خداوند اهل تقوی و مغفرت است: «هو اهل التقوی و المغفره: خداوند اهل تقوی و اهل آمرزش است.»[۳۶۱] «مغفرت» به‌معنای پوشاندن گناه است و مشتقات آن، یعنی غفور و غافر به‌معنای پوشاننده گناه است. «عفو» ساقط‌کردن گناه است و مغفرت پوشاندن جرم و گناه است، برای حفظ عذاب ذلت، رسوایی و خلاصی از عذاب آتش. هنگامی مطلوب است که بعد از آن رهایی از ذلت و خلاصی از رسوایی باشد؛ بنابراین عفو ساقط‌کردن عذاب جسمانی است و مغفرت ساقط‌کردن عذاب روحانی است و تجاوز که به‌معنای گذشت است هر دو را شامل می‌شود.[۳۶۲]
انسان برای آمرزش گناهان خویش بخشنده و آمرزنده‌ای غیر از خدا نمی‌یابد، زیرا او رب مطلق است، صلاح بندگانش را می‌خواهد و رحمت واسعه‌اش را نصیب آنان می‌کند، پس اگر بنده عاصی در اثر غفلت به خود ظلم کند، اما با خضوع و خشوع به درگاه حق توبه کند، خداوند گناهان او را می‌پوشاند و او را رسوا نمی‌کند: «فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فان الله یتوب علیه ان الله غفور رحیم: پس کسی که بعد از ستم کاریش توبه کند و مفاسدش را اصلاح کند، بداند که خدا توبه‌اش را می‌پذیرد، زیرا خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.»[۳۶۳]
۲-۶-۷-۱٫ نسبت غفار، غفور و غافر با خواسته در ادعیه
در ادعیه و مناجات‌های امامان معصوم هرجا خداوند با نام‌های غفور، غفار و غافر خوانده می‌شود؛ بدین معناست که بنده بخشش و آمرزش گناهان و خطاهای خویش را طالب است: «فو عزتک ما اجد لذنوبی سواک غافرا: به عزتت سوگند برای گناهانم جز تو آمرزنده‌ای نمی‌یابم.»[۳۶۴]
امام می‌فرماید برای گناهانم غیر از تو بخشنده‌ای نمی‌یابم، زیرا اصلاً بخشنده‌ای غیر از خدا وجود ندارد تا انسان گنهکار سراغ او برود. کدام پناهگاه مستحکم‌تر از حق و کدام ولی دلسوزتر و مهربان‌تر از خداوند به بنده‌اش یافت می‌شود تا بنده هنگام عجز، درماندگی و پشیمانی به سراغ او برود و از او طلب کمک و یاری کند؟ پس جز خداوند، غافری برای گناهان نیست.
همچنین در فرازی از صحیفه سجادیه از زبان امام سجاد در رابطه با عفو وگذشت وآمرزندگی پروردگار می‌خوانیم: «فانک ملی بالعفو مرجو للمغفره، معروف بالتجاوز لیس لحاجتی مطلب سواک و لا لذنبی غافر غیرک حاشاک و لا اخاف علی نفسی الا ایاک انک اهل التقوی و اهل المغفره: خدایا تو مملو از عفو و گذشتی، و انتظار مغفرت از تو می‌رود؛ تو معروف به گذشتی و برای حاجتم مطلوبی غیر از تو نیست و برای گناهم آمرزنده‌ای غیر از تو وجود ندارد. حاشا به کرمت، تو منزهی از اینکه آمرزنده‌ای غیر از تو باشد درحالی‌که من بر خودم از غیر تو نمی‌ترسم، زیرا که شایسته تقوا و مغفرتی.»[۳۶۵]
با تفکر و اندیشه در این بخش از دعا که ذکر شد، متوجه می‌شویم که ائمه اطهار تنها خدا را آمرزنده و بخشایشگر می‌دانستند و تنها امید به کرم وگذشت او دارند. امامان معصوم با بردن نام غفور و غفار خواسته‌هایشان را از خداوند طلب می‌کنند.
