وبلاگ

جدول ۴-۲ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنس ۱۰۶
جدول ۴-۳ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنس دانشجویان اصفهان ۱۰۷
جدول ۴-۴ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنس دانشجویان نجف آباد ۱۰۸
جدول ۴-۵ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت تاهل ۱۰۹
جدول ۴-۶ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت تاهل دانشجویان اصفهان ۱۱۰
جدول ۴-۷ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت تاهل دانشجویان نجف آباد ۱۱۱
جدول ۴-۸ آماره‌های مربوط به سن پاسخگویان ۱۱۲
جدول ۴-۹ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب رشته تحصیلی ۱۱۲
جدول ۴-۱۰ توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه اصفهان بر حسب رشته تحصیلی ۱۱۳
جدول ۴-۱۱ توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب رشته تحصیلی ۱۱۴
جدول ۴-۱۲ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب مقطع تحصیلی ۱۱۵
جدول ۴-۱۳توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب مقطع تحصیلی ۱۱۶
جدول ۴-۱۴توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب مقطع تحصیلی ۱۱۷
جدول ۴-۱۵ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت اشتغال………………………………………………………….. ۱۱۸
و
عنوان صفحه
جدول ۴-۱۶توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب وضعیت اشتغا ۱۱۹
جدول ۴-۱۷توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب وضعیت اشتغال ۱۲۰
جدول ۴-۱۸ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب پایگاه ۱۲۱
جدول ۴-۱۹توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب وضعیت پایگاه . ۱۲۲
جدول ۴-۲۰توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب وضعیت پایگاه………………………………….. ۱۲۳
جدول ۴-۲۱ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان استفاده از رسانه جمعی ۱۲۴
جدول ۴-۲۲توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب میزان استفاده از رسانه جمعی ۱۲۵
جدول ۴-۲۳توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب میزان استفاده از رسانه جمعی ۱۲۶
جدول ۴-۲۴ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان دینداری ۱۲۷
جدول ۴-۲۵توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب میزان دینداری ۱۲۸
جدول ۴-۲۶توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب میزان دینداری ۱۲۹
جدول ۴-۲۷ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان اعتماد نهادی…………………………………………………… ۱۳۰
جدول ۴-۲۸توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب میزان اعتماد نهادی ۱۳۱
جدول ۴-۲۹توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب میزان اعتماد نهادی ۱۳۲
جدول ۴-۳۰ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان احساس اثر بخشی ۱۳۳
جدول ۴-۳۱توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب میزان احساس اثر بخشی ۱۳۴
جدول ۴-۳۲توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب میزان احساس اثر بخشی ۱۳۵
جدول ۴-۳۳ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان نگرش سیاسی والدین ۱۳۶
جدول ۴-۳۴توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب میزان نگرش سیاسی والدین ۱۳۷
جدول ۴-۳۵توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب میزان نگرش سیاسی والدین ۱۳۸
جدول ۴-۳۶ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان بی قدرتی سیاسی ۱۳۹
جدول ۴-۳۷توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب میزان بی قدرتی سیاسی ۱۴۰
جدول ۴-۳۸توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب میزان بی قدرتی سیاسی ۱۴۱
جدول ۴-۳۹ توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان مشارکت سیاسی ۱۴۲
جدول ۴-۴۰توزیع فراوانی پاسگویان دانشگاه اصفهان بر حسب میزان مشارکت سیاسی ۱۴۳
جدول ۴-۴۱توزیع فراوانی پاسخگویان دانشگاه نجف آباد بر حسب میزان مشارکت سیاسی ۱۴۴
جدول ۴ - ۴۲ آزمون تی تک ‌نمونه‌ای برای سنجش مشارکت سیاسی دانشجویان ۱۴۵

جدول ۴-۴۳آزمون تی برای مقایسه مشارکت سیاسی دانشجویان دانشگاه اصفهان و نجف آباد ۱۴۶
ز
عنوان صفحه
جدول ۴-۴۴ آزمون تی برای مقایسه میانگین مشارکت سیاسی دانشجویان مرد و زن ۱۴۷
جدول ۴ - ۴۵ آزمون تی برای میانگین مشارکت سیاسیدانشجویان مرد و زن دانشگاه اصفهان ۱۴۸

- کارمند - دلبستگی - توسعه موفقیت
- سایر - فعالیت - ساختار هزینه
- سودآوری
افزایش دهندگان
- شفافیت - واکنش­های رقابتی - پویایی بازار
- تمایل - پشتیبانی از کانل - رشد بالقوه
- برتری - اندازه مشتری و پروفایل
- سازگاری
(شکل ۲-۹) مدل زنجیره ارزش برند (BVC) کلر و لمن (۲۰۰۳)
سرمایه ­گذاری برنامه بازاریابی: هر گونه سرمایه ­گذاری برنامه بازاریابی است که به طور بالقوه می ­تواند بر توسعه ارزش برند تاثیر بگذارد. که دسته­بندی آن مربوط می­ شود به پژوهش محصول، توسعه و طراحی، تجارت و یا پشتیبانی کانال­­های توزیع، ارتباطات بازاریابی (به­عنوان مثال، تبلیغات، ترفیعات، حمایت مستقیم و متقابل- بازاریابی صنعت خودرو، فروش شخصی، تبلیغات و روابط عمومی) و انتخاب کارمند، آموزش و پشتیبانی.
چارچوب ذهنی مصرف ­کننده: فرایند تصمیم ­گیری مصرف ­کننده را توضیح می­دهد و بیان می­دارد که مصرف ­کننده قبل از اینکه کالا یا خدمتی را خریداری نماید مراحل روانشناختی متوالی و مشخصی را تجربه و طی می­ کند. طرز فکر مشتریان شامل همان چیزی است که در ذهن مشتریان نسبت به برند (به عنوان مثال، افکار، احساسات، تجارب، تصاویر، برداشت، اعتقادات و نگرش) وجود دارد. آنان پنج بعد کلیدی از تحقیقات قبلی خود را به عنوان اقدامات ویژه مهم از طرز فکر مشتری دانستند که شامل آگاهی برند، تداعی­­های برند، نگرش مصرف ­کننده، دلبستگی (وفاداری و اعتیاد مصرف ­کننده نسبت به برند) و فعالیت (جستجوی اطلاعات درباره برند، از طریق صحبت با دیگران و تبلیغات) است.
عملکرد در بازار: ذهنیت مشتریان و افزایش دهندگان بازار چگونگی واکنش مشتریان و یا پاسخگویی در بازار نسبت به برند را در روش­های گوناگون تحت تاثیر قرار می­دهد. شش جنبه­­های کلیدی و یا بعد از پاسخگویی (واکنش) وجود دارد که شامل پرداخت بهای بیشتر، کشش قیمتی، سهم بازار، توسعه موفقیت، ساختار هزینه و سود آوری می­ شود.
ارزش سهام دار: براساس اطلاعات موجود در مورد برند، و همچنین بسیاری از ملاحظات دیگر، تنظیم دیدگاه­­های بازار­های مالی و ارزیابی­ها مختلف، پیامد­های مستقیم مالی ای را برای ارزش برند دارد. که در آن سه شاخص به خصوص قیمت سهام، نسبت قیمت/ درآمد و بازار سرمایه، به­ طور کلی برای شرکت مهم است.

