- خیار رسیده نصیب شغاله
- خدا خرو دیده شاخش نداده
- دزد به دزد میرسه چوبش را می اندازه
- دود از کُنده‌ی پوت بلند میشه
- دستی که حاکم بُبره، خون در نمیاد
- سنگ مفته چغوکم مفت
- شب ثُمور گذشت و لب تنور گذشت
- شکمبه از سگ قرض گرفتن
- شاه بخشید، شیخعلی خان نمی بخشه
- شتر در خواب بیند پنبه دانه، گهی تند تند خورد گه دانه دانه
- عزیز دُردونه یا خل میشه یا دیونه
- فلانی مثل قالی کرمونه، هر چی پا می خوره خوشکل تر میشه
- فیل زنده اش صد تومن مرده اش هم صد تومن
- کَل اگر طبیب بودی سر خود دوا نمودی
- کک پرید، پشه پرید، نوبت به گاگلو رسید
- گوشت که نیست، چغندرم سالاره
- مار تا راست نشه تو سوراخ نمی ره
- همه رو برق می گیره ما رو چراغ موشو
- هر کس صبح زودتر بیدار شد، کدخدایه
- هر که میگه ماست، تو برو کنجو واس
- یه بار جستی ملخو، دو بار جستی ملخو، بار سوم ور کف دستی ملخو
- یا توتو، یا کرتو
- یه قرون بده آش، به همین خیال باش
- یکی می میره از بی نوایی، اون یکی میگه: زردک میخواهی؟
- عقربو زیر حصیره
- به گربه گفتند گات ور دارو خوبه خاک ریخت روش
- بال مگسی اگه کاری نمی کنه، دلی که به هم می زنه
- شکمبه سگ چربی نداره
- در همیشه روی یک پاشنه نمی چرخه
- آدم گدا، این همه ادا
- اگه حموم پچره، عاروس هم کچله
- یارو پدر نداشت عموش می خواست
- کج بنشین و راست بگو
- کم گو فلانِ آدم پر گو رو پاره میکنه
- از دیوار پوت و زن شلافه بترس
- شتر سواری و دولا دولا
- آب استخون نداره
- گدا خری خریده
- کشک لایق کدوست
- آدم قوم و خویش اگه گوشت همدیگر رو بخورند استخوانش را بیرون نمی ریزند.
- صدای ترق ترق گردوها را خدا می شنود
قصه ها و افسانه ها
قصه خواندان و قصه شنیدن یکی از نیازمندی های روح آدمی است. نیروی تخیل و تصور مردم و باورهای عامیانه قصه هایی می سازد و گویندگان و نویسندگان و خیال پرستان آنها را قالب ریزی می کنند. حتی در کتاب های آسمانی هم قصه ها و افسانه هایی برای ارشاد و تنبیه مردم نقل شده است.
قصه ها و افسانه های زیبایی بسیاری، چون گنجینه های گران بها، در سینه مردم ایران، از روستاییان و کوه نشینان و پیرزنان مدفون است که چون آن که پیش از این گفتیم تا روزگاران اخیر جزو ادبیات شمره نمی شده و تنها با پیشرفت ادبیات نو و آغاز پژوهش و مطالعه در انوع ادبیات، میل و علاقه به گردآوری و نشر انها در میان مردم پدید آمده است.
کبری ته چاهی
در زمان های دور در سرزمینی کوچک زن و مردی با هم زندگی می کردن، اسم زن کبری بود که خیلی وَر سر شورش نق می زد و هر وقت که مرد از سر کار میومد خونه کبری ایقَد که غر و نق می زد کلافه می شد تا اینکه مرد از غرغر کِردن زنش به تنگ می یاد و تصمیم میگرده یه روز کبری رو تو چاه بندازه به خاطر همین به زنش میگه کبری جان، دلبرم بیابا هم بریم بیابون گردی. یه روز صبح زیلو و یه ذره خوردنی همراشون برمی دارن و به گردش می رَن جایی که اونا رفتن یه چاه گُنده و پر عمق بود. مردِ به کبری میگه که همین جا کنار چاه بشینیم، پس بساطشون رو که چایی و غذایی بود که کبری از شب پیش تو کماجون پخته بود می ذارَن وَر زمین ولی بر طبق عادت تادِم ظُر هِی کبری نق می زد و مردِ هم هی طاقت می اُوُرد تا اینکه بعد از خوردن غذاشون پا می شن که بِرَن مرد بر سر چاه می ره و به کبری می گه بیا ببین تو چاه چه خبره، تا کبری میاد که نگاه کنه مرد اونو تیله می ده تو چاه بعد می گه آخِش راحت شدم از نق نقای زنم و به خونه برمی گرده. صبح روز بعد یه مردی که از اوجو رد می شه میاد وَر سر چاه که آب بکشه، دُول آب رو تو چاه می ندازه، وقتی دول رو بالا می کشه یهو چشمش به یه مار می اُفته، از ترس ایکه مار اونو بِکَنه دول رو می خواس وِل کنه که یه دَفه به امر خدا مار به حرف میاد و داد می زنه که ای مرد تور خدا منو تو چاه ننداز اگه ایی کارو بکنی من یه آرزوی تو رو برآورده می کنم مرد پرسید چرا تورو تو چاه نندازم مار گفت: یه زن به نام کبری تَه چاهِ، که از بس غُر می زنه منو کلافه کرده حالا تو منو از غر زدن ایی زنکه نجات بده و ببین که به کجاها می رسی مرد دول آب رو بالا کشید و به مار گفت: نمی دونم چه حاجتی بکنم. مار گفت: وَشِت یاد می دَم چکار کنی که ثروت زیادی به جیب بزنی من میرَم وَر دور گردن دختر پادشاه می پیچم و هر کس هم بیایه اونو نجات بده می کِنمِش بعد هم پادشاه به جارچی هاش می گه برَن تو شهر و جار بزنن که اگه کسی بتونه این مار رو اَ گردن دخترم باز بکنه مَ بِهش یه پاداش بزرگی می دم و بعد تو بیا ور گوش من قینوس مینوسی بگو، منم اَ گردن دختر پادشاه خودمو وِل می کنم بعد پادشاه هم به تو پاداش زیادی می ده. مرد خیلی خوشحال می شه و قبول می کنه. مار به مردِ میگه ببین رفیق فقط یه بار آرزوتو برآورده می کنم اگه دوباره اَجایی شنیدی که من ور دور کَردن کسِ دیگه ای هستم وَرنخیزی بیایی چون تو رو می کَنَم، حواست باشه فقط یه بار. مرد قبول کرد و از مار جدا شد. بعد از مدتی که گذشت مرد که دوشت وَرتو بازارِ شهر ول می گشت شنید جارچیای شاه داد می زنن که ماری وَر دور گردن دختر پادشاه پیچیده و همه رَمال ها هم اومدند و نتونستن مارو آزاد کنن اگه کسی هست که بتونه مارو اَ گردن دختر شاه باز کنه پادشاه به او مال و منال زیادی می ده. مرد که فهمیده بود چه خبره اومد جلو جارچیا و گفت منو به قصر ببرید مَ می تونم یه وِردی بخونم و اونو آزاد کنم. مرد همراه جارچیا به قصر رفت پادشاه به دست و پای مرد اُفتاد و گفت دستم به دومنت هر چی بخواهی می دِمت دخترم رو نجات بده مرد گفت دخترتون کجاس. پادشاه مَرد رو وَر پیش دخترش برد. مرد که هَمطو دوشت نشون می داد که کار بِلده، الکی با یه آداب خاصی و با خوندن وردی به پیش مار رفت و دِم گوشش گفت: ای رفیق الوعده وفا. مار به مرد گفت عقب تر برو تا مَ باز بِشم، مرد هم رفت و مار اَ گردنِ دختر پادشاه وِل شد و فوری هم غیب شد همه هم خوشحال شدن و پادشاه تاج گل و جواهرات زیادی به مرد داد و اَ مَرد خداحافظی کرد. چند سال از این مقدمه گذشت مرد که دیگه خیلی پولدار شده بود و دوشت به راحتی زندگی می کرد که دوباره شنید ماری ور گردن دختر پادشاهِ سرزمین دیگه ای پیچیده و کسی هم نتونسته اونو نجات بده. پادشاه اون سرزمین هم گفته اگه کسی بتونه مار رو جدا کنه پاداش زیادی می دَم و وقتی هم شنیده بود که قبلاً یه مردی ای کار رو کِرده به سربازاش دستور می ده که برَن و اون مرد رو پیدا کُنن و وَردارنِش بیارنش تو قصر. مرد خیلی ناراحت می شه و پیش خودش می گه که ماره گفته بود فقط یه بار مَ وَر تو ای کارو انجام می دَم و بار دوم اَ گردن کسی وِل نمی شم اگه هم تو بیایی نزدیک مَ، مَ تو رو می کِنَم و تو می میری، همطو که دوشت فکر می کرد، سربازا اَ راه رسیدن و مرد هر چی التماسشون می کنه که نمیاد به زور می برنش و می گن که اگه ای کارو انجام ندی پادشاه تو رو می کشه. مردِ بیچاره هم می بینه اگه ای کارو انجام نده شاه می کُشش، اگه هم وَر پیش مار بره کشته می شه بالاخره تصمیم می گیره که بره. وقتی به قصر می رسه می بینه که بله، مار ور گردن دختر پادشاه پیچیده و کَنده هم نمیشه، مار هم که یهو مردرو می بینه چشماشو گرد می کنه و با نگاش به مرد می گه اگر نزدیک بشی می‌کشمت. مرد اَترس رنگش پریده بود و مثه گچ سفید شده بود که یهو یه فکری به ذهنش میاد، یواش یواش می ره طرف مار و می گه سلام جناب مار مَ نیومدم تو رو اَ گردن دختر پادشاه باز کنم مَ به خاطر یه چیز دیگه ای خدمت شما رسیدم. همطو که مار نگاش می کرد مرد جلوتر اومد و گفت: مَ اومدم به شما جناب مار بگم کبری ته چاهی داره میاد مار که اینو شنید نفهمید که چطور خودش رو اَ گردن دختر پادشاه وِ ل کنه و زودی از اوجا گریخت. مرد هم دوباره به خاطر کاری که کِرده بود اَ پادشاه هدیه های گرون قیمتی گرفت و سالهای سال با خوشی و خوشالی زندگی کِرد. مار هم از اون روز اَ ترس کبری ته چاهی دیگه وَر دور گردن کسی نپیچید.
