- موفقیت زنان در گرایش های قلبی. آیت الله جوادی آملی در این زمینه می گوید: قرآن کریم سعی کرد هم از راه موعظه که ارتباط تنگاتنگ و مستقیم با قلب و دل دارد، با انسان سخن بگوید و هم سعی کرد از راه حکمت که ارتباط غیر مستقیم با دل دارد، با انسان سخن بگوید و اگر کانال عقل و فکر به دالان ورودی دل و ذکر نرسد، سودی ندارد و زن ها در بخش دل و قلب و گرایش و جذبه موفق تر از مردانند. لذا مناجات در زن ها بیش از مردها و یا لااقل همتای مرد اثر می کند و موعظه در زن بیش از مرد و یا همسان مرد اثر می کند.[۶۰۲] در این باره قرآن کریم به مقام والای حضرت مریم سلام الله علیها اشاره می نماید که محتمل است از مقام قربی بسیاری از پیامبران بالاتر باشد، چنانکه حضرت زکریا، سرپرست و کفیل و معلم او، چشمه هایی از شخصیت معنوی در ایشان مشاهده می کند که قادر به تصورش نیست و موجب تعجب و حیرت ایشان می شود.
برخی نویسندگان سخن ذهبی را چنین تبیین کرده اند: شاید سبب این امر، آن است که گرایش های سیاسی، ریاست طلبی، خود رأیی، علاقه به نزدیک شدن به حکومت ها و پادشاهان، میل به سلطه بر دیگران و . . مردان را از جاده حقیقت و صواب منحرف می سازد ولی این انگیزه ها در زنان راهی ندارد.[۶۰۳]
۱-۱-۴-افزایش سطح معلومات:
اسلام در ۱۴ قرن پیش به تحصیل افراد اعم از زن و مرد توجه ویژه نموده و آن ها را از رکود و خرافه پرستی باز داشته و به سوی فرهنگ و اخلاق عالی فرا خوانده است. آنان علاوه بر افزایش معلومات خود، موظف بودند موجب رشد علمی دیگران نیز گردند، بدین روی زنانی در صدر اسلام بودند که به دستور پیامبر به زنان بی سواد، خواندن و نوشتن می آموختند.[۶۰۴]
۱-۲-جایگاه رفتاری زن در مقابل همسر(یا نقش آفرینی زن در عرصه خانواده)
«خانواده» واحد اجتماعی کوچکی است که با ازدواج زن و مرد محقق می شود. آن ها یکدیگر را محرم اسرار و پناهگاه عاطفی خویش قرار می دهند و پیوند طولانی و همه جانبه همکاری و همیاری را می بندند، پیوند مقدسی که بر پایه وفا، محبت، اخلاص و صمیمیت استوار می گردد و مسئولیت ها و وظایفی را بدنبال دارد. بدین روی برای ایجاد پیوندی استوار و ماندگار، اسلام سفارش خاصی به زنان و مردان می نماید. در بندهای زیر نقش آفرینی های زن در مقابل همسر از دیدگاه اسلام مورد بررسی قرار خواهد گرفت و با بیان نظرات برخی از کتاب های روانشناسی روز، به علمی بودن دستورات اسلام اشاره می شود:
۱-۲-۱-ایجاد سکون و آرامش
بانوان منشأ آرامش و صمیمیت و مردان نیازمند محیطی آرام، سالم و همراه با انس و الفت هستند تا بتوانند در نهایت کفایت و لیاقت به انجام شغل و حرفه اش بپردازند.[۶۰۵] زن زمینه ساز مهر و مودتی است که سلامت روانی، رشد و کمال افراد خانواده بر آن استوار می باشد «وَ مِنْ ءَایَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکمُ مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُواْ إِلَیْهَا وَ جَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّهً وَ رَحْمَهً إِنَّ فىِ ذلِکَ لاََیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»[۶۰۶]و آسایش و سکون همسر به وجود او میسر می گردد«هُوَ الَّذِى خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَهٍ وَ جَعَلَ مِنهَْا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیهَْا. . .»