کیفیت برنامه: میزان سرمایه ­گذاری مالی متعهد به برنامه بازاریابی، موفقیت در ایجاد ارزش برند را تضمین نمی­کند، بلکه این موفقیت به کیفیت برنامه بستگی دارد. تعدادی از ابزارهای مختلف برای قضاوت با کیفیت یک برنامه بازاریابی وجود دارد. این ابزارها شامل: شفافیت (وضوح برنامه بازاریابی، مثلاً آیا مصرف­ کنندگان به درستی معنای منتقل شده توسط برنامه بازاریابی برند را تفسیر و ارزیابی می­ کنند؟)، تمایل (تمایل نسبت به برنامه بازاریابی، مثلاً اینکه آیا مصرف­ کنندگان احساس می­ کنند که برند باید مورد توجه جدی قرار گیرد؟)، برتری، (منحصر به فرد بودن برنامه بازاریابی، مثلاً برنامه بازاریابی نسبت به رقبا چگونه خلاقانه تر یا متمایزتر است؟)، سازگاری- ثبات (سازگاری و یکپارچگی برنامه بازاریابی، آیا تمام جنبه­ های ترکیبات برنامه­­های بازاریابی برای بیشترین تاثیر بر مشتریان ایجاد شده است؟ و آیا برنامه بازاریابی مربوطه به طور موثر با برنامه­­های بازاریابی گذشته و به درستی با تداوم و تغییر متعادل، در حال تکامل با برند رو به جلو در جهت درست حرکت می­ کند؟) می­باشد.
شرایط بازار: موفقیت با مصرف­ کنندگان و یا مشتریان ممکن است به موفقیت در بازار تفسیر نشود، با این حال، مگر اینکه شرایط دیگر نیز وجود داشته باشد. توانایی ذهنیت مشتری در ایجاد ارزش در مرحله بعدی بستگی به عوامل خارجی مختلف بازار برای مشتری دارد. که شامل سه عامل عبارتند از واکنش رقابتی (به عنوان مثال، چگونه کمیت و کیفیت سرمایه ­گذاری بازاریابی بر دیگر برندهای رقابتی موثر است؟)؛ کانال و حمایت از واسطه (به عنوان مثال، برای تقویت و فروش برند، چه مقدار تلاش توسط شرکای مختلف بازاریابی صورت گرفته است؟)، و اندازه مشتری و پروفایل (به عنوان مثال، چه تعداد و چه نوع از مشتریان برند را به خود جلب می­ کنند؟).
تمایلات سرمایه گذار: یعنی تحلیل­گران مالی و سرمایه ­گذاران در تصمیمات سرمایه ­گذاری باید عواملی را در رسیدن به ارزش برند خود در نظر بگیرند. اوّل، پویایی بازارهای مالی (به عنوان مثال، نرخ بهره، تمایلات سرمایه­گذار، یا عرضه سرمایه)؛ دوّم، پتانسیل رشد و یا چشم انداز مناسب برای برند و صنعت (به عنوان مثال، چگونه عوامل تسهیل­کننده مفید هستند و چگونه عوامل خارجی بازدارنده که محیط اقتصادی، اجتماعی، فیزیکی و حقوقی شرکت را تشکیل می­ دهند، را می­توان مهار کرد؟).
۲-۴-۱۱- مدل مدل ارزش وژه برند مبتنی مشتری^[۱۰] نت مایر و همکاران
در سال ۲۰۰۴ نت مایر و همکاران مدل ارزش وژه برند مبتنی مشتری (CBBE) را با ارتقای مدل­­های آقایان آکر و کلر ارائه نمودند (شاه حسینی، اخلاصی و رحمانی، ۱۳۹۰، ۶۷). این تیم تحقیقاتی برای اندازه ­گیری ارزش ویژه­ی برند، مدلی دو بعدی را ارائه نمودند: وجوه مرکزی- اولیه­ تاثیر­گذار بر ارزش ویژه ارزش ویژه­ی برند و پیوندهای مرتبط با ارزش ویژه­ی برند. هر کدا
م از این دو بعد متشکل از شاخصه­­هایی هستند که در شکل ۲-۱۰ به طور کامل ارائه شده ­اند. هر دو بعد در جهت ایجاد میل به خرید و در نهایت، انجام خرید تأثیرگذار هستند. وجوه اولیه شامل شاخص­ های رفتاری بوده و وجوه پیوندی متشکل از نگرش­های مصرف­ کنندگان هستند. وجوه اولیه شامل کیفیت ادراک شده برند، ارزش درک شده برند براساس هزینه، منحصر به فرد بودن و تمایل جهت پرداخت مبلغ بالاتر هستند. اما پیوندهای مرتبط با برند مجموعه نگرش­­ها و دیدگاه­­های مصرف­ کنندگان هستند که در طی مصرف و در معرض فعالیت­­های ترویجی شکل می­گیرند. شاخص­­هایی چون آگاهی از نام و نشان، آشنایی با برند، محبوبیت برند، پیوندهای سازمانی و پایداری تصویر برند در این دسته قرار می گیرند. این دو بعد در مجموع، موجبات تصمیم ­گیری و ایجاد میل و رغبت به خرید را فراهم نموده و فرایند خرید ناشی از آنهاست (Netmeyer et al, 2004).
وجوه مرکزی CBE
متغیرهای پاسخ گویی
کیفیت ادراک شده
تمایل به پرداخت ارزش ادراک شده
قیمت بالاتر براساس هزینه
منحصر به فرد بودن
به نام و نشان
تمایل به خرید برند
خرید برند
ارزش ویژه برند
پیوندهای مرتبط با نام و نشان (CBBM)
آگاهی از برند
آشنایی با برند
محبوبیت برند
پیوندهای سازمانی
پایداری تصویر برند
(شکل ۲-۱۰) مدل ارزش وژه برند مبتنی مشتری نت مایر و همکاران (۲۰۰۴)
۲-۶- پیشینه تحقیق
۲-۶- ۱- داخلی
۱- تحقیقی تحت عنوان «­پیشایند­ها و پیشامد­­های ارزش ویژه برند سبز» توسط هادیزاده مقدم، جمالی کاپک و موسوی در سال ۱۳۹۱ صورت گرفت. هدف اصلی تحقیق، تبیین روابط ارزش ویژه برند سبز و محرک ­های آن (تصویر برند سبز، رضایت از برند سبز و اعتماد به برند سبز) و پیامدهای آن (ترجیح برند و قصد برند) می­باشد. جامعه مورد مطالعه، مشتریان لوازم خانگی سامسونگ و ال جی بودند. نمونه­ آماری ۳۸۴ نفر بودند، که ۴۰۰ پرسشنامه محقق ساخته را در میان آنان توزیع کردند و در نهایت ۲۷۸ پرسشنامه قابل استفاده برگشت داده شد، که نرخ بازگشت حدود ۸۰ درصد بود. داده ­ها با بهره گرفتن از روش تحلیل مسیر، به وسیله نرم افزار لیزرل آزمون شدند. نتایج ضمن برارزش خوب برای مدل، نشان داد که تصویر برند سبز بر رضایت از برند سبز و اعتماد بر برند سبز اثر مثبت و معناداری دارد. همچنین رضایت بر برند سبز بر اعتماد به برند سبز، ارزش ویژه برند سبز و ترجیح برند اثر مثبت و معناداری دارد. اعتماد به برند سبز بر ارزش ویژه برند سبز اثر مثبت و معناداری دارد. ارزش ویژه برند سبز بر ترجیح برند اثر دارد و ترجیح برند بر قصد خرید برند اثر دارد. اثر مستقیم ارزش ویژه برند بر قصد خرید برند معنادار نبود.
(جدول ۲-۳) متغیرهای مورد استفاده در پیشینه تحقیق داخلی

۱.مهارتهای اجتماعی بطور معمول آموخته می شوند .
۲.شامل مجموعه ای از رفتارهای کلامی و غیر کلامی گوناگون و ویژه اند.
۳. مستلزم داوطلب شدن و ارائه پاسخهای مناسب و موثرند.
۴.تقویت های اجتماعی دیگران را به حداکثر می رسانند.
۵.ماهیتی تعاملی دارند و به زمان بندی مناسب و تاثیر متقابل برخی از رفتار ها احتیاج دارند.
۶. تحت تاثیر عوامل محیطی همچون سن، جنس، و پایگاه طرف مقابل می باشند.
هارجی (۱۹۸۶) با مرور تعاریف رفتار ماهرانه ، به ش جنبه مهارت اجتماعی اشاره می کند. او می گوید مهارت اجتماعی عبارتست از مجموعه ای از رفتار های هدفمند ، به هم مرتبط و متناسب با وضعیت که آموختنی بوده و تحت کنترل فرد می باشد. در این تعریف بر شش مورد از مولفه های مهارت اجتماعی تاکید شده است.
نخست اینکه رفتارهای اجتماعی هدفمندند. ما از این رفتار ها برای کسب نتایج مطلوب استفاده می کنیم و بنابراین برخلاف سایر رفتار ها که اتفاقی یا غیر تعمدی هستند ، مهارتهای اجتماعی هدف دارند.اسپیتزبرگ و کوپاچ (۱۹۸۴) در بحث از کفایت افراد در روابط میان فردی متذکر می شوند که مهارتها تواناییهایی هستند که هدف را برآورده می سازند.سگرین و دیلارد (۱۹۹۳) تعریف مشابهی ارائه می دهند: مهارت اجتماعی عبارتست از توانایی دست یابی صحیح و مناسب به اهداف .

