وبلاگ

۱- به دلیل رویکرد تحلیلی انتقادی در فرایند مدلسازی، این فرایند درک بهتری را از ساختار سیستم فراهم می­آورد. در جریان این فرایند، مدلساز و تیم کارفرما درگیر فرایندی می­شوند که هدف آن بهبود مداوم مدلی است که از واقعیت ارائه می­ شود. شبیه­سازی سیستم معمولاً منجر به درک جدیدی از ساختار سیستم می­ شود که در دور بعدی امکان تهیه مدل­های کامل­تری را فراهم می­سازد. این یک امتیاز بزرگ برای مدل­های پویایی سیستم­ها است که در آن مدل سیستم به صورت جعبه سفید (به معنای آنکه روابط علی بین اجزاء توضیح داده میشود) تهیه می­ شود. در مقابل، مدل­های ریاضی معمولاً جعبه سیاهی از موضوع را ارائه می کنند (روابط ریاضی و آماری بین متغیرها بدون توضیح ساختار رفتاری).

۲- مدل­های پویایی­شناسی سیستم­ امکان وارد کردن متغیرهای کمی و کیفی را به طور همزمان در سیستم فراهم می­آورد. این امتیاز مهمی است که در مدل­های ریاضی پیاده­سازی آن بسیار مشکل است. فارستر در ابتدای کار خود درک کرده بود که پویایی سیستم­ها باید برمبنای یک رویکرد تجربی و براساس شبیه­سازی رایانه­ای شکل بگیرد. این رویکرد باعث می­ شود تا با نوشتن معادلات غیر­دقیق برای متغیرهای کیفی و شبیه­سازی عددی آنها، تاثیر این عددها بر روی کل سیستم درک شود.
۳- باتوجه به محدودیت مفهوم­سازی، می­توان بیان داشت که همه مدل­ها به نوعی ناکامل هستند، چرا که مدل در ذات خود نمونه کوچکی از موجودیت­ها و روابط دنیای واقعی است. محدوده این ساده شدن، عمدتاً در مرز مدل بیان می­گردد که نشان­دهنده مفاهیمی است که در مدل لحاظ شده و در واقعیت به صورت مجرد وجود ندارد (مفاهیمی که به صورت انتزاعی و برای یکپارچه­سازی تعدادی از مفاهیم واقعی استفاده شده ­اند) و یا برعکس، مفاهیمی که در دنیای واقعی وجود دارند و برای اجتناب از پیچیدگی مدل، با توجه به هدف مدلسازی فعلاً از آن صرف­نظر شده است. مدلسازی پویایی­شناسی سیستم­ را می­توان یک فرایند تکراری در نظر گرفت که با هر تکرار جزئیات بیشتری در آن لحاظ می­گردد و در نهایت مدل پیچیده­تر و کامل­تری نسبت به قبل خواهیم داشت.
۲-۷-۳- شبیه­سازی زنجیره تامین با بهره گرفتن از رویکرد پویایی­شناسی سیستم
با مرور مبانی نظری و تحقیقات انجام شده در زمینه ارزیابی زنجیره تامین با بهره گرفتن از پویایی­شناسی سیستم استنباط می­ شود که زنجیره­های تامین را به عنوان یک سیستم و با بهره گرفتن از شبیه­سازی دینامیکی می­توان مورد ارزیابی و مطالعه قرار داد زیراکه­:
- زنجیره­های تامین پویا هستند ودر طول زمان رفتارهای متفاوتی را از خود نشان می دهند. به عنوان مثال پویایی­هایی که توسط تامین­کنندگان مواد اولیه در طول زمان در شبکه تامین و حمل و نقل مواد اولیه وجود دارد یا قمیت­هایی که در شبکه وجود دارد و در زمان های مختلف متفاوت می­باشد. همچنین بازار تقاضایی که در طی زمان تغییر می­ کند نمونه­هایی از وجود پویایی در زنجیره هستند.
