وبلاگ

• موفقیت زنان در گرایش های قلبی. آیت الله جوادی آملی در این زمینه می گوید: قرآن کریم سعی کرد هم از راه موعظه که ارتباط تنگاتنگ و مستقیم با قلب و دل دارد، با انسان سخن بگوید و هم سعی کرد از راه حکمت که ارتباط غیر مستقیم با دل دارد، با انسان سخن بگوید و اگر کانال عقل و فکر به دالان ورودی دل و ذکر نرسد، سودی ندارد و زن ها در بخش دل و قلب و گرایش و جذبه موفق تر از مردانند. لذا مناجات در زن ها بیش از مردها و یا لااقل همتای مرد اثر می کند و موعظه در زن بیش از مرد و یا همسان مرد اثر می کند.^[۶۰۲] در این باره قرآن کریم به مقام والای حضرت مریم سلام الله علیها اشاره می نماید که محتمل است از مقام قربی بسیاری از پیامبران بالاتر باشد، چنانکه حضرت زکریا، سرپرست و کفیل و معلم او، چشمه هایی از شخصیت معنوی در ایشان مشاهده می کند که قادر به تصورش نیست و موجب تعجب و حیرت ایشان می شود.

برخی نویسندگان سخن ذهبی را چنین تبیین کرده اند: شاید سبب این امر، آن است که گرایش های سیاسی،‌ ریاست طلبی، خود رأیی، علاقه به نزدیک شدن به حکومت ها و پادشاهان، میل به سلطه بر دیگران و . . مردان را از جاده حقیقت و صواب منحرف می سازد ولی این انگیزه ها در زنان راهی ندارد.^[۶۰۳]
۱-۱-۴-افزایش سطح معلومات:
اسلام در ۱۴ قرن پیش به تحصیل افراد اعم از زن و مرد توجه ویژه نموده و آن ها را از رکود و خرافه پرستی باز داشته و به سوی فرهنگ و اخلاق عالی فرا خوانده است. آنان علاوه بر افزایش معلومات خود، موظف بودند موجب رشد علمی دیگران نیز گردند، بدین روی زنانی در صدر اسلام بودند که به دستور پیامبر به زنان بی سواد، خواندن و نوشتن می آموختند.^[۶۰۴]
۱-۲-جایگاه رفتاری زن در مقابل همسر(یا نقش آفرینی زن در عرصه خانواده)
«خانواده» واحد اجتماعی کوچکی است که با ازدواج زن و مرد محقق می شود. آن ها یکدیگر را محرم اسرار و پناهگاه عاطفی خویش قرار می دهند و پیوند طولانی و همه جانبه همکاری و همیاری را می بندند، پیوند مقدسی که بر پایه وفا، محبت، اخلاص و صمیمیت استوار می گردد و مسئولیت ها و وظایفی را بدنبال دارد. بدین روی برای ایجاد پیوندی استوار و ماندگار، اسلام سفارش خاصی به زنان و مردان می نماید. در بندهای زیر نقش آفرینی های زن در مقابل همسر از دیدگاه اسلام مورد بررسی قرار خواهد گرفت و با بیان نظرات برخی از کتاب های روانشناسی روز، به علمی بودن دستورات اسلام اشاره می شود:

