وبلاگ

دری، ضیاءالدین. دستور زبان دری. تبریز: [بی‌نا]، ۱۳۴۸ ق، ?ص.*
ــــــ . رساله در اغلاط معروفه. تهران: [بی‌نا، بی‌تا]، ?ص.*
دریایی، علی‌رضا. گویش تنکابنی به انضمام باورداشت‌ها و نام‌ واژگان. تهران: آیه، ۱۳۷۹، ?ص.*
دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه دهخدا. زیرنظر محمدمعین و جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید، ۱۳۷۷،۱ج مقدمه+۱۵ ج، ۲۳۹۱۱ص.
(دارای مباحث پراکنده دستوری).
دهقانی هشتجین، یاور. اختلالات زبانی در زبان فارسی. تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۰، ?ص.*
دهناد، محمود. از اصول فراموش شده زبان فارسی. تهران: حزمی، [بی‌تا]، ص ۳۹ـ۷۲.
قسمت دوم ـ آهنگ‌های فارسی: فصل اول ـ تفاوت‌های آهنگ‌های فارسی و عربی؛ فصل دوم ‌ـ چند نمونه از طرز هجا در قدیم و جدید؛ فصل سوم ـ انتقاد از روش جدید تعریف آهنگ‌ها؛ فصل چهارم ـ آهنگ‌های فارسی را چگونه باید ادا کرد.
دیهیم، گیتی. درآمدی بر آواشناسی عمومی. سلسله انتشارات دانشگاه ملی ایران، شماره ۱۵۹. تهران: دانشگاه ملی ایران، ۱۳۵۸، ۱۲۶ ص، مصور.
مقدمه ـ آواشناسی و تقسیمات آن؛ فصل اول ـ آواشناسی فیزیکی (آکوستیک)؛ فصل دوم ـ آواشناسی عضوی؛ فصل سوم ـ تقسیم‌بندی اصوات زبان؛ فصل چهارم ـ نوای گفتار؛ فصل پنجم ـ آواشناسی سمعی؛ فصل ششم ـ آواشناسی ترکیبی.
ــــــ . فرهنگ آوایی فارسی. تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۷۹، سی‌وشش+۳۵۵ ص.
(آوانویسی واژگان فارسی به لاتین).
ذاکری، مصطفی. اتباع و مهملات در زبان ‌فارسی. سلسله انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، شماره ۱۰۸۵؛ زبان شناسی، شماره ۲۸. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۸۱، ده+۲۰۹ ص.
فصل اول ـ تعریف مهملات؛ فصل دوم ـ تعریف اتباع؛ فصل سوم ـ غرض از اتباع و سبب پیدایش آن؛ فصل چهارم ـ تضعیف و اتباع؛ فصل پنجم ـ طبقه‌بندی اتباع؛ فصل ششم ـ خاتمه، برخی نکات کلی؛ پیوست ۱ـ تاریخچه اتباع و مهملات در فارسی و زبان‌های ایرانی دیگر؛… .
ذکاء، یحیی. گویش‌کرینگان “تاتی". تهران: یحیی ذکاء، ۱۳۳۲، هشت+۶۶ ص، نقشه، جدول.
گفتار یکم ـ ویژگی‌های گویش کرینگان، اندازه نفوذ ترکی در گویش کرینگان، دگرگونی حرف‌ها و صداها ؛ گفتار دوم ـ ترتیب واژه‌ها ، واژه‌نامه، شمارش در گویش کرینگان؛ گفتار سوم ـ دستور: ۱ـ اسم ۲ـ صفت ۳ـ ضمیر ۴ـ مصدرفعل؛ گفتار چهارم ـ سنجش واژه‌ها.
ــــــ . گویش گلبن‌قبه، هرزندی. تهران: فرهنگ ایران زمین، ۱۳۳۶، ۴۴ ص.*
ذکایی بیضایی، نعمت‌الله [بیضایی/ ذکایی]. فرهنگ لغات متشابه. [بی‌جا]: وحید، ۱۳۵۹، ۷۱ ص.
لغات مفتوح‌الاول؛ لغات مکسورالاول؛ لغات مضموم‌الاول؛ خواص وآثار حروف الفبا در کلمات.
ذوالفقاری، بهروز. گویش واژگان لری اشترنیان شامل ۴۰۰۰ واژه و اصطلاح. تهران: نشر فرهنگ‌ها، ۱۳۷۹، ص۲۰ـ۲۸.
[صرف چند نمونه از مصدرها].
ذوالنور، رحیم. دستور پارسی در صرف و نحو و املای فارسی. تهران: کوروش‌کبیر، ۱۳۴۳، بیست‌وسه+۲۸۶ ص، جدول.
دیباچه؛ قسمت اول ـ دستور زبان و تعریف آن؛ قسمت دوم ـ در تعریف و چگونگی انواع کلمه؛ قسمت سوم ـ در آیین جمله‌بندی.
ــــــ . دستور مرجان. تهران: گروه فرهنگی مرجان، ۱۳۵۲، ۸۸ ص.*
ــــــ . رفتارشناسی زبان تاریخی (دستور۲) : تطور واجی، صرفی، نحوی، معنایی زبان فارسی تاریخی. [ویرایش۲]. تهران: طهوری، ۱۳۸۰، ۲۶۲ ص.
درآمدی بر رفتارشناسی زبان: ۱ـ تعریف زبان= زبان رسمی، ویژگی‌های زبان رسمی ۲ـ زبان تاریخی= تحول زبان تاریخی، منشاء فارسی دری، عناصر فارسی میانه در فارسی دری، تحول در ابعاد زبان ، فارسی تاریخی.
ــــــ . گوشه‌ای از دستور زبان فارسی شامل بحثی درباره پیشوند، میانوند، پسوند و شرح چگونگی پیوند «ی» در زبان و املای فارسی. تهران: کوروش‌کبیر، ۱۳۴۳، ۸۴ ص، نمودار.
وندها؛ پسوند «ی».
رادفر، ابوالقاسم. فرهنگ بلاغی ـ ادبی (واژه‌ها، اصطلاحات،تعبیرات و مفاهیم). تهران: اطلاعات، ۱۳۶۸، ۲ج، ۱۴۰۸ ص، کتابنامه.
(برخی اصطلاحات دستوری همراه با مآخذ گوناگون و معادل‌های لاتین برای آن).