نسبت خواسته‌ها با اسم حسنای غفور و غفار
۲-۶-۷-۱-۱٫ درخواست آمرزش گناهان پنهانی و گناهان نابودکننده
امام معصوم در ادعیه خویش خدا را با این نام می‌خواند و از او طلب گذشت و بخشش می‌کند: «اسئلک یا غافر الذنب الکبیر و یا جابر العظم الکسیر ان تهب لی سوبقات الجرائر و تستر علی فاصحاب السرایر و لا تخلنی فی شهد القیامه من برد عفوک و غفرک و لا تعرنی من جمیل صفحک و سترک: از تو می‌خواهم ای آمرزنده گناه بزرگ و ای جبران کننده استخوان شکسته، اینکه ببخشی بر من گناهان نابودکننده را و بپوشانی بر من کارهای پنهانی رسواکننده را، پس مرا در بازار قیامت از نسیم جان‌بخش عفو و آمرزشت محروم نفرمایی و از لباس زیبای گذشت و چشم پوشی خود برهنه‌ام مکن.»[۳۶۶]
در این بخش از دعا که آمد امام ابتدا با بردن نام‌های ذات اقدس الهی با خداوند ارتباط برقرار می‌کند و سپس از او درخواست بخشش و گذشت از گناهان هلاک‌کننده را دارد. او همچنین پوشاندن خطاهای پنهانی و درخواست عفو در صحنه قیامت را طالب است، تا اعمالش برای همگان افشا نشود؛ زیرا در عرصه قیامت بیش از هر زمان انسان نیازمند بخشش و ستاریت حق است و تا خداوند ضمن پوشاندن لغزش‌هایش او را مؤاخذه نکند و از لغزش او بگذرد، تا دچار سرشکستگی نشود.
۲-۶-۷-۱-۲٫ طلب احسان و آزادی از آتش
«و امرتنا بالاحسان الی ما ملکت ایماننا و نحن ارقائک فاعتق رقابنا من النار انک انت الغفور الرحیم: خدایا! تو ما را به احسان و نیکی امر فرمودی درباره آنچه مملوک ماست، ما بندگان توییم (پس تو هم درباره ما احسان کن) و ما را از آتش آزاد کن، به‌راستی تو بسیار بخشنده و مهربانی.»[۳۶۷]
امام سجاد با توجه به آیه قرآن کریم که می‌فرماید: «و بالوالدین احسانا و لذی القربی و الیتامی و المساکین…: و به پدر و مادر و خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و بردگان خود نیکی کنید.»[۳۶۸] به خداوند تمسک می‌جوید و می‌فرماید ما نیز بندگان و مملوک توییم، پس بر ما لطف و احسان فرما و ما را از آتش جهنم خلاصی ده.
۲-۶-۸٫ رئوف
رئوف به‌معنای مهربان است و یکی از نام‌های حسنای ذات اقدس الهی است. رأفت و مهربانی حضرت حق آن‌قدر وسیع و گسترده است که هیچ‌کس از عهده شرح آن برنمی‌آید. رأفت به‌معنای دلسوزی و کرم و مهربانی است و مترادف رحمت است؛ یعنی رحمتی که با دلسوزی همراه است و سبب احسان می‌شود و فیض خداوند را شامل حال بنده می‌کند.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «انه بهم رئوف رحیم: خداوند به بندگان رئوف و رحیم است.»[۳۶۹]
«صفت رأفت پروردگار همانند رحمانیت، از وسعت و گسترش خاص برخوردار است. رأفت حق‌تعالی برگناهکاران همان پذیرش توبه است و بر اولیای الهی به‌صورت عنایت عصمت است و برخی دیگر گفته‌اند که رأفت خداوندی این است که اولیائش را از اشتباه و خطا مصون می‌دارد و با فراوانی فضل و عنایتش برآنان کفایت می‌کند.»[۳۷۰]
نیاز به رسیدگی خاص به حالات بندگان، از جانب خداوند است؛ زیرا در همه حال به بندگانش مهربان است، حتی اگر از انسان گناهی سر زند و توبه کند، خداوند به او رئوف و مهربان است و به او محبت می‌کند و گناهان او را می‌پوشاند و درباره بندگان خاصش عصمت و پاکی و دوری از گناه را رقم می‌زند.
