وبلاگ

عمل خود، به ساخت دستگاه های گوناگون و دقیق دست زده است.
ساخت وتولید ابزارهای گوناگون، توانایی انسان را برای کشف رازهای جهان و طبیعت بالا میبرد و زندگی او را متحول میسازد.

استفاده از دستاوردهای علمی و فناوری، در بعضی جهات، رفاه نسبی به همراه میآورد. و به انسان کمک میکند تا کارهایی را که در گذشته با رنج و سختی و صرف وقت زیاد انجام میداده است بسیار راحتتر و سریعتر انجام دهد.
دانش آموزی که به مدرسه وارد میشود، دارای نیروی خدادادی کنجکاوی است؛ نیرویی که هر لحظه او را به سوی دانشی تازه و پاسخی برای پرسشهای بیشمار میکشاند. از سوی دیگر، او باید برای زندگی در دنیای فردا- که دنیای علم و فناوری است- آماده شود. به این ترتیب، نظام آموزشی باید به گونهای برنامه ریزی شود که هم قوهی جست و جو گری را در دانشآموزان شکوفا کند،دانستن و کشف مجهولات را برای آنها لذت بخش و نشاطآور سازد و هم آنچه را برای زندگی در دنیای امروز و فردا به آن نیازمندند، به آنها بیاموزد(ملکی،۱۸۸۷).
درس علوم تجربی که یکی از درسهای اصلی دوره های ابتدایی و راهنمایی تحصیلی است، به نوبهی خود باید بتواند به هر دو هدف یاد شده دست یابد. در این درس، محتوا و روش باید به گونهای طراحی شود که از یک سو به نیازهای فطری دانش آموزان در زمینهی شناخت محیط پاسخ گوید، به آنان در پی بردن به شگفتیهای جهان خلقت کمک کند و معرفت آنان را نسبت به خالق جهان افزایش دهد و از سوی دیگر، آنها را با دانش و بینش مورد نیاز زندگی حال و آینده آشنا سازد.
پس هدفنهایی، رسیدن به «سواد علمی- فناورانه» است که در ادامه، آن را تا حد امکان معرفی خواهیم کرد.
بنابراین، همگی با تحولات دنیای در حال تغییر و دگرگونی، یکی از نگرانیهای انسان روزگارماست. اندیشمندان، سیاستمداران، برنامهریزان آموزشی، معلمان، پدران و مادران در سراسر دنیا تلاش میکنند تا شیوههایی بیابند که بتوان با بهره گرفتن از آنها، کودکان امروز را برای زیستن در دنیای غیر قابل پیش بینی فردا آماده کرد. در چنین وضعیتی، کارشناسان تربیتی بر این باورند که تحمیل کولهبار سنگینی از دانش و اطلاعات به کودکان، به تنهایی کارگشای مسائل زندگی آینده آنان نیست.
امروزه، مهمترین وظیفه و نقش آموزش در مدرسهها آموزش شیوه های یادگیری و پرورش مهارتهایی است که فرد را قادر میسازند خود راه های حل مسائل و کشف مجهولات را بیابد. این «آموختن برای زیستن» است(احمدی،۱۳۸۶).
بر همین اساس،کارشناسان گروه علوم تجربی «دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی» درصدد برآمدند که با مطالعهی برنامهی علوم سایر کشورها و تشخیص نیازها و شرایط کشورمان، برای آموزش علوم دورهی ابتدایی وراهنمایی تحصیلی طرح جدیدی را پیریزی کنند. این طرح در واقع طرحی ملی است که در یک زمینهی جهانی مناسب شکل گرفته است. در تمام کشورهای در حال توسعه، آموزش علوم یکی از مهمترین سنگهای زیربنایی توسعهی پایدار به حساب میآید وبه آن توجه خاصی میشود(احمدی،۱۳۸۶).
ما معتقدیم اگر کیفیت آموزش علوم در جامعهی ما وضعیت مطلوبی داشته باشد، دانشآموزان امروز ما که پیکرهی اصلی جامعهی فردا را تشکیل میدهند. از چرخهی آموزش، پیشرفت، هماهنگی و همگامی با توسعهی علمی و صنعتی دور نمیمانند و توانایی آن را پیدا میکنند که پا به پای توسعهی جهانی علم و صنعت، معلومات خود را توسعه دهند و به روز کنند و در نهایت، شهروندانی سازگار با «جامعه در حال تغییر» باشند.
طرح جدید آموزش علوم گامی- و تنها یک گام- در جهت بهبود بخشیدن به وضعیت نابه سامان آموزش علوم در کشور ماست اما همانطور که همه میدانیم، کیفیت آموزش علوم در یک کشور، به عوامل فراوانی بستگی دارد که متأسفانه بسیاری از آن عوامل از حیطهی کار وظیفهی برنامهریزان بیرون است. (احمدی،۱۳۸۶).