راست، نیکلا. پیدایش ضمایر فارسی. تهران: [بی‌نا]، ۱۳۳۳، ۱۶۴ ص.
قسمت اول ـ مدخل؛ قسمت دوم ـ ضمایر فاعل؛ قسمت سوم ـ ضمایر مفعول؛ قسمت چهارم‌ـ ملاحظات و نتایج کلی.
راستارگویوا، وراسرگی یونا (Rastorgueva, vera sergee vna). دستور زبان فارسی میانه. ترجمه ولی‌الله شادان. سلسله انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، شماره۲۱۱. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۷۹، خ+۲۵۰ ص.
ساختمان کلمه: پساوندها، پیشوندها، اسم مرکب؛ صرف: کلیات: اسم، حرف تعریف، صفت، حالت صرفی، ضمیر، عدد، فعل، قید، حروف معین ـ حروف اضافه، ادات تعین (حروف قید)، ربط؛ نحو: جمله ساده ـ خبر، مبتدا ـ مفعول صریح، مضاف‌الیه، ظرف، اجزاء، هم‌نوع جمله، جمله مرکب ـ جمله ترکیبی ـ حروف ربط جمله ترکیبی، جمله تابع ـ حروف ربط جملات تابع، [جملات فرعی]، نقل قول مستقیم؛ نمونه‌ای از متن فارسی میانه.
راشدمحصل، محمدتقی. درآمدی بر دستور زبان اوستایی؛ بررسی یسن ‌نهم. مجموعه یادگار باستان، شماره ۱. تهران: کاویان، شمع فروزان، ۱۳۶۴، چهارده+۲۰۵ ص، جدول تاشده.
بخش اول: فصل اول ـ کلیات؛ فصل دوم ـ آواشناسی؛ فصل سوم ـ صرف اسم و صفت؛ فصل چهارم ـ صرف افعال؛ فصل پنجم ـ پیشوندها و پسوندها؛ بخش دوم: متن اوستایی= فصل اول ـ آوانویسی متن، فصل دوم ـ ترجمه فارسی.
رجایی بخارایی، احمدعلی. یادداشتی درباره لهجه بخارایی. سلسله انتشارات دانشگاه مشهد، شماره۸ . مشهد: دانشگاه مشهد، ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳، ص ۳۸ـ ۲۸۹؛ [ویرایش۲] (با عنوان: لهجه بخارایی). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۵، ص۳۷ـ۱۴۴.
مختصات دستوری لهجه بخارایی: مبحث اول ـ مختصات صوتی؛ مبحث دوم ـ مفردات (صرف)؛ مبحث سوم ـ جملات (نحو).
رضازاده شفق، صادق [شفق]. تاریخ ادبیات ایران. تهران: آهنگ، ۱۳۶۹، ص ۳۸ـ۴۰.
تحول زبان پهلوی به فارسی در دوران استیلای عرب.
ــــــ . فرهنگ شاهنامه، با شرح حال فردوسی و ملاحظاتی در باب شاهنامه. سلسله نشریات مجمع ناشر کتاب ملی، شماره ۸ . [تهران]: نشریات مجمع ناشر کتاب ملی، ۱۳۲۰، ۲۷۹ ص.
(نکات دستوری پراکنده در واژه‌نامه).
رضایی، جمال. بررسی گویش بیرجند، واج‌شناسی ـ دستور. به اهتمام محمود رفیعی. تهران: هیرمند، ۱۳۷۷، ۴۵۱ ص، جدول، نقشه.
بخش یکم ـ واج‌شناسی: جستار نخست ـ واج‌های گویش بیرجند و چند ویژگی آنها: فصل یک ـ هم خوان‌ها، فصل دوـ واکه‌ها، فصل سه ـ نوا و آهنگ، جستار دوم ـ دگرگونی واج‌ها: فصل یک ـ دگرگونی واکه‌ها، فصل دو ـ دگرگونی هم خوان‌ها؛ بخش دوم ـ دستور: جستار نخست ـ ساخت‌شناسی (صرف): فصل یک ـ ساختمان واژه‌ها، فصل دوـ نام (اسم)، فصل سه ـ صفت (گونواژه) و انواع آن، فصل چهار ـ ضمیر و انواع آن، فصل پنج ـ قید و انواع آن، فصل شش ـ حرف و انواع آن، فصل هفت ـ صوت و انواع آن، فصل هشت ـ فعل و (کارواژه)، جستار دوم ـ نحو: فصل یک ـ ارکان جمله، فصل دو ـ اقسام جمله، فصل سه ـ اجزاء جمله، فصل چهارـ ساختمان و ترتیب اجزاء جمله، فصل پنج ـ حذف در جمله.
رضایی‌باغ‌بیدی، حسن. دستور زبان پارتی (پهلوی اشکانی). سلسله انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شماره ۹. تهران: نشر آثار، ۱۳۸۱، ۱۸۲ ص، مصور، جدول، نمونه.
۱ـ آواشناسی ۲ـ اسم ۳ـ صفت ۴ـ ضمیر ۵ـ عدد ۶ـ قید ۷ـ پیشوندها وپسوندها ۸ ـ کلمات مرکب ۹ـ حروف و اصوات ۱۰ـ فعل.
رضوی،کمال. گویش و فرهنگ الیگودرز. [بی‌جا]: محیا، ۱۳۷۳، ص۹۱ـ۹۹.
دستور زبان برمبنای گویش الیگودرز.
رضی، هاشم. دستور زبان اوستایی. ج۲: دستور. تهران: فروهر، ۱۳۶۸، ۵۹۳ ص.
بخش اول ـ ترکیب واژه‌ها؛ بخش دوم ـ ترکیب واژ‌ه‌ها؛ بخش سوم ـ فهرست پسوندهای اوستایی؛ بخش چهارم ـ فهرست پسوندهای فرعی؛ بخش پنجم ـ پیشوندها و اجزاء پیشین؛ بخش ششم ـ اسم؛ بخش هفتم ـ اسم مرکب، چگونگی ترکیب؛ بخش هشتم ـ جنس؛ بخش نهم ـ صفت؛ بخش دهم ـ عدد؛ بخش یازدهم ـ ضمایر؛ بخش دوازدهم ـ فعل؛ بخش سیزدهم ـ صفات فاعلی؛ بخش چهاردهم ـ صفات مفعولی؛ بخش پانزدهم ـ شناسه‌های صرفی زمان‌ها و حالات افعال؛ بخش شانزدهم ـ زمان آینده؛ بخش هفدهم ـ افعال سببی؛ بخش هجدهم ـ افعال مرکب؛ بخش نوزدهم ـ اسم معنی یا اسم فعلی؛ بخش بیستم ـ صفات فعلی، مصادر فعلی؛ بخش بیست‌ویکم ـ مصدر؛ بخش بیست‌ودوم ـ صرف نشدنی‌ها؛ بخش بیست‌وسوم ـ حرف‌های اضافه؛ بخش بیست‌وچهارم ـ اصوات؛ بخش بیست‌وپنجم ـ لهجه گاثایی.
ــــــ . فارسی باستان: دستور، گزیده‌ای از کتیبه‌ها، واژه‌نامه. تهران: فروهر، ۱۳۶۷، ۲۸۷ ص، جدول.*
رفیعی سرشکی، بیژن. آینه زبان پارسی. تهران: ایران جام، ۱۳۷۹، ۳۶ ص.