۱- زیلو: فرش
۲- گُنده: بزرگ
۳- کماجون: قابلمه
۴- تا دِم ظُر: تا وقت ظهر، هنگام ظهر
۱-۶-۱ سابقه تحقیقات انجام شده در داخل کشور
عبدالرضا رکن الدین افتخاری و اسماعیل قادری در سال ۱۳۸۱ در پژوهش خویش با عنوان “نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی"، با بهره گرفتن از روش کتابخانه ای وضعیت گردشگری روستایی را در جهان بررسی و به مقایسه آن با روستاهای ایران پرداخت و در نتیجه آن پژوهش، راهکارها و رهیافت‌هایی برای توسعه گردشگری روستایی در ایران ارائه داد. مینو حسنی اصفهانی در سال ۱۳۸۷ در پژوهش پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “بررسی استانداردهای ساخت اکوکمپ‌ها و شرایط ساخت اکوکمپ‌ها و شرایط ساخت آن در پارک‌های ملی"، تجربیات کشورهای پیشرو را در توسعه اکوتوریسم در پارک‌های ملی نشان می دهد و نتیجه می گیرد که یکی از پایدارترین راه حل‌های مشکلات آنها را بهره برداری صحیح از زون تفرج (گردشگری) متمرکز در پارک‌های ملی می داد و معتقد است بهترین گزینه در این راستا احداث اقامتگاه‌های طییعت محور است که در کنار برآوردن تقاضاهای گردشگری فرصت‌های محافظتی پارک ملی را نیز توسعه بخشد. داوود مهدوی (۱۳۸۹) در رساله دکترای خود با عنوان “ارزیابی توسعه پایدار گردشگری روستایی در ایران” با تکیه بر ۷ روستای تاریخی-فرهنگی گردشگرپذیر ایران به فرایند بومی سازی شاخص‌ها و معیارهای مناسب برای اندازه‌گیری پیشرفت توسعه پایدار گردشگر روستایی در ایران پرداخته است. بر اساس یافته‌های تحقیق ایشان، در مجموع ۸۰ شاخص برای ارزیابی پایداری توسعه گردشگری روستایی تهیه شد که ۲۲ شاخص برای پایداری اجتماعی – فرهنگی، ۲۴ شاخص برای پایداری اقتصادی و ۳۴ شاخص برای پایداری زیست محیطی متناسب با گردشگری روستایی ایران در نظر گرفته شد. افسانه احسانی و عبدالرضا فرجی راد (۱۳۹۰) در پژوهش خود با عنوان “بررسی تاثیر اقامتگاه‌های محلی بر ارتقاء سطح زندگی جامعه محلی"، به بررسی نقش اقامتگاه‌های بوم گردی خوشه سار بوم گردی در ۲ روستای گرمه و شیب دراز (قشم) پرداخته اند. یافته‌های پژوهش نشان می دهد که می بایست برنامه ریزی برای جلب مشارکت سرمایه گذاران بومی به منظور جلوگیری از تعارضات فرهنگی و معضلات زیست محیطی در مناطق اکوتوریستی انجام شوم و زیرساخت‌های مناسب توسعه اکوتوریسم فراهم شود. حمید زمانی (۱۳۹۰) در پژوهش پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “تدوین استانداردهای لازم برای مکان گزینی و احداث واحدهای اقامتی"، با توجه به شاخص‌های توسعه پایدار با تاکید بر اکولوژها و با پایلوت قرار دادن استان البرز به استاندارد سازی و مکان یابی اکولوژها پرداخته است و در نتایج خود آثار و پیامدهای مثبت و منفی توسعه اکولوژها در منطقه البرز را در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی و با بهره‌گیری از سنجه‌های مشخصی ارزیابی کرده است. سمیه امیری (۱۳۹۰) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان “نقش گردشگری در توانمندسازی زنان روستایی"، با بهره گرفتن از چهارچوب مفهومی توانمندسازی و با بهره‌گیری از روش پژوهش میدانی به بررسی نقش گردشگری در توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی زنان روستایی پرداخته است و در نتیجه این پژوهش ثابت نموده است که گردشگری روستایی می تواند گستره ای از فرصت‌ها را برای مشارکت روستائیان فراهم کند و منجر به توانمندسازی آنها شود. اشکان بروج (۱۳۹۱) در پژوهش پایان نامه خویش تحت عنوان “مطالعه تطبیقی اقامتگاه‌های بوم گردی مناطق بیابانی از منظر توسعه پایدار گردشگری"، در پیمایشی توصیفی – تحلیلی به موضوع ذکرشده پرداخته است. برای این منظور اقامتگاه‌های بوم گردی بر اساس انواع اقامتگاه‌ها به سه گروه اکولوژ، اکوکمپ و اکوهتل (هتل سنتی) تقسیم شدند. بر اساس یافته‌های این پژوهش اکوکمپ و اکولوژهای مورد مطالعه نسبتا پایدار بوده و در حالیکه اکوهتلها از ناپایداری ضعیفی برخوردار بودند. همچنین نتایج نشان داد که الگوی اقامتگاه بوم گردی در مناطق روستایی و بکر طبیعی به عنوان یک کسب و کار کوچک گردشگری با مالکیت بومی و مدیریت خانوادگی هماهنگی بیشتری با توسعه پایدار گردشگری دارد.
۱-۶-۲ محدودیت‌های تحقیق
اجرای یک پروژه تحقیقی مسائل و مشکلات خاصی دارد که محقق برای رسیدن به هدف مجبور است به نحوی در فایق آمدن به آنها کوشش کند. تامین منابع مالی، نیروی انسانی، کارهای میدانی، منابع آرشیوی، امکانات دسترسی به منابع اطلاعات خارجی، پایان نامه‌ها، همکاری و مساعدت کم از طرف مسئولین، ضعف پیشینه تحقیق، ترس تاریخی جامعه شناختی مردم محلی نسبت به ابراز میزان درآمدها و منابع اقتصادی خویش و… همگی می توانند از مشکلات تحقیق به حساب آیند. هر کار تحقیقی در راستای نیل به اهداف خاص تحقیق با یک سری محدودیت‌ها مواجه است از جمله محدودیت‌های تحقیق، عدم دسترسی به داده‌های آماری صحیح و دقیق در بازه‌های زمانی معین و در طبقه بندی موضوعی و همچنین کمبود اطلاعات و منابع در دسترس است. یکی از مهمترین محدودیت‌هایی که در کار تحقیق با آن روبرو شدیم کم بودن تعداد نمونه‌ها برای تجزیه و تحلیل داده‌ها بود که به علت عدم آگاهی و کم سوادی راجع به مزایا و اصول ساخت و احداث اکوکمپ پاسخ دهندگان کمتری نسبت به آنچه که در روش شناسی و نتیجه فرمول کوکران به دست آمد، حاضر به پاسخ گویی به سوالات محقق شدند.
