وبلاگ

همان­طور که پیش­تر بیان شد، تاکنون اکتشافات عمده­ای در راستای استفاده از زغال سنگ حرارتی صورت نگرفته و منابع مختلف، آمارهای گوناگونی را برای ذخایر ایران اعلام می­نمایند. این امر سبب شده تا برنامه­ ریزی بر روی استفاده از منابع موجود نیز همراه با اما و اگرهای فراوان و عدم قطعیت بالا باشد.

ارزیابی اقتصادی نابرابر میان نیروگاه های گازسوز و زغالی
بنابر مطالعات انجام شده در وزارت نیرو، احداث یک نیروگاه زغالی در مقایسه با یک نیروگاه گازی با ظرفیت یکسان، ۱۵% سرمایه ­گذاری اولیه بیش­تر را می­طلبد. [۵] با این حال اگر این نیروگاه در نزدیکی معادن زغال سنگی کشور احداث شود، هزینه­ های ناشی از گازرسانی به نیروگاه بسیار بیش­تر از استفاده از معادن زغالی همجوار بوده و لذا احداث نیروگاه زغال سنگی در اولویت قرار می­گیرد. بعلاوه شایان ذکر است که اصلی­ترین منابع زغال سنگ ایران در ناحیه طبس قرار گرفته که هنوز خطوط سراسری گاز به منطقه مذکور کشیده نشده است و لذا احداث یک نیروگاه زغالی در منطقه فوق می ­تواند بسیار جذاب باشد. با این حال هم اینک زمانی که ارزیابی اقتصادی جهت تعیین نوع سوخت یک نیروگاه جدید­الاحداث صورت می­گیرد، قیمت گاز به­ صورت یارانه­ای در نظر گرفته می­ شود، اما هیچ تعرفه حمایتی به زغال سنگ تعلق نمی­گیرد. ازاین رو در بسیاری موارد در برنامه­ ریزی­ها جهت تعیین نوع نیروگاه­ها، به علت قیمت یارانه­ای و پایین گاز این سوخت انتخاب می­ شود.

• • واردات بی رویه از کشورهای خارجی با وجود تولید معادن داخلی

یکی دیگر از معضلات استفاده از منابع داخلی زغال سنگ، واردات بیرویه این حامل انرژی است. واردات این حامل که حتی به صورت خام از طریق کشورهایی چون استرالیا و چین صورت می­گیرد، سبب شده تا به سبب فروش نرفتن، بیش از ۶۰۰ هزار تن زغال سنگ کنستانتره در محوطه کارخانه زغالشویی شهرستان زرند انباشته شود. این امر لزوم اصلاح قوانین موجود را تبیین می­نماید.
بدین ترتیب می­توان مشاهده کرد که توسعه استفاده از زغال سنگ در ایران، با چالش­های اساسی در کشور روبروست.
ورود زغال سنگ به سبد انرژی کشور از منظر دیپلماتیک می ­تواند  اثر عمده داشته باشد:

• • می­توان زغال سنگ استحصال شده را در جهت تولید برق به کار برد. از آن­جا که پیش­تر بیان شد، این ماده دوره تثبیت قیمتی خود را طی می­ کند و این ثبات تا آینده نیز باقی خواهد ماند. این در حالی است که نیاز به برق و قیمت آن در آینده افزایش خواهد داشت. از این رو سرمایه ­گذاری، بهره ­برداری و فروش برق حاصل از زغال سنگ به مصرف کنندگان داخلی و نیز کشورهای همسایه بخصوص همسایگان حاشیه خلیج فارس که به دلیل شرایط آب و هوایی نیاز مبرمی به برق دارند، می ­تواند علاوه بر امنیت زایی برای کشور، آن­ها را به ایران وابسته نموده و موجبات پایداری در منطقه خلیج فارس را فراهم آورد. بعلاوه مطالعات صورت گرفته نشان می­دهد حتی در صورتی که در بندرعباس زغال سنگ وارد شده تبدیل به برق شود، صادرات برق حاصله از نظر اقتصادی مقرون به صرفه خواهد بود.