۱-۵: سوال های پژوهش:
۱-۵-۱: سوال اصلی پژوهش:
محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حقوق شهروندی پرداخته است ؟
۱-۵-۲:سوالات فرعی پژوهش:
۱) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم و تا چه اندازه به مولفه ی آزادی بیان توجه کرده است؟
۲) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی صلح توجه کرده است؟
۳) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق برخورداری از امنیت پرداخته است؟
۴) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق برخورداری از محیط زیست سالم پرداخته است؟
۵) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق داشتن کار و حرفه پرداخته است؟
۶) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق برخورداری از حمایت قانون پرداخته است؟
۷) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق برخورداری از برابری و عدالت پرداخته است؟
۸) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق آزادی عقیده توجه شده است؟
۹) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق برخورداری از آموزش و پرورش پرداخته است؟
۱۰) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق آزادی انتخاب پرداخته شده است؟
۱۱) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق تامین اجتماعی و بیمه پرداخته است؟
۱۲) محتوای کتاب های مطالعات اجتماعی پایه ششم تا چه اندازه به مولفه ی حق برخورداری از حق مالکیت پرداخته است؟
۱-۶: تعاریف نظری و عملیاتی واژهاو اصطلاحات پژوهش:
۱-۶-۱: حقوق شهروندی:
برداشت ها و نگرش هایی که ناظر به مفهوم جامعه مدنی و شهروندی است بر روند، فرایند سرشت و سرنوشت شکل گیری و شکل دهی به شهروندی در یک جامعه تأثیر به سزایی دارند. بنابراین فهم پدید ه ها بر نحوه عینیت یافتگی آن ها مؤثر است. لذا شناخت برداشت های نظری از مفاهیم کمک زیادی به شناخت پدیده ها می کند. این اصل در مورد مفهوم شهروندی نیز صادق است. در زمینه مفهوم شهروندی برداشت مدیران شهری و مقامات محلی، شهرداران، اعضای شوراهای اسلامی، اعضای احزاب و تشکل ها سیاسی، نمایندگان مجلس (کنشگران جمعی و مطبوعاتی ) از این مفهوم حائز اهمیت می باشد (نجاتی حسینی،۱۳۸۰ : ۱۸ )