دومین ویژگی رفتار های اجتماعی ماهرانه به هم مرتبط بودن این تواناییهاست.یعنی آنها رفتار های متفاوتی هستند که به منظور دست یابی به هدفی ویژه مورد استفاده قرار می گیرندو ما بطور همزمان از آنها استفاده می کنیم.
سومین ویژگی مهارتهای اجتماعی متناسب بودن آنها با وضعیت است . فردی از لحاظ اجتماعی ماهر است که بتواند رفتارهایش را متناسب با انتظارات دیگران تغییر دهد (دیکسون و دیگران ،۱۹۹۳).
چهارمین ویژگی این تعریف آن است که مهارتهای اجتماعی در واقع واحد های رفتاری مجزا هستند.فردی که از لحاظ اجتماعی مهارت دارد: قارد است رفتار های مختلف و مناسبی داشته باشد (سگرین، ۱۹۹۲).
آرگایل (۱۹۸۳) نشان داده ، پاسخهای اجتماعی ماهرانه سلسله مراتبی دارند.در این سلسله مراتب عناصر بزرگی مثل مصاحبه و واحد های کوچکتری همچون نگاه کردن به مصاحبه گر و پاسخدهی به پرسشها وجود دارد.او می گوید با آموزش دادن این پاسخهای کوچکتر ، می توان مهارتهای اجتماعی را ارتقا داد.
پنجمین جنبه این تعریف ، آموختنی بودن مهارتهای اجتماعی است.در حال حاضر تمامی محققان اتفاق نظر دارند که اکثر رفتارهای اجتماعی آموختنی هستند،زیرا کودکانی که در بین انسانها بزرگ نشده اند از لحاظ اجتماعی رفتارهایی متفاوت و نامقبول دارند و قادر به تکلم نمی باشند.همچنین شواهد نشان می دهند کودکانی که محیط خانوادگی گرمی نداشته اند ، رفتار اجتماعی نامقبولی دارند(ایسلر و فردریکسن ،۱۹۸۰).
بندورا (۱۹۸۶) درنظریه شناختی – اجتماعی خود می گوید تمامی رفتار ها بجز رفلکس های اولیه (مثلا"، پلک زدن) آموختنی هستند. این یادگیری اجتماعی از طریق مدل سازی و تقلید رفتارهای بزرگ سالانی چون والدین، معلمان، همشیران یا همسالان صورت می پذیرد. کودکان در دوران طفولیت مثل والد همجنس خود راه می روند و صحبت و رفتار می کنند.اما بعد ها گویش همسالان خود را یاد می گیرند و در صحبت از آنها پیروی می کنند.دومین عنصر اصلی نظریه بندورا ، تقویتهایی است که دیگران در قبال رفتار های فرد بروز می دهند.
کالینز و کالینز، (۱۹۹۲) در مورد رفتار ماهرانه می گویند ، اگر در موردکیفیت رفتار هایتان فیدبک دقیقی نگیرید ممکن است یک اشتباه را بارها تکرار کنید. این نوع مهارتها بدون فیدبک بهبود نخواهد یافت حتی برخی شواهد نشان می دهند که بدون فیدبک ممکن است این مهارتها را بتدریج از دست بدهیم.
آخرین بخش تعریف مهارتهای اجتماعی و یکی دیگر از ویژگی های دیدگاه شناختی – اجتماعی گویای این است که افراد بر این مهارتها کنترل شناختی دارند .بنا براین کسی که از لحاظ اجتماعی کمبود مهارت دارد، ممکن است عناصر اصلی مهارت اجتماعی را فرا گرفته باشد؛ اما از فرآیندهای فکری لازم برای استفاده از این عنصر در تعاملات خود بی بهره باشد.یکی از جنبه های مهم کنترل ، زمان بندی رفتار های اجتماعی است. اگر فایده رفتار اجتماعی دست یابی به نتایج مطلوب آن است ، پس زمان بندی رفتار اهمیت زیادی دارد.یعنی باید از رفتار های ماهرانه در مواقع مناسب استفاده کرد.در واقع یکی از نشانه های بی کفایتی اجتماعی ،بیان بی موقع مطالب است(هارجی و مک کارتن، ۱۹۶۸). پس از یادگیری زمان استفاده از رفتار های اجتماعی به اندازه ماهیت این رفتار ها و نحوه انجام آنها اهمیت دارد.
از سویی ، رشد و پژوهش مهارت های فکری دانشجویان همیشه مسئله ای پیچیده درآموزش بوده است ، اما امروز حالت بحرانی به خود گرفته است ؛ چنانچه برون داد (خروجی ) اطلاعات جامعه از قدرت تفکر انتقادی افراد درباره این اطلاعات فراتر رفته است،به نحوی که در سال های اخیر متخصصان امور تربیتی به شدت از ناتوانی دانشجویان در امر تفکر انتقادی افراد درباره این اطلاعات فراتر رفته است ،به نحوی که در سال های اخیر متخصصان امور تربیتی به شدت از ناتوانی دانشجویان در امر تفکر انتقادی ابراز نگرانی کرده اند .بنایراین هدف اصلی تعلیم و تربیت در دانشگاهها بایستی تربیت انسانهای متفکر و خلاق باشد.دانشگاهها یا ارائه آخرین یافته ها به دانشجو دید وسیع تر و مهارت تخصصی می دهد تا او نیز بتواند به سهم خود چیزی به دانش موجود بیافزاید.همه دروس دانشگاهی باید به دانشجویان کمک کند تاضمن استدلال ، مطالبی را تجزیه و تحلیل و ارزشیابی کنند(کومبوز، ترجمه آل آقا، ۱۳۷۳).
۲-۴-۵- فرایند پردازش اطلاعات اجتماعی
افراد در شرایط خاصی و بیشتر اوقات در صورت برانگیختگی اعمال خود و دیگران را به سبکی قاعده مند دقیق و تاحدودی منطقی تفسیر می کنند (مانند رویکرد دانشمندان مبتدی ، فیسک ،۱۹۹۱). امادر بیشتر مواقع افراد برانگیخته می شوندتا مانندصرفه جوگران شناختی عمل کنند یعنی محیط پیچیده اطراف خود را به شیوه ای قابل کنترل تر و بر طبق اطلاعات قبلی که به شکل طرحواره ها قابل دستیابی اند ، ادراک کنند (اگستیناس،۱۹۹۵؛فیسک ۱۹۹۱).تجارب زندگی فرصت هایی را برای تمرین و تکرار طرحواره فراهم می آورندو تمرین و تکرار به افزایش استحکام پیوند واحدهای شناختی منجر شده و چهارچوب پیچیده و غنی از شناخت فراهم آورده (اندرسون،۲۰۰۸)و امکان دسترسی به آن طرحواره را آسانتر می کنند.از حیث زمان ، امکان دسترسی به طرحواره با فعال شدن مکرر آن افزایش یافته و به احتمال بیشتری پردازش اطلاعات بعدی را مدیریت خواهدکرد(پتیت،۲۰۰۱).
اما فعال شدن طرحواره ممکن است نوسان داشته باشد و تحقیقات نشانگر آنست که طرحواره هایی که به آسانی قابل دسترس اند، از استعداد ویژه ای در برابر محرک های موقعیتی برخوردارند(بارگ،۱۹۸۲؛لامباردی،۱۹۸۸). اخیراً محققان به این نکته پی برده اندکه هیجان و عاطفه نقش مهمی در پردازش اطلاعات اجتماعی و استفاده فرد از میانبرهای پردازش ایفاءمیکند (تیدنز،۲۰۰۱). بعنوان مثال معلوم شده است که حالات هیجانی (مثبت یا منفی) باعث افزایش امکان دسترسی به طرحواره ها می گردد که درمدیریت پردارش اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرند (بودنهوسن،۱۹۹۴؛شپارد،۱۹۹۴؛تیدنز،۲۰۰۱). احتمالاً به این دلیلکه آنها باعث کاهش توانایی شناختی و انگیزه فرد در ادراک محیط به شیوه ای قاعده مند و دقیقمی شوند (کاردز،۱۹۹۴؛پتیت،۲۰۰۱).مضافاً بر اینکه هیجان ، برانگیختگی جنسی ، الکل یا مسمومیت دارویی بعنوان عوامل افزایش اتکاء به میانبرهای پردازش در استفاده از طرحواره فرض شده اند(پتیت،۲۰۰۱). چگونه اتکاء بر طرحواره ها بر پردازش اطلاعات تأثیر می گذارد؟ طرحواره ها به محرک های همسو با طرحواره توجه نشان می دهند و همزمان با آن محرکهای ناهماهنگ با طرحواره کوچک نمایی شده و کنار گذاشته می شوند (کینت،۱۹۹۷). همچنین تحقیقات نشان داده است هنگامی که اطلاعات مبهم و یا ناچیز است ،طرحواره هاموجب سوگیری در تفسیر عوامل و سازوکارهای موجود در آنها می شوند (دادگه،۱۹۸۰؛فرام،۱۹۸۲). به عبارت دیگر طرحواره ها پایه های شناختی خودکفایی هستندکه به جستجوی اطلاعات همسوبا طرحواره پرداخته ،اطلاعات ناهماهنگ را کنار زده و به رویداد های خنثی معنی می بخشد(فیسک،۱۹۹۱؛هرلون،۱۹۸۴).