هدفهای کلی در طرح جدید آموزش علوم تجربی
به طور کلی هدف آموزش علوم در دورهی آموزش عمومی آن است که دانشآموزان را برای یادگیری مادام العمر آماده کند؛ به عبارت دیگر، هدف کلی آموزش علوم ایجاد مهارت و توانایی کسب سواد علمی- فناورانه در دانشآموزان است. بر این اساس، هدفهای آموزش علوم را میتوان در سه حیطهی اصلی و اساسی، به شرح زیر در نظر گرفت:
۱- دانستنیهای ضروری
یادگیری دربارهی هرمفهوم و موضوع جدید دانش بشری، مستلزم داشتن اطلاعاتی دربارهی اصول وقوانین چهار زمینهی اصلی علوم تجربی است(احمدی،۱۳۸۶).
علوم فیزیکی که شامل فیزیک و شیمی است. بیشتر به بحث دربارهی ماده، انرژی، تغییرات مواد و بر هم کنشهای ماده و انرژی میپردازد.
علوم زیستی محیط زنده را موردبحث قرار میدهد.
علوم زمین محیط غیر زنده را بررسی میکند.
علم بهداشت به بدن آدمی و بهداشت آن میپردازد.
دانش آموزان باید در دورهی آموزش عمومی مجموعهای کافی از اصول و قوانین فیزیک، شیمی، زیستشناسی، زمینشناسی و بهداشت را بیاموزند تا بتوانند برپایهی این اصول و قوانین دانستنی های مورد نیاز خود را فرا گیرند. برای مثال اگر دانشآموزی با مفاهیم اساسی «الکتریسیته و مغناطیس» آشنا نباشد، هرگز نمیتواند اصول کار یک دستگاه برقی را دریابد و از آن به صورت صحیح استفاده کند؛ بنابراین، میتوان گفت آنچه که در تدوین کتابها مورد نظر بوده، از این قرار است:
۱- باید تا حد امکان موضوعات انتزاعی را کاهش داد و مطالب را متناسب با سن دانشآموز تنظیم کرد؛
۲- الزاماً نباید به ساختار دانش مقید بوده و در صورت ضرورت و مفید بودن، میتوان تقدم وتأخر مطالب را بر هم زد؛
۳- مطالب باید تا حد امکان به صورت تلفیقی بیان شود؛
۴- عکسها و تصویرها تا حد امکان ایرانی باشند؛
۵- در پایان هر فصل، زمینه های شغلی مربوط به مطالب آن فصل آورده شود.
کسب دانش پایه، شرط لازم، اما نه کافی، برای یادگیریهای بعدی است.
۲- مهارت های ضروری
آنچه در این قسمت تحت عنوان مهارتها آمده است، در واقع به تواناییهایی اشاره دارد که در زمینه علمآموزی میتوانند مفید واقع شوند به عبارت دیگر، پرورش مهارتها در دانش آموزان، به منزلهی آموختن راه یادگیری به آنان است.
آنچه هم اکنون مورد قبول متخصصان آموزش علوم در همهی کشورهاست، لزوم پرورش چند نوع مهارت یا توانایی در دانشآموزان است.به اعتقاد متخصصان، ایجاد و پرورش این مهارتها، دانشآموزان را در پیمودن مراحل روش علمی تواناتر میسازد و به آنها امکان میدهد تا یادگیریهای جدیدرا از طریق به کارگیری این مهارتها به راحتی انجام دهند(احمدی،۱۳۸۶).
۳- نگرشهای ضروری
ارزشها در آموزش و پرورش اهمیت بسیار زیادی دارند. در واقع، آموزش را باید وسیلهای برای نیل به ارزشها دانست. اگر ما بتوانیم تمامی سواد علمی مورد نیاز هر فرد را در اختیار او بگذاریم اما شخصیت و نگرشهایش را در مسیر درست قرار ندهیم، هیچ مشکلی از مشکلات جهان امروز حل نخواهد شد، بنابراین، باید در کنار دانش پایه و مهارتها، به هدفهای نگرشی نیز توجه کامل داشته باشیم. البته بیشتر هدفهای نگرشی جنبه عمومی دارند و خاص درس علوم تجربی نیستند.
بسیاری از هدفهای نگرشی در زمرهی هدفهای مشترک آموزش علوم در همه کشورها قرار میگیرند. شاید بتوان گفت که شعار «جهانی فکر کنید و منطقهای عمل کنید» حتی در عرصهی تدوین هدفهای آموزشی نیز معنا یافته است. به هر حال، هدفهایی؛ همچون، توجه به قانونمندی ونظم موجود در پدیده های طبیعت و پی بردن به وجود خالق آنها، قدردانی از مواهب طبیعی به عنوان نعمتهای الهی، تمایل به همکاری گروهی، صبر و حوصله، مسئولیتپذیری، درستکاری و راستگویی، تصمیمگیری مسئولانه، احترام گذاشتن به عقاید دیگران، اعتماد به نفس، انعطافپذیری در اندیشیدن، دوری از تعصب نابجا، تمایل به یادگیری، کنجکاوی، علاقمندی به کار و تلاش، حساسیت نسبت به حفظ بهداشت جسم و حفظ محیط زیست، میل به صرفهجویی در مصرف ماده و انرژی ودارا بودن تفکر نقاد و خلاق، هدفهای مهم نگرشیاند (احمدی،۱۳۸۶).