۱-۶-۲: تحلیل محتوا:
به زعم برلسون^[۱](۲۰۰۱)تحلیل محتوا شیوه ای از پژوهش است که در این شیوه محقق به تشریح و بیان کمی، منظم و عینی محتوای آشکار پیام می پردازد(حسن مرادی۱۳۸۸ :۱۲۰).
۱-۶-۳: کتاب درسی:
کتابی که موضوع خاصی از علم را مطالعه و بررسی می کند و به طور منظّم تهیه شده است و برای مقاطع خاص آموزش به کار می رود ، مانند یک منبع اصلی برای مطالعه یک موضوع در رشته معین مورد استفاده قرار می گیرد (شعاری نژاد،۱۳۷۰: ۵۶ ).
۱-۷: تعریف عملیاتی واژه ها و اصطلاحات:
۱-۷-۱: محتوا:
در این تحقیق تجزیه و تحلیل محتوا با بهره گرفتن از آمار توصیفی که شامل متن ، اشکال و فعالیت های پیشنهادی می باشد. واحد تحلیل متن جمله، واحد تحلیل فعالیت های پیشنهادی و اشکال، تعداد مواردی است که از دانش آموز خواسته می شود تا از آنها استفاده نماید بر اساس مولفه حقوق شهروندی تجزیه و تحلیل می شود ( یارمحمدیان،۱۳۸۸ :۱۴۵).
حقوق شهروندی:
مولفه های حقوق شهروندی مورد بررسی در این پژوهش عبارتند از:
حق آزادی بیان
حق برخورداری از صلح
حق برخورداری از امنیت
حق برخورداری از محیط زیست سالم
حق برخورداری از کارو حرفه
حق برخورداری از حمایت قانون
حق برخورداری از برابری و عدالت
حق برخورداری از آزادی عقیده
حق برخورداری از آموزش و پرورش
حق برخورداری از آزادی بیان
حق برخورداری از تامین اجتماعی
حق برخورداری از حق مالکیت
۱-۷-۲: کتاب درسی:
کتاب مورد مطالعه در این پژوهش،کتاب مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی تالیف سال ۱۳۹۱ با کد۵/۳۴ می باشد.
۱-۷-۳: فعالیت های کتاب:
منظور از فعالیت های کتاب همان تکالیف ارائه شده به دانش آموزان در هردرس است که در قالب فعالیت آمده است و تعداد آن در هر درس متفاوت است و در کل کتب ۱۳۱مورد می باشد.
۱-۷-۴: تصاویر کتاب :
منظور ار تصاویر کتاب همان ” عکس ها، نقاشی ها، پوسترها، نقشه ها، نمودارها و طرح های گرافیکی” است که در صفحه اول فصل ها و متن درس ها در حاشیه صفحات آمده است و تعداد آن در کل کتاب ۱۷۱ مورد می باشد.
۱-۷-۵: پاراگراف های کتاب :
به هر بند، جزء، قطعه نوشته شده در یک متن که حاوی یک مضموم و معنی است پاراگراف می گویند. در این مطالعه، پاراگراف های مربوط به مؤلفه های حقوق شهروندی در هر درس و صفحه مورد شمارش و ثبت شده است. در ضمن در کل کتاب ۱۸۰پاراگراف و جود دارد( البته در شمارش پاراگراف ها متن فعالیت ها و سوال های مطرح شده در متن درس لحاظ نشده است).
فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق

قانون مجازات اسلامی، مصوب ۱۳۷۵
قانون مجازات اسلامی، مصوب ۱۳۹۲
قانون مدنی ایران، مصوب۱۳۰۷
قانون مسئولیّت مدنی، مصوب ۱۳۳۹
دادنامه شماره ۸۷۰۰۱۳۴۲ مورخ ۲۰/۸/۸۷ صادره ازشعبه دوم دادگاه تجدیدنظر استان کهگیلویه
دادنامه شماره ۱۸۱۵ مورخ ۱۰/۱۲/۸۲صادره از شعبه هشتم دادگاه شهرستان سنندج
دادنامه شماره ۳۸۰ مورخ ۷/۸/۷۸ صادره از شعبه اول حقوقی دادگاه گیلان غرب
دادنامه شماره ۴۹۵ مورخ ۷/۵/۸۳صادره ازشعبه سوم دادگاه تجدیدنظر استان کردستان
دادنامه شماره ۸۶۰۰۰۴۸۴ صادره از شعبه اول دادگاه تجدید نظر استان مرکزی
دادنامه شماره ۸۷۰۰۰۶۷۱ مورخ ۵/۱۱/۸۷ صادره از شعبه ششم دادگاه حقوقی سنندج
دادنامه شماره ۸۷-۱۵۸ صادره ازشعبه دوم دادگاه شهرستان دهدشت استان کهگیلویه
دادنامه شماره ۸۸۰۰۰۵۵۰ مورخ ۲۷/۱/۸۸ شعبه ۱۴ کرمانشاه
دادنامه شماره ۸۹۰۰۰۴۵۶ مورخ ۱/۶/۸۹ صادره از دادگاه عمومی حقوقی بوشهر
دادنامه شماره ۸۹۰۰۵۸۴ مورخ ۲۸/۶/۸۹ دادگاه عمومی گرگان
دادنامه شماره ۹۰۰۰۱۹۶ مورخ ۵/۳/۹۰ دادگاه عمومی حقوقی میانه
دادنامه شماره ۹۱۰۰۰۱۵۳ صادره از شعبه ۱۰۵ دادگاه جزایی شهرستان شهرکرد
Abstract
This study is aiming to identify legal responsibility the government have for compensating for the loss students suffer. It has been attempting to find an answer to the following question, “What is the government legal responsibility like for compensating for the loss students suffer according to the the present laws in Iran’s judicial system, considering students’ and parents’ responsibility, as well as school authorities’ responsibility, regarding the growing rate of accidents and developing the concept of legal responsibility. This research is a descriptive one based on collecting data on cards. One of the most significant findings in this study is the responsibility based on non-guilt system, which has been fashionable in diverse legal systems, although legal systems have different views. No single theory can be found in legal responsibility bases to compensate for complete loss. However, in some Iran’s legal laws it is possible to find government’s taking responsibility in some cases. Since government’s legal responsibility has no single base, due to public responsibility and owing to a burden of government responsibility, generally, the principle of compensating for full loss claims that where there is compliance among people, a citizen because of committing a crime is considered guilty, and the opposite side due to authority, control and supervision that has on the citizen must be judged responsible since the penalty of claiming authority over others means taking responsibility for their actions, and the government on behalf or their public have to provide the compensation. What causes the government to provide compensation for students’ loss is wisdom and forethought the government should have had to maintain discipline in general education, protect students, and provide health for them. Therefore, the government is responsible for accidents happening to students.
Key words:
legal responsibility, accidents, government, compensating for loss
Islamic Azad University
Damghan Branch
Law college
The Thesis to get M.A in private law
Title:
The civil responsibility of the goverment against the compensation of damaged students.
Supervisor:
Dr. Abolfazl dankoob
Advisor:
Dr. Ahmadreza Behniafar
By:
Esmaiel Raghaee
Summer 2014