۱-۲-۱-ایجاد سکون و آرامش
بانوان منشأ آرامش و صمیمیت و مردان نیازمند محیطی آرام، سالم و همراه با انس و الفت هستند تا بتوانند در نهایت کفایت و لیاقت به انجام شغل و حرفه اش بپردازند.^[۶۰۵] زن زمینه ساز مهر و مودتی است که سلامت روانی، رشد و کمال افراد خانواده بر آن استوار می باشد «وَ مِنْ ءَایَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکمُ مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُواْ إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّهً وَ رَحْمَهً إِنَّ فىِ ذلِکَ لاََیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»^[۶۰۶]و آسایش و سکون همسر به وجود او میسر می گردد«هُوَ الَّذِى خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَهٍ وَ جَعَلَ مِنهَْا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیهَْا. . .»^[۶۰۷]بنابراین باید در حفظ آرامش و عطوفت خویش و انتقال آن به فضای خانواده کوشا باشد. حضرت علی علیه السلام خطاب به همسر گرامی خویش می فرماید : « تو برای من زنی بودی که اگر تمام غم های جهان بر من روی می آورد چون به خانه می آمدم و چشمم به تو می افتاد غم هایم را فراموش می کردم.^[۶۰۸]بدین روی دختر گرامی رسول خدا صلی الله علیه و آله مأمن آرامش و سکون است که همسر بزرگوارشان با دیدن ایشان غم های خود را فراموش می کنند و قطعاً حضرت علی علیه السلام جز به صداقت و نه از راه اغراق این سخن را به زبان نمی آورند
۱-۲-۲-رفتارصالح
از جمله حقوق مرد، صالح بودن همسر اوست. از امام صادق علیه السلام روایت شده که ایشان فرمود: از سعادت مرد، زن صالحه و شایسته است.^[۶۰۹]
۱-۲-۳-اطاعت (و سازگاری)
همانطور که هر جامعه و سازمانی، جهت نظم در رهبری و هدایت به سوی اهدافش، نیاز به رئیس و سرپرستی دارد. خانواده به عنوان یک واحد کوچک اجتماعی از این نظام مستثنی نیست، گرچه یک خانواده کوچک دو نفره باشد باز هم لازم است فردی رهبری آن را بر عهده گیرد تا در صورت اختلاف نظر برای جلوگیری از متلاشی شدن زندگی، تصمیم آخر را بگیرد هرچند احتمال دارد آن نظر به خطا باشد ولی اعلام آخرین نظر از سوی یکی از زوجین و قبول تبعیت دیگری، از اختلافات جدی جلوگیری می کند. عدم اجرای این نظام منجر به هرج و مرج و متلاشی شدن خانواده می گردد، همانطور که دو فرمانروای برابر -با وجود تضاد در عملکرد و تصمیمات -موجب نابودی مملکت می گردند، خانواده نمی تواند دو رئیس و سرپرست داشته باشد.
بدین روی اسلام سرپرستی نهاد خانواده را بر عهده یک نفر گذاشته است:«الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلىَ النِّسَاء. . .»^[۶۱۰]مرد را رهبر خانواده معرفی می کند و زن در حکم ملکه و معاون مورد مشورت او قرار می گیرد تا افکار و عقاید خود را ابراز نماید، اما لازم است تصمیم نهایی را زوج او اعلام کند.
البته این تقسیم بندی به واسطه برتری شخصیت انسانی و با ارزشی یا پست و بردگی یکی از زوجین نیست بلکه در زندگی مشترک وظایف براساس ابزارها، غرایز و موقعیت ها تقسیم می گردد -که باید با دیده معقول و منطقی نه از روی تعصب به آن نگریست- سپس افراد با توجه به مسئولیت هایشان از حقوق خاصی برخوردار می گردند. مطابق آیه قرآن کریم علت سرپرستی مردان تعهداتی است که در مورد انفاق و تضمین رفاه مالی خانواده برای آن ها ایجاد شده است « . . بِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ . . »^[۶۱۱] به شرط آن که با وجود این حق، قصد ستم و ظلم به همسر و فرزندان را نداشته باشند و«‌. . فَلَا تَبْغُواْ عَلَیهِْنَّ سَبِیلاً. . »^[۶۱۲]راهی برای تعدی بر آن ها مجویند. البته این موضوع اصلی است مورد پذیرش تمام افرادی که می خواهند بر اساس قانونی که بر پایه فطرت آن ها وضع شده است، زندگی کنند. در انجیل نیز به اصل وجود رهبر در خانواده اشاره شده است:« شما زن ها باید از شوهران خود در راهی که می خواهید بروند اطاعت کنید، همانطوری که از خدای خود اطاعت می کنید».^[۶۱۳]
بدین روی زن پس از ازدواج، بزرگوارانه تصمیم می گیرد که خود را با زندگی هماهنگ نماید و تحت چتر حمایت همسر خویش زندگی کند و مرد نیز فداکارانه می کوشد تا زندگی در شأن همسر خود مهیا نماید.
البته قبول این شرایط به عهده زن است می تواند به هیچ وجه ازدواج را قبول نکند یا شرایط را تغییر دهد، اما وضع قوانین از سوی خداوند تبارک و تعالی نشانه تفاوت وظیفه و کارکرد زوجین می باشد. نکته حائز اهمیت این است که قوانین به صورت کلی وضع می شود نه استثنائات، بدین روی امکان دارد در خانواده ای سرپرستی به عللی مانند از کارافتادگی همسر، عدم حضور فیزیکی (سفرهای طولانی)، معلولیت، مرگ . . . بر عهده زن گذاشته شود. در این جا به نظر می رسد، زن نیز براساس مسئولیت خود به عنوان سرپرست به حقوق خاصی دست یابد.^[۶۱۴]
۱-۲-۴-ایجاد همبستگی
زن قادر است ارتباط بین خود و همسرش را وسیع و ریشه دار سازد به طوری که حس همبستگی و علاقه را در همسر خود ایجاد نموده و به آن مداومت بخشند. بانوی اسلام حضرت فاطمه سلام الله علیها نمونه بارز ایجاد همبستگی در همسر می باشد. هنگامی که این یار دلبند و عزیز حضرت علی علیه السلام وفات نمود، همو شخصاً متصدی غسل و کفن و دفن همسرش گردید و چون خاک قبرش را هموار کرد، رو به قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نمود و با قلبی سوزان احساسات درونی خویش را اظهار داشت که با رحلت حبیبه خود صبر و طاقت را از دست داده، و اندوهی عظیم ایشان را فرا گرفته به طوری که همه چیز در نزد ایشان زشت است، حتی زیبایی های آسمان در نزد وی جلوه ای ندارد. ایشان به قدری درد و اندوه از دست دادن همسر گرامی خود را غیر قابل تحمل می دانند که بیان می دارند اگر بیم چیرگی ستمکاران نبود در کنار مزار دلبندشان می ماندند و درنگ در نزد ایشان را همچون اعتکاف بر می گزیدند و بسان مادر جوان مرده ای بر این مصیبت گران می گریستند:« السلام علیک یا رسول الله عنّی و السلام علیک عن ابنتک و زائرتک و البائنه فی الثّری ببقعتک و المختار الله لها سرعه اللّحاق بک ، قلّ یا رسول الله عن صفیّتک صبری. . . . و اخلست الزهراء، فما اقبح الخضراء و الغبراء یا رسول الله و اما حزنی فسرمد. . .کمد مقیّح و همّ مهیّج، سرعان ما فرّق بیننا. . . و لو لا غلبه المستولین لجعلت المقام و اللبث لزاماً معکوفاً و لاعولت اعوال الثّکلی علی جلیل الرزیّه . . .»^[۶۱۵] البته این سخنان از لسان ابر مردی بیان می شود که در مبارزه با بزرگ پهلوانان جهان اظهار سستی ننمود و هیچ گاه از سپاه بی شمار دشمن روی نگردانید.