[۶۰۷]بنابراین باید در حفظ آرامش و عطوفت خویش و انتقال آن به فضای خانواده کوشا باشد. حضرت علی علیه السلام خطاب به همسر گرامی خویش می فرماید : « تو برای من زنی بودی که اگر تمام غم های جهان بر من روی می آورد چون به خانه می آمدم و چشمم به تو می افتاد غم هایم را فراموش می کردم.[۶۰۸]بدین روی دختر گرامی رسول خدا صلی الله علیه و آله مأمن آرامش و سکون است که همسر بزرگوارشان با دیدن ایشان غم های خود را فراموش می کنند و قطعاً حضرت علی علیه السلام جز به صداقت و نه از راه اغراق این سخن را به زبان نمی آورند
۱-۲-۲-رفتارصالح
از جمله حقوق مرد، صالح بودن همسر اوست. از امام صادق علیه السلام روایت شده که ایشان فرمود: از سعادت مرد، زن صالحه و شایسته است.[۶۰۹]
۱-۲-۳-اطاعت (و سازگاری)
همانطور که هر جامعه و سازمانی، جهت نظم در رهبری و هدایت به سوی اهدافش، نیاز به رئیس و سرپرستی دارد. خانواده به عنوان یک واحد کوچک اجتماعی از این نظام مستثنی نیست، گرچه یک خانواده کوچک دو نفره باشد باز هم لازم است فردی رهبری آن را بر عهده گیرد تا در صورت اختلاف نظر برای جلوگیری از متلاشی شدن زندگی، تصمیم آخر را بگیرد هرچند احتمال دارد آن نظر به خطا باشد ولی اعلام آخرین نظر از سوی یکی از زوجین و قبول تبعیت دیگری، از اختلافات جدی جلوگیری می کند. عدم اجرای این نظام منجر به هرج و مرج و متلاشی شدن خانواده می گردد، همانطور که دو فرمانروای برابر -با وجود تضاد در عملکرد و تصمیمات -موجب نابودی مملکت می گردند، خانواده نمی تواند دو رئیس و سرپرست داشته باشد.
بدین روی اسلام سرپرستی نهاد خانواده را بر عهده یک نفر گذاشته است:«الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلىَ النِّسَاء. . .»[۶۱۰]مرد را رهبر خانواده معرفی می کند و زن در حکم ملکه و معاون مورد مشورت او قرار می گیرد تا افکار و عقاید خود را ابراز نماید، اما لازم است تصمیم نهایی را زوج او اعلام کند.
البته این تقسیم بندی به واسطه برتری شخصیت انسانی و با ارزشی یا پست و بردگی یکی از زوجین نیست بلکه در زندگی مشترک وظایف براساس ابزارها، غرایز و موقعیت ها تقسیم می گردد -که باید با دیده معقول و منطقی نه از روی تعصب به آن نگریست- سپس افراد با توجه به مسئولیت هایشان از حقوق خاصی برخوردار می گردند. مطابق آیه قرآن کریم علت سرپرستی مردان تعهداتی است که در مورد انفاق و تضمین رفاه مالی خانواده برای آن ها ایجاد شده است « . . بِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ . . »[۶۱۱] به شرط آن که با وجود این حق، قصد ستم و ظلم به همسر و فرزندان را نداشته باشند و«. . فَلَا تَبْغُواْ عَلَیهِْنَّ سَبِیلاً. . »[۶۱۲]راهی برای تعدی بر آن ها مجویند. البته این موضوع اصلی است مورد پذیرش تمام افرادی که می خواهند بر اساس قانونی که بر پایه فطرت آن ها وضع شده است، زندگی کنند. در انجیل نیز به اصل وجود رهبر در خانواده اشاره شده است:« شما زن ها باید از شوهران خود در راهی که می خواهید بروند اطاعت کنید، همانطوری که از خدای خود اطاعت می کنید».[۶۱۳]
بدین روی زن پس از ازدواج، بزرگوارانه تصمیم می گیرد که خود را با زندگی هماهنگ نماید و تحت چتر حمایت همسر خویش زندگی کند و مرد نیز فداکارانه می کوشد تا زندگی در شأن همسر خود مهیا نماید.