- آنها دارای اثر متقابل می­باشند. به این معنی که اجزاء سیستم اثر متقابل بر همدیگر دارند و این فعل و انفعالات باعث رفتارهای مختلف سیستم می­ شود. در زنجیره­های تامین مدرن بسیاری از پویایی­های مورد نظر با انواع مختلف این تعاملات تولید می­شوند. به عنوان مثال در زنجیره­های تامین خدمات تعامل بین کاربر اطلاعات و فراهم­کننده سرویس­های اطلاعاتی ممکن است رفتارهای متفاوتی را در زنجیره پدید آورد.
- زنجیره­های تامین پیچیده هستند و فعالیت­هایی که در سیستم انجام می­ شود ممکن است تابعی از تعداد زیادی متغیرهای کلیدی باشند که روابط متقابل بسیار قوی با هم دارند. توانایی درک این شبکه بعنوان یک کل واحد و تجزیه و تحلیل تعامل بین اجزاء مختلف سیستم و فیدبک­های بین آنها بدون استفاده از مدلسازی دینامیکی به عنوان یک ابزار در مدلسازی شبکه ­های زنجیره تامین بسیار دشوار و یا حتی غیر ممکن می­باشد.
اما علی­رغم این موارد، جدول ۲ پیوست نشان می­دهد که همچنان رویکرد مدلسازی، رویکرد غالب در ارزیابی زنجیره تامین بوده و استفاده از رویکرد شبیه­سازی و به خصوص استفاده از تکنیک پویایی­های سیستم در این زمینه اندک بوده است. بنابراین همچنان خلأ بسیار عظیمی در این زمینه با بهره گرفتن از رویکرد پویایی­شناسی سیستم وجود دارد.
بر اساس پیشینه تحقیق اکثر تحقیقات انجام شده تنها به دنبال شبیه­سازی بخشی از زنجیره هستند­. مثلاً به بحث شبیه­سازی و بهینه­سازی تامین یا تولید- توزیع به تنهایی پرداخته شده است. اما با توجه به وابستگی سه جزء تامین، تولید و توزیع لازم است جهت بهینه­سازی کامل زنجیره­، اجزا فوق با توجه به نوع ساختار زنجیره به صورت ترکیبی در نظر گرفته شود.
۲-۷-۴- مدلسازی ریاضی ارزیابی زنجیره تامین
با مرور تحقیقات انجام شده در زمینه ارزیابی زنجیره تامین با بهره گرفتن از رویکرد مدلسازی ریاضی استنباط می شود که­:
بر اساس جدول ۲ پیوست تعداد مقالات منتشر شده در زمینه ارزیابی زنجیره تامین، در طول چند سال اخیر روند رو به رشد داشته است که این نشان از اهمیت تحقیق در این حوزه می­باشد.
با مرور تحقیقات در این زمینه می­توان نتیجه گرفت که در بیشتر مدلهای موجود، دستیابی به یک تابع هدف ماکزیمم یا مینیمم برای یک یا تعداد محدودی معیارها براساس یک سری محدودیت­ها می­باشد و در هیچکدام از مدلهای فوق با یک دیدگاه سیستمی به مساله توجه نشده است. این در حالی است که روابط علی متعدد و درهم تنیده در مدل زنجیره تامین وجود دارند و دستیابی به هدف مورد­نظر باید با توجه به متغیرها و روابط علی بین آنها باشد.
بنابراین عمده تحقیقات انجام شده از نوع چند هدفه یا آرمانی می­باشند و عمدتاً هدفها نیز عبارتند از­: حداقل کردن هزینه­ها، حداقل کردن زمان تحویل و …
در اکثر تحقیقات از مدلهای خطی استفاده شده است و از مدلهای شبیه­سازی کمتر استفاده شده است.
در هیچکدام از تحقیقات از مدلسازی ریاضی سیستم­های پویا که هدف از آن تعیین ماهیت سیستم و تعیین پایداری یا عدم پایداری سیستم است استفاده نشده است.
بنابراین در نهایت می­توان چنین نتیجه ­گیری کرد که­:
با توجه به اهمیت زنجیره تامین خدمات و گسترش این حوزه لازم است که تحقیق بیشتری در این حوزه انجام گیرد.