۱-۶-۳ روش تحقیق
دستیابی به اهداف تعیین شده در هر پژوهش نیازمند تدوین روش تحقیق مشخصی است.در تحقیق حاضر سعی شده از روش‌های مختلف استفاده گردد تا بتواند موضوع را هر چه بهتر مورد بررسی قرار داده و زوایای مختلف آن را مورد کنکاش قرار دهد؛ تا در نهایت به نتایج دلخواه دست یافته و موضوع را برای دیگران بهتر قابل درک سازد. با توجه به ماهیت موضوع و اهداف تحقیق، رویکرد حاکم بر فضای تحقیق توصیفی- تحلیلی و از نوع اسنادی – کتابخانه ای است و رویکرد حاکم بر فضای تحقیق، کاربردی است و به اقتضای ماهیت تحقیق، بازدید میدانی و توزیع و تکمیل پرسشنامه در بین اعضای جامعه محلی روستای افراچال شهرستان ساری ضروری است. علاوه بر این با توجه به اینکه از روش های کتابخانه ای نیز در این تحقیق استفاده می شود، می توان آن را جزو تحقیقات اسنادی نیز محسوب داشت جامعه آماری در سطح جامعه محلی در روستای افراچال شهرستان ساری می باشد. بدین منظور در این پژوهش ابتدا داده‌های مورد نیاز از طریق مراکز،سازمانهای مربوطه و همچنین مشاهدات و مطالعات میدانی جمعآوری گردیده است. بخش نظری و عملی تحقیق به صورت زیر می باشد :
جمع آوری داده‌ها و آمار و اطلاعات
فیش برداری از منابع اطلاعاتی ذیربط
اطلاعات مستخرج از پرسش نامه توزیعی در بین اعضای جامعه محلی روستای افراچال شهرستان ساری
استفاده از تصاویر ماهوارهای و نقشههای موجود
تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده از پرسش نامه و مصاحبه در محیط نرم افزاری SPSS
۱-۶-۴ مدل مفهومی تحقیق
نمودار ۱- ۲: مدل مفهومی تحقیق
۱-۷ جنبه نوآوری تحقیق
امکان سنجی احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در شهرستان ساری یک پدیده جدید می باشد.
بررسی تاثیرات اقتصادی احداث اقامتگاه‌های بوم گردی بر معیشت پایدار جامعه محلی روستاهای هدف گردشگری شهرستان ساری
بررسی تاثیرات زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در شهرستان ساری
واژگان کلیدی
اکوتوریسم (طبیعت گردی)، اقامتگاه‌های بوم گردی، معیشت پایدار، جامعه محلی، روستای افراچال شهرستان ساری
فصل دوم
مبانی نظری
۲-۱ مقدمه
فعالیتهای گردشگری در نواحی روستایی به طور قابل توجهی افزایش یافته است. از دهه ۷۰ در همه کشورهای توسعه یافته گردشگری نقش کلیدی در توسعه برخی نواحی روستایی که از لحاظ اقتصادی و اجتماعی با رکود مواجه بودند، داشته است (Scott , 2007:660). اکوتوریسم در مناطق روستایی در ایران که جمعیت بالایی از مردم روستا را در خود جای داده است یکی از شاخص‌های مهم توسعه پایداراست.
امروزه از گردشگری به عنوان بزر گ ترین و متنو ع ترین صنعت در دنیا یاد می شود ؛ به طوری که بسیاری از کشورها به ویژه در کشورهایی که به اصطلاح توسعه یافته محسوب می شوند، این صنعت را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد بخش خصوصی و توسعه زیربنایی می دانند. از این منظر، این گونه تحلیل می شود که صنعت گردشگری تا پایان دهه آینده، در صدر جدول صنایع پر درآمد جهان قرار می گیرد و انتظار می رود که بیش از چهل درصد اشتغال جهان را به خود اختصاص دهد (پژوهشنامه توسعه گردشگری، ۱۳۸۵:۷). تقاضا و تمایل برای گردشگری با انگیزه‌های مختلف به منظور تفرج، زیارت و تجارت در تمام جهان با سرعتی باورنکردنی در حال افزایش است.
در کشورهای جهان از گردشگری به عنوان کاتالیزوری کارآمد برای بازسازی و توسعه اجتماعی نواحی یاد شده است (Sharply, 2002, P.233 ). تا جایی که سازمان جهانی گردشگری در بیانیه مانیل، گردشگری را نیاز اساسی در هزاره سوم معرفی کرده است. بسیاری از منابع اقتصادی همچون سرمایه سهام در کسب و کار گردشگری روستایی مورد استفاده قرار می گیرد به عنوان مثال ساختمانی دور افتاده در حومه شهر که به عنوان موزه کشاورزی بازسازی شده است در ابتدا سرمایه روستایی بوده اما اکنون به عنوان پایتخت جریان سرمایه گردشگری روستایی و حومه شهر ایفای نقش می نماید و به طور رسمی بخشی از مالکیت سرمایه حومه شهر محسوب می گردد (Brian Garrod , 2006:121 ). کشور ایران یکی از قدیمی‌ترین کشورها با تمدن کهن است که دارای هزاران جاذبه تاریخی است. بنا به عقیده گورمان معماری ایرانی، میراث فرهنگی سنتها و جاذبه‌های طبیعی اصلی‌ترین عواملی هستند که باعث جذب گردشگران به ایران می شود غنای جاذبه‌ها در ایران موجب شده است که ان را جهانی در یک مرز بنامند. جاذبه‌های ایران آنقدر متنوع است که تقریبا برای هر سلیقه ای انگیزه کافی برای سفر بدین کشور به وجود می آورد ( مهدوی، ۱۳۸۷ : ۳۰۶ )
اکوتوریسم یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در نقاط مختلف جهان می باشد که فرصت بسیار مناسبی در اختیار بازدیدکنندگان قرار می دهد تا نسبت به اهمیت حفظ فرهنگ‌ها و چگونگی محافظت از فرهنگ‌های محلی و طبیعت آگاه شوند.
اکوتوریسم بیش از تاسیسات رفاهی و اقامتی به منابع انسانی نیاز دارد به همین دلیل نیازی به جذب سرمایه گذاری‌های سنگین ندارد و می تواند در برنامه ریزی توسعه ملی توریسم در ایران نقشی محوری داشته باشد و با توجه به اهمیت این شاخه از صنعت گردشگری، تدوین طرح‌های جدید برای جذب گردشگران طبیعت گرد از نیازهای اصلی این صنعت به شمار می رود. اکوتوریسم در ایران که به عنوان یکی از پنج کشور برخوردار از بیشترین تنوع اقلیمی در جهان ( یکی از ۱۰ کشور تاریخی و فرهنگی) و یکی از ذخیره گاه‌های متنوع زیستی کره زمین است از مزیت نسبی افزون تری نسبت به دیگر شاخه‌های توریسم برخوردار است.
بررسی جغرافیای طبیعی ایران و همچنین امکان سنجی هر کدام از جاذبه‌های اکوتوریستی قابل سرمایه گذاری در کشور، حاکی از آن است که اکوتوریسم در ایران یک منبع اقتصادی کم نظیر و بسیار مستعد اما متاسفانه رها شده به حال خود است. ایران یکی از پنج کشور بهره مند از تنوع زیستی کامل ( داشتن چهارفصل و زیست گونه‌های اصلی گیاهی و جانوری) به شمار می آید و افزون بر این وجود بزرگترین دریاچه جهان در شمال کشور، خط ساحلی هزار و ۲۰۰ کیلومتری با خلیج فارس، وجود ۵۰ دریاچه در داخل کشور که از میان آنها ۱۸ دریاچه در شمار دریاچه‌های کنوانسیون بین المللی رامسر قرار دارند و نیز دریاچه ارومیه به عنوان یکی از ۵۹ ذخایر زیستی کره زمین شناخته شده است. وجود بازمانده‌های جنگل‌های هیرکانی در شمال غرب مازندران که مربوط به ۱۰ هزار سال پیش است (بر اساس برخی مستندات از کرانه های مدیترانه تا خراسان بزرگ یا افغانستان کنونی را در بر می گرفته که بعد از آخرین دوره یخبندان از بین رفته است. جنگل‌های کنونی اروپا بعد از این دوره ساخته شده است)، بیابان‌ها و کویرهای ایران با مناظر بدیع، وهم انگیز و بی همتا مانند کلوت‌ها در حاشیه غربی بیابان لوت که به بزرگترین شهر کلوخی جهان مشهور است، تالاب‌های بین المللی ( مانند شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان، دریاچه پریشان در فارس و…) غارها، آبشارها، چشمه های آب معدنی، روستاهایی با جاذبه‌های ویژه مانند کندوان، ماسوله و روستای سرآقاسید (در چهارمحال بختیاری) و بالاخره مردم شناسی ایران، اقوام گوناگون با فرهنگ‌های خاص شعر و موسیقی و آداب و سنن و… کوچ نشینان و جوامع ایلی همه و همه از جاذبه‌ها و ظرفیت‌های بی نظیر اکوتوریسم در ایران و برخی از آنها از قطب‌های بین المللی اکوتوریسم در جهان، به شمار می روند. علاوه بر موارد یاد شده، مناطق حفاظت شده، پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و آثار ملی طبیعی کشور جز» جاذبه‌های اکوتوریستی ایران هستند.