از آنجایی که طرحواره ها اینگونه تجارب ما را شکل می دهند ؛ نحوه ادراک ، تفسیر و بازخوانی فرد از اطلاعات در استنباط محتوا و ساختار دانشی است که آنها مدیریت و راهنمایی می کنند.
اطلاعات بیشتر در باره ساختار های شناختی فرد و محتوای ذخیره شده در آنها از طریق بررسی محصولات شناختی بدست می آید(هولون ،۱۹۸۷؛کندال،۱۹۹۲). محصولات شناختی ، افکار ، اسنادها،تصمیم ها و باورهای قابل دسترس هستندکه محصول نهایی کارکردهای گسترده سیستم شناختی می باشند(اینگرام،۱۹۸۹) آنها بروندادهای گفتاری یا غیر گفتاری ادراک اجتماعی اند اما از آنجایی که براحتی تمایل به سو گیری جذابیت اجتماعی دارند، قابل اطمینان نبوده و میزان صحت و درستی آنها محدود به اینست که افراد تا چه اندازه راجع به کارکرد شناختی آنها اطلاع یابند.
۲-۴-۶- پردازش اطلاعات
عاطفه هم می تواند هم بر فرایند تفکر (چگونگی برخورد ما با اطلاعات اجتماعی) و هم بر محتوای تفکر، قضاوت ها و رفتارها (آنچه ما فکر می کنیم عمل می نماییم) ، اثر بگذارد. اساساً تعاملات اجتماعی غیر قابل پیش بینی ،مستلزم فکر باز و تفکر سازنده هستند.عاطفه ی مثبت در درجه ی اول ممکن است افکار و ایده های مثبت تری را به ذهن آورده ، به شکل گیری انتظارات خوش بینانه تر و پذیرش راهبردهای منسجم تر و همیارانه تری منجر شود.در مقابل ، عاطفه منفی ، خاطرات وافکار بدبینانه ومنفی تر را به خاطر آورده، به همیاری کمتر و در نتیجه تعاملات محدودتری منجرمی شود (فورگاس، ۲۰۰۰).
ارزیابی اخلاقی ؛ آخرین مرحله در پردازش اطلاعات اجتماعی، ارزیابی واکنش که ارزیابی ابعاد اخلاقی و قانونی حل مساله است ، می باشد(کریک، ۱۹۹۴). در تحقیقات ما ارزیابی اخلاقی حول مباحثی چون تایید یا عدم تایید پرخاشگری است. تایید اخلاقی در دو سطح مورد ارزیابی قرار می گیرد: عمومی و کاربردی و هردو شامل دو عامل می شوند.
آیتم های ارزیابی تایید یا عدم تایید اخلاقی پرخاشگری در سطح عمومی چیرامون مسائلی نظیر درستی یا نادرستی پرخاشگری صرفنظراز علل وعوامل توجیهی آن نادرست است . در برابر این قاعده که نمی توان گفت پرخاشگری نادرست است.سطح کاربردی به نحوه کنار آمدن فرد با مسائل اجتماعی یا بعبارتی دیگر به تمایل فرد در استفاده از پرخاشگری به عنوان روشی برای حل مساله اشاره دارد.
عوامل موجود در سطح عمومی تایید اخلاقی ، نسبیت و مطلق گرایی هستند. مفهوم نسبیت به این معناست که هیچکس نمی تواند بگویدکاری درست است یا نادرست زیرا باید ابعاد مختلف آن نظیر علل ، انگیزه ها و پیامد های آن مورد بررسی قرار گیرند.مطلق گرایی شامل نگر های کاملاً منفی به پرخاشگری می شود صرفنظر از اینکه علل توجیهی آن چیست . عوامل موجود در سطح کاربردی تایید اخلاقی ، عبارتند از منطقی بودن و تایید نکردن .
منطقی بود به تایید پرخاشگری بعنوان روش واقعی کنار آمدن با مسائل اجتماعی بخاطروجود یکسری علل توجیهی اشاره دارد(از قبیل موقعیت،قصد و نیت ، پیامد) زدن درست است اگر طرف مقابل شروع کند . تنبیه نادرست نیست اگر بدانید که آن موجب متوقف شدن رفتار نادرست می گردد، پرخاشگری نادرست نیست اگر بدانید که آن موجب متوقف شدن رفتار نادرست می گردد، پرخاشگری نادرست نیست اگر منظوری نداشته باشید.
پرخاشگری نادرست نیست اگر اتفاق نیفتد. تایید نکردن به در نظر گرفتن پرخاشگری بعنوان شیوه رفتار غیر اجتماعی صرفنظر از شرایط موقعیتی آن اشاره دارد(پاکاسلاتی، ۱۹۹۷). معلوم شده است که بطور کلی تایید پرخاشگری ، موجب افزایش رفتار پرخاشگری و عدم تایید آن موجب کاهش آن می گردد.به بیان دقیق تر،منطقی بودن و مطلق گرایی به ترتیب همبستگی مثبت و منفی با پرخاشگری دارند(پاکاسلاتی،۱۹۹۷) بعنوان قاعده کلی نگرش های اخلاقی رابطه آماری معناداری با رفتار دارند اما نمی توانند واریانس آن را بخوبی تبیین کنند(۵/۴ درصد، ماکزیمم) اما در هر صورت ، نگرش های اخلاقی در ترکیب با راهبردهای حل مساله واریانس رفتار را خیلی بیشتر ازخود راهبردها تبین می کنند(۹درصد، ماکزیمم). بویژه ترکیب مطلق گرایی پایین و سطوح بالای از راهبرد های پرخاشگرانه معنا دار می باشد.چنین ترکیبی عامل پیش بین فوق العاده ای از رفتار پرخاشگری است (پاکاسلاتی،۱۹۹۷).
برخی صاحبنظران دلایل برخورداری دانشجویان از تفکر انتقادی را در این موارد دانسته اند از جمله اینکه آنها به این موضوع آگاه شوند که اکتشافات و پیشرفتهای علمی به تنهایی نمی تواندجامعه راهدایت کند، بلکه این جامعه و افراد آن هستند که باید اکتشافات و پیشرفت های علمی را به بهترین وجه کنترل و هدایت کنند (گان و همکاران ، ۲۰۰۸). این نوع تفکر دانشجویان را قادر می سازد تا به طور مؤثرتری ، اطلاعاتی را که از طریق مطالعه کتاب ، اینترنت و دانشگاه ، درباره نظریه های رایج ، معیارها یا استانداردهای موجود و روش های مورد استفاده به دست آورده اند ، ارزیابی و سازماندهی کنند و به میزان صحت ارزشمندی و اعتبار آنها ، از طریق روش استدلالی پی ببرند و به این ترتیب آنها در تصرف خود در آورند (جوارنه و همکاران ،۲۰۰۸، ترجمه اطهری و همکاران،۱۳۸۸ ).
۲-۴-۷- آگاهی اجتماعی
آگاهی از موقعیت ها و سیستم رفتار اجتماعی ، انسان ها راکنترل می کند همچنین یک مقدار معین بینش شخصی و آگاهی از احساسات شخص و الگو های عکس العملی ، خوب برخورد کردن با دیگران و بدست آوردن همکاری آن ها و دانش از سبک های تعاملو استراتژی ها است که می تواند به یک شخص در به انجام رساندن اهدافش در برخورد با دیگران کمک نماید که اصطلاحا” به آن هوش اجتماعی گفته می شود.هوش اجتماعی عبارتست از توانایی درک دیگران واینکه آن ها درموقعیت های مختلف اجتماعی ، چگونه عکس العمل نشان می دهند (سیلورا ،مارتینوس و دال ، ۲۰۰۱).
۲-۴-۸- منش اجتماعی بودن
آیا با ایجاد بینش دینی مناسب تر که با منش اجتماعی جدید و ملایمی در پیوند است امیدی به پرهیز از فاجعه وجود دارد؟ فروم به این امر امیدوار است ، اگر چه از دیدگاه واقع گرایانه احتمال تحقق آن بسیار ناچیز است . بنیان گزاران چنین نگرشی از بودا گرفته تا اکهارت و مارکس و آلبرت شوایتزر چند هزار سال سابقه دارند . بنابر تفسیر فروم ااین متفکران دوران ساز عناصر مشترکی دارند ، اشتیاق آنان برای پایان دادن به جهت گیری داشتن اصرار شان بر استقلال کامل ، شکایت ماوراءالطبیعی ، دین ورزی بی خدایی آنان و اشتیاق به فعالیت اجتماعی با روحیه شفقت وهمبستگی انسانی(فروم، ۱۹۷۶).