1. 1. - محمدمعین، فرهنگ فارسی، ج۳، چاپ ششم، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۳، ص۴۰۷۷ ↑

1. 1. - سورۀ مبارکۀ، آیه شریفۀ.۲۴ ↑

1. 1. - سوره بنی‌اسرائیل، آیه ۳۶. ↑

1. 1. - سوره بنی‌اسرائیل، آیه ۳۸. ↑

1. 1. - محمدجعفر جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوقی، ص ۶۴۵ ↑

1. 1. - علیرضایزدانیان، حقوق‌مدنی قواعد مسئولیّت‌مدنی، جلد اول، چاپ اول، نشر میزان، ۱۳۸۶، ص۸۶ ↑

1. 1. - محمدعلی انیسی، مسئولیّت‌مدنی در قلمرو فعالیّت‌ها و قراردادهای ورزشی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی دامغان، ۱۳۸۹، ص۸ ↑

1. 1. - torious liability ↑

1. 1. - torts low ↑

1. 1. - ناصرکاتوزیان، الزام‌های‌ خارج‌ از قرارداد - ضمان‌ قهری، چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۶، ص۴۶ ↑

1. 1. - حسینقلی حسینی‌نژاد، مسئولیّت‌مدنی، جهاد دانشگاهی، چاپ اول، تهران، ۱۳۷۰، ص۲۸ ↑

1. 1. - پیشین، ص۲۸ ↑

1. 1. - حسن، بادینی، فلسفه مسئولیّت‌مدنی، چاپ اول، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۸۴، ص۳۲۰ ↑

1. 1. - پیشین، ص۳۲۰ ↑

1. 1. - پیشین، ص۳۷۵ ↑

1. 1. -پیشین، ص۳۶۸ ↑

1. 1. - ناصر، کاتوزیان، الزامهای‌ خارج‌ از قرارداد - مسئولیّت مدنی، جلد اول قواعد عمومی، چاپ نهم، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۹۰، ص۳۶ ↑

1. 1. - ریپر، قاعده اخلاقی در تعهدات مدنی ش، ۱۱۲ به بعد به نقل از ناصر،کاتوزیان، پیشین، ص۳۶ ↑

1. 1. - ناصر، کاتوزیان، الزام‌های‌ خارج‌ از قرارداد- مسئولیّت‌مدنی جلد اول، ص۳۹ ↑

1. - قانون مجازات اسلامی، مصوب ۱۳۹۲، ماده ۱۴۱ ↑

خانواده که می توان آن را اولین و کوچکترین جامعه ای دانست که به دست انسان به وجود می آید، مانند همه جوامع خرد و کلان دیگر ، نیازمند سرپرست و رئیسی است که امور آن را سامان بخشد و در مواقع گوناگون ، با تصمیم گیری صحیح ، مشکلات آن را برطرف سازد. اما نکته اساسی و مهم این است که ریاست و سرپرستی آن با چه کسی است؟ آیا مرد و زن و یا هر دو ریاست آن را بر عهده دارند؟
آنچنان که تاریخ حیات بشر نشان می دهد ، در ادوار گوناگون زندگی بشر و در جوامع گوناگون، به دلایل متعدد این ریاست متغیر بوده است.
هر چند غالبا مردان ریاست خانواده را بر عهده داشته اند، اما خانواده گاه پدر سالار و گاه مادر سالار بوده و کمتر اتفاق افتاده که هر دو با هم ریاست خانواده را بر عهده داشته باشند.^[۵۷]
خانواده به عنوان یکی از بنیادی ترین نهادهای در جامعه ، نیاز به مسئول یا سرپرست دارد.
هر تشکل و اجتماعی که فاقد مقام مسئول یا سرپرست باشد ، دچار نابسامانی و هرج و مرج خواهد شد.
اگر خانواده رئیس نداشته باشد و زن و مرد در اداره ی امور آن برابر باشند ، ناچار باید برای حل اختلاف خود در هر مورد کوچک به دادگاه رجوع کنند و همین امر ممکن است صلح و صفای خانه را به هم بزند و پایه های زندگی زناشویی را فرو ریزد.