۱-۲-۵-آراستگی
زن در فطرت خود بدنبال زیبایی و آراستگی است، اسلام این زیبایی را می پسندد و به آن با حفظ حدود سفارش می نماید. رسول اکرم صلی الله علیه و آله به برخی زنان دستور داد تا برای دخترش در شب عروسی لوازم آرایش و عطریات تهیه نمایند و به آن ها دستور داد فاطمه (س) را آرایش نمایند و خوشبو کنندآآرآ.«و کان النبی صلی الله علیه و آله امر نساءه ان یزینها و یصلحن من شأنها فی حجره ام سلمه فاستدعین من فاطمه علیها السلام طیبا . . .»^[۶۱۶]
امام باقر علیه السلام در مورد آراستگی زن می فرماید: سزاوار نیست زن بدون زیور باشد ولو این که گردنبندی به گردن آویزد، سزاوار نیست دستش را بی رنگ و ساده بگذارد و لو این که حنائی به دست بکشد، هر چند سالخورده باشد.^[۶۱۷]
۱-۲-۶-اکرام و احترام به همسر
زوجین باید به تفاوت ها، احساسات، افکار، علایق، ارزش ها، نیازها، خواسته ها و حقوق یکدیگر احترام بگذارند.^[۶۱۸] عایشه روایت می کند که پیامبر اکثر اوقات زندگی، خدیجه را مدح و ثنا می گفت و برای او طلب مغفرت می فرمود و تا زمانی که او زنده بود، زن دیگری اختیار نفرمود.^[۶۱۹]
۱-۲-۷-تصدیق و تحسین همسر
از جمله نیازهای هرمرد این است که همانگونه که هست پذیرفته شود^[۶۲۰] و در این صورت توانمندی های خویش را باور می دارد و بر دامنه خدمات خود می افزاید.^[۶۲۱] البته هر گاه زنی همسر خود را تحمل کند، این بردباری به معنای پذیرش او نیست، بلکه پذیرش همسر باید به گونه ای باشد که شوهر وی احساس کند که از اهمیت لازم برخوردار است و همسرش ویژگی ها و علاقه های خاص او را می پذیرد.
امام باقرعلیه السلام دربیان تصدیق حضرت خدیجه سلام الله علیها نسبت به همسر گرامی شان می فرماید که«قبل ازعلی علیه السلام و خدیجه سلام الله علیها هیچ کس به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ایمان نیاورد و در زمانی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سخت در خطر بود، این بانو همچنان بر حمایت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم استوار بود».^[۶۲۲]
۱-۲-۸-اعتماد به همسر و حمایت از او
اعتماد کردن به مفهوم پذیرفتن توانمندی ها، قابلیت، صداقت و صمیمت شخص مقابل است. اعتماد کردن زن به همسرش موجب جلب توجه او می شود و می تواند از محبت و توجه همسر خود برخوردار شود.^[۶۲۳]به دنبال این اعتماد است که همسر به حمایت از زوج خود می پردازد، تمام سختی ها را به جان می خرد و از مال و جان خویش می گذرد تا اوج اعتماد خود را به ثبوت برساند به خصوص آن که از افکار و عقاید به حق همسر در مقابل مخالفان حمایت نماید. «خدیجه سلام الله علیها اول زنی است که دشمن را از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دفع کرد و تمام اموالش را به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بخشید و ایمانش به درجه کمال رسید».^[۶۲۴] مامقانی حمایت او را بیش از یک همسر بلکه یک موحد واقعی دانسته و می گوید : خدیجه اموالش را در راه رواج و پیشبرد اسلام بخشید و در راه خداوند همه سختی ها را تحمل کرد و از نظر تقوی و وثاقت در مرتبه بالاتر از تقوی و وثاقت (اصطلاح رجالی ) بوده است.^[۶۲۵] آیت الله خویی می گوید: جلالت و عظمت و مقام خدیجه سلام الله علیها و بخشش اموالش در راه اسلام و خدمت به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم چنان آشکار است که نیاز به گفتار در باره آن نیست.^[۶۲۶] این بانوی بزرگوار در سیر الی الله به مقامی نائل گردید که جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده و سلام خدا را توسط پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به خدیجه سلام الله علیها می رساند.^[۶۲۷]بنابراین آنچه همسران به آن احتیاج دارند اعتماد و حمایت زوج خود در رابطه با توانمندی ها و عقاید او می باشد که اسلام به آن سفارش نموده و نمونه های عملی ارائه داده است.
۱-۲-۹-قدردانی از همسر
قدردانی به معنای تأیید تلاش و رفتار دیگران از جمله همسر است و تعریف ارزشمند بودن نیات، تصمیمات و اقدامات همسر گرچه فعالیت های او به هدف نرسیده باشد در غیر این صورت همسر انگیزه خود را از دست می دهد.^[۶۲۸] قدردانی فرد با رفتار و کلماتش، احساس غرور و شادی برای خود و همسرش به ارمغان می آورد.^[۶۲۹]
۱-۲-۱۰-امانتداری و حفظ اسرار