۲-۲ تعریف گردشگری
توریسم واژه ای فرانسوی است که از ریشه تور گرفته شده است. تور در زبان فرانسه به معنی حرکت دورانی، عمل پیمودن، طی کردن، سیرکردن و گردش کردن است ( بقایی و نوروزی،۱۳۸۴:۱۹ ). بر اساس تعریف سازمان جهانی توریسم، توریسم شامل فعالیتهای اشخاصی است که به خارج از محیط عمومی و معمولی خود مسافرت و در آنجا اقامت می کنند، مشروط بر اینکه این اقامت کمتر از یک روز و بیشتر از یک سال نباشد و با اهدافی همانند تفرج، تجارت و غیره در ارتباط باشد ( حسین زاده دلیر و حیدری، :۲۵-۲۶۸۲۱۳). منابع و مراجع مختلف،عوامل متعددی را در شکل دهی به ساختار و بازار گردشگری موثر دانسته اند. در یکی از این تقسیم بندی‌ها عناصر گردشگری در پنج دسته حمل و نقل، اسکان، تسهیلات واسطه ای، جاذبه‌ها و سایر خدمات جای گرفته اند (کاظمی، :۱۳۱۳۸۰) در تقسیم بندی دیگری پنج عامل مستقل هسته اولیه توریسم را شکل می دهند، عبارتند از : ۱٫ وجود دست کم یک توریست ۲٫ وجود دست کم یک ناحیه تولید کننده توریست ۳٫ وجود دست کم یک مسیر توریستی۴٫ جود دست کم یک مقصد توریستی ۵٫ وجود وسیله حرکت و انتقال تووریست از مبدأ به مقصد ۶٫ جاذبه‌های گردشگری. سیستم به گروهی از عناصر مرتبط به هم اطلاق می شود که تغییر در یک جزء به کلیه ی اجزاء آن منتقل می شود، در برخی از سیستم‌ها ارتباط اجزا از الگوی سلسله مراتبی پیروی می کند و ارتباط چند به یکی بر قرار است و در برخی دیگر نیز اتباطات از نوع موازی است (فرج زاده اصل، :۵۶۱۳۸۴ ). در برسی صنعت گردشگری با رویکرد سیستمی، نشان داده میشود که ترکیبی از فعالیت‌ها، خدمات و صنایع مختلف، صنعت گردشگری را شکل می دهد. کمیت،کیفیت و هماهنگی عوامل و بخشها در عرضه محصول، نقش مهمی در موفقیت و توسعه این صنعت در هر منطقه ایفا می کند. تعریف گردشگری توسط اتحادیه بین المللی سازمان گردشگری رسمی (IUOTO) در سال ۱۹۶۳ ارائه شد و در سال ۱۹۶۸ توسط سازمان جهانی گردشگری تصویب شد. بر طبق نظر آنها گردشگران، بازدیدکنندگان موقتی هستند که حداقل ۲۴ ساعت به دلایلی از جمله اوقات فراغت و داد و ستد به منطقه ای سفر می کنند (شاه حسینی، ۱۳۸۸:۲۷).این تعریف مقدمتا برای هدف‌های صنعتی، قانون گذاری و آماری مفید است اما برای اکثر کارهای جامعه شناختی به دلیل گستردگی خیلی زیاد و عقیم بودن از لحاظ نظری، مناسب نیست. تلاش‌های بسیاری برای ارائه یک تعریف جامعه شناختی از گردشگری که از لحاظ نظری مفید باشد انجام شده است. این تلاش‌های توسط جامعه شناسان آلمانی آغاز شد و در کارهای کوهن (۱۹۷۴)، لیبر (۱۹۷۹) و ارزیابی زیست محیطی گردشگری پیرس ادامه پیدا کرد (Cohn , 1984:50). در تعریفی که سازمان ملل متحد ارائه کرده “توریست فردی است که بیش از یک روز و کمتر از یک سال در محلی غیر از محل اصلی زندگی خود بماند” (Goeldner , 2000:724). این تعریف سفرهای تجاری و بازرگانی را شامل می شود ولی سفرهای مربوط به کارکنان نظامی، دیپلمات‌ها، مهاجران و دانشجویان را در بر نمی گیرد. بر اساس تعریف سازمان جهانی “توریسم به کلیه فعالیتهای انفرادی افرادی اطلاق می شود ک به مکان‌هایی خارج از محل زندگی خود، به منظور گذراندن اوقات فراغت، انجام کار و سایر هدف‌ها، برای کمتر از یک سال می روند” (Ibd , 16). اوتانت، دبیر کل پیشین سازمان ملل متحد، سال ١٩٧۶ را سال گردشگری اعلام کرد و ضمن سخنرانی مشهوری به همین مناسبت اظهار داشت : “گردشگری با پدید آوردن تفاهم متقابل میان ملت‌ها به پیشبرد و استواری صلح جهانی کمک‌های شایسته ای می کند” (دیبایی، ۳۷-۱۳۷۱).
۲-۲-۱ انواع گردشگری
گردشگری تاریخی-فرهنگی: علاقه گردشگران به بازدید از میراث تاریخی یک جامعه و نیز آشنایی با فرهنگ جاری آن، این شاخه از تورسیم را ایجاد کرده است. در گردشگری تاریخی گردشگران علاقمندند از موزه‌ها، بناهای تاریخی و باستانی، بناهای مذهبی، معماری سنتی، گورستان قدیمی و.. بازدید به عمل بیاورند. حال آن که گردشگر فرهنگی تمایل دارد با گالری‌های هنر معاصر، جشنواره ای هنری، غذاها و نوشیدنیها، رقص‌های محلی، ادیان و مذاهب، صنایع دستی و پوشاک، زبان و گویش محلی منطقه مورد بازدید آشنا شود. گردشگر فرهنگی-ناریخی در واقع تجربه ای کیفی ناشی از تعامل میان وی و محیط مورد بازدید را بدست می آورد.
گردشگری انبوه: این شاخه از گردشگری بزرگترین بازار گردشگری را به خود اختصاص داده است. استفاده از سواحل دریاها، گذراندن اوقات فراغت، خارج و فارغ از زندگی معمول بودن اصلی‌ترین هدف این گروه‌هاست.آنها کمترین ارتباط را با مردم سرزمین مقصد برقرار می کنند و قادر خواهند بود بیشترین اثرات منفی را بر منطقه وارد کنند.
گردشگری ورزشی: فعالیتهای این گونه از گردشگری می تواند شامل شرکت در رقابت‌های ورزشی، تورهای استفاده از امکانات ورزشی و شرکت در اردوهای آموزشی باشد که این شاخه از توریسم نیز رو به رشد است.
گردشگری درمانی: مردم بسیاری در سراسر جهان به منظور کسب آرامش و درمان به سفر می روند. این نوع از سفر‌ها سابقه بسیار طولانی دارد. چنانچه در قرن‌های پیش از میلاد شواهدی از سفرهای گردشگران رومی و یونانی به مناطق دارای چشمه‌های آب گرم و شفادهنده بدست آمده است. اغلب گردشگرانی که در زمره این گونه از گردشگری به حساب می آیند، به منظور بهره برداری از امکانات طبیعی به سفر می روند. لجن درمانی در کنار سواحل دریاها و دریاچه‌ها، استفاده از چشمه‌های آب گرم، هوای صاف و پاکیزه مناطق بکر طبیعی کوهستانی، استفاده از گیاهان دارویی و.. انگیزه‌هایی است که این نوع گردشگر را به خود جلب می کند.
گردشگری ماجراجویانه: ایجاد هیجان برای گردشگر مهمترین هدف گردشگری ماجراجویانه است و از فعالیتی ساده مانند دریانوردی بر روی یک قایق آموزشی تفریحی تا پایین آمدن با دوچرخه از ارتفاعات آلپ در اروپا را می تواند شامل شود. این شاخه از گردشگری با سرعت اعجاب انگیزی در حال رشد است.
گردشگری نوستالژیک: خاطرات و تجربه‌های ایام گذشته، عنصر برانگیزنده سفر برای مقاصدی است که فرد پیش تر در آن حضور دارد و به نوعی با ذهن و شخصیت او پیوند خورده است. سفر مجدد به این مقصدها زنده کننده آن یادها و گاه تسکین آلام انسان است.
گردشگری قومی: مطالعه و مشاهده آداب و سنن و روش زندگی یک قوم خاص می تواند انگیزه ای برای سفر گروهی از گردشگران محسوب شود. گردشگری با هدف آشنایی با اقوام چادرنشین یا کوچ رو، یکی از نمونه‌های بارز آن است.
گردشگری شهری: این شاخه از گردشگری را نمی توان به آسانی از سایر اقسام آن به ویژه گردشگری فرهنگی-تاریخی جدا کرد زیرا در بسیاری از موارد،استقرار و تفرج گردشگر همان محیطی است که در گردشگری شهری به آن تاکید می شود.
