وبلاگ

چکیده

این آزمایش به منظور بررسی اثرات کود بیولوژیک نیتروکسین و محلول پاشی کود اوره روی عملکرد و اجزاء عملکرد گندم، در سال زراعی۹۳-۱۳۹۲ در مزرعه ای واقع در ۶ کیلومتری شهر سلماس بصورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار اجرا شد. فاکتور اول کود نیتروژنه در ۳ سطح (۲۰۰ کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی اوره، ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی اوره + کود بیولوژیک نیتروکسین و کود بیولوژیک نیتروکسین) و محلول پاشی کود اوره به عنوان فاکتور دوم در ۴ سطح (شاهد، مرحله پنجه زنی، مرحله ساقه روی و مرحله گلدهی) در نظر گرفته شدند. نتایج نشان دادند که اثر کود بیولوژیک نیتروکسین بر ارتفاع بوته، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، شاخص برداشت و عملکرد دانه معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه در تیمارهای آزمایشی کود شیمیایی کامل اوره و کود بیولوژیک نیتروکسین و ۵۰ درصد کود شیمیایی اوره بدست آمد و هر دو تیمار از نظر عملکرد دانه در یک گروه آماری قرار گرفتند. اثر محلول پاشی کود اوره نیز روی صفات مذکور به غیر از وزن هزار دانه معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه به میزان ۹۲/۶۴۹ گرم در متر مربع با محلول پاشی کود اوره در مرحله پنجه زنی مشاهده شد.

واژه های کلیدی: شاخص برداشت، عملکرد، کود بیولوژیک، گندم، نیتروژن،

مقدمه

رشد روز افزون جمعیت، امکانات موجود را چنان تحت تأثیر قرار داده است که به منظور تأمین غذای مورد نیاز، باید بازنگری در روش های متداول کشاورزی و استراتژی های مربوط به استفاده بیشتر و بهینه از زمین و افزایش تولید در زمینه غلات به ویژه گندم، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد (کاظمی اربط، ۱۳۸۷). گندم در ایران اساس تغذیه مردم را تشکیل می دهد و برای کشاورزان ایرانی مهمترین زراعت محسوب می شود. از ۱۴ میلیون هکتار زمین های مزروعی که تقریبا ۷ مکیلیون هکتار آن سالیانه زیر کشت گیاهان مختلف قرار میگیرد حدود ۵/۵ تا ۶میلیون هکتار آن به زراعت غلات اختصاص دارد که به تنهایی گندم حدود ۲/۴ میلیون هکتار آن را اشغال می کند (صادق زاده اهری، ۱۳۸۵). گندم مهمترین گیاه زارعی است که در سطح گسترده ای از جهان کشت می شود. دامنه سازگاری و اهمیت انواع مختلف گندم را می توان از این واقعیت استباط کرد که این گیاه در هر ماه از سال در یکی از نقاط جهان در حال برداشت است و سطح زیر کشت آن حدود ۱۶ درصد  کل زمین های زراعی جهان می باشد ( فراهانی و احمد زاده، ۱۳۸۶).