ریاست خانواده مقامی است که برای تثبیت و مصلحت خانواده به مرد داده شده است و یک امتیاز و حق فردی برای شوهر محسوب نمی شود . ریاست خانواده بیشتر یک وظیفه اجتماعی است که برای تامین سعادت خانواده به مرد محول گردیده و او نمی توانداز آن سوء استفاده کند و بر خلاف مصلحت خانواده آن را به کار ببرد.^[۵۸]
مشاهدات اولیه و تعداد قابل توجهی از ادعاهای مطرح شده در دادگاه ها نشان می دهد که موضوع « ریاست » یا همان « اقتدار » و اختیار ات شوهر _در کنار تمکین بانو _محور قابل توجهی در نزاع های خانوادگی بین بانو و شوهر است.^[۵۹]
اگر چه می توان حدس زد که بخشی از این ادعاها در واقع بهانه ای برای ابراز نارضایتی زوجین از یکدیگر باشد و علل اصلی اختلاف ،امر دیگری باشد.
مفهوم ریاست شوهر دایره ی وسیعی در عرف دارد. اختیارات شوهر چون هم ریشه ی دینی دارد و هم در قانون مطرح است و در عین حال می تواند در عرف دایره ی وسیعی پیدا کند و ظرفیت آن را دارد که موضوع بسیاری از نزاع های زوجین باشد.^[۶۰]
نکته ی دیگر اینکه نزاع زوجین در مسئله ی ریاست مرد به امور دیگر نیز سرایت می کند و نزاع بر امور دیگر نیز به ریاست کشیده می شود.
با توجه به بررسی های صورت گرفته به نظر می رسد مفهوم « ریاست شوهر» نسبت به بانو – حداقل در برخی موارد – به عنوان حق شوهر و وظیفه بانو- در کنار امر تمکین بانو و نیز در کنار مواردی از ریاست شوهر که حالت وظیفه شوهر را دارد ، در بررسی و شناخت مشکلات خانواده ایرانی و ریشه یابی نزاع ها و اختلافات و شکایت ها و نهایتاً طلاق ، جایگاه مهم و تعیین کننده ای دارد و به طور جدی باید به آن پرداخت.^[۶۱]
گاهی شوهر وظایف ریاست خود را انجام نمی دهد و یا بانو به خلاف میل شوهر به امور مربوط به ریاست شوهر عمل نمی کند و این در حالی است که از وظایف و اختیارات یکدیگر آگاه هستند ولی گاهی گمان بانو این است که فلان امر از اختیارات شوهر نیست و باید طبق نظر خود در آن باره عمل کند و یا شوهر فکر می کند که دارای حق استقلال رای و عمل است.^[۶۲]
به همین خاطر است که شناخت مفهوم و حدود ریاست شوهر در شرع مقدس و در قانون مدنی ایران و در عرف رایج مردم در کنار هم و همزمان با مقایسه آنها با یکدیگر انجام می شود تا ریشه ها و ابعاد مشکل شناسایی گردد و امکان اصلاح فراهم آید.
نوشتار حاضر با بررسی جنبه های مختلف ریاست خانواده به بررسی مفهوم و گستره ی «ریاست مرد در رابطه زوجیت» در حقوق ایران و مبانی فقهی آن می پردازیم.بر همین اساس ابتدا به مطالعه مفهوم ریاست مرد بر خانواده می پردازیم و درفصول آتی به جنبه های مختلف آن پرداخته می شود.
گفتار اول : معنای ریاست در لغت
ریاست در لغت به معنای سروری ، بزرگی و فرمانروایی است.^[۶۳]
بررسی مواد قانون مدنی در زمینه ی مدیریت و سرپرستی خانواده نشان می دهد که «ریاست مرد» در دو قمست مطرح می گردد:
۱ – ریاست شوهر بر زن یا قوامیت شوهر که در رابطه زوجیت است. ( مستفاد از ماده ۱۱۰۵ ق . م)
۲ – ریاست پدر بر فرزند یا ولایت پدر که در رابطه پدر و فرزندی می باشد.(مستفاد از ماده ۱۱۰۵ و ۱۱۸۰و ۱۱۸۱ ق. م)
بدین ترتیب ریاست مرد بر خانواده عنوانی جامع نسبت به این دو موقعیت است و بی شک این امر مهم در تبیین مفهوم و تعیین ماهیت آن باید مورد عنایت قرار گیرد.^[۶۴]
مفهوم ریاست خانواده بر حسب عادات و رسوم اجتماع تفاوت می کند . در سده های پیشین ریاست مرد مطلق و بی چون و چرا بود . ولی امروزه ریاست مرد به انجام دادن وظایف اجتماعی شبیه تر است تا به اجرای حقوق شخصی و این همان چیزی است که در اسلام از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
پسران به دلیل کثرت معاشرت با اشخاص و تجربه ی رفتار در اجتماع مقدم بر دختران هستند . از این جهت ، پس از ازدواج ، زمام ریاست خانواده را باید به همین مردان جوان سپرد. دختران به دلیل ساختمان جسمی خود و دور بودن از مسایلی که در جامعه می گذرد نمی توانند از عهده ی مسئولیت ریاست خانواده برآیند ریاست خانواده توام با مسئولیت است . زیرا هر سلطه ای چنین است . اگر در یک کفه ی ترازو اقتدار هست ، در کفه ی دیگر آن ، مسئولیت است. «السلطه با المسئولیه»^[۶۵].
زنان در خصوص حکم ماده ی ۱۱۰۵ نباید چنین پندارند که مردان در همه ی زمینه های حقوقی و اجتماعی ، بر آنان پیشی گرفته اند و حکم ماده نامبرده هم در این زمینه ها ست. برعکس باید بپذیرند که خود ایشان دوش به دوش مردان در جامعه به کار و تلاش مشغول هستند و اگر در جایی به ظاهر تفوقی برای مردان هست ، همان اندازه یا بیشتر مسئولیت وجود دارد.^[۶۶]
برخی معتقدند : رهبری و سرپرستی دسته جمعی که زن و مرد مشترکاً آن را به عهده بگیرند مفهومی ندارد بلکه در واقع به معنای فقدان مسئول و سرپرست در چنین تشکل بنیادی جامعه است که قانون مدنی ایران از این نظر پیروی کرده است.
استدلال طرفداران این نظریه این است که می گویند : زن از نظر عواطف ، بر مرد برتری دارد و مرد از نظر فکر و اندیشه ؛ و چون در اداره ی امور به نیروی تعقل و تفکر احتیاج بیشتری است ، عقل سلیم حکم می کند که بار سنگین و پر مسئولیت اداره ی خانواده را باید بر عهده مرد نهاد. البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که لفظ ریاست از قانون فرانسه به قانون مدنی ایران راه یافته است . در حالیکه در اسلام عنوان قوام به کار رفته است نه رئیس.^[۶۷]