گردشگری مبتنی بر کسب و کار: این شاخه از گردشگری شامل سفرهایی می شود که مردم برای فعالیتهای کاری و حرفه ای خود انجام می دهند. بازرگانان، محققان، اساتید دانشگاه و.. افرادی هستند که جزء این گروه از گردشگران قرار می گیرند.
گردشگری مذهبی: یکی از قدیمی‌ترین بازارهای سفر، به این شاخه از گردشگری تعلق دارد. به این ترتیب در اقصی نقاط دنیا اماکن مقدس مذهبی به عنوان عامل جذب گردشگر، به یک مقصد گردشگری تبدیل شده اند.
گردشگری مبتنی بر رویدادها: جشنواره‌هایی با موضوع خاص فرهنگ و معرفی یک مقصد گردشگری، مسابقات المپیک، جام جهانی، نمایشگاه‌های تجاری بین امللی، یادمان تاریخی، اجلاس‌های بین المللی و.. همه نمونه‌هایی از این نوع گردشگری محسوب می شوند.
گردشگری برای دیدار بستگان: هر چه کشوری مهاجر پذیر تر باشد حجم بیشتری از این شاخه از گردشگری را به خود اختصاص می دهد. اعضای خانواده برای کسب فرصت‌های شغلی بهتر، تحصیل، درمان، موقعیت اجتماعی مناسب تر و.. مهاجرت می کنند.
گردشگری روستایی: فرهنگ بومی، معماری، مصالح به کار رفته در خانه‌ها، گویش، پوشش، آداب و سنن، شیوه‌های زندگی مردم و.. برای یک گردشگر شهرنشین جذابیت دارد و مشارکت در فعالیتهای روستایی از علاقمندی این گردشگران است.(احسانی، ۳۰، ۱۳۸۴)
۲-۲-۲ آثار مثبت و منفی گردشگری
پژوهشگران بسیار زیادی در مورد نگرش جامعه محلی نسبت به توسعه گردشگری تحقیق کرده اند (Schroeder,1996:79) از این رو، مباحثی در خصوص نگرش جامعه محلی در مورد توسعه گردشگری به طور روزافزونی توجه دانشگاهیان، سیاستگذاران و مدیران صنعت گردشگری را به خود جلب کرده است (Zamani – Farahani and Ghazali,2008:1233). عمده ترین موضوع مورد بحث آنها کارآیی اقتصادی توسعه گردشگری و هزینه‌ها و مزایایش برای جامعه محلی است (Hernandez et al., 1996).هال بر نقش و مشارکت ساکنان محلی در توسعه گردشگری تأکید می نماید(Hall, 2002:147).
۲-۲-۲-۱ اثرات گردشگری بر جوامع میزبان
گردشگری اثرات گوناگونی بر مقصد و جامعه میزبان بر جای می گذارد. این اثرات طیف کسترده ای از اثرات اجتماعی – فرهنگی، اقتصادی، سیاسی یا زیست محیطی را شامل می شود. نوع و میزان اثرات گردشگری در یک مقصد از عوامل متعددی متاثر می شود، از جمله مهمترین این عوامل ویژگ‌های جامعه میزبان و میهمان و ماهیت فعالیتهای گردشگری در مقصد است (ضیایی،۱۳۸۹ :۲۰۷). تجربه نشان داده است که هرجا گردشگری به طور اتفاقی و بدون وجود برنامه ریزی و راهبرد مشخص توسعه یابد، مشکلات زیست محیطی و اجتماعی متعددی ظهور پیدا می کند و در درازمدت مشکلات گردشگری بیشتر از فواید آن خواهد شد (خانی،۱۳۸۸ :۵۴). به طور کلی می توان مهمترین تاثیرات گردشگری بر جوامع میزبان را اینگونه بیان کرد :
توسعه صنعت گردشگری در مناطق روستایی باعث ایجاد اشتغال در هر دو بخش رمسی و غیر رسمی شده و همین عامل خود موجب افزایش درآمدهای ریالی و ارزی خواهد شد.
رفت و آمد گروه‌های اجتماعی مختلف و مسافران داخلی و خارجی با دیدگاه های گوناگون نه تنها باعث افزایش سطح فعالیتهای تولیدی، خدماتی و امکانات اشتغال می شود، بلکه باعث آشنایی مردم محلی با فرهنگ‌ها و باورها و رفتارهای اجتماعی یکدیگر می شود و همین عامل خود می تواند زمینه ساز تفاهم ملی و بین الملل شود.
گردشگری روستایی تقاضا برای صنایع دستی، هنرهای سنتی و فعالیتهایی را که نیاز به نیروی کار بیشتری دارند بالا می برد این فعالیت‌ها همان فعالیتهایی است که در محیط روستا مورد نظر است.
-
-
- نتایج پژوهش نشان داد در بین مؤلفه های معنویت محیط کار، مؤلفه فردی-روان شناختی بیشترین تأثیر را بر رضایت شغلی معلمان اعمال می کند، بنابراین مسئولین مدارس می توانند توجه به این مؤلفه را در اولویت قرار دهند.
-
-
- نتایج پژوهش نشان داد در بین مؤلفه های معنویت محیط کار، به ترتیب مؤلفه فردی-روان شناختی، و مؤلفه سازمانی بیشترین تأثیر را بر فرسودگی شغلی معلمان اعمال می کنند، بنابراین مسئولین مدارس می توانند بعد از توجه مؤلفه فردی-روان شناختی توجه به مؤلفه سازمانی معنویت را نیز در اولویت قرار دهند.
۵-۴-۳- پیشنهادهایی به پژوهشگران آینده
با توجه به فرایند و نتایج پژوهش حاضر می توان پژوهش های ذیل را پیشنهاد نمود:
-
- استفاده از متغیرهای دیگری نظیر درک از عدالت سازمانی، اشتیاق شغلی، و غنی سازی شغلی همراه با معنویت محیط کار برای تأثیرگذاری بر فرسودگی شغلی
-
- بررسی تأثیر معنویت محیط کار بر فرسودگی شغلی در سازمان های دیگر
-
- شناسایی مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر فرسودگی شغلی معلمان با بهره گرفتن از نظرات خبرگان و کارشناسان.
فهرست منابع
فهرست منابع فارسی
احمدی، عزتالله؛ شیخعلیزاده، سیاوش (۱۳۸۵). رابطه فرسودگی شغلی و هوش هیجانی، فصلنامه اندیشه و رفتار، شماره ۲٫
ازکمپ، استوارت (۱۳۷۰). روان شناسى اجتماعى کاربردى، ترجمه فرهاد ماهر، مشهد: آستان قدس رضوى.
اسدی، محسن؛ شفیع آبادی، عبداله؛ پناه، علی امیر؛ حبیب اله زاده، حسین (۱۳۹۰). اثربخشی معنادرمانی گروهی بر کاهش فرسودگی شغلی، نشریه اندیشه و رفتار، دوره ششم، شماره ۲۲، ص ۷۸-۶۹٫
اسدی شیرین، گلباغ (۱۳۸۷). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و رضایت شغلی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد سنندج.
اسپکتور، پل (۱۳۸۷). روان شناسی صنعتی و سازمانی، ترجمه شهناز محمدی، تهران: نشر ارسباران.
اسماعیلی کهکی، زینب (۱۳۸۷). شناسایی و سنجش مؤلفه های معنویت در سازمان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
اشجعی، احمد (۱۳۸۹). بررسی بستگی بین هوش معنوی با رفتارهای اخلاقی کارکنان در دستگاه های اجرایی شهرستان رفسنجان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد رفسنجان.
اصغری، جمشید (۱۳۸۶). مبانی سازمان و مدیریت، تهران: صفار- اشراقی.
الماسیان، آناهیتا؛ رحیمی کیا، امین (۱۳۹۱). بررسی رابطه سبک رهبری مدیران و فرسودگی شغلی کارکنان ستادی دانشگاه علوم پزشکی لرستان در سال ۱۳۹۰، فصلنامه علمی و پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان، دوره چهاردهم، شماره ۱، ص ۷۹-۶۹٫
ایمانی، معصومه؛ ارجمندنیا، علی اکبر (۱۳۹۰). بررسی رابطه عدالت سازمانی و رضایت شغلی معلمان مدارس عادی، استثنایی و استعدادهای درخشان، اولین کنگره روان شناسی اجتماعی ایران.
بختیاری سعید، بهرام؛ فلاح، مجید ا… (۱۳۸۳). روان شناسی کار و شغل، همدان: دانشجو.
بخشایش، علیرضا؛ آذرنییاد، عبدا… (۱۳۹۱). رابطه سبک های مدیریت مدیران با رضایت شغلی و سلامت روانی معلمان، فصلنامه علمی-پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، شماره ۹، ص ۸۲-۶۳٫
بروس، شرتزر (۱۳۶۹). بررسى و برنامه ریزى زندگى شغلى، ترجمه زندى پور.