برای دستیابی به عملکرد بالا در غلات و عمدتاً گندم که پایه اصلی تغذیه در اکثر جوامع به حساب می آید، ضرورت افزایش عملکرد این گیاه در واحد سطح اجتناب ناپذیر بنظر می رسد در این میان نقش تکنیکهای زراعی صحیح و زمانبندی دقیق مصرف کودهای شیمیایی بخصوص کودهای نیتروژنه در افزایش عملکرد در واحد سطح بسیار مهم می باشد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۸۶). البته عملکرد یک گیاه زراعی تحت تأثیر چندین عامل و اثرات متقابل آنها قرار می گیرد. این عوامل بطور کلی شامل آب و هوا، خاک، عوامل اجتماعی و اقتصادی هستند (حسن زاده قورت تپه و همکاران، ۱۳۸۷). مدیریت مصرف کودهای شیمیایی به خصوص کود نیتروژن از معمول ترین و متداول ترین تحقیقات زراعی است، چرا که کمبود و ازدیاد این عنصر، هر دو مضر شناخته شده است و مصرف کود نیتروژن را مهمترین و موثرترین عنصر فزاینده عملکرد دانه می دانند (بخشایی و همکاران، ۱۳۹۳). نیتروژن یکی از عناصر غذائی ضروری برای رشد گیاه می باشد. تولید محصولات زراعی به مقدار زیادی تحت تأثیر کاربرد این عنصر قرارمی گیرد بنابراین حاصلخیزی خاک و نیتروژن خاک تقریبا مترادف همدیگر هستند. کودهای نیتروژنه نقش اساسی در افزایش عملکرد و همچنین بالابردن کیفیت دانه گند م ایفا می کنند. گندم در مراحل مختلف رشد نیاز متفاوتی به نیتروژن دارد، بنابراین کاربرد نیتروژن به میزا ن مشخص و در زمان معینی مهم می باشد (لطف الهی، ۱۳۹۱). سیستم های کشاورزی متداول نشان داده اند که اگرچه به کمک کودهای شیمیایی و سموم، در کوتاه مدت میتوان به عملکردهای بالایی دست یافت ولی پایداری حاصلخیزی خاک و سلامت خاک زراعی در این سیستمها زیر سوال است و مطالعات بلند مدت نشان میدهند که استفاده فشرده از کودهای شیمیایی عملکرد گیاهان زراعی را کاهش می دهد که این کاهش در نتیجه اسیدی شدن خاک، کاهش فعالیتهای بیولوژیک خاک و افت خصوصیات فیزیکی می باشد (آده دیران و همکاران، ۲۰۰۴). اگرچه کاربرد کودهای بیولوژیک به علل مختلف در طی چند دهه گذشته کاهش یافته است ولی امروزه با توجه به مشکلاتی که مصرف بیرویه کودهای شیمیایی به وجود آورده است، استفاده از آنها به عنوان یک رکن اساسی در توسعه کشاورزی پایدار مجدداً مورد توجه واقع شده است و بدون تردید کاربرد کودهای بیولوژیک علاوه بر اثرات مثبتی که بر کلیه خصوصیات خاک دارد، از جنبه های اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی نیز مثمر ثمر واقع شده و میتواند به عنوان جایگزینی مناسب و مطلوب برای کودهای شیمیایی باشد (بخشایی و همکاران، ۱۳۹۳). کاربرد کودهای بیولوژیک بویژه باکتری های محرک رشد گیاه به صورت تلفیق با مصرف کودهای شیمیایی مهم ترین راهبرد تغذیه تلفیقی گیاه برای مدیریت پایدار بوم نظام های کشاورزی و افزایش تولید آنها در سیستم کشاورزی پایدار با نهاده کافی می باشد (سلمانی بیاری و همکاران، ۱۳۸۹). کودهای بیولوژیک و آلی به عنوان یک راه حل موثر در تغذیه گیاهی در کشاورزی پایدار مطرح گردیده است (فاهد و آباد الفتاح، ۲۰۰۸).

محلول پاشی برگی یکی از روش های سریع در پاسخ گیاه به کود بوده که علاوه بر صرفه جویی در مصرف کود، در حفظ محیط زیست در راستای نیل به کشاورزی پایدار نقش بسزایی دارد (ملکوتی و تهرانی، ۱۳۸۰).

این تحقیق نیز با هدف بررسی تأثیر کود بیولوژیک (نیتروکسین) و محلول پاشی کود اوره روی عملکرد و اجزای عملکرد گندم زرین در شرایط اقلیمی شهرستان سلماس، انجام شد.

در این طرح اهداف زیر مورد مطالعه قرار میگیرد:

- بررسی تاثیر کود بیولوژیک نیتروکسین روی عملکرد دانه گندم.

بررسی تاثیر کود بیولوژیک نیتروکسین در کاهش مقدار مصرف کود شیمیایی اوره.

- بررسی تاثیر محلولپاشی نیتروژن در مراحل مختلف رشدی گیاه روی عملکرد و اجزای عملکرد دانه گندم.

فصل اول

کلیات و بررسی منابع

۱-۱-طبقه گندم

گندم از خانواده گندمیان یا غلات (Graminae)، طایفه هوردیه (Hordeae) و به جنس تریتیکوم (Triticum) تعلق دارد و از لحاظ تعداد کروموزوم، هگزاپلوئید بوده و نام عملی آن تریتیکوم آئستیووم (Triticum aestivum) است (کاظمی رابط، ۱۳۸۷).