البته قبول این شرایط به عهده زن است می تواند به هیچ وجه ازدواج را قبول نکند یا شرایط را تغییر دهد، اما وضع قوانین از سوی خداوند تبارک و تعالی نشانه تفاوت وظیفه و کارکرد زوجین می باشد. نکته حائز اهمیت این است که قوانین به صورت کلی وضع می شود نه استثنائات، بدین روی امکان دارد در خانواده ای سرپرستی به عللی مانند از کارافتادگی همسر، عدم حضور فیزیکی (سفرهای طولانی)، معلولیت، مرگ . . . بر عهده زن گذاشته شود. در این جا به نظر می رسد، زن نیز براساس مسئولیت خود به عنوان سرپرست به حقوق خاصی دست یابد.[۶۱۴]
۱-۲-۴-ایجاد همبستگی
زن قادر است ارتباط بین خود و همسرش را وسیع و ریشه دار سازد به طوری که حس همبستگی و علاقه را در همسر خود ایجاد نموده و به آن مداومت بخشند. بانوی اسلام حضرت فاطمه سلام الله علیها نمونه بارز ایجاد همبستگی در همسر می باشد. هنگامی که این یار دلبند و عزیز حضرت علی علیه السلام وفات نمود، همو شخصاً متصدی غسل و کفن و دفن همسرش گردید و چون خاک قبرش را هموار کرد، رو به قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نمود و با قلبی سوزان احساسات درونی خویش را اظهار داشت که با رحلت حبیبه خود صبر و طاقت را از دست داده، و اندوهی عظیم ایشان را فرا گرفته به طوری که همه چیز در نزد ایشان زشت است، حتی زیبایی های آسمان در نزد وی جلوه ای ندارد. ایشان به قدری درد و اندوه از دست دادن همسر گرامی خود را غیر قابل تحمل می دانند که بیان می دارند اگر بیم چیرگی ستمکاران نبود در کنار مزار دلبندشان می ماندند و درنگ در نزد ایشان را همچون اعتکاف بر می گزیدند و بسان مادر جوان مرده ای بر این مصیبت گران می گریستند:« السلام علیک یا رسول الله عنّی و السلام علیک عن ابنتک و زائرتک و البائنه فی الثّری ببقعتک و المختار الله لها سرعه اللّحاق بک ، قلّ یا رسول الله عن صفیّتک صبری. . . . و اخلست الزهراء، فما اقبح الخضراء و الغبراء یا رسول الله و اما حزنی فسرمد. . .کمد مقیّح و همّ مهیّج، سرعان ما فرّق بیننا. . . و لو لا غلبه المستولین لجعلت المقام و اللبث لزاماً معکوفاً و لاعولت اعوال الثّکلی علی جلیل الرزیّه . . .»[۶۱۵] البته این سخنان از لسان ابر مردی بیان می شود که در مبارزه با بزرگ پهلوانان جهان اظهار سستی ننمود و هیچ گاه از سپاه بی شمار دشمن روی نگردانید.