به عقیده ی برخی از حقوقدانان عمل مردی که از مصلحت خانواده غافل بماند و از موقعیت خود سوء استفاده کند را در چارچوب ریاست خانواده قابل توجیه نمی دانند . این نظر حتی ریاست را حق مرد نمیداند ، بلکه قواعد ناظر بر ریاست مرد را از قواعد مربوط به نظم عمومی دانسته اند که مرد نمی تواند به اختیار از آن بگذرد.^[۶۸]
بر این اساس مرد نمی تواند ریاست را مستمسک قرار دهد و هر اقدامی علیه زن انجام دهد ، بلکه موظف به رعایت مصلحت خانواده و حسن معاشرت با زوجه است.
تفسیر دیگر ریاست مرد را به آن معنا دانسته است که زن در مورد اختلاف از نظر مرد پیروی کند.^[۶۹]
نظر دیگر ریاست را تصمیم گیری نهایی در امور خانواده و مراعات مصالح آن دانسته است و در تحلیل به انتخاب موارد سکونت و انتخاب شغل زن توسط مرد اشاره کرده است.^[۷۰]
ریاست خانواده مقامی است که برای تثبیت و مصلحت خانواده به مرد داده شده است و یک امتیاز و حق فردی برای مرد محسوب نمی‌شود . ریاست خانواده بیشتر یک وظیفه اجتماعی است که برای تأمین سعادت خانواده به مرد محول گردیده و نمی‌تواند از آن سوءاستفاده نماید و بر خلاف عرف و مصلحت خانواده بکار ببرد.^[۷۱]
همان طور که در بحث‌های پیشین ذکر شده ریاست مرد در خانواده، عنوانی جامع نسبت به دو موقعیت است و بی‌شک این امر مهم در تبیین مفهوم و تعیین ماهیت آن باید مورد عنایت قرار بگیرد.
بند اول: قوامیت و ریاست بر زن
آنچه در فقه و حقوق اسلامی تحت عنوان قوامیت شوهر آمده است، به طور عمده برگرفته از آیه شریفه «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَی النِّساءِ» ^[۷۲] است.
قوام در لغت به معنای قیام و اشراف بر امر یا مال آمده است.^[۷۳]
یکی از قدیمی‌ترین مفسران اهل سنت در این باره می‌گوید: «مردان قائم بر زنانشان در تأدیب و نظارت بر انجام واجبات و تکالیف آنان در برابر خداوند و شوهران می‌باشند.»^[۷۴]
البته در این دیدگاه که ریاست شوهر را نوعی برتری مردان و تسلط آنان بر زنان می‌دانند، دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد که با کرامت انسانی و اصل برابری و عدم برتری هماهنگ است.
یکی از فقها در توضیح واژه قوام فرموده است: «قوام ، کسی است که متکفل و عهده‌دار هزینه، پوشاک و سایر نیازمندی‌های او می‌شود.»^[۷۵]
جالب اینکه برخی حتی وجود برتری و اشراف را برای مرد مردود دانسته‌اند . تا جایی که قوام ‌بودن مرد را به نوعی تکلیف و مسئولیت تبیین کرده و رهبری و ریاست او را نیز در راستای آن توجیه نموده اند: «قوام بودن نشانه کمال و تقرب به خدا نیست چون مسائل اجتماعی و اقتصادی و کوشش برای تحصیل مال و تأمین نیازمندی‌های منزل و اداره زندگی را مرد بهتر به عهده می‌گیرد و مسئول تأمین هزینه است . سرپرستی داخل منزل هم با اوست. ولی چنین نیست که از این سرپرستی بخواهد مزیتی را هم به دست آورد بلکه یک کار اجرایی و یک وظیفه است نه یک فضیلت. »^[۷۶]
روی هم رفته دیدگاه اخیر که ریاست و قوام بودن شوهر به زن را به حمایت و مسئولیت برگردانیده و نه به حکومت سلطه و هدایت، پسندیده‌تر به نظر می‌رسد به ویژه آنکه با معنای لغوی آن به امر حمایت، سرپرستی و رعایت سازگارتر است . به علاوه ، با مبانی عقلی و ادله ریاست مرد بر خانواده هماهنگ و با اوضاع و شرایط و مقتضیات خانواده و اعضای آن مطابقت دارد.
بند دوم: ولایت و ریاست بر فرزند
در صورتی که در خانواده فرزند یا فرزندانی وجود داشته باشد ، تحت حمایت و سرپرستی پدر قرار می‌گیرند و زمینه برای بخشی از ریاست مرد بر خانواده با عنوان ولایت فراهم می‌شود.
در اصطلاح فقه ، ولایت ؛ سلطنت بر غیر به دلیل عقلی یا شرعی است چه بر جان باشد ، چه بر مال یا هر دو .^[۷۷]
حقوق‌دانان نیز در تعریف ولایت، اصطلاح فقهی آن را مد نظر داشته‌اند: « ولایت، عبارت از سلطه و اقتداری است که قانون به جهتی از جهات به کسی می‌دهد که امور مربوط به غیر را انجام دهد.»^[۷۸]
به موجب مواد ۱۱۸۰ و ۱۱۸۱ قانون مدنی، پدر و جد پدری ولایت قهری اطفال صغیر و محجور را به عهده دارند . البته قانون مدنی در این خصوص با قرار دادن ولایت جد پدری در کنار پدر از نظریه مشهور فقها پیروی کرده است^[۷۹].
ناگفته نماند که عملاً در شکل‌های فعلی خانواده کمتر دیده می‌شود که جد پدری با وجود پدر دارای صلاحیت ، اقدام به دخالت در امور صغیر نماید . زیرا به طور معمول این پدر است که با فرزند خویش انس می‌یابد و روحیات و مصالح او را درک می‌کند.
با روشن شدن مفهوم ولایت پدر بر فرزندان ، تفاوت آن با قوامیت شوهر بر زن مشخص می‌شود ، چه اینکه موضوع ولایت ، اموال و حقوق مالی و حتی امور مربوط به جان و نفس اشخاص محجور و مولی علیه می‌باشد و پدر به عنوان ولی قانونی حق هرگونه تصرفی که در بردارنده مصلحت آنهاست ، دارد . درحالی‌که قوامیت شوهر بر زن صرفاً در جهت حمایت و مراقبت و رعایت مصالح او در زندگی مشترک می‌باشد و خارج از محدوده ی زوجیت و مصالح خانواده را شامل نمی‌شود.
حال با توجه به آنچه تاکنون بیان شد می‌توان نتیجه گرفت که ریاست مرد بر خانواده تأسیسی در جهت حمایت ، کار اندیشی و سرپرستی خانواده و مسئولیتی برای رعایت مصالح ایشان است و به هیچ وجه امتیاز و زمینه‌ساز برتری جویی و سلطه‌طلبی مرد محسوب نمی‌شود.
گفتار دوم: ماهیت حقوقی ریاست مرد بر خانواده
شناسایی و تعیین ماهیت هر چیز در گرو مطالعه دقیق و درک صحیح مفهوم آن است. همان‌طور که در گفتارهای قبل بیان کردیم ، هدف از ریاست مرد سلامت و استحکام خانواده است و نباید دستاویزی برای سوءاستفاده مردان قرار گیرد .