برومند، زهرا (۱۳۷۴). مدیریت رفتار سازمانی، تهران: انتشارات پیام نور.
بشلیده، کیومرث؛ تقی پور، منوچهر؛ هاشمی شیخ شبانی، سیداسماعیل؛ جزایری، سیده زبیده (۱۳۹۰). بررسی رابطه فرسودگی شغلی و سلامت عمومی معلمان زن مقطع راهنمایی، نشریه مشاوره کاربردی، دوره اول، شماره ۱، ص ۱۴۴-۱۲۳٫
بیک زاد، جعفر؛ یزدانی، سهراب؛ حمدالهی، مریم (۱۳۹۰). معنویت محیط کاری و تأثیر آن بر مؤلفه های رفتار شهروندی سازمانی مطالعه موردی: کارکنان آموزش و پرورش نواحی پنج گانه شهر تبریز، فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات مدیریت آموزشی، شماره ۹، ص ۹۰-۶۱٫
پرداختچی، محمدحسن؛ احمدی، غلامعلی؛ آرزومندی، فریده (۱۳۸۸). بررسی رابطه بین کیفیت زندگی کاری و فرسودگی شغلی مدیران و معلمان مدارس شهرستان تاکستان، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال سوم، شماره ۳، ص ۵۰-۲۵٫
پوررضا، ابوالقاسم؛ منظم، محمدرضا؛ عباسی نیا، مرضیه؛ اصغری، مهدی؛ صفری، حسین؛ سورانی، محمد؛ حبیبی نوده، فرهاد (۱۳۹۱). رابطه فرسودگی شغلی با سلامت روان در پرستاران شاغل در استان قم، فصلنامه بیمارستان، شماره ۴۱، ص ۵۳-۴۵٫
پورسلطانی، حسین، میرزائی، فهیمه، زارعیان، حسین (۱۳۹۰). ارتباط بین ادراک از عدالت با رضایت شغلی در کارکنان پژوهشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نشریه مدیریت ورزشی و علوم حرکتی، سال اول، شماره ۱، ص ۷۰-۵۹٫
پورکیانی، مسعود؛ اشجعی، احمد (۱۳۸۹). معنویت گمشده سازمان های امروز، ماهنامه تدبیر، شماره ۲۲۰، ص ۴۲٫
پوشنه، کامبیز؛ پاکدامن، آذر؛ صمدی کلی، رضا (۱۳۸۴). شناسایی عوامل کاهش دهنده انگیزه معلمان و ارائه راهکارهای برونرفت از وضعیت کنونی، طرح پژوهشی سازمان آموزش و پرورش شهرستان های استان تهران.
ترکمان، فرخ؛ عابدی، سیده مرضیه (۱۳۸۸). شناسایی عوامل مؤثر در رضایت شغلی دبیران، نشریه تحقیقات روانشناختی، دوره اول، شماره ۴، ص ۴۸-۳۸٫
جزنی، نسرین (۱۳۷۸). مدیریت منابع انسانی، تهران: نشر نی.
حافظنیا، محمدرضا (۱۳۸۲). مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت.
حسینی، نرگس؛ احقر، قدسی؛ اکبری، ابولقاسم؛ شریفی، نسترن (۱۳۸۷). پرسشنامه های پژوهشی در زمینه روانشناسی، مشاوره، علوم تربیتی و جامعه شناسی، تهران: سخن.
حرفه دوست، منصور؛ غلام زاده، حجت؛ محمدجانی، هیوا؛ چگینی، مریم (۱۳۹۰). اعتبارسنجی مدل رضایت شغلی معلمان بر اساس مدل شناختی اجتماعی لنت و براون، اولین کنگره روان شناسی اجتماعی ایران.
حسینی نژاد، محمدرضا (۱۳۸۹). بررسی رابطه بین معنویت در محیط کار با رفتارهای شهروندی سازمانی در دستگاه های اجرایی شهرستان کرمان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد کرمان.
حنانی، میترا؛ مطلبی کاشانی، مسعود؛ گیلاسی، حمیدرضا (۱۳۹۰). بررسی ارتباط ابعاد فرسودگی شغلی با ویژگی های فردی تحویلداران بانک های دولتی شهر کاشان، نشریه فیض، شماره ۵۷، ص ۷۶-۷۰٫
خاوری، لیلی؛ یوسفیان، جواد (۱۳۸۶). مقایسه رضایت شغلی اعضای هیأت علمی غیرفعال و فعال در ورزش دانشگاه یزد، نشریه المپیک، شماره ۳۷، ص ۵۹-۴۹٫
خسروی، علی اکبر (۱۳۸۸). بررسی رابطه رضایت شغلی کارکنان و اهمال کاری آنان در بخش آموزش سازمان توسعه تجارت ایران، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، سال سوم، شماره ۲، ص ۱۴۱-۱۲۵٫
خلیل زاده، نورالله (۱۳۷۶). بررسى عوامل مؤثر در رضایت و عدم رضایت شغلى دانشجو معلمان دانشگاه پیام نور ارومیه، پایان نامه کارشناسى ارشد، دانشگاه تهران.
دادنیا، اکرم (۱۳۸۷). تأثیر رضایت شغلی در موفقیت سازمانی، http://www.aftabir.com
داورمنش، عباس؛ براتی سده، فرید (۱۳۸۵). مقدمه ای بر اصول توان بخشی معلولان، تهران: انتشارات رشد.
دلاور، علی (۱۳۷۸). احتمالات و آمار کاربردی در روانشناسی و علوم تربیتی، تهران: رشد.
رحمانی، جعفر؛ نصرآبادی، علی (۱۳۷۹). مدیر موفق، تهران: انتشارات لوح محفوظ.
رستگار، عباس علی (۱۳۸۵). مدل انگیزشی مبتنی بر معنویت کارکنان، پایان نامه دکتری، دانشگاه تهران.
روش گرد آوری اطلاعات در این پژوهش به صورت کتابخانهای، استفاده از کتب، مقالات و سایتهای اینترنتی می باشد.
ابزار گردآوری اطلاعات
ابـزار گردآوری اطلاعـات در این پژوهش کتب، مقالات، بانکهای اطلاعاتی، شبـکههای کامپیوتری میباشد.
سازماندهی تحقیق :
این تحقیق شامل پنج فصل میباشد. پس از بیان کلیات تحقیق در فصل اول، در فصل دوم تعاریف و مفاهیم تحقیق را ارائه و مبحث ادله اثبات را مورد نقد و بررسی قرار خواهیم داد. در فصل سوم شهادت از دید مذاهب خمسه ارائه خواهد شد. در فصل چهارم ارزش شهادت زنان در حقوق و فقه، در فصـل پنجـم مبحث تطبیقی شهـادت زنان در مذاهب خمسـه ارائه میشود و سرانجـام بحث و نتیجهگیری ارائه خواهد شد.
فصـل دوم
ادله اثبات دعوی
فصل دوم: …
مقدمه
هدف اصلی در این فصل، شناخت مفاهیم دلیل، مذاهب خمسه و حقوق تطبیقی است. ابتدا به تعریف حقوق تطبیقی اسلامی میپردازیم و پس از شناخت مذاهب خمسه، اقسام گوناگون دلیل نیز مورد بحث قرار می گیرد. و در انتها با توجه به موضوع پژوهش ( ارزش شهادت زنان ) به مهمترین قسم از اقسام دلیل یعنی شهادت می پردازیم.
حقوق تطبیقی
« حقوق اسلامی تطبیق » همچون معادل عربی آن « الفقه المقارن » گرچه در محافل علمی و دانشگاهی عنوان جدیدی تقلی میشود، ولی با توجه به تاریخ علوم اسلامی در حقیقت امتداد رشته علمی آشنایی به نام علمالخلاف محسوب میگردد که از بخشهای پرسابقه علوم اسلامی به طور عام و مباحث فقه اسلامی به طور خاص به شمار میآید و در گذشته در ایجاد جو آزاد علمی و گسترش و تعمیق فقه استدلالی و حقوق اسلامی تأثیر شایان توجهی داشته است.
بررسی و مقایسه منطق آراء و اندیشههای مختلف در هر زمینه علمی، اجتماعی، تاریخی و دینی که باشد، نه تنها عامل تشدید اختلافات و منافی با وحدت و تقارن ایدههای بشری نیست، بلکه اصولاً خود زمینهساز تفاهم و تقارب اندیشههای انسانها محسوب میگردد.