بنظر فروم تحقق ساختار شخصیتی جدید بر مبنای حالت بودن مشروط است به پایبندی بهترین ذهن ها به ایجاد علم انسان گرایانه جدیدی درباره آدمی و نظام دولتی موثری که بر دموکراسی مشارکتی استوار باشد، تابتوان دور نمای جامعی بخردانه تر و سالم تر را پیش چشم نهاد.منش کاسب کارانه باید جای خود را به منشی زایا و عاشقانه بدهد و روحیه انسان گرایانه تند و جدیدی نوعی دین ورزی دور از تعصب و نهاد های دینی که کل زندگی اجتماعی را در بر می گیردبایدجانشین دین فرمانگر شود.این گونه دین ورزی حس تازه و کامل تری از پیوند با طبیعت و دیگر انسانها پدید می آورد و نیز موجب رشد مطلوب استعداد های انسان در خرد ورزی، شجاعت ، دلسوزی و عشق می شود.دیدگاه فروم بینشی جدید و ترکیبی است از شهر خدای اواخر قرون وسطی و ضد آن یعنی شهر زمینی پیشرفت در دنیای معاصر . فروم این ترکیب را یگانه جایگزین آشفتگی می داندوی آنرا شهر بودن می نامد(آلستون،۱۹۹۱).
۲-۴-۹- کارکرد اجتماعی
اختلال در کارکرد اجتماعی ناشی از هراس اجتماعی است که یکی از انواع فوبی ها وزیر مجموعه اختلال اضطرابی می باشد. افراد مبتلا به ترس اجتماعی از تحقیر یا شرمنده شدن در موقعیت های متعدد اجتماعی واهمه داشته و از قرار گرفتن در موقعیت هایی که در معرض دید و یا قضاوت دیگران قرار گیرند، اجتناب می ورزندترس اجتماعی می تواند همراه اختلالات روانی دیگر نظیر افسردگی اساسی ، اضطراب منتشر ،وسواس ،هراس ، دیس تایمی و سوء مصرف مواد مخدر الکل باشد و از طرف دیگر خود می تواند زمینه ساز اختلال افسردگی اساسی باشد، ترس اجتماعی اگر شروعی زود هنگام داشته باشد باعث کاهش عملکرد اجتماعی افراد می شود متوسط سن شروع آن ۱۵ سالگی است این افراد هیچ گونه تمایل به آغاز ارتباط با دیگران ندارندو با احساسی از ترس از هر موقعیتی که ممکن است در معرض داوری دیگران قرار گیرداجتناب می ورزد. برداشت یاتصویر مشخص از موقعیت های اجتماعی که احتمال دارد شخصیت ، ظاهر یا توانایی های او مورد سنجش و ارزیابی ضعیف دیگران قرار گیرد، می تواند واقعی یا خیالی باید. این افراد معمولاً در جمع متوجه به ظاهر و رفتار خود هستند و معیار های بالایی برای رفتار و عملکرد خود در نظر دارد.این افراد سعی می کنند تا تاثیر مثبتی بر دیگران بگذارندو جلوه عادی از خود ارائه دهند اما در عین حال معتقد است که قادر به این کار نیست این افراد پیش از روبرو شدن با موقعیت اجتماعی اضطراب زا بارها و بارها شرایط را به صورت ذهنی تصور می کنند و مسائل و موقعیتهای اضطراب بالقوه و نحوه برخورد با آن ها را در ذهن خود مرور می کنند. یک تجربه ناموفق اجتماعی می تواند شروعی برای اضطراب اجتماعی و اختلال در کارکرد اجتماعی باشد.
۲-۴-۱۰- ارتباط مذهب و سلامت روان
دین از عوامل مهم تاثیر گذار در سلامت است. دین چهره جهان را در نظر فردی که نگرش مذهبی مثبت دارد دگرگون می سازد و طرز تلقی او را از خود خلقت و رویداد های پیرامون تغییر می دهد . فرد دیندار خود را تحت حمایت و لطف همه جانبه خداوند ، بزرگترین نیروی موجود می بیند و بدین ترتیب احساس اطمینان و آرامش و اذت معنوی عمیقی به وی دست می دهد . او خداوند را منشأ خیر و برکت می داند. بنابراین در نظر چنین فردی همه رویداد ها حتی بلایا و مصایب نعمت و آزمایشی از جانب خداوند تلقی می شوند. او خود را موظف می داندکه سختی هایی را که با قدرت عقل توجیه نیستند، با ایمان تحمل نماید تا به تکامل دست یابد.چنین فردی ناملایمات زندگی دچار ناامیدی و اضطراب نمی گردد،زیرا خداوند را حامی خویش می داند.او اطمینان دارد که این حوادث و رویداد ها گذرا هستند واو پاداش صبر خود را خواهد گرفت . فردی که نگرش مثبت دارد با همنوعان و اطرافیان خود رابطه خوب و مبتنی براحترام متقابل و محبت برقرار می کند(کروز،۲۰۰۳).
بین جهت گیری مذهبی درونی و اضطراب یک همبستگی منفی معنی دار و بین جهت گیری مذهبی بیرونی و اضطراب همبستگی مثبت معنی دار وجود دارد (بکر،۱۹۸۲).
کوئینگ و همکاران، (۲۰۰۹) میزان افسردگی آزمودنی هایی که در فعالیت های مذهبی شرکت می نمایند ، نصف آزمودنی هایی است که کمتر شرکت می کنند. قرآن کریم سلامتی روان و رسیدن به آرامش را یاد و ذکر خدا دانشته که : … الابذکرالله تطمئن القلوب ، همانا با یاد خدا دلها آرام می گیرد.
امروزه در بین دانشمندان و روانشناسان علم جدید گرایشهایی پیدا شده که بهترین وسیله ای که می توان بوسیله آن به آرامش و سلامت روان دست یافت، ایمان و یاد و توجه به خداوند تبارک و تعالی است. زیرا آنها معتقدند که در ایمان به خدا نیروی فوق العاده ای وجود دارد که نوعی قدرت معنوی به انسان متدین می دهد و او را در تحمل سختی های زندگی کمک می کند و از نگرانی و اضطراب دور می کند . ما به پیروی از مکتب حیات بخش اهل بیت علیهم السلام بر این باوریم که چون انسان برای هدف والای عبودیت و بندگی خلق شده «و ماخلقت الجن و الانس الالیعبدون»، جن و انس را نیافریدیم جز برای آن که مرا بپرستند، جسم و روح آدمی به صورت امانت الهی در اختیار او قرار گرفته و او موظف است که در حفظ و سلامتی آن بکوشد.هرگونه تلاش در زمینه وقتی در راستای عبودیت باری تعالی می باشد ، خود عبادت است . از این رو براهل بصیرت مخفی نیست که هر آنچه به عنوان بهداشت و درمان و پایداری ارزش آدمی سفارش شده ، هم زمان ما را متوجه بهداشت روان و سلامت روح و یاد پروردگار می کند.آزمودنی هایی که از جهت گیری مذهبی بالاتری برخوردارندافسردگی کمتری از خود نشان داده اند(پارکر،۲۰۰۳).
کوئنیگ(۲۰۰۹) حداقل ۱۰ دلیل برای تبیین رابطه بین مذهب و سلامت روان ارائه می کند که به شرح زیر هستند:
۱.مذهب باعث ایجاد نگرش مثبت نسبت به دنیا در فرد می شود و او را در مقابل رویداد های ناگوار زندگی مثل فقدان یا بیماری یاری می رساند.
۲.مذهب به زندگی فرد معنا و هدف می دهد . داشتن معنا و هدف در زندگی نشان دهنده سلامت روان است .
۳. مذهب باعث افزایش توانایی فرد در انجام کارها می شود.
۴.افراد مذهبی با حوادث تروماتیک زندگی که قابل پذیرش نیستند ، راحت تر سازگارمی شوند.
۵. مذهب باعث ایجاد امید در فرد می شود. امید باعث ایجاد انگیزه و انرژی در فرد می شود که او را به بهتر شدن اوضاع زندگی امیدوار می کند.
۶. افراد مذهبی احساس آزادی شخصی بیشتری نسبت به دیگران می کنند. آنها وابستگی عاطفی کمتری به اطرافیان دارند.
۷. احساس کنترل در افراد مذهبی به واسطه کردن ایجاد می شود؛ به این گونه که دعا کردن باعث احساس غیر مستقیم کنترل بر شرایط به ظاهر غیر قابل تغییر و ناگوار می شود.
۸. افراد مذهبی از الگوی تصمیم گیری خاصی استفاده می کنند. این الگو فرد را در جهت افزایش تصمیم گیریهای مفید برای اطرافیان و خود و کاهش تصمیم گیریهای خود مخرب سوق می دهد و این امر تا حدی از شدت استرس های زندگی می کاهد.
۹ . مذهب تنها منبع پاسخگو به سوالات نهایی است ؛ بویژه در موارد اضطراری که علوم قادر نیست به فرد کمک کند . این مساله بخصوص در موارد جدی مثل بیماریهای لاعلاج از اهمیت خاصی برخوردار است.
۱۰. مذهب باعث برخورداری فرد از حمایت اجتماعی بیشتر می شود . این امر به سبب ارتباط فرد باجامعه مذهبی، روحانیون و حتی خداوند ایجاد می شود.
ج

