وبلاگ

از جمله آثار موجود قدما در باب موضوع شمایل:

 

1. 1. کتاب الشمایل المحمّدیه، تألیف امام ترمذی محمّد بن عیسی(۲۱۰ ـ ۲۷۹ق).

 

از جمله آثار موجود قدما در باب موضوع دلایل:
دلایل النّبوه، تألیف ابوبکر جعفر بن محمّد المستفاض الفیریابی( ـ ۳۱۰ق).
الصفه­النّبی، تألیف ابوعلی محمّد بن هارون الانصاری( ـ۳۵۳ق).
از معاصران ابوسعد نیز کسانی تألیفاتی در باب دلایل النّبوه داشته اند از جمله:
محدّث متصّوف ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی(۳۳۶ـ۴۳۰ق) که چند بار تجدید چاپ شده­است.
ابوالعباس جعفر بن محمّد مستغفری(م۴۳۲ق).
واعظی نسفی که نسخه­ای خطی از کتابش موجود است.
ابوذر عبد بن احمد هروی(۳۵۵ـ۴۳۴ق).
حافظ ابوبکر احمد بن حسین بیهقی(۳۸۴-۴۵۸ق) که صاحب السنن است و دلایل النّبوهاو را جامع­ترین و معتبرترین شمرده­اند.
در همین دوره، یکی دو کتاب در باب دلایل النّبوه نوشته شده که علاوه بر نقل اخبار و آثار دلایل عقلی نیز دارد از جمله:
تثبیت دلایل النّبوه، تألیف قاضی عبدالجبّار معتزلی(م ۴۱۵ق).
اعلام­النّبوه، تألیف ابوالحسن علی بن محمّد المارودی(م۴۵۰ق) که چاپی بازاری و غیرعلمی از آن موجود است.^[۵۶]
شرف النّبی ابوسعد گویا در اصل چندین جلد بوده که از اصل مفصّل آن چیزی بر جای نمانده، بلکه نسخه‌های مختصر آن در دسترس می­باشد که کم و بیش شبیه یکدیگرند مگر این­که در شماره­ ابواب نسخه­های مختلف اختلافی وجوددارد. قدیمی­ترین نسخه شرف النّبی نسخه­ برلین است، و در این نسخه به مختصر بودن آن اشاره شده است: «آخر المختصر من کتاب شرف النّبی صلی الله علیه و آله الطیبین الطاهرین الاخیار». اما مشخص نیست مؤلف خلاصه کرده یا فردی دیگر. و اگر فرد دیگری خلاصه کرده باشد نباید به اواخر نیمه­ی سده پنجم قمری برسد، زیرا نسخه­ برلین در جمادی الاولی۴۴۷ق نوشته شده است. اما ترجمه­ی فارسی راوندی که در سده ششم قمری صورت گرفته مختصرتراز نسخه­های عربی است که اساس نوشتار حاضر همین کتاب است، و شاید راوندی گاهی ترجمه­ی روایاتی را حذف کرده و باب‌هایی را کوتاه گردانیده، و شاید نسخه­ مختصر دیگری به عربی وجود داشته که اساس کار ترجمه­ی راوندی بوده که احتمال اخیر بعید به نظر می­رسد.^[۵۷]
مؤلف در آغاز هر باب اسنادهای خود را ذکر می­ کند، اما پس از روایت­های مستند ابتدای هر باب، بیشتر روایات بی سند است. در برخی روایت­ها تاریخ سماع ذکر شده و اما آخرین سماع او از ابوعمر بستی است که در سال۳۷۶ق رخ داده است.(نسخه­ برلین ق ۲۲۵ب).
تاریخ تألیف کتاب مشخص نیست، اما به خاطر آن­که ابومحمّد عبدالله بن سعید شّنتجالی(م۴۳۶ق) و ابو عمرواحمد بن محمّد قرطبی(م۴۳۰ق) در زمان اقامتشان در مکّه در دهه­ ۹۰ سده چهارم قمری اجازه­ی روایت کتاب شرف النّبی را از ابوسعد گرفته­اند، بنابراین تألیف کتاب باید پیش از دهه­ی۹۰ و پس از ۳۷۶ق باشد، زمانی که ابوسعد از ابوعمر بستی سماع حدیث داشته است و اگر دعای مغفرتی که به دنبال اسم ابوالحسن ماسرجسی(م۳۸۴ق)آمده(نسخه­ برلین ق۲۳۷آ) نوشته­ی خود مؤلف باشد نه راوی و نویسنده، می­توان احتمال داد که تألیف کتاب پس از سال ۳۸۴ق و شاید بین سال­های (۳۸۵- ۳۹۰ق)رخ داده است.^[۵۸]