تعریف حقوق اسلامی تطبیقی
ملاحظه سابقه تاریخی علمالخلاف و ارتباط اصطلاح حقوق تطبیقی اسلامی با آن، ایجاب می‌کند که در تعریف حقوق اسلامی تطبیقی همان تعبیری بکار گرفته شود که قدما در تعریف علمالخلاف بکار میبستند: « جمعآوری آراء مختلف فقهی و تقسیمبندی آنها و بررسی دلایل فقهی هرکدام و ترجیح برخی از آنها به صورت مستند به ادله مقبول ». ( حکیم، ۱۴۱۱ق: ۱۳)
قدما « علمالخلاف » را بخشی از صناعت جدل منطق می‌دانستند و روش بحث آن را منحصر در ارائه مستندات و ادله قابل قبول برای مخالف میشمردند و به همین لحاظ در تعریف علمالخلاف به طور صریح این نکته را منظور میداشتند:
علم یعرف به کیفیه ایراد الحجج الشرعیه و دفع الشبهه و قوادح الادله الخلافیه بایراد البراهین القطعیه.
علمالخلاف علمی است که با آن، چگونگی ارائه ادله شرعی و پاسخ به شبهات و اشکالات وارده بر ادله مخالفین به اسناد براهین قطعی شناخته میشود.
بیشک تعبیر به « براهین قطعی » در این تعریف به قرینه موضوع بحث به معنای همان تعبیر قبلی یعنی ادله شرعیه است، با این تفاوت که این ادله باید برای مخالف مقبول باشد.
برخی، از این تعبیر به « علمالخلافات » کردهاند و آن را از علوم پرفایده دانسته و برای احراز صلاحیت در این علم شرایطی را لازم شمردهاند. از آن جمله است دانستن قواعد و ادله استنباط احکام فقهی به همان گونه که هر مجتهدی بدان نیازمند است، با این تفاوت که نیازمندی مجتهد به دانش و قواعد و ادله استنباط، به منظور دستیابی به احکام فقهی است ولی در علم خلافیات هدف آن است که مسائل استنباط شده در برابر ادله مخالفین و مناقشات آنها مصونیت داشته باشد.
با مقایسه تعاریفی که برای علمالخلاف و علمالخلافات ارائه گردیده است، چنین به نظر می‌رسد که این دو اصطلاح در فقه استدلالی در دو معنای متفاوت بکار میرفتهاند و شیوه بحث در علمالخلاف چنین بوده است که ادله اقوال بررسی و مقایسه شده و نهایتاً به ترجیح رأیی مستند به دلیل راجح میانجامیده است، ولی در علمالخلافات رأی مورد نظر خلافی با توجه به آراء دیگر مورد بحث قرار گرفته و ادله کافی برای آن ارائه میگردیده است، بدون آنکه خلاف ادله معارض را ذکر کرده، به نقد و بررسی آنها بپردازد.
برخی نیز در فقه مقارن و حقوق تطبیقی اسلامی به شیوه معاصر، روش سومی را پیش گرفتهاند که تنها به جمعآوری آراء مذاهب و تقسیمبندی آنها اکتفا کرده و به ارائه نقطه نظرهای مذاهب مختلف فقهی بسنده کردهاند. این شیوه گرچه میتواند نوعی پیروی از شیوه متداول در روش های تطبیقی باشد، ولی ریشه در شیوه‌های سنتی فقها و روش های بازمانده از قدما دارد.
نویسنده کتاب «کشاف اصطلاحات الفنون» از برخی از فقها نقل می‌کند که به نظر آنان علمالاختلاف در جایی بکار میرود که برای هر نظریهای دلیل و مبنای خاص آن ذکر شود؛ ولی علمالخلاف گاه در موردی اطلاق میگردد که تنها به نقل اقوال اکتفا گردد. بنابراین نظریه، علمالخلاف میتواند ریشه سنتی فقه مقارن یا حقوق تطبیقی اسلامی محسوب گردد.
مذاهب خمسه
در خصوص مذاهب اربعه و ارتباط آن با مذاهب شیعه امامیه و امتیازات تشیع درمقایسه با آن مذاهب اربعه، باید، تا حدى در مورد آغاز پیدایش مذاهب کلامى و فقهى در اسلام صحبتى داشته باشیم تا برسیم به مبحث شهادت و علی الخصوص شهادت زنان در این مذاهب.
مذهب شیعه امامیه
توثیق مذهب امامیه
مذاهب فقهی شیعی تابع نظرات امامان اهل بیت هستند که از آن میان مکتب شیعی دوازده امامی که عمده ترین نحله شیعی است از آراء امامان دوازده گانه مشهور خود به خصوص امام ششم ابوعبدالله جعفر بن محمد الصادق (ع) پیروی می‌کند و به همین جهت به «جعفری »نیز شهرت دارد.
مراد از توثیق این است که مشروعیت درون دینی مذهب امامیه اثبات شود. در این خصوص باید دو مطلب بیان شود: ۱ـ اهل بیت چه کسانی هستند؟ ۲ـ مشروعیت اتباع از اهل‌البیت.
اما در تعیین اهل البیت: ۱ـ آیه تطهیر ۲ـ روایات نازله در مورد آیه، که آمده‌اند آنها را نام برده‌اند.
اما نسبت به توثیق اهل‌البیت: ۱ـ حدیث ثقلین ۲ـ حدیث سفینه ۳ـ حدیث حطّه ۴ـ حدیث ائمه اثنی عشر ۵ـ حدیث أمان
منابع استنباط نزد امامیه
قرآن: قرآن در همین شکل و مفاد ظاهری خود حجت، و شکل دهنده روح حاکم بر فقه شیعی است.
سنت: گفتار و کردار و تقریر پیامبر یا امام، باید با وسائط موثق و معتبر رسیده باشد که البته در این مورد وضع مذهبی راوی تاثیری ندارد. حدیثی که وسیله یک غیر شیعی راستگو نقل شده باشد به همان اندازه معتبر و مورد عمل است که حدیث شیعی راستگو.
اجماع: اجماع یعنی وحدت نظر همه دانشمندان شیعی در یک موضوع، به خودی خود حجت نیست لیکن گاه به تفصیلی که در کتابهای اصول فقه هست از راه آن « سنت »به اثبات می‌رسد.
عقل: مراد از عقل به عنوان یک منبع برای حقوق شیعی، حکم قطعی عقل مجرد انسانی است چنان که در خوبی عدالت و بدی ستم. در تعالیم اسلامی قاعدهای است که به مقتضای آن هر آنچه عقل بدان حکم کند شرع نیز برابر آن حکم خواهد نمود و از این رو، در این گونه موارد بر حکم این قاعده که « قاعده ملازمه » خوانده میشود حکم شرعی از حکم عقلی ناشی و استنتاج خواهد شد. تلازم میان وجوب چیزی با وجوب مقدمات آن، یا میان امر به چیزی با نهی از ضد آن، همچنین این که امر و نهی در یک مورد نمی تواند جمع شود (که همه از مسائل علم اصول فقه و منشاء آثار و احکام فقهی است) همه از قبیل همین احکام عقلی است. عقل در حقوق شیعی همچنین به عنوان ابزار فکر، اساس کار و مورد استفاده است که البته مقصود از عقل در این مورد، استدلال عقلی و شیوه تحلیل منطقی است. برخی دانشمندان متاخر شیعی معتقدند که عقل یک منبع بالقوه برای فقه شیعی است نه یک منبع بالفعل، به این معنی که اگر چه بر اساس ضوابط علم اصول فقه عقل به تنهایی میتواند حکمی فقهی را کشف کند و ما را به یکی از احکام و تکالیف مذهبی راهنمایی نماید لیکن این مطلب عملا در هیچ موردی اتفاق نیفتاده و تمامی احکام شرعی که بر اساس احکام قطعی عقل مجرد انسانی قابل کشف است در همان حال در قرآن و سنت، مورد راهنمایی قرار گرفته و با دلیل شرعی (سمعی) بیان شده است.
ملاحظه: قیاس به خاطر آن که دلیلی قطع آور نیست در اصول فقه شیعه به صورت یک منبع فقه شناخته نمیشود. مقصود از قیاس سرایت دادن حکم یک موضوع است به موضوع مشابه بر اساس کشف و استنتـاج احتمـالی علت، بدون دستیابی بر علت واقعی و قطعی حکـم. این کـار برابر است با « تمثیل » منطقی که در استدلالات عقلی و فلسفی آن را حجت نمی‌دانند. اما «قیاس» منطقی که کشف قطعی علت است، در استدلالات عقلی معتبر و حجت است.
مکاتب فقهی امامیه
مکتب فقیهان راوی
منظورمان از این فقیهان آن کسانی است که فقیه بودنشان بستگی داشت به روایت احادیث مثل زراره، محمد بن مسلم، و…. روایتی است از امام رضا(ع): علینا ابلاغ الأصول و علیکم تفریع الامور. این دلیل است بر این که در آن زمان هم قواعد و اصولی بوده است. این وضعیت تا پایان زمان غیبت صغری یعنی اوائل قرن چهارم ادامه یافت.