۱-۲-۵-آراستگی
زن در فطرت خود بدنبال زیبایی و آراستگی است، اسلام این زیبایی را می پسندد و به آن با حفظ حدود سفارش می نماید. رسول اکرم صلی الله علیه و آله به برخی زنان دستور داد تا برای دخترش در شب عروسی لوازم آرایش و عطریات تهیه نمایند و به آن ها دستور داد فاطمه (س) را آرایش نمایند و خوشبو کنندآآرآ.«و کان النبی صلی الله علیه و آله امر نساءه ان یزینها و یصلحن من شأنها فی حجره ام سلمه فاستدعین من فاطمه علیها السلام طیبا . . .»[۶۱۶]
امام باقر علیه السلام در مورد آراستگی زن می فرماید: سزاوار نیست زن بدون زیور باشد ولو این که گردنبندی به گردن آویزد، سزاوار نیست دستش را بی رنگ و ساده بگذارد و لو این که حنائی به دست بکشد، هر چند سالخورده باشد.[۶۱۷]
۱-۲-۶-اکرام و احترام به همسر
زوجین باید به تفاوت ها، احساسات، افکار، علایق، ارزش ها، نیازها، خواسته ها و حقوق یکدیگر احترام بگذارند.[۶۱۸] عایشه روایت می کند که پیامبر اکثر اوقات زندگی، خدیجه را مدح و ثنا می گفت و برای او طلب مغفرت می فرمود و تا زمانی که او زنده بود، زن دیگری اختیار نفرمود.[۶۱۹]
۱-۲-۷-تصدیق و تحسین همسر
از جمله نیازهای هرمرد این است که همانگونه که هست پذیرفته شود[۶۲۰] و در این صورت توانمندی های خویش را باور می دارد و بر دامنه خدمات خود می افزاید.[۶۲۱] البته هر گاه زنی همسر خود را تحمل کند، این بردباری به معنای پذیرش او نیست، بلکه پذیرش همسر باید به گونه ای باشد که شوهر وی احساس کند که از اهمیت لازم برخوردار است و همسرش ویژگی ها و علاقه های خاص او را می پذیرد.
امام باقرعلیه السلام دربیان تصدیق حضرت خدیجه سلام الله علیها نسبت به همسر گرامی شان می فرماید که«قبل ازعلی علیه السلام و خدیجه سلام الله علیها هیچ کس به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم ایمان نیاورد و در زمانی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سخت در خطر بود، این بانو همچنان بر حمایت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم استوار بود».[۶۲۲]
۱-۲-۸-اعتماد به همسر و حمایت از او
اعتماد کردن به مفهوم پذیرفتن توانمندی ها، قابلیت، صداقت و صمیمت شخص مقابل است. اعتماد کردن زن به همسرش موجب جلب توجه او می شود و می تواند از محبت و توجه همسر خود برخوردار شود.[۶۲۳]به دنبال این اعتماد است که همسر به حمایت از زوج خود می پردازد، تمام سختی ها را به جان می خرد و از مال و جان خویش می گذرد تا اوج اعتماد خود را به ثبوت برساند به خصوص آن که از افکار و عقاید به حق همسر در مقابل مخالفان حمایت نماید. «خدیجه سلام الله علیها اول زنی است که دشمن را از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دفع کرد و تمام اموالش را به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بخشید و ایمانش به درجه کمال رسید».[۶۲۴] مامقانی حمایت او را بیش از یک همسر بلکه یک موحد واقعی دانسته و می گوید : خدیجه اموالش را در راه رواج و پیشبرد اسلام بخشید و در راه خداوند همه سختی ها را تحمل کرد و از نظر تقوی و وثاقت در مرتبه بالاتر از تقوی و وثاقت (اصطلاح رجالی ) بوده است.[۶۲۵] آیت الله خویی می گوید: جلالت و عظمت و مقام خدیجه سلام الله علیها و بخشش اموالش در راه اسلام و خدمت به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم چنان آشکار است که نیاز به گفتار در باره آن نیست.[۶۲۶] این بانوی بزرگوار در سیر الی الله به مقامی نائل گردید که جبرئیل بر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نازل شده و سلام خدا را توسط پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به خدیجه سلام الله علیها می رساند.[۶۲۷]بنابراین آنچه همسران به آن احتیاج دارند اعتماد و حمایت زوج خود در رابطه با توانمندی ها و عقاید او می باشد که اسلام به آن سفارش نموده و نمونه های عملی ارائه داده است.