با توجه به مطالب این فصل و نتیجه­گیریهای فوق به منظور ارزیابی زنجیره تامین نیاز به مدلسازی است. در ادبیات ارزیابی زنجیره تامین، استفاده از مدل­های ریاضی و مدل­های شبیه­سازی برای انجام این کار پیشنهاد شده است. با توجه به ابعاد و پیچیدگی روابط میان عناصر در زنجیره تامین خدمات شرکت مخابرات ایران، استفاده از مدل­های شبیه سازی، مناسب­تر و دقیق­تر به نظر می­رسد. این مدل­ها قادرند تا فضای آزمایشگاهی مشابه با واقعیت پدید آورند و بسیاری از روابط و مسائلی که مدلسازی ریاضی آنها غیرممکن و یا پیچیده می­باشد را مدلسازی نمایند.
بنابراین با توجه به اینکه در مدلهای ریاضی پیشین به زنجیره تامین از دیدگاه سیستمی پرداخته نشده است و روش پویایی­شناسی سیستم نیز به تنهایی فقط رفتارهای سیستم را شبیه­سازی می­ کند و به هویت سیستم کمتر توجه دارد در این تحقیق از یک دیدگاه ترکیبی استفاده می­ شود. یعنی اینکه علاوه بر شبیه­سازی رفتار سیستم، معادلات دیفرانسیل حاکم بر سیستم و معادلات ماتریس فضای حالت نیز به دست می­آیند و با بهره گرفتن از آنها می­توان برای بهینه­سازی سیستم و پیش ­بینی وضعیت آینده سیستم استفاده نمود.
فصل سوم
روش­شناسی پژوهش
۳-۱- مقدمه
به منظور انجام تحلیل­ها و ارزیابی زنجیره تامین خدمات که هدف این پژوهش است، باید از تکنیک­ها و ابزار مناسبی برای مدلسازی زنجیره تامین موردنظر و سپس تحلیل آن استفاده نمود. با توجه به نتایج حاصل از فصل قبل در این پژوهش از یک روش­شناسی ترکیبی پویایی­شناسی سیستم و مدلسازی ریاضی سیستم­های پویا استفاده می­ شود. در این فصل از تحقیق به دو موضوع پرداخته خواهد شد. در ابتدا روش تحقیق و در ادامه فرایند پژوهش معرفی خواهد شد.
۳-۲- روش تحقیق
۳-۲-۱-رویکرد فلسفی پژوهش
باتوجه به اینکه فلسفه غالب در رویکرد پویایی­شناسی سیستم فلسفه علی است و هدف اصلی آن کسب معرفت و بینش عمیق در باره کارکرد سیستم است، این روش­شناسی اصولاً در پارادایم"یادگیری” یا “تفکر سیستمی نرم” قرار می­گیرد. با این وجود گسترش دامنه­ این هدف به طراحی سیاست­های بهبود­یافته، پویایی­شناسی سیستم را به پارادایم “بهینه­سازی” و یا “تفکر سیستمی سخت” نیز مرتبط می­سازد. بنابراین، همانطور­که در شکل ۳-۱ نشان داده شده است، می­توان گفت که این متدولوژی در پیوستار متدولوژی های سیستمی، در فاصله بین متدولوژی­های نرم و سخت قرار می­گیرد. اما باید متذکر شد که پویایی­شناسی سیستم بیشتر متمایل به متدولوژی سیستمی نرم یا پارادایم “­یادگیری­” است. جایگاه متدولوژی پویایی­شناسی سیستم بر روی این پیوستار باتوجه به نوع تحلیلی که با آن انجام می­ شود، تغییر می­ کند. این متدولوژی می ­تواند به سمت “یادگیری” یا به طرف “بهینه سازی” در نقطه مقابل آن جابجا شود. بنابراین، متدولوژی پویایی­شناسی سیستم، متدولوژی نسبتاً انعطاف_­پذیری است که می­توان آن را در سطوح مختلفی به کار گرفت و از ماهیتی کیفی و کمی برخوردار است. این نوع انعطاف­پذیری، پویایی­شناسی سیستم را برای مسائل مدیریتی که در سرتاسر پیوستار قرار دارند، کاربردی­تر می­سازد و طیفی از مسائل ساخت­یافته تا بدون ساختار را در بر می­گیرد (سوشیل، ۱۳۸۷، ۵۵).