نتیجه آنکه رأفت خداوند شامل همه بندگانش می‌شود و آنان را در سایه لطف و مرحمت خویش قرار می‌دهد.
۲-۶-۸-۱٫ نسبت رئوف بودن خدا با خواسته‌ها در ادعیه
آدمی با توجه به رأفت پروردگار و احسان بی‌نهایت او به درگاه او دست نیاز بلند می‌کند و با اعتراف به عجز و فقر خود به او امید می‌بندد و می‌خواهد او را بپذیرد و با احسانش با او رفتار کند.
۲-۶-۸-۱-۱٫ اعتراف به فقر و چشم‌داشت احسان
«سیدی عبدک ببابک اقامته الخصاصه بین یدیک تقرع باب احسانک بدعائه فلا تعرض بوجهک الکریم عنی و اقبل منی ما اقول فقد دعوت بهذا الدعاء و انا ارجو ان لا تردنی معرفه منی برأفتک و رحمتک: ای مولای من! بنده‌ات به درگاه توست، سختی فقر، او را در پیشگاهت به پاداشته، با دعای خود در احسانت را می‌زند و نظر زیبایت را به امید پنهانش می‌خواهد، پس روی بزرگوارت را از من متاب و آنچه گویم از من پذیرا شو، پس به‌راستی تو را به این دعا خواندم و امیدوارم به‌خاطر شناختی که از رأفت و رحمت تو دارم، مرا از پیشگاهت مرانی.»[۳۷۱]
بنده با اظهار نیاز و فقر شدید درگاه حق را می‌کوبد و از او انتظار احسان و نیکی دارد؛ زیرا امیدش به رأفت و رحمت حق است و ایمان دارد که خداوند رئوف و مهربان او را پاسخ خواهد داد.
۲-۶-۸-۱-۲٫ طلب پوشاندن و از بین‌بردن عیوب
«و ارسل علی عیوبی سحاب رأفتک: و ابر ریزان مهربانی‌ات را برای شستشوی عیب‌هایم بفرست.»[۳۷۲]
در اینجا امام از خداوند می‌خواهد که به واسطه رأفتش عیب‌های او را بپوشاند و از بین ببرد. امام با توجه به خاصیت رأفت می‌فرماید که با ابرهای رأفت عیوبم را شستشو بده، زیرا رذایل انسان و حالات نفسانی او مخفی است به‌طوری که انسان از آن غافل است، پس عنایت حق را می‌طلبد تا اینکه از این رذایل و حالات و عیب‌ها آگاه شود و با هدایت و یاری حق آنها را از بین ببرد.
۲-۶-۸-۱-۳٫ برآورده‌شدن آرزوها به سبب رأفت و رحمت حق
«او تَغُلُّ اَکُفًّا رفعتها الآمال الیک رجاء رأفتک: یا ببندی دست‌هایی که آرزوها به‌سویت برداشته است به امید مهربانی تو.»[۳۷۳]
آدمی چون به رأفت و مهربانی خدا ایمان دارد و می‌داند که او را تنها نمی‌گذارد و در همه وقت و همه جا پشتیبان اوست و حوائج و نیازهایش را برآورده می‌سازد، پس با امیدی تمام به درگاه حق می‌رود و از او آرزوهایش را می‌طلبد، زیرا یقین دارد کسی که سراسر رأفت و مهربانی است آرزویش را برآورده می‌سازد و نعمت‌هایش را از او فروگذار نمی‌کند.
۲-۶-۸-۱-۴٫ توسل و توکل در سختی‌ها و ناملایمات
«و عدتی فی شدتی مع قله حیائی رأفتک و رحمتک: ذخیره من در سختی من با بی‌شرمی من همان رأفت و مهربانی توست.»[۳۷۴]
اینکه انسان با نهایت بی‌شرمی و غرق در گناه و عصیان باز هم در سختی‌ها و مصیبت‌ها و تنگناها دست نیاز به درگاه الهی دراز می‌کند، بیانگر رأفت و رحمت کامله حق است که نسیمش روح و جسم انسان را نوازش می‌دهد و در ناامیدی و یأس در خانه او را می‌زند و به او متوسل می‌شود، زیرا دژی محکم‌تر و پناهگاهی امن‌تر نخواهد یافت.