۱-۲-۹-قدردانی از همسر
قدردانی به معنای تأیید تلاش و رفتار دیگران از جمله همسر است و تعریف ارزشمند بودن نیات، تصمیمات و اقدامات همسر گرچه فعالیت های او به هدف نرسیده باشد در غیر این صورت همسر انگیزه خود را از دست می دهد.[۶۲۸] قدردانی فرد با رفتار و کلماتش، احساس غرور و شادی برای خود و همسرش به ارمغان می آورد.[۶۲۹]
۱-۲-۱۰-امانتداری و حفظ اسرار
زن و مرد پس از پیمان ازدواج متعهد می شوند تا در غم وشادی، سختی و راحتی پشتیبان و امانتدار هم بوده و حافظ اسرار و مسائل یکدیگر باشند. آیات الهی تعهد ایجاد شده بین آن ها را به پوشش تشبیه می کند« . . هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَ أَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُن . . »[۶۳۰]و استفاده از استعاره لباس در این آیه مبارکه بدین معنی است که در حقیقت مرد لباس و ساتر زن و زن ساتر مرد است و چون لباسى است متصل به خودش، و چسبیده به بدن او[۶۳۱]و همانگونه که لباس انسان را از گرما و سرما و شرور وعیوب می پوشاند و محافظت می کند، زن و شوهر نیز باید یکدیگر را در هنگام سختی ها و گرفتاری ها، از اندوه و غم و درماندگی حفظ کرده و عیوب و اسرار شریک خود را مخفی نگهدارند و از آن محافظت نمایند و بدانگونه که پوشش بدن نزدیکترین چیز به انسان است و همه جا همراه او می باشد و موجب آراستگی او می گردد، زن و شوهر نیز باید همراه و همدل بوده و همه جا در نصرت و یاری یکدیگر بکوشند و موجب زینت یکدیگر گردند.اگر این تعهد بوسیله زوجین رعایت نشود و ترس فاش شدن رموز و اطلاعات از طرف یکی از آن ها دیده شود، موجب عدم اعتماد و تبادل نظر زوج مقابل می گردد. حال اگر راز، بسیار مهم و گوینده آن، همسری والا مقام و از اولیای الهی باشد عمل افشای آن راز موجب عذاب الهی می گردد. به عنوان نمونه عادت ناپسند همسر لوط نبی علیه السلام این بود که هر وقت جوانانی وارد شهر می شدند و از بیم آبروی خود و برای حفظ از عمل نامشروعی که بین قوم لوط رواج داشت، به خانه لوط پناه می بردند، زن لوط آن ها را خبر می کرد و بدنبال افشای آن خبر مردم بی بند و بار و فاسد به طرف خانه لوط سرازیر می شدند یا نمونه دیگر همسر نوح است، او با همه تبلیغات پی گیر و طولانی همسرش، کافر بود و ایمان به خدای یگانه نداشت. در نتیجه نوح علاوه بر رنج گمراهی قومش با وجود تبلیغات دامنه دار، از خیانت همسرش نیز آزرده بود. قرآن کریم عاقبت خیانت همسران این دو پیامبر بزگوار را در افشای اسرار همسرانشان خلود در آتش بیان می فرماید:« ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِینَ کَفَرُواْ امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ کَانَتَا تحَْتَ عَبْدَیْنِ مِنْ عِبَادِنَا صَلِحَینِْ فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغْنِیَا عَنهُْمَا مِنَ اللَّهِ شَیًْا وَ قِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِین»[۶۳۲]
۱-۲-۱۱-کسب عناصر و علوم مربوط به همسرداری
همسرداری که یکی از بزرگترین نقش های زن در آرامش بخشیدن به خانواده و ساختن جامعه سالم می باشد باید بر پایه و اساس محکمی استوار باشد، بدین روی زن و شوهر می باید علوم مربوط به همسرداری را قبل از ازدواج یا سال های ابتدایی تشکیل خانواده از افراد ذیصلاح فرا گیرند و در طی زندگی به آن توجه نمایند. برخی علوم و عناصر مربوط به بانوان جهت همسرداری عبارتند از: ایجاد و استمرار ارتباط هدفمند جهت درک همسر؛ درک صحیح نیازها، غرایز و صفات و احترام گذاشتن به آن ها؛ قبول مسئولیت ها در روابط زناشویی؛ حفظ امانات؛ رازداری و عدم افشای اسرار«. . حَفِظَتٌ لِّلْغَیْب. . »[۶۳۳]؛ به نیکی یاد نمودن از همسر در حضور و غیاب او؛ شادی و خوشرویی در برخورد؛ مهربانی نمودن؛ قناعت داشتن و خورسند بودن؛ خیانت نکردن در مال؛ پاکیزه و مرتب بودن؛ ایجاد ارتباط عاطفی و سایر موارد.