سطح اجرا پیوستار سیستم ها تفکر سیستمی نرم تفکر سیستمی سخت
پارادایم یادگیری پویایی­شناسی سیستم پاردایم بهینه سازی
بدون ساختار ساخت یافته
پیوستار وضعیت مسائل مدیریتی
شکل ۳-۱- انعطاف­پذیری پویایی­شناسی سیستم در پیوستار سیستم(سوشیل، ۱۳۸۷، ۵۷)
بنابراین بسیاری از دانشمندان پویایی سیستم مانند آندرسون^[۲۰۰] (۱۹۸۰)، میدوز^[۲۰۱] (۱۹۸۰)، فارستر^[۲۰۲] (۱۹۹۴) و استرمن^[۲۰۳] (۲۰۰۲)، پویایی­های سیستم را به عنوان یک پارادایم متمایز در نظر می­گیرند زیرا که منطقی که بر پویایی­شناسی سیستم در مراحل مختلف چرخه پژوهش حاکم است متفاوت می­باشد (تدلی^[۲۰۴]، ۲۰۰۲، ۳).
در مراحل اولیه تحقیق در مدل­سازی­های SD که مدل­سازی کیفی نیز نامیده می­ شود منطق حاکم، منطق استقرایی بوده، یک رویکرد نسبی به واقعیت­ها وجود دارد، محقق و تحقیق دو جزء لاینفک از همدیگر می­باشند و روش­های کیفی غالب می­باشد. علاوه بر این، تحقیق ممکن است که با دیدگاه ارزشی محقق محدود شود. بنابراین در این مراحل از تحقیق پارادایم حاکم از لحاظ هستی­شناسی^[۲۰۵]، نسبی گرا^[۲۰۶]؛ از لحاظ معرفت­شناسی^[۲۰۷]، غیراثبات­گرا^[۲۰۸]؛ از لحاظ دیدگاه نسبت به انسان، تا حدودی اختیارگرا؛ از لحاظ متدولوژی، کیفی است. مینجرز این پارادایم را به عنوان پلورالیست انتقادی^[۲۰۹] یا پراگماتسیت^[۲۱۰] بیان می­ کند. اما در مراحل شبیه­سازی و اعتبار­سنجی منطق قیاسی حاکم بوده و از مدل­سازی کمی استفاده می­ شود و بنابراین پارادایم حاکم نیز بیشتر به اثبات­گرایی متمایل می­باشد (مینجرز^[۲۱۱]، ۲۰۰۴، ۸۷).
در مورد فلسفه حاکم بر مدل­سازی ریاضی پژوهش، همانطور­که در شکل ۳-۱ مشاهده می­ شود، مدل­سازی ریاضی بیشتر به تفکر سیستمی سخت متمایل است بنابراین پارادایم غالب در آن “پارادایم کارکردگرا^[۲۱۲]” می­باشد. این پارادایم بیانگر دیدگاهی است که کاملاً در جامعه شناسی نظم­دهی ریشه دارد و از رویکردی عینی­گرا به بحث در موضوع خود می ­پردازد. این پارادایم از لحاظ هستی­شناسی­، واقع­گرا^[۲۱۳]؛ از لحاظ معرفت­شناسی، اثبات­گرا^[۲۱۴]؛ از لحاظ دیدگاه نسبت به انسان­، جبر­گرا^[۲۱۵] و از لحاظ متدولوژی­، قانون­بنیاد^[۲۱۶]؛ می­باشد (سوشیل،۱۳۸۷،۵۴).
۳-۲-۲- نوع پژوهش بر اساس هدف
با توجه به فرایند پژوهش و همانطوری­که در طرح سوالات پژوهش توضیح داده شد، شبیه­سازی مدل پویایی­شناسی سیستم پایان کار پژوهش نیست و در مرحله بعد با بهره گرفتن از مدل­سازی ریاضی به اعتبارسنجی بیشتر مدل و تعیین هویت سیستمی آن در این پژوهش پرداخته می شود. بنابراین با توجه به اینکه در این پژوهش از یک رویکرد ترکیبی از روش های پویایی­شناسی سیستم و مدلسازی ریاضی سیستم­های پویا استفاده می­ شود، می­توان نتیجه گرفت این پژوهش از نوع تحقیق توسعه­ای است. از طرف دیگر با توجه به اینکه این پژوهش در یک شرکت خدماتی انجام می­ شود و هدف از آن، ارائه سیاست­های بهبود در آن شرکت می­باشد، می­توان نتیجه گرفت که این پژوهش از نوع تحقیق کاربردی است.