زن و مرد پس از پیمان ازدواج متعهد می شوند تا در غم وشادی، سختی و راحتی پشتیبان و امانتدار هم بوده و حافظ اسرار و مسائل یکدیگر باشند. آیات الهی تعهد ایجاد شده بین آن ها را به پوشش تشبیه می کند« . . هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَ أَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُن‏ . . »^[۶۳۰]و استفاده از استعاره لباس در این آیه مبارکه بدین معنی است که در حقیقت مرد لباس و ساتر زن و زن ساتر مرد است و چون لباسى است متصل به خودش، و چسبیده به بدن او^[۶۳۱]و همانگونه که لباس انسان را از گرما و سرما و شرور وعیوب می پوشاند و محافظت می کند، زن و شوهر نیز باید یکدیگر را در هنگام سختی ها و گرفتاری ها، از اندوه و غم و درماندگی حفظ کرده و عیوب و اسرار شریک خود را مخفی نگهدارند و از آن محافظت نمایند و بدانگونه که پوشش بدن نزدیکترین چیز به انسان است و همه جا همراه او می باشد و موجب آراستگی او می گردد، زن و شوهر نیز باید همراه و همدل بوده و همه جا در نصرت و یاری یکدیگر بکوشند و موجب زینت یکدیگر گردند.اگر این تعهد بوسیله زوجین رعایت نشود و ترس فاش شدن رموز و اطلاعات از طرف یکی از آن ها دیده شود، موجب عدم اعتماد و تبادل نظر زوج مقابل می گردد. حال اگر راز، بسیار مهم و گوینده آن، همسری والا مقام و از اولیای الهی باشد عمل افشای آن راز موجب عذاب الهی می گردد. به عنوان نمونه عادت ناپسند همسر لوط نبی علیه السلام این بود که هر وقت جوانانی وارد شهر می شدند و از بیم آبروی خود و برای حفظ از عمل نامشروعی که بین قوم لوط رواج داشت، به خانه لوط پناه می بردند، زن لوط آن ها را خبر می کرد و بدنبال افشای آن خبر مردم بی بند و بار و فاسد به طرف خانه لوط سرازیر می شدند یا نمونه دیگر همسر نوح است، او با همه تبلیغات پی گیر و طولانی همسرش، کافر بود و ایمان به خدای یگانه نداشت. در نتیجه نوح علاوه بر رنج گمراهی قومش با وجود تبلیغات دامنه دار، از خیانت همسرش نیز آزرده بود. قرآن کریم عاقبت خیانت همسران این دو پیامبر بزگوار را در افشای اسرار همسرانشان خلود در آتش بیان می فرماید:« ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِینَ کَفَرُواْ امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ کَانَتَا تحَْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَلِحَینْ‏ِ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغْنِیَا عَنهُْمَا مِنَ اللَّهِ شَیًْا وَ قِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِین‏»^[۶۳۲]
۱-۲-۱۱-کسب عناصر و علوم مربوط به همسرداری
همسرداری که یکی از بزرگترین نقش های زن در آرامش بخشیدن به خانواده و ساختن جامعه سالم می باشد باید بر پایه و اساس محکمی استوار باشد، بدین روی زن و شوهر می باید علوم مربوط به همسرداری را قبل از ازدواج یا سال های ابتدایی تشکیل خانواده از افراد ذیصلاح فرا گیرند و در طی زندگی به آن توجه نمایند. برخی علوم و عناصر مربوط به بانوان جهت همسرداری عبارتند از: ایجاد و استمرار ارتباط هدفمند جهت درک همسر؛ درک صحیح نیازها، غرایز و صفات و احترام گذاشتن به آن ها؛ قبول مسئولیت ها در روابط زناشویی؛ حفظ امانات؛ رازداری و عدم افشای اسرار«. . حَفِظَتٌ لِّلْغَیْب‏. . »^[۶۳۳]؛ به نیکی یاد نمودن از همسر در حضور و غیاب او؛ شادی و خوشرویی در برخورد؛ مهربانی نمودن؛ قناعت داشتن و خورسند بودن؛ خیانت نکردن در مال؛ پاکیزه و مرتب بودن؛ ایجاد ارتباط عاطفی و سایر موارد.
۱-۲-۱۲-صبر
صبر به معنای ثبات نفس و اطمینان، تحمل سختی ها و مقاومت در مقابل مشکلات است. زندگی با فراز و نشیب خود نیاز به بردباری و تحمل دارد. زن و مرد باید مشکلات را با طمأنینه تحمل نمایند و به سلامت از کنار آن بگذرند. از جمله مشکلات، زمانی است که مرد به علت ناسازگاری شرایط روزگار توان پرداخت نفقه عیال خود را ندارد، اسلام در این شرایط زنان را در عمل و گفتار به بردباری تشویق می نماید.
روزی علی از فاطمه علیهما السلام تقاضای خوراکی می کند تا با آن سد جوع کند. فاطمه سلام الله علیها با شرمساری می فرماید که دو روز است که خود و دو فرزندش چیزی نخورده اند. همسر گرامیشان می فرماید: چرا مرا آگاه ننمودی؟ فاطمه سلام الله علیها پاسخ می دهد: از خدا شرم نمودم که از تو چیزی طلب کنم که قادر به انجام آن نیستی !^[۶۳۴] از قول امام محمد باقر علیه السلام نیز در زنده نگه داشتن این خصلت برای الگو قرار گرفتن آیندگان روایت شده که فرمود فاطمه در خانه امیرالمؤمنین طلب چیزی از ایشان ننمود و علت آن را فرمان رسول خدا(ص) بیان فرمود.^[۶۳۵] پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم نیز در تأکید بر صبوری و عدم سازگاری با همسر به زنان دستور می دهند با شوهر خود ناسازگاری کند و بیش از توانایی بر وی تحمیل ننماید،که در این صورت هیچ کار نیکی از او پذیرفته نشود و خدا را در حالی ملاقات کند که بر وی خشمگین باشد.«الا و ایّما امرأه لم ترفق بزوجها و حملته علی ما لا یقدر علیه و ما لا یطیق، لم تقبل منها حسنه، و تلقی الله و هو علیها غضبان»^[۶۳۶]
۱-۲-۱۳-حسن معاشرت
از مهمترین نکات جهت تداوم در زندگی مشترک برخورداری از حسن معاشرت است. همسران به خصوص زنان به عنوان کانون آرامش خانواده باید سعی نمایند، شاد، پر هیجان و سرحال باشند. هنگام صحبت کردن با دقت به سخنان همسر خود گوش دهند و در مشکلات او سهیم باشند، موقعیت های همسر را درک کنند و از نصیحت بیجا پرهیز نمایند. از همسر خود به خصوص در مقابل دوستان خرده نگیرند و انتقاد نکنند. علایق و نیازهای او را بشناسند و از خطایای او درگذرند تا لحظات تلخ زندگی را به فراموشی سپرند.
۱-۲-۱۴-مدیریت امور منزل
زن جهت ایفای بهتر نقش خود در تربیت فرزندان، می باید با رأی و اختیارات خود سرپرستی امور خانه را نیز بر عهده گیرد و با آرامش خاطر به پرورش کودکان بپردازد.^[۶۳۷]
۱-۳-جایگاه رفتاری زن در مقابل فرزند:
مقدس ترین نقش یک زن، مادری کردن است. این نقش باید تؤام با علم و عشق باشد. زیرا تربیت انسان بالاترین ارزشش هاست که باید بزرگترین و فهمیده ترین انسان ها عهده دار آن باشند.
در تمامی فرهنگ های دنیا مادری کردن رفیع ترین ایده آل زندگی یک جنس مؤنث است و در جهان از احترام بسیار زیادی برخوردار است.^[۶۳۸] مادر شخصیت کودک را به انحاء مختلف می سازد. عملکرد او در مقابل این نقش به قرار زیر می باشد:

در این پژوهش ماده خشک محور بلال بطور معنیداری تحت تأثیر سطوح دستورزی (۰۵/۰≥P) قرار گرفت (جدول ۴-۴) به نحوی که بیشترین ماده خشک محور بلال (۱/۱۴۳۰ کیلوگرم در هکتار) را تیمار شاهد به خود اختصاص داد و کمترین ماده خشک محور بلال (۳/۷۷۴ کیلوگرم در هکتار) در تیمار حذف ۵۰ درصد بلال مشاهده شد (جدول ۴-۵، نمودار ۴-۱۶). اما ماده خشک محور بلال در میان تیمارهای سطوح نیتروژن تفاوت معنیداری با هم نداشتند (جدول ۴-۴).
برهمکنش سطوح نیتروژن و سطوح دستورزی بر ماده خشک محور بلال تأثیر معنیداری داشت (۰۱/۰≥P) (جدول ۴-۴) و بیشترین ماده خشک محور بلال (۳/۱۴۶۱ کیلوگرم در هکتار) از تیمار عدم کاربرد کود اوره و شاهد بدست آمد و کمترین ماده خشک محور بلال (۰۲/۶۳۵ کیلوگرم در هکتار) در تیمار عدم کاربرد کود اوره و حذف ۵۰ درصد بلال مشاهده شد. در هر دو تیمار کودی، تیمار شاهد بیشترین و تیمار حذف ۵۰ درصد بلال کمترین ماده خشک محور بلال را داشت (جدول ۴-۶، نمودار ۴-۱۷).
نمودار ۴-۱۶- مقایسه سطوح دستورزی از نظر ماده خشک محور بلال
نمودار ۴-۱۷- مقایسه اثر متقابل سطوح نیتروژن و سطوح دستورزی از نظر ماده خشک محور بلال
۴-۱۰- ماده خشک دسته بلال
در این پژوهش ماده خشک دسته بلال بطور معنیداری تحت تأثیر سطوح دستورزی (۰۵/۰≥P) قرار گرفت (جدول ۴-۴) به نحوی که بیشترین ماده خشک دسته بلال (۷۴/۲۳۱ کیلوگرم در هکتار) را تیمار حذف ۵۰ درصد بلال به خود اختصاص داد و کمترین ماده خشک دسته بلال (۹۴/۱۴۳ کیلوگرم در هکتار) در تیمار شاهد مشاهده شد (جدول ۴-۵، نمودار ۴-۱۸). ماده خشک دسته بلال در میان تیمارهای سطوح نیتروژن تفاوت معنیداری با هم نداشت (جدول ۴-۴).
برهمکنش سطوح نیتروژن و سطوح دستورزی در سطح احتمال ۵ درصد بر ماده خشک دسته بلال تأثیر معنیداری داشت (جدول ۴-۴)، به طوری که بیشترین ماده خشک دسته بلال (۱۵/۲۶۳ کیلوگرم در هکتار) از تیمار کاربرد ۱۱۰ کیلوگرم کود اوره در هکتار و حذف ۵۰ درصد بلال بدست آمد و کمترین ماده خشک دسته بلال (۹۱/۱۰۹ کیلوگرم در هکتار) در تیمار کاربرد ۱۱۰ کیلوگرم کود اوره در هکتار و شاهد مشاهده شد (جدول ۴-۶، نمودار ۴-۱۹).
نمودار ۴-۱۸- مقایسه سطوح دستورزی از نظر ماده خشک دسته بلال
نمودار ۴-۱۹- مقایسه اثر متقابل سطوح نیتروژن و سطوح دستورزی از نظر ماده خشک دسته بلال
۴-۱۱- عملکرد بیولوژیک
عملکرد بیولوژیک بطور معنیداری تحت تأثیر سطوح نیتروژن و سطوح دستورزی قرار نگرفت (جدول ۴-۴).
عملکرد بیولوژیک در سطح احتمال ۵ درصد تحت تأثیر برهمکنش سطوح نیتروژن و سطوح دستورزی قرار گرفت (جدول ۴-۴). بیشترین عملکرد بیولوژیک (۵۹/۲۲۲۹۸ کیلوگرم در هکتار) از تیمار کاربرد ۱۱۰ کیلوگرم در هکتار و برگزدایی جزئی به دست آمد و بین تیمارهای شاهد و برگزدایی جزئی از نظر عملکرد بیولوژیک تفاوت معنیداری دیده نمیشود. کمترین عملکرد بیولوژیک (۱۴/۱۵۲۴۷ کیلوگرم در هکتار) را نیز تیمار عدم کاربرد کود اوره و پاکتگذاری روی بلال به خود اختصاص داد و بین تیمارهای حذف ۵۰ درصد بلال و پاکتگذاری روی بلال تأثیر معنیداری دیده نمیشود. در هر دو سطح کودی تیمار برگزدایی جزئی بیشترین و تیمار پاکتگذاری روی بلال کمترین عملکرد بیولوژیک را به خود اختصاص داد (جدول ۴-۶، نمودار۴-۲۰).
نمودار ۴-۲۰- مقایسه اثر متقابل سطوح نیتروژن و سطوح دستورزی از نظر عملکرد بیولوژیک
۴-۱۲- شاخص برداشت دانه
تأثیر سطوح مختلف دستورزی بر شاخص برداشت دانه (۰۵/۰≥P) معنیدار گردید (جدول ۴-۷) به طوری که بیشترین شاخص برداشت دانه (۵۱/۴۵) از تیمار برگزدایی جزئی به دست آمد و کمترین شاخص برداشت دانه (۷۵/۲۴) در تیمار پاکتگذاری روی بلال مشاهده شد (جدول ۴-۸، نمودار ۴-۲۱).
شاخص برداشت دانه در میان تیمارهای سطوح نیتروژن تفاوت معنیداری با هم نداشتند (جدول ۴-۷). برهمکنش سطوح کود نیتروژن و سطوح دستورزی بر شاخص برداشت دانه در سطح احتمال ۵ درصد تأثیر معنیداری داشت (جدول ۴-۷)، آنچنانکه بیشترین شاخص برداشت دانه (۷۳/۴۵) از تیمار عدم کاربرد کود اوره و برگزدایی جزئی و کمترین شاخص برداشت دانه (۴۶/۲۳) از تیمار کاربرد ۱۱۰ کیلوگرم کود اوره در هکتار و پاکتگذاری روی بلال به دست آمد. در هر دو سطح کودی، بیشترین شاخص برداشت دانه از تیمار برگ زدایی جزئی و کمترین از تیمار پاکتگذاری روی بلال به دست آمد. در هر دو تیمار کودی، شاخص برداشت دانه تیمار پاکتگذاری روی بلال نسبت به تیمار شاهد کاهش پیدا کرد که به علت کاهش تعداد دانه است، اما شاخص برداشت تیمار حذف ۵۰ درصد بلال با تیمار شاهد تفاوت معنیداری نداشت به دلیل اینکه به همان نسبت کاهش تعداد دانه، ماده خشک محور بلال نیز کاهش مییابد (جدول ۴-۹، نمودار ۴-۲۲).
نمودار ۴-۲۱- مقایسه سطوح دستورزی از نظر شاخص برداشت
نمودار ۴-۲۲- مقایسه اثر متقابل سطوح نیتروژن و سطوح دستورزی از نظر شاخص برداشت
جدول ۴-۷- نتایج تجزیه واریانس برخی خصوصیات ذرت