۱-۲-۱۲-صبر
صبر به معنای ثبات نفس و اطمینان، تحمل سختی ها و مقاومت در مقابل مشکلات است. زندگی با فراز و نشیب خود نیاز به بردباری و تحمل دارد. زن و مرد باید مشکلات را با طمأنینه تحمل نمایند و به سلامت از کنار آن بگذرند. از جمله مشکلات، زمانی است که مرد به علت ناسازگاری شرایط روزگار توان پرداخت نفقه عیال خود را ندارد، اسلام در این شرایط زنان را در عمل و گفتار به بردباری تشویق می نماید.
روزی علی از فاطمه علیهما السلام تقاضای خوراکی می کند تا با آن سد جوع کند. فاطمه سلام الله علیها با شرمساری می فرماید که دو روز است که خود و دو فرزندش چیزی نخورده اند. همسر گرامیشان می فرماید: چرا مرا آگاه ننمودی؟ فاطمه سلام الله علیها پاسخ می دهد: از خدا شرم نمودم که از تو چیزی طلب کنم که قادر به انجام آن نیستی ![۶۳۴] از قول امام محمد باقر علیه السلام نیز در زنده نگه داشتن این خصلت برای الگو قرار گرفتن آیندگان روایت شده که فرمود فاطمه در خانه امیرالمؤمنین طلب چیزی از ایشان ننمود و علت آن را فرمان رسول خدا(ص) بیان فرمود.[۶۳۵] پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم نیز در تأکید بر صبوری و عدم سازگاری با همسر به زنان دستور می دهند با شوهر خود ناسازگاری کند و بیش از توانایی بر وی تحمیل ننماید،که در این صورت هیچ کار نیکی از او پذیرفته نشود و خدا را در حالی ملاقات کند که بر وی خشمگین باشد.«الا و ایّما امرأه لم ترفق بزوجها و حملته علی ما لا یقدر علیه و ما لا یطیق، لم تقبل منها حسنه، و تلقی الله و هو علیها غضبان»[۶۳۶]
۱-۲-۱۳-حسن معاشرت
از مهمترین نکات جهت تداوم در زندگی مشترک برخورداری از حسن معاشرت است. همسران به خصوص زنان به عنوان کانون آرامش خانواده باید سعی نمایند، شاد، پر هیجان و سرحال باشند. هنگام صحبت کردن با دقت به سخنان همسر خود گوش دهند و در مشکلات او سهیم باشند، موقعیت های همسر را درک کنند و از نصیحت بیجا پرهیز نمایند. از همسر خود به خصوص در مقابل دوستان خرده نگیرند و انتقاد نکنند. علایق و نیازهای او را بشناسند و از خطایای او درگذرند تا لحظات تلخ زندگی را به فراموشی سپرند.
۱-۲-۱۴-مدیریت امور منزل
زن جهت ایفای بهتر نقش خود در تربیت فرزندان، می باید با رأی و اختیارات خود سرپرستی امور خانه را نیز بر عهده گیرد و با آرامش خاطر به پرورش کودکان بپردازد.[۶۳۷]
۱-۳-جایگاه رفتاری زن در مقابل فرزند:
مقدس ترین نقش یک زن، مادری کردن است. این نقش باید تؤام با علم و عشق باشد. زیرا تربیت انسان بالاترین ارزشش هاست که باید بزرگترین و فهمیده ترین انسان ها عهده دار آن باشند.
در تمامی فرهنگ های دنیا مادری کردن رفیع ترین ایده آل زندگی یک جنس مؤنث است و در جهان از احترام بسیار زیادی برخوردار است.[۶۳۸] مادر شخصیت کودک را به انحاء مختلف می سازد. عملکرد او در مقابل این نقش به قرار زیر می باشد:
فرم در حال بارگذاری ...