۳-۲-۳- نوع پژوهش بر اساس ماهیت داده ها
در مراحل درک سیستم و شناخت مسئله پژوهش که هدف، شناخت مسئله و معیارهای ارزیابی زنجیره می­باشد رویکرد پژوهش کیفی می­باشد و از ابزارهایی چون بررسی مستندات شرکت، نظرات خبرگان و پرسشنامه برای جمع­آوری داده ­های کیفی استفاده می­ شود. اما در مراحل بعدی پژوهش که عبارت است از طراحی مدل و تجزیه و تحلیل سناریوها، داده ­های مورد جمع­آوری بیشتر کمی (مقداری) بوده و بنابراین رویکرد پژوهش نیز کمی می­باشد. بنابراین می­توان گفت این تحقیق، نوعی تحقیق آمیخته^[۲۱۷] است.
۳-۲-۴- نوع پژوهش براساس روش و نحوه کنترل متغیرها
در این پژوهش احتمال وجود روابط علت و معلولی بین متغیرها از طریق مشاهده یک موقعیت مورد بررسی قرار می­گیرد و به دنبال جستجوی عوامل علی از گذشته تا­کنون می­باشد. همچنین استنتاج رابطه علی بین متغیرها بدون مداخله مستقیم در متغیرهای مستقل و وابسته صورت می­گیرد. بنابراین می­توان در مطالعه زنجیره تامین در شرکت مورد مطالعه در این پژوهش از تحقیق پس­رویدادی استفاده نمود. تحقیق پس­رویدادی، روش آشکار کردن تاثیر احتمالی حوادثی است که اتفاق افتاده­اند و قابل دستکاری توسط محقق نیستند.
در تحقیق پس رویدادی دو نوع طرح قابل تشخیص است (دلاور،۱۳۸۴):
۱) علی ۲) علی/مقایسه ای
باتوجه به نوع پژوهش در این رساله از طرح علی استفاده می­ شود. در طرح علی پیش­آمدهایی که شرایط یا موقعیت فعلی را به وجود آورده­اند، مورد مطالعه قرار می­گیرند. در این طرح دو دسته اطلاعات موجود است. یک دسته مربوط به گذشته و دسته دیگر متعلق به زمان حال است و پژوهشگر تلاش دارد که رابطه بین آنها را پیدا کند.
۳-۲-۵- ابزار تجزیه و تحلیل
جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از رویکردهای پویایی­­شناسی سیستم و جهت طراحی و شبیه­سازی مدل از نرم افزار ونسیم استفاده می­ شود. همچنین جهت تعیین هویت سیستم از مدل­سازی ریاضی و نرم­افزار متلب^[۲۱۸] استفاده می­ شود.
۳-۲-۶- ابزار گردآوری داده ها
در انجام این پژوهش از منابع مختلفی از جمله کتاب‌ها و مقالات لاتین، کتاب‌ها و مقالات فارسی، جستجو در شبکه اینترنت و آمارها و مستندات موجود در شرکت مخابرات استفاده می­ شود.
۳-۳- فرایند پژوهش
متدولوژی پویایی­شناسی سیستم با فلسفه علی خود و هدف کسب بینش عمیق درباره کارکرد سیستم، تاکید فراوانی بر نگاه به درون سیستم دارد. بنابراین همانطوریکه در مبانی نظری نیز اشاره شد تمرکز اصلی این متدولوژی بر درک سیستم است. شکل ۳-۲رویه کلی مدلسازی و حل مدل در این پژوهش را نشان می­دهد. بر اساس این شکل، در این پژوهش از یک رویکرد تلفیقی پویایی­شناسی سیستم بر مبنای مدل سوشیل و مدلسازی ریاضی سیستم­های پویا استفاده خواهد شد. تمرکز تمامی گام­های حل مساله (پویایی­شناسی سیستم و مدلسازی ریاضی سیستم­های پویا)، در جهت درک سیستم است. فرایند با این هدف شروع شده و با آن پایان می­پذیرد.