viii. برای ، بطور پیوسته مشتق­پذیر بوده و برای ، باشد.

آنگاه، برای ، به طور مجانبی دارای توزیع است که در آن ، و . در رابطه آخر
و در نظر گرفته شده است.
همچنین، فرض کنید تجزیه مقدار ویژه^[۳۲] باشد که در آن یک ماتریس یکانی^[۳۳] و است. آنگاه، برای ، به طور مجانبی دارای توزیع خواهد بود، که در آن و به ترتیب دارای توزیع مجانبی و بوده و مستقل نیز هستند. توجه کنید که، برای ، به صورت تعریف شده و است.
برای درک مفهوم قضیه ۲-۵، به ارزیابی برخی از کمیت­ها تحت فرض و ، برای برخی مقادیر و صحیح، به طوری که و برای برخی
باشد، می­پردازیم. در این حالت، می­توان نشان داد که

که در آن برای برخی مقادیر ، و ،
,
است.
این نتیجه یک احتمال از قله از طیف خط در دوره­نگار لاپلاسی را آشکار می­ کند. قله طیف در در فرکانس­های همساز از سیگنال سینوسی و در فرکانس­های را آشکار می­ کند.
به طور خاص، باید سه حالت زیر را بصورت جداگانه بررسی کرد:
حالت ۱:
یک فرکانس همساز یا نیم­همساز^[۳۴] نیست، به این معنی که،
به این فرکانس، فرکانس نوع یک می­گویند. در این حالت، ، است و، بنابراین،
و است. در این صورت، دارای توزیع مجانبی خواهد بود و در نتیجه:

این بدان معنی است که فرکانس نوع یک دوره­نگار لاپلاسی و سیگنال آزاد^[۳۵] یکسانی دارند با این تفاوت که مولفه مقیاس با جایگزین شده است. قله طیف در به عنوان یک کمیت وابسته به سیگنال آشکار است.
حالت ۲:
یک فرکانس نیم­همساز است، به این معنی که، برای برخی از عدد صحیح فرد ، است. این نوع فرکانس را فرکانس نوع دو می­نامیم. این امر تنها در صورتی امکان­ پذیر است که عدد صحیح و زوج باشد. در این حالت، ، و است و،بنابراین، به طور مجانبی دارای توزیع خواهد بود، که در آن
است.
از آنجایی که الزاما متناسب با نیست، دوره­نگار لاپلاسی در فرکانس­های نوع دوم عموما دارای توزیع مقیاس مرکزی شده^[۳۶] نخواهد بود، بلکه توزیع آن به صورت مجموع وزنی از دو متغیر تصادفی مستقل مرکزی است. حتی در حالت خاصی که در آن ، تنها می­توانیم نتیجه بگیریم که است که در آن و
لازما برابر نیستند. با این حال، می­توانیم را برابر با فرض کنیم و تقریب مرتبه اول را به صورت زیر بدست آوریم:

عامل رابطه (۲-۹) را از رابطه (۲-۸) متمایز می­ کند. با قرار دادن ، توزیع رابطه (۲-۹) با میانگین مجانبی دوره­نگارهای لاپلاسی، که برابر است، هماهنگ خواهد بود. سیگنال های وابسته از فاکتور مقیاس عامل آشکاری از قله طیف از سیگنال است.
حالت ۳:
فرکانس همساز است، یعنی، برای برخی از عدد صحیح ، است و آن را فرکانس نوع سه می­نامیم. در چنین فرکانسی، مقداری غیر صفر است و رابطه (۲-۷) را نمی­ توان بیش از این ساده کرد و، بنابراین، دوره­نگار لاپلاسی به صورت مجموع وزنی از دو متغیر تصادفی مستقل با توزیع نامرکزی است به طوری که با بهره گرفتن از تقریب مرتبه اول می­توانیم رابطه زیر را بنویسیم:

افزایش منابع تجربی از طریق به دست آوردن تجارب عملکردی سازمان به جهت تشخیص و شناسایی نیازهای مشتریان.
پاسخگو بودن همه بخش ها به نیاز ها و احتیاجات یکدیگر.
داشتن روابط نزدیک با مشتریان و عرضه کنندگان محصولات جهت دریافت بازخورد.
با توجه به این که کیفیت می تواند بیشترین تاثیر را در رفتار خرید مصرف کنندگان داشته باشد، پیشنهاد می شود که تولید کنندگان به طور مداوم سعی در بالابردن کیفیت محصولات خود داشته و نگران اندک تفاوت قیمتی آن نباشند.
درجهت اهمیت عنصر توزیع در بین عناصر آمیخته بازاریابی، لازم است که شرکت ها برای فروشندگان خود کلاس های آموزشی و توجیهی در زمینه روابط با مشتریان برگزار کنند.