شرف النّبی هر چند از منابع درجه اوّل سیره نیست و از نظر محتوا درباره روایت­های تاریخی، اهمیّت کمی دارد و در سطح متوسطی از کتاب­های شمائل و دلائل است، و به کتاب دلائل النبوه بیهقی نمی­رسد، اما در سراسر جهان اسلام معروف بوده و مطالعه سیره پیامبرصلی الله علیه و آله بدون بهره گیری از آن کامل نخواهد بود. حسن ترتیبی که در باب­ها و مستندات وجود داشته، سبب می­شد که از سوی مردم مورد پذیرش واقع شود و واعظان و قصه پردازان از آن کتاب استفاده میکردند.^[۵۹]
راویانی که ابوسعد در شرف النّبی روایتی از آن­ها نقل کرده است به شرح ذیل است:

 

1. 1. ابوالفتح ابراهیم بن علی بن ابراهیم(۲۰۲آ).

 

1. 1. ابواسحاق ابراهیم بن محمّد الدینوری در مکّه(۴۷آ).

 

1. 1. ابواسحاق ابراهیم بن محمّد بن یحیی المزکّی(۶۴ب،۷۶آ).

 

1. 1. ابوحامد احمد بن محمّد بن حمدان المراری(۲۶۰آ).

 

۵٫ابوطاهر احمد بن محمّد بن اسماعیل السفیانی الهروی(۱۵۰آ،۲۷۹آ).

 

6. 6. ابوبکر احمد بن محمّد بن یحیی المتکّلم(۶۴آ،۱۵۷آ).

 

6. 6. ابوبکر احمد بن یعقوب بن عبد الجبّار القرشی الجرجانی در نیشابور(۱۹۱ب).

 

6. 6. اسحاق بن زروان بن قهزاد الفقیه در مکّه(۱۷۰آ).

 

6. 6. ابوسهل بشر بن احمد بن بشر بن محمود بن اشرس الاسفراینی التمیمی(ترجمه­ی فارسی، ص ۲۱۰).

 

6. 6. ابوالوفاء تمّام بن عبد الله الصقلی مولی جعفر بن الفضل بن الفرات الوزیر در مصر(۱۷ب).

 

۱۱٫ابوالفضل جعفر بن الفضل الوزیر در مکّه (۲۳ب،۲۰۷آ،۲۴۸آ).

 

12. 12. ابوعلی حامد بن محمّد بن عبدالله بن معاذ الهروی(۲۰۲ب،۲۴۹آ).

 

12. 12. ابوالولید حسّان بن محمّد بن احمد بن هارون بن حسان در(۳۴۷ق)(۲۲۲آ).

 

12. 12. ابوعبدالله الحسین بن احمد بن محمّد الصفار الهروی در نیشابور(۳۵۹ق)(۶۲آ).

 

12. 12. ابواحمد الحسین بن علی بن محمّد بن یحیی النیسابوری التمیمی^[۶۰](۲۹۴ب، و قراءه علیه فی سنه(۳۶۰ق)،(۹۵آ، باب ۲۷و۲۸ ترجمه­ی فارسی نسخه­ پاریس ۱۰۹ب،۱۱۰ب).

 

12. 12. عبدالله بن حامد(۱۶۹ب).

 

12. 12. ابوسعید عبدالله بن محمّد بن عبد الوهاب الصوفی الرازی(۱۷۱ب،۲۵۰آ).

 

12. 12. ابومحمّد عبدالله بن محمّد بن علی بن زیاد الدقّاق العدل(۵۳ب).

 

12. 12. الشریف ابومحمّد عبدالله بن یحیی بن طاهر الحسینی در مدینه(۲۹ب).

 

12. 12. ابوذر عمّار بن محمّد بن مخلّد بن جبیر البغدادی در مدینه(۴ب).

 

12. 12. ابوعثمان بن ابراهیم نیشابوری،پدر ابوسعد(باب ۳۱،ترجمه­ی فارسی نسخه­ پاریس،۱۱۶ب).

 

12. ابوالحسین محمّد بن احمد بن جمیع الغسّانی در صیدا(۱۳۱ب).