شوند که این خود مزیت بزرگی برای صنعتگران است. این گونه سازندگان می توانند محصول خود را ضمانت کنند و خدمات پس از فروش برای آن ارائه دهند.اما از آنجا که هم اکنون تکنیک همجوشی شیشه زیاد در کشور شناخته شده نیست، تقاضا برای ساخت این کوره ها محدود و در نتیجه میزان آشنایی تولید کنندگان با کوره ی همجوشی شیشه کم است و آن ها در موارد محدودی به گرفتن سفارش و تولید آن می پردازند. بنابراین جهت فروش این کوره ها نرخ معین و ثابتی وجود ندارد و گاه ممک است آن را بسیار بالا تر از قیمت واقعی اش به فروش برسانند. در حالی که گاه صنعتگران خود،قطعات مختلف کوره را خریداری کرده و با نظارت یک کارشناس فنی مونتاژ کرده اند و در نهایت قیمت تمام شده ی کوره به نصف مبلغ بازار رسیده است.
تصویر شماره(۱۶-۳)، کوره همجوشی شیشه، از سایتwww.watlow.com
با افزایش تعداد کارگاه های همجوشی شیشه و شناخت بیشتر هنرمندان از این تکنیک، تقاضا برای این چنین تجهیزات افزایش می یابد. اما یک کارگاه همجوشی شیشه مانند کارگاه شیشه گری فوتی نیاز به چندین کوره ندارد و تنها یک یا دو کوره در اندازه ی مناسب می تواند نیاز آن را برطرف سازد و می توان گفت وسیله ی اصلی یک کارگاه همجوشی شیشه همین کوره است. پس با حمایت و تخصیص کمک هزینه ای جزئی صنعتگر می تواند راحت تر آن را تهیه کند.
کارگاه همجوشی شیشه نیاز به فضایی بزرگ در حد سوله و محوطه ی وسیع ندارد. این کارگاه فاقد آلودگی زیست محیطی و سر و صداست. از این رو می توان آن را در محیط شهری نیز دایر کرد. حتی مواردی مشاهده شده که در یکی از طبقات آپارتمان این کارگاه در حال فعالیت است. با این وجود کارگاه های موجود اغلب خصوصی و با سرمایه گذاری شخصی است.آن هم توسط فارغ التحصیلان یا برخی علاقه مندان به این رشته . اما همین مقدار سرمایه جهت کرایه ی فضای کارگاهی و خرید تجهیزات اولیه برای بسیاری سنگین است.زیرا رونق گرفتن کار و رسیدن به سود دهی زمان بر است و صنعتگر باید بتواند قبل از آن از عهده ی پرداخت کرایه و سایر هزینه های کارگاه برآید.
همجوشی شیشه به خاطر جذابیت و تنوع محصولاتش، طرفداران بسیاری دارد اما اکنون آموزش آن در کشور به دانشگاه ها محدود شده و بسیاری از کارگاه های شخصی نیز فضای کافی جهت جذب هنرجو و آموزش ندارند. پس در صورت وجود کارگاه های مناسب و استخدام مربیان کار آزموده، علاقه مندان بسیاری جهت فراگیری مراجعه خواهند کرد که با بهره گرفتن از ذوق و خلاقیت و ایده های نو می توانند در رشد و شکوفایی بیشتر این هنر موثر باشند. همچنین پیشنهاد می شود، به کمک وزارت علوم یا سازمان صنایع دستی، از اساتید برتر رشته ی همجوشی شیشه در کشورهایی که در این زمینه موفق هستند دعوت به عمل آید تا دوره های آموزشی در سطح پیشرفته در ایران برگزار کنند.
تکنیک همجوشی شیشه دارای قابلیت های تولید بسیار بالاییست و می توان گستره ی بزرگی از آثار تزیینی و وسایل کاربردی را با این تکنیک ساخت. از جمله این محصولات آن می توان به این موارد اشاره کرد:
صنایع دستی کاربردی نظیر انواع جا شمعی دیواری و رومیزی، ست کاسه و بشقاب و ظروف خانگی، ساعت های دیواری، آباژور و لوستر، پاراوان و پارتیشن، تزیین سقف های کاذب و باکس های نوری، زیورآلات و بسیاری موارد دیگر که با هر گونه طراحی و نقوش تزیینی قابل اجرا هستند تصاویر شماره (۱۷-۳)، (۱۸-۳) و (۱۹-۳).

تصویر شماره(۱۷-۳)، آباژور همجوشی شیشه تصویر شماره(۱۸-۳)، چراغ دیواری و ساعت
تصویر از نگارنده تصویر از نگارنده
تصویر شماره(۱۹-۳)،پارتیشن همجوشی شیشه، تصویر از نگارنده
فصل چهارم :
نگاهی به شیشه گری دستی در برخی کشورهای اروپایی
شیشه گری دستی در جمهوری چک
شیشه گری دستی در لهستان
شیشه گری دستی در ایتالیا، مورانو
پیدایش شیشه گری در ایتالیا
خاستگاه‌ها
قرن‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی، اوج شکوفایی شیشه‌گری مورانو
سقوط جمهوری و افول تدریجی
نابودی توسط آیین نامه‌ها
زندگی دوباره
رهبری جدید
معرفی تکنیکهای مهم و رایج در شیشه گری مورانو
برای یک نتیجه گیری مطلوب و موثر از آسیب شناسی وضعیت تولید شیشه های دست ساز در کارگاه های تهران نگاهی داریم به نمونه های موفق و مشابه در اروپا ، کشورهایی چون : چک ، لهستان و ایتالیا که در صنعت شیشه گری مطرح و شناخته شده هستند، برای یک تطبیق منطقی با وضعیت تولید شیشه های هنری در ایران می توانند نمونه هایی مناسب باشند ، بنابراین دو مرکز مهم شیشه گری دستی دنیا یعنی ونیز و مورانو ایتالیا را به عنوان جامعه آماری انتخاب کرده و به معرفی ویژگیهای ساختاری، هنری و تکنیک های مهم و رایج آن دو منطقه می پردازیم.