• . همان ص ۳۲۹ ↑

• . سید حسن امامی ، پیشین صص ۲۰۹ و ۲۱۰ و سید حسین صفایی و امامی ، پیشین ، صص ۳۵۵ و ۳۵۶ ↑

• . ناصر ، کاتوزیان ، پیشین ، صص ۳۹۱ و ۳۹۲ ↑

• . محمد ، روشن ، انتشارات جنگل ، تهران ، ۱۳۹۰ ، ص ۳۹۴ ↑

• . اشرفی ، شعائر الاسلام ، ص ۶۱۲ ↑

• . انفال ، آیه ۷۵ ↑

• . شیخ محمد حسن ، نجفی ، پیشین ، ص ۲۹۳ ↑

• . ابن قدامه حنبلی ، المغنی ، ج۹ ، دارالکتب الاسلامیه ، بیروت ،ص ۳۰۸ ↑

• . سید حسین صفایی و اسداله ، امامی ، پیشین ، ص ۳۵۳ ↑

• . محمد ، روشن ، منبع پیشین ، ص ۳۹۳ ↑

• . سید حسن ، امامی ، منبع پیشین ، ص ۲۰۵ ↑

• . ابن قدامه حنبلی ، منبع پیشین ، ص ۲۹۸ ↑

• . شیخ محمد حسن ، نجفی ، منبع پیشین ، ص ۲۸۹ ↑

• . شیخ محمد حسن ، نجفی ، پیشین ، ص ۲۸۹ ↑

• . شهید ثانی ، پیشین، ص ۴۸۱ ↑

• . اسداله ، لطفی ، پیشین ، ص ۲۷۲ ↑

• . شیخ محمد حسن ، نجفی ، پیشین ، ص ۲۸۶ ↑

• . اسداله ، لطفی ، پیشین ص ۲۷۲ ↑

• . سید حسین صفایی و اسداله امامی ، منبع پیشین ص ۳۵۷ ↑

• . شهید ثانی ، منبع پیشین ، ج۱ ص ۵۸۳ ↑

• . شیخ طوسی ، مبسوط ، ج۶ ، موسسه نشر الاسلامی ، قم ، ۱۴۲۵ ه. ق ، ص ۴۰ ↑

• . سید علی حائری شاه باغ ، منبع پیشین ص ۱۰۴۲ ↑

• سوره نساء آیه ۱۴۱ ↑

• . سید حسن امامی ، منبع پیشین ، ج۵ ، ص ۲۰۷ ↑

• . ناصر کاتوزیان ، منبع پیشین ، صص ۳۵۹ و ۳۹۶ ↑

• . سید حسن امامی ، پیشین ، ص ۲۰۷ ↑

• . کاتوزیان، منبع پیشین ، ص ۳۵۹ و ۳۹۶ ↑

• عبدالرحمن جزیری ، الفقه علی المذاهب الاربعه ، ج۴ ، انتشارات دارالفکر ، بیروت ، صص ۵۶۷ و ۵۹۶ ↑