انتظارات طرح جدید آموزش علوم ازدانشآموزان درپایان دورهی سه ساله راهنماییدر این جا لازم است پارهای از ویژگیها وتواناییهایی را که به طور عمده باید در دورهی راهنمایی تحصیلی و از طریق درس علوم تجربی در دانشآموزان به وجود آید، مطرح کنیم تا هنگام تدوین برنامه درسی علوم تجربی دوره راهنمایی تحصیلی و همچنین تدریس علوم در کلاسهای درس توسط معلمان، مورد تأکید بیشتر قرار گیرند.
بدیهی است این ویژگیها وهدفها نیز در سه حیطه کلی هدفهای دانشی، مهارتی و نگرشی طبقهبندی میشوند. پس انتظار میرود هردانش آموز در دوره راهنمایی تحصیلی، از طریق یادگیری درس علوم تجربی به این هدفها دست یابد. در زیر به بررسی هر یک از آنها میپردازیم:
الف- هدفهای دانشی
۱- قوانین اصلی و ضروری علوم در زمینه های چهارگانهی علوم تجربی (فیزیک، شیمی، زمین شناسی و زیست شناسی) را بداند؛
۲- با بعضی از کاربردهای مهم علم در زندگی آشنا شود؛
۳- چشم اندازی از آینده و گذشته علم داشته باشد؛
۴- از مفاهیم اصلی علوم همچون ماده، انرژی، موجودات زنده، زمین و پدیده های طبیعی و…درک صحیحی داشته باشد.
ب- هدفهای مهارتی (مهارتهای ذهنی)
۱- با دقت در محیط اطراف خود، بتواند مسئلههایی را که حد آنها نیازمند به کارگیری علم است، تشخیص دهد و شناسایی کند؛
۲- هنگام مواجه شدن با یک مسئله، فکر کند و راه حل ارائه دهد؛
۳- موضوعی را از نظر علمی تجزیه کند؛
۴- به کمک شواهد علمی، نتایج بعضی پدیده ها را پیش بینی کند؛
۵- مقصود خود را به خوبی بیان کند؛
۶- با آمار و ارقام و نمودارها و چگونگی تفسیر آنها آشنا باشد؛
۷- از طریق بکارگیری مهارتهای یادگیری (مشاهده، اندازه گیری، و….) پارهای از مفاهیم علمی را کشف کند یا در فرایند تولید و شکلدهی این مفاهیم مشارکت فعال داشته باشد؛
۸- ضمن بکارگیری مهارتهای تفکر منطقی، عملی و نقاد، به ویژه با لزوم و چگونگی کنترل متغیرها، هنگام انجام دادن آزمایشهای علمی ونتیجهگیریهای مربوط به آنها آشنا باشد.
ج- هدفهای نگرشی
۱- در مورد پدیدههایی که در محیط اطراف او وجود دارد و علت بروز آن، ا ز خود کنجکاوی نشان دهد و با جست وجو و تفکر، زمینه های کسب اطلاعات علمی را فراهم آورد؛
۲- از مشاهدهی نظاممندی موجوددر پدیده های طبیعت، به وجود ناظم آن پی ببرد؛
۳- سعی کند برای آنچه خوانده است، کاربردهای علمی بیابد؛
۴- به مطالعهی نشریههای علمی و استفاده از رسانه ها در زمینه های علمی علاقه نشان دهد؛
۵- به مسائلی از قبیل صرفهجویی، استفاده بهینه از ماده وانرژی و هدر ندادن وقت و منابع مالی توجه داشته باشد؛
۶- به ضرورت تلاش برای کسب علم و فناوری به منظور فراهم آوردن زمینه های زندگی بهتر برای خود وجامعهای که در آن زندگی میکند، اعتقاد داشته باشد؛
۷- به انجام دادن بعضی فعالیتهای ذوقی، هنری و مهارتی، مانند ساخت ابزار و وسایل مورد نیاز برای زندگی با آزمایشهای علمی و پرورش گل وسبزی (در باغچه یا گلدان) و… علاقه نشان دهد؛
۸ - به بهداشت فردی و عمومی و مسائل زیست محیطی توجه داشته باشد و در حفظ محیط زیست بکوشد.
اهداف کلی و اهداف جزئی به تفکیک دروس کتاب علوم تجربی پایه دوم راهنمایی