باید توجه داشت که هم اکنون ۷۲% انرژی اولیه نیروگاه­های کشور از گاز طبیعی تأمین می­ شود و این در حالی است که این ماده در آینده ارزش فوق­العاده­ای در بازارهای جهانی خواهد یافت. در صورتی که این سهم توسط کاربرد زغال سنگ در نیروگاه­ها تعدیل شود، حجم بالایی از آن از قید مصرف داخلی آزاد شده و کشور توانایی صادرات گاز را با خط لوله و یا LNG‌ و حتی محصولات پتروشیمی دارای ارزش افزوده بالا را خواهد یافت. این درست همان اقدامی است که روسیه درصدد اجرای آن است، بدین معنی که این کشور در نظر دارد زغال سنگ را در نیروگاه­ها جایگزین گاز طبیعی کرده و با تکیه بر صادرات بیشتر گاز به اروپا و چین، همسایگان خود را به خود وابسته­تر سازد. توجه به این نکته ضروری است که زغال سنگ (حرارتی) تنها برای تولید انرژی کاربرد دارد، اما گاز طبیعی علاوه بر آن­که امکان صادرات و کسب امنیت ملی را نصیب کشور می­ کند، می ­تواند به عنوان خوراک صنایع تبدیلی و پتروشیمی بکار رفته و ارزش افزوده فراوانی را نصیب کشور نماید. لذا بر اساس یک استنتاج منطقی، می­توان دریافت که جایگزینی زغال سنگ با گاز طبیعی در راستای تولید انرژی در کشور، نه تنها مفید است، بلکه ضرورت اقتصادی و امنیتی دارد.  طرح­های تبدیل زغال سنگ به فرآورده ­های سوختی مایع (CTL) نیز می ­تواند ذیل توسعه صنعت زغال سنگ در کشور شکل بگیرد. شایان ذکر است که هم اکنون کشور افریقای جنوبی با تکیه بر معادن زغال سنگ ۳۰ درصد نیازهاى سوختى حمل و نقل خود را از این طریق تامین می­نماید. با بهره گرفتن از این تکنولوژی می­توان زغال سنگ را که دارای فراوانی زیاد در جهان صنعتی است، به فرآورده ­های پر ارزش نفتی تبدیل کرد و علاوه بر کسب سهم مناسب از بازار، تأمین نیاز داخلی را نیر مورد توجه قرار داد.
متاسقانه در ایران بدلیل عدم انجام اکتشافات تفصیلی و منظم، میزان ذخایر زغال سنگ با نوسانات زیاد گزارش شده است. ارقامی چون ۱۱ میلیارد تن، ۴۱۹٫۲ میلیون تن، ۶ میلیارد تن و۱۴ میلیارد تن ارقامی است که از سوی منابع مختلف داخلی و خارجی برای زغال سنگ ایران تخمین زده می­ شود. در مجموع می­توان گفت که بدلیل وجود ذخایر نفت و گاز از آن­جایی که تاکنون استفاده از زغال سنگ حرارتی جهت کاربردهایی چون سوخت در منازل و نیروگاه­ها به طور جدی احساس نشده لذا تا دهه ۱۳۶۰ هیچ گونه فعالیت مهمی به منظور شناخت و تعیین ذخیره این نوع زغال در کشور بعمل نیامده و از آن زمان به بعد در حین اکتشاف شناسایی زغال سنگ های کک شو برخی از نقاط که دارای پتانسیل یا شواهدی از زغال سنگ حرارتی بوده ­اند مورد شناسایی قرار گرفته است. از این رو شناسایی دقیق، پتانسیل سنجی و اکتشاف معادن زغال سنگ در ایران امری ضروری است.

از زغال سنگ به عنوان سوخت در نیروگاه‌های حرارتی مولد برق ، در تولید بخار توسط توربین‌های بخار در کارخانجات صنعتی ، راه‌آهن و در کشتی‌ها و صنایع فولاد و آلومینویم نیز به صورت سوخت خانگی در برخی از کشورها استفاده می‌شود. تقریبا ۸۷% زغال سنگ جهان برای تولید گرما و دیگر انواع انرژی‌های مربوطه سوزانیده می‌شود. بدیهی است که ضمن سوختن زغال سنگ فرآورده‌های جنبی مانند گازهای سوختنی ، زغال کک و قطران نیز بدست می‌آید. باید توجه داشت که در برخی از کشورهای جهان ، قسمتی از گازهای سوختی شهری از زغال سنگ تهیه می‌شود.برای این منظور ، زغال سنگ را با جریانی از بخار آب و اکسیژن در فشار ۲۰ تا ۳۰ اتمسفر مجاور می‌کنند. در این عمل قسمتی از زغال سنگ در مجاورت با بخار آب و اکسیژن به هیدروژن و منوکسید کربن تبدیل می‌شود. بعد ، این فرآورده‌های گازی را در مجاورت کاتالیزور آهن به هیدروکربن و یا بوسیله کاتالیزور روی و مس به متیل الکل تبدیل می‌کنند. علاوه بر مصارف سوختی ، از زغال سنگ در تهیه بسیاری از مواد مفید و مهم آلی و غیرآلی استفاده می‌شود که عمدتا از تقطیر قطران حاصل از پیرولیز زغال سنگ و یا مواد جامد باقی مانده از عمل پیرولیز تهیه می‌شود.
در کشور ما کاربرد زغال سنگ به ترتیب در صنایع گوناگون عبارند از :
صنایع فولاد و ذوب فلزات
صنایع آلومینیوم و سیمان
نیروگاههای سیکل ترکیبی
بخش کشاورزی و دارویی
ساختمان سازی
۲-۹ چشم انداز استفاده از زغال سنگ
۲-۹-۱ سیاست گذاری و قانون گذاری انرژی (زعال سنگ)
سیاست انرژی زیر بنای تدوین و اجرای مجموعه ای از اقدامات ناظر برفعالیت های بخش انرژی است. بنابراین می توان گفت که سیاست انرژی شامل مجموعه ای از اقدامات است که در برگیرنده قوانین کشور، معاهدات و دستورالعمل ها است. تدوین سیاست انرژی یک کشور در برگیرنده اقداماتی، همچون موارد زیر می تواند باشد.
- برنامه ریزی تولید، انتقال و مصرف زغال سنگ
- قانون گذاری در مورد فعالیت های تجاری انرژی
- قانون گذاری در مواردی که بر مصرف انرژی تأثیرگذار باشد مانند استانداردهای راندمان زغال سنگ و استانداردهای آلودگی
- ایجاد نهاد در بخش دولتی انرژی
- مشارکت فعالانه، هماهنگی و دادن مشوق ها در بخش تولید زغال سنگ و تحقیق و توسعه سایر انرژی ها
- اتخاذ سیاست های مالی در بخش خدمات انرژی شامل مالیات، معافیت های مالیاتی، یارانه و …..
- همکاری های بین المللی در بخش انرژی و سایر بخش ها
- تأمین امنیت داخلی انرژی
علی رغم اقدامات فوق الذکر معمولآ در یک سیاست انرژی در سطح کشور به دنبال پاسخ به سؤالاتی هستیم که مهمترین عوامل تشکیل دهنده سیاست گذاری انرژی می باشند، سوالاتی از قبیل:
میزان خودکفایی انرژی کشور چه میزان است؟
آینده منابع انرژی چیست؟