۲-۶-۹٫ رازق و رزاق
رازق از ریشه رزق است، بر وزن فاعل؛ یعنی روزی‌دهنده و رزاق بر وزن فعال صفت مبالغه است که معنای بسیار روزی‌دهنده می‌دهد. «رزق بخشش مدام و پیوسته است که گاهی دنیوی و زمانی اخروی است و گاهی نصیب و بهره را هم رزق می‌گویند و همچنین چیزی که به معده می‌رسد و با آن تغذیه می‌شود.»[۳۷۵]
رزاق پروردگار مهربانی است که همه موجودات را آفرید و هر یک را در قرارگاه معین خودشان قرار داد و به‌سوی هدفی معین هدایت کرد و رزق و روزی هر کدام را بر پایه حیات و شأنشان بر عهده گرفت و براساس تکاپو و سعی و تلاشی که می‌کنند روزی به آنها می‌رساند: «و ما من دابه فی الارض الا علی الله رزقها: هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی و رزقش بر عهده خداست.»[۳۷۶]
خداوند رزق و روزی را به همه بندگان چه مومن و چه کافر می‌بخشد. این روزی می‌تواند وسیع باشد یا تنگ و محدود، یا از نوع مادیات یا از نوع معارف و مکاشفات یا علوم حقه باشد. «مراد از رزق چیزی است که از آن منتفع توان شد خواه مأکول و خواه مشروب، خواه معارف و مکاشفات یا علوم حقه و امثال آن.»[۳۷۷]
قرآن می‌فرماید: «ان الله هو الرزاق ذوالقوه المتین: به درستی که تنها خداوند روزی بخش و رزق دهنده ی خلایق است و او صاحب قوت و قدرت ابدی است»[۳۷۸]
بنابراین درباره معنای رازق می‌توان گفت: «به آفریننده رزق و بخشنده آن اطلاق می‌شود.»[۳۷۹]
قرآن درباره وسعت و تنگی روزی می‌فرماید: «ان ربک یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر انه کان بعباده خبیراً بصیراً: همان پروردگارت روزی را برای هر کس که بخواهد وسعت می دهد و تنگ می گیرد یقیناً او به بندگانش آگاه و بیناست.»[۳۸۰]
امامان معصوم در ادعیه خود خداوند را با این نام می‌خوانند: «یا رازق الطفل الصغیر: ای روزی دهنده طفل کوچک»[۳۸۱]؛ «انت الرازق و انا المرزوق: تویی روزی دهنده و منم روزی خوار.»[۳۸۲]
۲-۶-۹-۱٫ رابطه رزاقیت خداوند و خواسته‌ها در ادعیه
۲-۶-۹-۱٫ طلب روزی حلال
«وارزقنی من فضلک رزقا واسعا حلالا طیبا: و روزی ده مرا از فضلت روزی وسیع و حلال و پاکیزه.»[۳۸۳] رزق و روزی فراوان به شرطی که از راه حلال باشد، امری مطلوب و پسندیده است. روزی وسیع و حلال نه تنها نیازهای زندگی را برطرف می‌کند و شخص از رفاه مادی و دنیوی برخوردار می‌شود، بلکه با کمک به نیازمندان و انجام‌دادن کارهای خیر، آسایش و رفاه اخروی را نیز برای او به همراه دارد.
۲-۶-۹-۲٫ طلب روزیهای معنوی
«وارزقنا حج بیتک و زیاره قبر نبیک: ما را حج خانه ات و زیارت پیامبرت روزی کن.»[۳۸۴]
در این بخش از دعا رزق و روزی معنوی؛ یعنی زیارت خانه خدا و قبر پیامبر خواسته شده است، تا با زیارت این مکان‌های مقدس و شریف، روح خود را جلا دهند و در آن فضای روحانی کسب فیض کنند و به خدای خویش نزدیک‌تر شوند.
۲-۶-۹-۳٫ طلب شفاعت امام معصوم
فرم در حال بارگذاری ...