توجه ویژه به موضوع تبلیغات با در نظر گرفتن نوع رسانه، متناسب با جامعه مورد نظر.
برای افزایش عملکرد شرکت ها، باید بر ایجاد ارزش برای مشتری تاکید شود. با بهره گیری درک صحیح از خریداران هدف می توان به طور مستمر به خلق ارزش های برتر برای مشتریان اقدام نمود. هم چنین یک شرکت باید درک کاملی از نقاط قوت و ضعف کوتاه مدت ، توانایی ها و استراتژی های بلند مدت رقبا داشته باشد. به نحوی که به تواند در مقابل استراتژی های آن ها واکنش نشان دهد.
برای افزایش عملکرد بازار و مالی ، شرکت های تولیدی استان گیلان باید توجه بیشتری به جذب، حفظ و رضایت مشتریان خود داشته باشد. سینگ و رانچهود(۲۰۰۹) معتقدند که حفظ مشتری اثر مهمی روی سودآوری شرکت ها دارد. و حفظ ۲ تا ۵ درصدی مشتریان ، به طور معناداری سودآوری را می تواند بهبود بخشد. همان طوری که هزینه ها را تا ۱۰ درصد می تواند کاهش دهد.
تمام موارد فوق می تواند موفقیت یک شرکت را در دستیابی به مزیت رقابتی بهتر نسبت به دیگر فعالان این حوزه ، تضمین نماید.
۵-۴) محدودیت های تحقیق
هر محققی در مسیر جمع آوری اطلاعات و کسب نتایج مطلوب با مشکلاتی مواجه می شود که لازم است آن ها را شناسایی کرده و در جهت رفع آن ها گام بردارد.انجام این تحقیق نیز با مشکلات متعددی مواجه بود که عمده آن ها عبارتست از:
۱) عدم دسترسی به مدیران شرکت ها برای پاسخ گویی وتمایل تعداد کمی از آن ها در پاسخ گویی.
۲) نگرانی مدیران شرکت ها از افشای اسرار شرکت با توجه به سوالات پرسشنامه.
۳) عدم استفاده از برخی متغیرهای تعدیل گر به مدل تحقیق، هم چون شدت رقابت و پویایی بازار.
۴) لحاظ نکردن برخی از قابلیت ها (کارآفرینی ، فنی ، سازمانی) و منابع (فرهنگی ، مدیریت منابع انسانی، مدیریت بازاریابی) در مدل، برای بررسی تاثیر آن ها بر عملکرد بازرگانی شرکت ها.
۵) جامعه آماری این تحقیق را تنها شرکت های تولیدی استان گیلان تشکیل داده اند.
۵-۵) پیشنهاد برای تحقیقات آینده
با توجه به این که محدودیت های موجود ، مانع پوشش تمامی ابعاد مورد نظر در تحقیق حاضر می شد، پیشنهاد می شود در راستای تکمیل و توسعه موضوع ، پیشنهادات زیر انجام گیرد:
با توجه به محدودیت زمانی، قلمرو مکانی تحقیق حاضر ، استان گیلان در نظر گرفته شد . و نتایج آن براین اساس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. لذا پیشنهاد می شود به منظور تبیین عملکرد بازرگانی شرکت ها ، تحقیقی مشابه در دیگر مناطق کشور ، با یک نمونه آماری بزرگ تر انجام و با نتایج به دست آمده مقایسه گردد.
افزودن متغیر های تعدیل گری هم چون ، شدت رقابت و پویایی بازار به مدل مفهومی تحقیق.
مدل اصلی این تحقیق ، تنها به بررسی موارد محدودی از قابلیت ها و منابع تاثیر گذار بر بهبود عملکرد بازرگانی شرکت ها پرداخته است ، که پیشنهاد می شود در تحقیقات آتی موارد بیشتری از قابلیت ها (کارآفرینی ، فنی ، سازمانی) و منابع (فرهنگی ، مدیریت منابع انسانی، مدیریت بازاریابی) مورد مطالعه قرار گیرند.
مدل علّی تحقیق در شرکت های خدماتی و نیز دولتی آزمون شود.
فهرست منابع
منابع فارسی:
اله وردی، مصطفی،(۱۳۹۱)، “بررسی تاثیر بازارگرایی صادرات و مزیّت رقابتی بر عملکرد صادرات” ، پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبایی.
امینی زاده ، سعید، (۱۳۸۵) ، ” ارائه نتایج برنامه ریزی استراتژیک بر اساس کارت امتیازی متوازن در شرکت لوله سازی اهواز” تهران ، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک ، ص ۲۱-۱ .
ایران زاده ، سلیمان و برقی ، امیر ،(۱۳۸۸)، ” الگوهای ارزیابی عملکرد سازمان ” ، تهران ، انتشارات فروزش.
آرمسترانگ ، مایکل،(۱۳۸۵)،"مدیریت عملکرد و راهبردهای کلیدی و راهنمایی عملی ” ، ترجمه دکتر سعید صفری و امیر وهابیان ، تهران ، انتشارات جهاد دانشگاهی .
پورتر، مایکل،( ۱۳۸۴)، ” استراتژی رقابتی، تکنیک های تحلیل صنعت و رقبا"، مجیدی، جهانگیر و مهرپویا، عباس، انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ سوم،تهران.
پورتر ، مایکل، (۱۳۸۷)، “استراتژی های رقابتی ” ترجمه جهانگیر مجیدی عباس مهرپویا ، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
پورجهانی، رضا، (۱۳۸۸)، “بررسی عوامل تعیین کننده موفقیت سازمان ها بر اساس رویکرد مبتنی بر منابع” پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان.
ثنایی، مصطفی،(۱۳۹۱)،” شناسایی و الویت بندی شاخص های موثر بر استراتژی های بازاریابی با رویکرد FMCOM” ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد قزوین.
چیرانی، ابراهیم و شهنازی، مریم و علیزاده، سحر، (۱۳۹۱)، ” نقش بازاریابی درونی در بهبود عملکرد بازرگانی بانک
های خصوصی” ، چهارمین کنفرانس بین المللی بازاریابی خدمات بانکی، ص ۱۲- ۱.
حسن زاده، رقیه، (۱۳۹۱)، ” رابطه بین کارآفرینی سازمانی با عملکرد (مالی و غیرمالی) در شرکتهای تولیدی عضو بورس اوراق بهادار تهران” ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و تحقیقات، واحد رشت.
حسینی،شمس الدین و احتیاطی، احسان، ( ۱۳۸۵)، “مزیّت رقابتی و اندازه گیری آن، مطالعه موردی متانول ایران"، فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران، سال هشتم، شماره ۲۸،ص ۱۹۳-۱۶۸.
خاکی ، غلامرضا،(۱۳۹۰)، “روش تحقیق در مدیریت” ^، تهران ، انتشارات بازتاب.
دفت ، ریچارد ال ، “تئوری و طراحی سازمان” ترجمه علی پارساییان و محمد اعرابی ، جلد اول، تهران، دفتر پژوهش­های فرهنگی .
ده یادگاری، سعید،(۱۳۸۳)،"بررسی ابعاد مزیت رقابتی در شرکت های صادر کننده سنگ های تزئینی و تأثیر این ابعاد بر عملکرد صادراتی شرکت ها"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
دیوید، فردآر،(۱۳۷۹)، “مدیریت استراتژیک؛ ترجمه پارسائیان ، اعرابی ، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
رهنورد، فرج اله، ( ۱۳۸۲)، “نقش مدیریت کیفیت در ایجاد مزیّت رقابتی در عرصه اقتصاد نوین جهانی"، نشریه احیاء، شماره چهارم، ۳۸-۱۵.
رئیسی ، مرضیه،(۱۳۸۷)، “بررسی رابطه بازارگرایی و استراتژی همگون سازی محصول با عملکرد صادرات"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده مدیریت و حسابداری.
رحیمی ، اکبر،(۱۳۸۵)،” مفاهیم بهره وری و عملکرد"، ماهنامه تدبیر ، شماره ۱۵۳ .
رضایی دولت آبادی ، حسین و خائف الهی ، احمدعلی، (۱۳۸۵)، “تعیین میزان تاثیر بازارگرایی بر عملکرد کسب و کار با توجه به قابلیت های بازاریابی در صنایع شیمیایی” ، فصلنامه مدرس علوم انسانی،دوره ۱۰، شماره ۱، ص ۱۳۱-۱۶۱.
روستا ، احمد و ونوس ، داور و ابراهیمی، عبدالحمید(۱۳۸۹)، “مدیریت بازاریابی” ،انتشارات سمت،تهران.
زرگریان ، محمد رضا،(۱۳۹۱)، “بررسی رابطه عناصر آمیخته بازاریابی با رفتار خرید مصرف کنندگان آب معدنی" ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان ، واحد پردیس بین الملل.
سایمونز، رابرت ، ( ۱۳۸۵)، “نظام های کنترل و سنجش عملکرد برای اجرای استراتژی"، ترجمه مجتبی اسدی، گروه آریانا.
سکاران، اوما، (۱۳۹۰)، “روش های تحقیق در مدیریت ” ، صائبی محمد، شیرازی محمود ، تهران، انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی ریاست جمهوری.
شکوه ، مرسده، (۱۳۸۸)، “بررسی و ارائه آمیخته بازاریابی مناسب در جهت بهینه سازی فروش پودر لاستیک در ایران” ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
شیخان ، علی کاظم و اکبری ، مسلم و فتحی ، علی ،(۱۳۸۸)،” بررسی تاثیر گذاری بازارگرایی و استراتژی های بازاریابی بر عملکرد بانک ها"، اولین کنفرانس بین المللی بازاریابی خدمات بانکی، تهران، ص ۱۴-۱.
طالعی فر ، رضا و اردکانی ، سعید و زارع، حبیب و حاتمی نسب ، حسن، (۱۳۹۰)، ” بررسی عوامل موثر بر بازاریابی محصول جدید در بنگاههای کوچک و متوسط(مطالعه موردی:صنایع غذایی و آشامیدنی استان فارس)"، چهارمین کنفرانس بین المللی مدیریت بازاریابی.
ظهوری ، قاسم، (۱۳۷۸) ، “کاربرد روش های تحقیق علوم اجتماعی در مدیریت"، تهران ، انشارات نشر میر.
عفتی داریانی ، محمد علی ،(۱۳۸۶)،” مدیریت عملکرد با نگاهی به ارزیابی عملکرد دستگاه های اجرایی"، موسسه توسعه و بهبود مدیریت.
علی احمدی،علیرضا و الهیاری، احمد، (۱۳۸۲) ،"استراتژی رقابت و نوآوری در کسب و کار"، انتشارات تولید دانش، چاپ اول، تهران.
عیسی زاده، خدیجه، (۱۳۸۹) ، “تاثیر سرمایه فکری بر انعطاف پذیری مالی وعملکرد و شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” ، پایان نامه کارشناشی ارشد، دانشگاه آزاد واحد قزوین .
غفوری ، سولماز،(۱۳۹۱) ،” بررسی تاثیر استراتژی فروش بر عملکرد مالی شرکت های صنایع غذایی” پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم تحقیقات ، واحد تهران شمال.
غلامین،راحله،(۱۳۹۰)، “نقش سیستم­های اطلاعاتی در مزیّت رقابتی استراتژیک در صنایع کوچک و متوسط(SME) استان گیلان” ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان.
فتحی، سعید ، (۱۳۸۶) ،” تبیین الگوی عوامل مؤثر بر اندازه گیری ارتباط بین فن آوری اطلاعات و عملکرد مالی، شرکت های تجاری “، رویکرد فرا تحلیلی رساله دکتری ، دانشگاه تربیت مدرس.