شکل ۳-۵ روند جریان اطلاعاتی پرداخت صورت‌حساب
این مرحله شامل دو نوع خروجی می‌باشد. یکی سفارش انصرافی است، همان سفارش معلقی که کاربر آن‌را لغو کرده است. همچنین در این مرحله سفارشاتی که برای مدتی معین در وضعیت معلق پرداخت نشده باقی بماند به طور اتوماتیک به صورت انصرافی در می‌آیند. در صورتی که پرداخت صورتحساب سفارش معلق با موفقیت صورت بپزید سفارش به صورت معلق پرداخت شده در می‌آید. همچنین دیاگرام مورد استفاده دو جریان اطلاعاتی ثبت سفارش و پرداخت صورت حساب به صورت زیر می‌باشد.

شکل ۳-۶ دیاگرام مورد استفاده ثبت سفارش و پرداخت صورتحساب
۳-۲-۳ آماده‌سازی و تحویل سفارش
بعد از پرداخت موفقیت‌آمیز صورتحساب سفارش به مرحله آماده‌سازی وارد می‌شود. روند جریان اطلاعاتی در شکل ۳-۷ نشان داده شده است. خروجی این مرحله یک سفارش آماده به ارسال می‌باشد. در یک حلقه تمامی سفارشات معلقی که پرداختشان با موفقیت انجام شده بررسی می‌شوند و در صورت موجود بودن در انبار وضعیت آن‌ ها به صورت آماده به ارسال در می‌آید. در غیر این صورت درخواست برای بخش تولید ارسال شده و سفارش تا زمانی که تولید کامل شود به صورت معلق باقی می‌ماند.

شکل ۳-۷ روند جریان اطلاعاتی آماده سازی سفارش
حالا نوبت به این است که سفارش آماده به ارسال شده تحویل مشتری داده شود. عموما این بخش به صورت سرویس‌گرا و با بهره گرفتن از سرویس‌های سازمان پست انجام می‌پذیرد. روند انجام کار این چنین است که محصول آماده به ارسال شده تحویل سازمان پست می‌گردد. در این مرحله وضعیت سفارش به صورت “ارسال شده” در می‌آید. بعد از دریافت، سفارش وارد بخش توزیع شده و با اولویت خاص، بسته به نوع پست انتخاب شده، برای رسیدن به دست مشتری ارسال می‌گردد. با دریافت سفارش توسط مشتری و تایید دریافت وضعیت سفارش به صورت توزیع شده در سیستم ذخیره می‌گردد. روند جریان اطلاعاتی در شکل ۳-۸ نمایش داده شده است. خروجی این مرحله یک سفارش توزیع شده است. که بعد از گذشتن مدت زمان پشتیبانی (گارانتی) در صورت تایید صحت عملکرد کالا توسط مشتری وضعیت سفارش به صورت “وصول شده” در می‌آید.

شکل ۳-۸ روند جریان اطلاعاتی تحویل سفارش
دیاگرام مورد استفاده مراحل آماده سازی و تحویل سفارش به ترتیب در شکل‌های ۳-۹ و ۳-۱۰ نشان داده شده است.

شکل ۳-۹ دیاگرام مورد استفاده آماده‌سازی

شکل ۳-۱۰ دیاگرام مورد استفاده تحویل سفارش
۳-۳ وضعیت سفارش
با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان وضعیت هر سفارش را از مرحله اول ثبت شدن آن توسط مشتری تا مرحله تحویل به وی در جدول ۳-۱ خلاصه نمود.
جدول ۳-۱ لیست وضعیت‌های یک سفارش