روش و ماده فقهی: ماده فقهی اینها عبارت بود از روایات دریافتی از معصوم (ع) و روش فقاهتی ایشان: سماع از امام و انتقال به اتباع و پیروان امام بود. وقتی ماده و روش آنها، احادیث باشد طبیعتاً مصادر هم کتاب و سنت است، البته آیاتی که امام تفسیر نماید. با این حال، بعضی از این فقیهان، به خاطر دوری از معصوم به بعضی از قواعد و اصول ملتزم شدند. بنابراین روش آنها استفاده از آیات و روایات صریح به علاوه بعضی از اصول و قواعد منصوص بود.
مکتب فقیهان محدّث:
این مکتب از قرن چهارم شروع شده و تا قرن پنجم ادامه داشته است. رهبران این دوره که بزرگترین محدثان و فقهای شیعه امامیه محسوب می‌شوند غالباً در دو شهر مهم مذهبی و فرهنگی آن روزگار، یعنی قم و ری، زندگی می‌کردند و در تهذیب و تنقیح و تنظیم حدیث شیعه نهایت تلاش خود را مبذول داشتند. این گرایش دنبالهرو و استمرار مکتب راویان در دوره حضور بوده، و همت خود را بر جمعآوری احادیث و ضبط و حفظ آن مصروف می‌داشت. هواداران این مکتب عموماً با اجتهاد به عنوان یک کوشش فکری بر اساس استنباط تعقلی میانه‌ای نداشتند.
ویژگی این مکتب:
۱- تحول در تدوین حدیث: الف) تدوین احادیث براساس موضوعات فقهی. ب) ارزشیابی سند، با ارزش‌گذاری سندی، حدیث مفید علم را انتخاب می‌کردند و این افاده علم را در دو چیز می‌دانستند ۱ـ وثاقت راوی ۲ـ قبول اصحاب.
۲- اکتفاء به افتاء به متن حدیث: نهایه شیخ طوسی متن حدیث است، شیخ صدوق در ابتدای رساله فقهی خودش می‌نویسد همه اینها را که من گفتم متن خبر صحیح است.
مکتب فقیهان اصولی
بررسی رابطه ساختار سازمانی و کارآفرینی استراتژیک در واحدهای جهاد دانشگاهی مستقر در شهر تهران- قسمت ۲
تعریف مفهومی
تعریف عملیاتی
رسمیت
به میزانی که سازمان‌ها از قوانین و رویهها برای توصیف رفتار استفاده میکنند، گفته می شود(لیائو و همکاران، ۲۰۰۶). رسمیت دارای دو بخش است: بخش اول میزان مکتوب شدن قوانین و آئیننامهها در سازمان و بخش دوم به درجهای که این قوانین و مقررات و دستورالعملها رعایت، اجرا و کنترل میشود، اشاره دارد(مارس و سیمون، ۲۰۰۹)
سوالات (۱، ۲، ۳، ۴، ۵و۶) پرسشنامه ساختار سازمانی رابینز (۲۰۱۳)
پیچیدگی
پیچیدگی عبارتست از تعداد سطوح مدیریتی که در سازمان وجود دارد (دفت، ۲۰۰۶).به طور کلی پیچیدگی به میزان عناوین شغلی (پراکندگی مشاغل درون سازمان)، تعداد سلسله مراتب و سطوح مدیریتی، میزان تحصیلات و میزان پراکندگی جغرافیایی واحدهای سازمان از یکدیگر گفته میشود. پیچیدگی خود شامل پیچیدگی عمودی و جغرافیایی است(گرسو و دارزین، ۲۰۰۷). پیچیدگی جغرافیایی به تفکیک بین واحدها براساس موقعیت جغرافیایی توجه دارد. پیچیدگی عمودی به میزان سطوح سازمان و لایههای مدیریتی در سازمان و پیچیدگی افقی به تفکیک و تعداد مشاغل هم گروه و هم رده در یک سطح سازمانی اشاره دارد(مارس وسیمون، ۲۰۰۹).
سوالات (۷، ۸، ۹ و ۱۰) پرسشنامه ساختار سازمانی رابینز (۲۰۱۳)
تمرکز
تمرکز اشاره به قدرت تصمیم گیری در سطوح بالای مدیریت درسازمان دارد(ویلم و بونز، ۲۰۰۹؛ لیائو و همکاران، ۲۰۱۰؛ چایلد، ۲۰۰۸). تمرکز بیشتر، باعث ایجاد یکنواختی سیاست و عمل کاهش یافتن خطاهای ریسک توسط کارمندانی که اطلاعات یا مهارتهای کمتری دارند، میشود(کتسیکا و همکاران، ۲۰۱۱).
سوالات (۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۵، ۱۶ ) پرسشنامه ساختار سازمانی رابینز(۲۰۱۳)
کارآفرینی استراتژیک
بنا به تعریف هیت و همکاران (۲۰۰۱)کارآفرینی استراتژیک عبارت است از ترکیب دیدگاه کارآفرینانه و دیدگاه استراتژیک برای طراحی و اجرای استراتژی‌های کارآفرینانه سودآور. کارآفرینی استراتژیک از طریق ایجاد تغییرات گسترده به شرکت‌ها کمک می‌کند زمینه‌های رشد و سودآوری را فراهم کنند. برای موفقیت شرکت‌ها و دولت در زمینه کارآفرینی استراتژیک در اختیار داشتن دانش لازم درمورد منابع و فرایند شرکت و میزان افزایش نرخ سودآوری از اهمیت فراوانی برخوردار است(بارنی، ۱۹۹۱).
در این تحقیق برای سنجش کارآفرینی استراتژیک از مؤلفه های تغییرات توسعهای و اساسی، نوآوری، ریسکپذیری، تهاجم رقابتی، فوق فعال بودن، بهره برداری از منابع داخلی و رهبری استراتژیک استفاده خواهد شد. سوالات ۱۷ تا ۵۸پرسشنامه پیوست کارآفرینی استراتژیک (شیرکوا و همکاران، ۲۰۱۲).
فصل دوم
بررسی ادبیات پژوهش
چارچوب فصل دوم
این فصل به بررسی ادبیات تحقیق در پنج بخش به ترتیب زیر می‌پردازد:
- بخش اول: معرفی جهاد دانشگاهی
- بخش دوم:کارآفرینی، تعاریف و مفاهیم
- بخش سوم: کارآفرینی استراتژیک
- بخش چهارم: ساختار سازمانی
- بخش پنجم: ارتباط بین ساختارسازمانی وکارآفرینی استراتژیک
بخش اول: معرفی جهاد دانشگاهی
در پی فرمان رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی – قدس سره – مبنی بر تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی، ستاد مذکور در تاریخ ۱۶/۵/۵۹ به منظور تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب فرهنگی، جهاد دانشگاهی را به عنوان یک نهاد انقلابی تاسیس کرد. جهاد دانشگاهی نهادی است عمومی و غیر دولتی که زیر نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می کند و طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، جهاد دانشگاهی به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی، خدماتی کشور معرفی گردید و در این مصوبه دو وظیفه عمده انجام تحقیقات علمی و فعالیت های فرهنگی به عهده این نهاد قرار گرفته است. این نهاد دارای شخصیت مستقل و از لحاظ اداری، استخدامی و مالی تابع مقرراتی است که در چارچوب اختیارات قانونی به تصویب هیات امنای جهاد دانشگاهی می رسد.
برخی از وظایف کلی جهاد دانشگاهی به این ترتیب هستند:
- تبلیغ و ترویج فرهنگ و هنر اسلامی و برنامه ریزی فرهنگی و تربیتی
- انجام دادن تحقیقات توسعه ای و کاربردی
- پی گیری طرح های تحقیقاتی جهاد تا پایان مرحله نیمه صنعتی و صنعتی
- ارائه خدمات علمی – فنی در زمینه های مختلف و مورد نیاز جامعه
- مشارکت در ایجاد زمینه های مناسب برای اشتغال بیشتر فارغ التحصیلان دانشگاهی
- ایجاد تشکیلات آموزشی و تحقیقاتی
بخش دوم: کارآفرینی، تعاریف و مفاهیم
تعاریف متفاوتی از دیدگاه های گوناگون برای کارآفرینی ارائه شده است. به طورکلی واژه کارآفرین ترجمه فرانسوی Entreprendre به معنای متعهد شدن است که در انگلیسی به آن Entrepreneur گفته می شود، اصطلاح کارآفرین به کسی اطلاق می شود که متعهد می شود مخاطره های یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی، اداره و تقبل کند (کوراتکو و هادجت، ۲۰۰۱).
از واژه کارآفرینی تعاریف متعددی شده است که در ذیل به چند نمونه ازآن اشاره می شود:شومپیتر[۳] کارآفرینی را به عنوان نیروی برهم زننده اقتصاد بهکار میبرد و آن را تحت عنوان تخریب خلاق نامگذاری کرد و کارآفرینی را سوق دادن منابع بهسوی ظرفیتهایی که ایجاد ثروت می کند میداند.