۱) منطقه آب شیرین
۲) منطقه آب شور

1. 1. منطقه‌ی آب شیرین:

منطقه آب شیرین به منطقه‌‌ای میگویند که از میانگین بارش سالانه بیش از ۶۵۰ میلیمتر برخوردار است. هیدرولوژی (آبشناسی) لایه‌های زیرین آبخوان به گونه‌‌ای است که استخراج آب‌های زیرزمینی از طریق چاه لوله‌‌ای سطحی را برای آبیاری، ممکن میسازد. اگر مقدار آبی که از چاه لوله‌‌ای کم عمقی گرفته میشود زیاد باشد، سفره‌ی آب زیرزمینی و به دنبال آن تخلیه چاه لوله‌‌ای کاهش مییابد.

1. 1. منطقه آب شور:

منطقه آب شور به منطقه‌‌ای میگویند که از میانگین بارش سالانه کمتر از ۵۵۰ میلیمتر برخوردار است. به نظر میرسد که کاربرد آب‌های شور و شیرین به طور یک در میان و زهکشی آب‌های شور زیرزمینی تنها راه چاره برای تضمین تبخیر سطحی است.
دومین کمیسیون آبیاری در سال ۱۹۷۲ پیشنهاداتی در مورد نیاز به تلاش بیشتر برای بهرهبرداری برنامه ریزی شده از هر دو منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی ارائه داد.
تا اواخر سال ۹۲- ۱۹۹۱ پتانسیل آبیاری تجمعی ۲/۸۱ میلیون هکتار شد که از ‌‌این مقدار ۹/۳۰ میلیون هکتار تحت پروژه‌های‌ آبیاری جزئی قرار داشت. هدف مورد نظر در سال ۹۳- ۱۹۹۲ افزودن ۷/۲ میلیون هکتار به ‌‌این مقدار بود که ۲ میلیون هکتار آن تحت پروژه‌های آبیاری کوتاه بودند. از ‌‌این رو پتانسیل کلی تا پایان سال ۹۳- ۱۹۹۲، ۹/۸۳ میلیون هکتار می توانست باشد در حالیکه بهرهبرداری ۱/۷۳ میلیون هکتار بود. برای سال ۹۳- ۱۹۹۲ بر روی‌‌ایجاد برنامه‌های آبیاری جزئی جهت پوشش هر دو نوع آب زیرزمینی و سطحی تأکید شد. بخش شرقی به دلیل سودمندی لایه‌های سفره‌ی آب زیرزمینی توجه ویژه‌‌ای برای بهرهبرداری از آبیاری جزئی دریافت کرد.
پتانسیل آبیاری از نظر‌‌ایالتی:
پتانسیل آبیاری از نظر‌‌ایالتی برای اراضی آبیاری شده با منابع گوناگون آب، در جدول ۱-۱۴ داده شده است.
جدول ۱-۱۴- پتانسیل آبیاری از نظر ایالتی با توجه به منبع مورد استفاده (در هکتار) منبع: واپکاس^[۳۸] (۱۹۸۵)،‌ دهلینو– آبیاری بارانی و قطرهای