۱-۲- گیاهشناسی گندم دوروم

۱-۲-۱- ریشه

ریشه های گندم از انواع افشان و سطحی است. ریشه های بذری از بذر و ریشه های نابجا از محل طوقه خارج می شوند و همگی هم قطر هستند و عمق فعالیت ریشه های آن در خاک در حدود ۳۰ سانتی متر است که در خاک های نرم و مناسب تا عمق ۸۰ سانتی متر نفوذ می کند (ایرانی و همکاران، ۲۰۱۰).

۱-۲-۲- ساقه

ساقه گندم، مثل تمامی غلات، استوانه ای بند بند و به استثنای گره ها توخالی است. شکل استوانه ای و وجود دسته های فیبر در آن موجب استحکام ساقه می شود و این ویژگی تا اندازه ای ساقه را در برابر ورس مقاوم می سازد و علاوه بر ساقه اصلی، ساقه های فرعی نیز از طوقه نشأت می گیرند که در اصطلاح به پنجه مشهورند (کاظمی رابط، ۱۳۸۷).

۱-۲-۳- برگ

روی ساقه گندم بطور معمول تعداد ۸-۷ برگ وجود دارد که از محل گره های ساقه خارج و بطور متناوب در طول ساقه قرار می گیرند. هر برگ شامل دو قسمت بنام های پهنک (همان تیغه باریک و بلند) و غلاف است که ساقه را در بین دو گره در بر میگیرد (نور محمدی و همکاران، ۱۳۸۶).

برگ انتهای ساقه گندم که جوانتر از سایر برگها است برگ پرچم نامیده می شود. اهمیت آن بیشتر از سایر برگهای گندم است زیرا این برگ نقش عمده ای در فتوسنتز و تامین و ذخیره کربوهیدرات های ذخیره ای دانه دارد. بنابراین هر عملی که موجب کاهش سطح برگ پرچم شود یا از بوجود آمدن آن جلوگیری کند تأثیر نامطلوب زیادی را در کاهش عملکرد دانه ها خواهد گذاشت (ایرانی و همکاران، ۲۰۱۰).

۱-۲-۴- گل آذین

در انتهای ساقه گندم، یک سنبله وجود دارد که دارای یک محور اصلی است و بر روی آن سنبلچه ها به طور متناوب قرار می گیرند، هر سنبلچه دارای ۳ تا ۵ گلچه است که پس از عمل لقاح، در حدود دو گلچه در هر سنبلچه بارور و تبدیل به دانه می شوند. هر گلچه شامل یک تخمدان یک برچه ای و سه عدد پرچم است. سنبلچه ها توسط پوشش هایی به نام، گلومل احاطه شده اند (نور محمدی و همکاران، ۱۳۸۶).

۱-۲-۵- دانه

دانه گندم همانند سایر غلات از نوع گندمه یا میوه خشک ناشکوفا است که سخت و بدون پوشش می باشد. دانه ها نوک تیز، کشیده طویل و درشت هستند (کاظمی اربط، ۱۳۸۷).

۱-۳-اکولوژی گندم

گندم در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی جهان رشد می کند و دارای بیشترین سطح پراکندگی در دنیا است و در محیط های تنش دار و کم بازده که در معرض تغییرات شدید اقلیمی در طی فصل رشد هستند، نیز کشت می شود (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۸۶).

۱-۴-میزان تولید و سطح زیر کشت گندم

گندم در بین گیاهان زراعی وسیعترین سطح زیر کشت را به خود اختصاص داده است و بعد از گندم نان، گندم ماکارونی یا دوروم بیشترین، سطح زیر کشت و اهمیت را در بین گونه های مختلف گندم دارد (نورمحمدی و همکاران، ۱۳۸۶). در سال ۲۰۰۷ میلادی، سطح زیر کشت گندم در دنیا حدود ۲۱۹ میلیون هکتار با عملکرد ۶۲۵ میلیون تن بود. از این سطح تنها ۱۱ درصد به کشت گندم دوروم اختصاص داشت که تولیدی معادل ۶۰ میلیون تن را دارا بود (فائو، ۲۰۰۷). در ایران هر سال حدود ۶/۶ میلیون هکتار زیر کشت گندم قرار دارد (صادق زاده اهری، ۱۳۸۵).

۱-۵- اهمیت و ارزش تغذیه ای گندم