• . سید علی حائری شاه باغ ، منبع پیشین ، ص ۱۰۳۳ ↑

• . شیخ طوسی ، منبع پیشین ، ص ۱۳۱ ↑

• . سید حسن امامی ، منبع پیشین ، ص ۲۰۶ ↑

• . سید علی ، حائری ، شاه باغ ، پیشین ، ص ۱۰۳۴ ↑

• . سید محمد ، موسوی بجنوردی ، منبع پیشین ، ص ۵۸ ↑

• . سید حسن امامی ، منبع پیشین ، ص ۲۰۶ ↑

• . سید حسین صفایی و اسداله ، امامی ، منبع پیشین ، ص ۳۵۸ ↑

• .اسداله ، لطفی ، منبع پیشین ، ص ۲۷۵ ↑

• . عبدالرحمن ، جزیری ، منبع پیشین ، ص ۵۹۸ ↑

• . شیخ محمد نجفی ، منبع پیشین ، صص ۲۸۷ و ۲۸۸ و …. شهید ثانی ، منبع پیشین ص ۵۸۲ ↑

• . سید حسن امامی ، منبع پیشین ، ص ۲۰۹ ↑

• . ناصر ، کاتوزیان ، منبع پیشین ، ص ۳۹۷ ↑

• . سید حسین صفایی ، و اسداله امامی ، منبع پیشین ، ص ۳۵۹ ↑

• . عبدالرسول ، دیانی ، منبع پیشین ، ص ۳۴۱ ↑

• . سید حسین صفایی ، و اسداله ، امامی ، پیشین ، ص ۲۷۷ ↑

• . اسداله ، لطفی ، منبع پیشین ، ص ۲۸۲ ↑

• ۴٫ سوره احزاب آیه ۴ ↑

به نظر مالک، پدر و اجداد ابی و امّی در صورتی که از مال فرزند بدزدند، محکوم به حد نمی شوند. از میان فقهای شیعه ابو الصلاح مادر را به پدر ملحق دانسته است، علامه حلّی در کتاب «مختلف الشیعه» اظهار می دارد که بر عقیده ابو الصلاح ایرادی نیست چون مادر نیز یکی از ابوین ….است و مادر و پدر هر دو در احترام شریک می باشند.
در این که قانون ما به پیروی از نظر اکثریت فقهای شیعه ما در را از چنین حکمی برخوردار نکرده است تردیدی وجود ندارد که شاید این کار با توجه به موظّف نبودن مادر به نفقه دادن به فرزند خود و در نتیجه عدم ایجاد این شبهه که مال ربوده شده از خود مادر نشات گرفته است توجیه پذیر باشد.^[۱۶۱]
بند ششم:عدم ارتکاب سرقت در سال قطحی
تمام مذاهب اسلامی معتقدند در صورت سرقت طعام در سال قحطی حدی بر سارق آن نیست.^[۱۶۲]
دلیلی که مذاهب اربعه بیان نموده اند روایاتی است که در این موردوارد شده است :حدیثی از عمر بن خطاب روایت شده که فرمودند :«حدی بر سارق، در سال قحطی نیست.^[۱۶۳] دلیلی که در فقه امامیه مطرح شده است روایاتی از امامان معصوم (علیهم السلام) است که در این مورد بیان شده است.
امام صادق (ع) فرمودند:«حدی بر سارق در سال قحطی نیست.»^[۱۶۴]
امام صادق (ع) فرمودند:«حضرت علی (ع) دست سارق را در سال قحطی، قطع نمی کردند.»^[۱۶۵]
بند هفتم: عدم غصب حرز از سارق:
منظور از محرز بودن مال این است که مالک مال خود را در جای امنی قرار داده باشد که مورد دستبرد قرار نگیرد. حال اگر مکان و حرزی را از کسی غصب کند و مال خود را در آن بگذارد، قهراً مکان مزبور نسبت به مالک آن حرز محسوب نمی شود. بر این اساس، اگر کسی خانه یا مغازه ی دیگری را غصب کند و مال خود را در آن جاسازی کند و صاحبخانه مخفیانه با شکستن قفل در؛ مال را سرقت کند، حد ندارد.اگر کسی حرز را از دیگری غصب کند و مال خود را در آن بگذارد و شخص ثالثی هتک حرز کرده و مال را سرقت کند، سرقت حدی خواهد بود، زیرا اگرچه حرز در این فرض غصبی است، اما از سارق غصب نشده است، از این رو مکان یاد شده نسبت به سارق مزبور همچنان حرز محسوب می شود. بند سیزده ماده ۱۹۸ مقرر می دارد :« حرز و محل نگهداری مال از سارق غصب نشده باشد.»
اگر کسی خانه ی خود را به دیگری اجاره دهد و مستاجر مال خود را در آن ساختمان بگذارد و در آن را قفل کند و صاحبخانه (موجر) بدون اطلاع مستاجر در خانه را باز کرده و مال مستاجر را سرقت کند سرقت حدی خواهد بود. زیرا هر چند حرز متعلق به سارق است اما از سارق غصب نشده بلکه با اذن او و اجازه ی آن در اختیار مالباخته قرار داشته باشد.
اگر کسی مالی را غصب کند و در حرز خودش قرار دهد و صاحب مال برای گرفتن مال خودش هتک حرز کرده و مال خود را بردارد، اگرچه هتک حرز صورت گرفته، اما سرقت مال غیر تحقق نیافته است. در مساًله بالا، اگر مالک مال، پس از هتک حرز، مال صاحب حرز را هم که در آن قرار دارد سرقت کند آیا حد دارد؟ برخی می گویند در اینجا هر چند سرقت مال غیر صورت گرفته اما هتک حرز به منظور سرقت انجام نشده، زیرا سارق در آغاز به قصد گرفتن مال خود هتک حرز کرده ولی پس از هتک حرز تصمیم به سرقت مال غیر گرفته است از این رو حد سرقت منتفی است، اما مقتضای اصول و قواعد مربوط در روایات وارده این است که در اینجا حد سرقت جاری می شود.^[۱۶۶]

حرزی که از مالک آن غصب شده است نمی تواند نسبت به مالک از حرمتی برخوردار باشد، زیرا مالک حق ورود به ملک غصبی خود را در هر زمانی که بخواهد دارد. بنابراین وی را نمی توان هاتک حرز و به تبع آن سارق مستحق حد دانست.^[۱۶۷]
هر چند وی در صورت ربودن اشیای متلعق به غاصب از درون حرز سارق محسوب شده و ممکن است به سرقت مستوجب تعریز محکوم گردد.
بند هشتم:برداشتن مال به عنوان دزدی:
اگر کسی مال دیگری را به قصد شوخی یا به منظور استیذان (اجازه گرفتن) بعدی بر دارد. به دلیل فقدان سوء نیت جرم سرقت تحقق نخواهدیافت همچنین کسی که به قصد استیفای حق خود مال دیگری را برداشته و آن را به عنوان دزدی بر نداشته است.بنابراین اتهام سرقت را نمی توان به این فرد نسبت داد و او را باید از این اتهام تبرئه کرد.^[۱۶۸]
همچنین دزدیدن مال باید به صورت پنهانی صورت گیرد منظور از پنهانی دزدیدن مال نه آنکه دور از نگاه دیگران باشد بلکه خود سارق به خیال اینکه دیگران او را نمی بینند مال را می رباید و همچنین اگر مال را از حرز بیرون آورد و حرز را بشکند قطع دست لازم می شود. البته دزدیدن مال از مکانی مثل کاروانسرا ها و گرمابه ها و یا از مکانی بدزد که ماًذول در دخول باشد چون منزل پدر قطع لازم نمی شود.همچنین در احادیثی مراعات را حرز بحساب آوردند.
البته جای نظر است زیرا مراد از مراعات چنانچه جمع کثیری بدان تصریح کرده اند نگهبانی کردن از مال با نگاه کردن است.^[۱۶۹] بنابراین اگر مالک به خواب رود یا غیبت یا غفلت کند حرز زایل می گردد. پس نمی توان با غایب شدن مالک از مال حکم به مراعات کرد.
جمعی از فقهای عامه نیز مراعات با نگاه کردن را برای صدق حرز کافی دانسته اند و گفته اند که اگر از مراعات غفلت شود و مال به سرقت رود مجازات دزد قطع دست نیست. زیرا اومال را از حرز ندز دیده است نیز گفته اند که اماکن عمومی چون گرمابه در صورت بودن نگهبان و حافظ حرز است.
برخی هم گفته اند که بر سارق گرمابه قطع دست نیست.هر چند نگهبانان موجود باشد زیرا حفظ آنچه در گرمابه است برای حافظ مقدور نیست.
بند نهم: تناسب حرز با مال :
یکی از مهمترین مباحث بحث سرقت تناسب حرز با مال است و پاسخ به این سوال که آیا حرز هر مالی می تواند حرز برای بقیه ی اموال نیز باشد بسیار مهم است، زیرا تنها زمانی حد در مورد سارق اقامه می شود که شخص از حرز سرقت کرده باشد در میان مذاهب اسلامی تنها در فقه احناف در مورد حرز دو نظر وجود دارد: حرز المثل و حرز نوعی
حرز المثل:
گروهی از جمله طحاوی، معتقدند حرز هر چیزی بر اساس عرف و عادات تعیین می گردد و حرز هر شی باید متناسب با آن باشد مثلا اصطبل حرز اسب است و گاو صندوق حرز طلا و جواهرات است.
و اصطبل نمی تواند حرز برای جواهرات قرار گیرد.^[۱۷۰]
حرز نوعی:
گروهی دیگر مانند کرخی حرز را یک حقیقت نوعی می دانند ومعتقدند هر حرزی می تواند حرز برای بقیه ی اموال نیز قرار گیرد.^[۱۷۱]
فقهای شافعی^[۱۷۲] مالکی^[۱۷۳] و حنبلی^[۱۷۴] امامیه^[۱۷۵] معتقدند که حرز هر چیزی بر اساس عرف و عادات تعیین می گردد و معتقد بر حرز المثل هستند.
بند دهم: اشتراط سرقت در بلاد اسلامی
در میان مذاهب اسلامی احناف معتقدند برای اجرای حد بر سارق باید سرقت در سرزمین اسلامی اتفاق افتاده باشد و اگر سرقت در غیر حکومت اسلامی انجام شده باشد اگرجه هر دو طرف ما مسلمان باشند حدی اجرا نمیگردد؛ زیرا سرقت در مکانی اتفاق افتاده است که ولایتی برای امام در آنجا و قضاوت ایشان نیست.^[۱۷۶]
در اینجا این سوال مطرح می شود که در صورتی که در سرزمین اسلامی کسی از غیر مسلمان سرقت کند و یا غیر مسلمان از مسلمان سرقت نماید، حکم آن چیست؟
تمام مذاهب اسلامی معتقدند در صورت سرقت مسلمان از ذمی و ذمی از مسلمان حد بر آن ها جاری می شود؛ زیرا مال او محترم است.^[۱۷۷]
در مورد کافر حربی نظرات مذاهب مختلف است ابو حنیفه و محمد شیبانی عقیده دارند در صورت سرقت مال مسلمان و یا ذمی، حدی بر کافر حربی نیست؛ زیرا سرقت او با اعتقاد اباحه مال برایش بوده است و ملتزم به احکام اسلامی نیست.^[۱۷۸]
ابو یوسف معتقد به اجرای حد در مورد کافر حربی است.^[۱۷۹]
نظر راجع در فقه شافعیه نیز همین است (قول ابو یوسف ) اما برخی از فقهای شافعی قائل به عدم قطع دست کافر حربی شده اند؛ زیرا سرقت او با اعتقاد اباحه مال صورت گرفته است.^[۱۸۰]
فقهای مالکی و حنبلی نیز قائلند به این که دست کافر به سرقت مال مسلمان قطع می شود. ^[۱۸۱]
ظاهر کلام فقهای احناف و شافعی و صریح کلام فقهای مالکی و حنبلی گویای اجرای حد در مورد سرقت مسلمان از کافر حربی می باشد.
در فقه امامیه آمده است در صورتی که مسلمان مال حربی را سرقت کند حدی ندارد؛ زیرا مال او محترم نیست و شخص به جهت سرقت مال کافر حربی تادیب می شود.^[۱۸۲]
در صورتی که مسلمان اقدام به سرقت خمر و یا خوکی که متعلق به ذمی است (اموال غیر محترم در نزد مسلمانان) نماید، در این مورد فقهای مذاهب اسلامی سه گروه شده اند:
در صورتی که مسلمان اقدام به سرقت خمر و یا خوکی که متعلق به ذمی است (اموال غیر محترم در نزد مسلمانان) نماید، در این مورد فقهای مذاهب اسلامی سه گروه شده اند:
گروه اول شامل فقهای احناف و مالکیه اند که معتقدند حدی بر مسلمان نیست ولی باید غرامت آن را، در صورت تلف، بپردازد.^[۱۸۳]
گروه دوم شامل فقهای شافعی، حنبلی، امامیه هستند که عقیده دارند نه حدی بر سرقت آن بر مسلمان مترتب می شود و نه ضمانی.
بند یازدهم:دولتی و وقفی نبودن مال:
یکی از شرایط حد سرقت این است که مال مسروق دارای مالک خصوصی باشد از این رو اگر مال دولتی و یا از اموال وقفی و مانند آن باشد حد منتفی خواهد بود بند شانزده ماده ۱۹۸ مقرر می دارد. «مال مسروق از اموال دولتی و وقف و مانند آن که مالک شخصی ندارد نباشد»^[۱۸۴]
در برخی از نظام های حقوقی سرقت این گونه اموال نه تنها موجب تخفیف مجازات سارق نمی شود بلکه باعث تشدید نیز می گردد. برعکس در حقوق اسلامی به نظر برخی از فقها سرقت اینگونه اموال که مالک شخصی ندارد موجب تخفیف مجازات سارق از حد به تعزیر می گردد.^[۱۸۵] مالک و ابن حزم بر خلاف شافعی و ابو حنیفه معتقدند که سرقت از بیت المال، با وجود شرایطش مستوجب حد خواهد بود.
بعضی از فقها معتقدند که چون از نظر فقه اسلامی در وقف خاص مال موقوفه در واقع به مالکیت موقوف علیه در می آید دزدیدن آن می تواند مستوجب حد گردد.^[۱۸۶]
از ظاهر بند فوق معلوم می شود که تفاوتی بین وقف عام و خاص وجود ندارد بنابراین سرقت از مال موقوفه (چه در وقف عام چه در وقف خاص) مستوجب حد نخواهد شد، مخصوصاً با توجه به این که از نظر قانون ما، وقف عبارت است از:« حبس عین و تسبیل منافع» بنابراین قید «مالک شخصی ندارد». و با توجه به بند ۱۶قانون ما در مورد هر دو نوع وقف عام و خاص مصداق پیدا می کند، به نظر برخی از فقها در صورت سرقت از بیت المالی که در اختیار حاکم جائر قرار دارد حد سرقت علیه سارق اجرا نخواهد شد و در صورت سرقت از بیت المالی که در اختیار امام عادل قرار دارد حد سارق قتل خواهد بود زیرا وی در چنین حالتی در حکم مفسد فی الارض می باشد.^[۱۸۷]
جمع بندی
دلیل اینکه برخی از شروط در برخی از مذاهب بیان نشده است.عدم اختصاص این شروط به بحث سرقت است.
اجرای حد سرقت کودک (تکرار سرقت) تنها در شان معصوم (ع) است. در تمام مذاهب اسلامی، قائل به شرط بودن حرز در حد سرقت شده اند.
در تمام مذاهب اسلامی حرز بنفسه و بغیره بیان شده است تنها در مذاهب امامیه این دو واژه استفاده نشده است.عموم مذاهب اسلامی قائل به تناسب حرز با مال شده اند، جز در فقه حنفی که دو نظر مطرح شده است، در فقه حنابله این شرط تشدید شده است در نظر ایشان علاوه بر اختلاف اموال و شهرها عدل و جور و ضعف و قوت حاکم نیز در تناسب حرز دخیل است.
در فقهای احناف سرقت از نزدیکان (ذی رحم محرم) حدی ندارد.